مۇقتار ماعاۋين مەكتەپتە وقۋشى كەزىندە تاريح ساباعىندا مۇعاليمادان: "نەگە امەريكاندىقتار جەرگىلىكتى ۇندىستەردى تۇگەل قىرىپ، ونىڭ ورنىنا افريكادان قارا قۇلداردى الىپ كەلگەن؟ سونشاما الىستان قۇل تاسىعانشا، جەرگىلىكتى ۇندىستەردى قۇلعا اينالدىرۋ ءتيىمدى ەمەس پە ەدى؟", -دەپ سۇرايدى.  سوندا مۇعاليما بىلاي دەپ جاۋاپ بەرىپتى: "الىستان باسقا جەرگە الىپ كەلگەن قۇل قوجايىنىنا ەشقاشان باس كوتەرىپ نارازىلىق جاسامايدى، سەبەبى ول باسقا جەردىڭ ادامى، بۇل جەر وعان بوتەن، بۇل جەر وعان كۇش، قۋات بەرمەيدى، ونىڭ بۇل جەرمەن رۋحاني بايلانىسى جوق، تامىرى جوق. جەرگىلىكتى ۇندىستەر ءوز جەرىندە كەلىمسەكتەرگە ەشقاشان قۇل بولۋعا كونبەيدى. سول سەبەپتەن دە امەريكاندىقتار جالپى سانى 50 ميلليونعا جۋىق ۇندىستەردى قىرىپ تاستادى". 
قازىر ۇندىستەردىڭ سانى اقش-ا وتە از. ولارعا سول سەبەپتەن اقش ۇكىمەتى وراسان زور جەڭىلدىكتەر جاساپ وتىر. مەملەكەت وزدەرىنىڭ ۇندىستەر الدىندا  كۇناسىن تۇسىنەدى - ۇندىستەردىڭ بىرنەشە مۇراجايى بار، زاڭمەن بەكىتىلگەن "first nation" – ءبىرىنشى ۇلت دەگەن ۇعىم ەندىرىلگەن. ولار بارلىق سالىقتاردان بوساتىلعان، كەز كەلگەن ۋنيۆەرسيتەتتە قالاعان ءبىلىمىن تەگىن الادى. ەگەر قانىڭدا سەگىزدەن ءبىر (1/8), مىسالى، اجەم ءۇندىس بولدى دەگەن دالەلىڭ بولسا، وندا سالىقتىڭ سەگىزدەن ءبىر بولىگىنەن بوساتىلاسىڭ. ۇندىستەر ورنالاسقان رەزەرۆاتسيا تولىق اۆتونوميالىق دەربەستىكتە. اقش زاڭى ول جەردە جۇرمەيدى. ءتىپتى،  شەريفتىڭ ءوزى ءۇندىس كوسەمىنىڭ رۇقساتىنسىز ول جەرگە كىرە المايدى. بىراق، ۇندىستەردىڭ اۆتونوميالىق ايماعى تابيعاتى باي ەمەس پوليگون ورنالاسقان نەۆادا شتاتىنىڭ جەرىندە، ول جەردە كازينو ايماعى سانالاتىن لاس-ۆەگاس بار. ۇندىستەر وزدەرىنە بەرىلگەن جەڭىلدىكتەردى پايدالانىپ تەمەكى، سپيرت ىشىمدىكتەرىن ساتۋمەن اينالىسادى، كازينولار ۇندىستەردىڭ اتىمەن قۇجاتتالعان. قانشاما جەڭىلدىكتەر جاسالسا دا ۇندىستەر ءوز وتانىنان ماڭگى ايرىلدى. امەريكا ولاردىڭ وتانى ەمەس. 
الەمدەگى جاۋلاپ الۋشىلاردىڭ قايسىسى بولماسىن جەرگىلىكتى حالىققا «قاجەتسىزدەر» تۇرعىسىنان قاراعان. جەرگىلىكتى حالىق وتارلاۋشىلارعا قاجەت ەمەس، جەرى مەن كەن بايلىعى عانا كەرەك. ۇندىستەردىڭ تاعدىرىن وتارلانعان ءسىبىر حالقى دا كەشىپ، جوق بولىپ كەتتى، ولاردىڭ مۇنايى مەن گازى عانا قالىپ، بايلىعى ماسكەۋگە تاسىلىپ كەلەدى. 
19 جانە 20 عاسىرلاردا قازاقتى وسى جاعداي كۇتىپ وتىردى. جەرى ۇلكەن، تابيعاتى وراسان باي، ال ءوزى ەشكىمگە كەرەگى جوق، قاجەتسىز حالىق بولدى. جاساندى اشارشىلىق جاسالىپ قازاقتاردىڭ ۇشتەن ەكىسىن جويىپ، ولاردىڭ ورنىنا سىرتتان 5 ميلليون جۇمىس قولىن اكەلدى. 
قازىر، مىنە 21 عاسىر تۋدى، قازاقتىڭ توبەسىنەن گەپتيل توگىلىپ جاتىر، اتوم ەلەكتر ستانساسى سالىنۋدا، يادرولىق قالدىقتار اكەلىپ توگىلۋدە. مۇنىڭ ءبارى نە ءۇشىن قازاقستاندا سالىنىپ جاتىر؟ ۇندىستەر سياقتى ءوز جەرىمىزدە ارتىق حالىققا اينالىپ جاتقان جوقپىز با؟ قازىردىڭ وزىندە قازاق جەرىنە قىتايدان، ينديادان، ءتىپتى فيليپپيننان مىڭداعان جۇمىس قولدارى اكەلىنۋدە. ۇندىستەردىڭ نەمەسە ءسىبىر حالىقتارىنىڭ كۇيىن كەشەمىز بە الدە بىرىككەن اراب امىرلىگى حالقىنداي بولامىز با؟ مال قۇساپ قىرىلا بەرەمىز بە؟ الدە نامىستانىپ ءوز تاعدىرىمىزدى ءوز قولىمىزعا الامىز با؟ بۇل سۇراقتارعا ەشكىم ەمەس، تەك ءوزىمىز جاۋاپ بەرە الامىز.

Abai.kz