بەرىك ءۋالي، وقو وبلىستىق ىشكى ساياسات جانە ءدىن ىستەرى باسقارماسىنىڭ باسشىسى: «وڭتۇستىك ءونىمدى ەڭبەك ورداسى»

- ەلباسىنىڭ «جالپىعا ورتاق ەڭبەك قوعامىنا قاراي 20 قادام» ماقالاسىنداعى  تاپسىرمالاردىڭ وڭتۇستىكتە ورىندالۋ دەڭگەيى قانداي؟ جەتىستىكتەر بار ما؟ بۇل باستاما  كەزەكتى ناۋقانداردىڭ بىرىنە اينالىپ كەتكەن جوق پا؟

- «جالپىعا ورتاق ەڭبەك قوعامىنا قاراي 20 قادام» يدەياسى ءوزىنىڭ ومىرشەڭدىگىن كورسەتتى. ەشقانداي دا ناۋقانشىلدىققا اينالماعانىن كەشە عانا ەلباسى 100 ناقتى قادام - ۇلت جوسپارىن جاريالاراۋ ارقىلى ءبىلدىردى.  ەلىمىز الەمنىڭ تەڭ قۇقىلى ساياسي سۋبەكتىلەرى رەتىندە دامۋ الەۋمەتتىك جانە يدەولوگيالىق بەلەستەرگە كوزقاراسىن بىلدىرۋگە قۇقىلى ەكەندىگىن ەلباسىمىزدىڭ «قازاقستاننىڭ الەۋمەتىك جاڭعىرتىلۋى: جالپىعا  ورتاق ەڭبەك قوعامىنا قاراي 20 قادام» اتتى ماقالاسىنان بايقالادى. مەملەكەتىمىزدىڭ دامۋ جولىنداعى بەلگىلەنگەن باسىمدىقتاردى وزگەرتۋ وتە ورىندى ءارى دەر كەزىندە قويىلعان ماسەلە. مەملەكەتىمىزدىڭ دەموكراتيالىق جولمەن پروگرەستى دامۋى وسى ماسەلە بويىنشا كۇن تارتىبىنە قويىلعان مىندەتتەردىڭ تەز جانە دۇرىس ورىندالۋىنا بايلانىستى.
         ەلباسىمىزدىڭ جالپىعا ورتاق ەڭبەك قوعامىن قۇرۋ تۋرالى يدەياسى مەملەكەتتىك جانە قوعامدىق قۇرىلىمدار، ءار قازاقستان ازاماتى ءۇشىن ۇلتتىق ترەند بولىپ تابىلادى. ەلىمىزدىڭ الەۋمەتتىك جاڭعىرتىلۋى دەگەنىمىز، بىرىنشىدەن، ازاماتتاردىڭ ساناسىن وزگەرتۋ، ياعني ولاردى ماسىلدىق سانادان بەلسەندى ءومىر پوزيتسياسىنا كوتەرىلۋدى تالاپ ەتەدى.
ءونىمدى ەڭبەككە نەگىزدەلگەن جالپىعا ورتاق ەڭبەك قوعامى تۋرالى كەڭ اۋقىمدى يدەيا ارقىلى الەۋمەتتىك قورعاۋ جۇيەسىنەن الەۋمەتتىك پروگرەسس جۇيەسىنە كوشۋگە بولادى. وسى ستراتەگيالىق قۇجات ەلباسىمىز باستاعان دامۋ جولىنىڭ وڭ ەكەنىن تاعى ءبىر مارتە كۋالاندىرادى.
قۇجات ەڭبەك، ءبىلىم، جاستاردىڭ الەۋمەتتىك باعىتى، دەنساۋلىق ساقتاۋ، تۇرعىن ءۇي سياقتى قوعامنىڭ ماڭىزدى جانە وزەكتى جاقتارىن قامتيدى. سوندىقتان مەملەكەتتىك باعدارلاما بويىنشا مەكتەپتەر، اۋرۋحانالار، مادەني ورتالىقتار بوي كوتەرۋدە. تاياۋداعى ماجىلىستە ەلباسىمىز الەم ەكونوميكاسىنداعى قيىندىقتارعا قاراماستان قازاقستاننىڭ دامۋ ديناميكاسى العا باسىپ كەلە جاتقانىنا توقتالدى.

   الەۋمەتتىك جاڭعىرۋدىڭ ناتيجەسىنە مەملەكەت پەن قاتار قوعام دا جاۋاپتى ەكەنىن تۇسىنگەنىمىز ابزال.
       سونىمەن قاتار، جاستار ەلباسىمىزدىڭ بۇل يدەياسىنىڭ باسى-قاسىندا بولاتىنىنا سەنىم ءبىلدىردى. ەلباسىمىزدىڭ بۇل ويىن جۇزەگە اسىرۋ ماقساتىندا اقپاراتتىق-ناسيحاتتىق توپتار قۇرىلىپ، وبلىستى ارالاپ، ناسيحات جۇمىستارىن جۇرگىزدى.
جالپىعا ورتاق ەڭبەك قوعامى – بۇل ءبىزدىڭ جاھاندىق داعدارىسقا بەرگەن جاۋابىمىز. ءوز ەڭبەكتەرى ارقىلى يننوۆاتسيالىق-يندۋستريالىق دامۋ ءۇردىسىنىڭ قوزعاۋشى كۇشى بولعان ادال ەڭبەكتىڭ ۇلگىسىن تانىتقان وتانداستارىمىز جاس ۇرپاققا جول كورسەتپەكشى. الىپ-ساتۋ ارقىلى جوقتان مال تاۋىپ بايۋدىڭ زامانى ءوتتى، ەندى اق نيەت، ادال ەڭبەك زامانى تۋدى.
         ء ححى عاسىردا شىنىندا دا ەڭبەك الەمنىڭ ءامىرشىسى بولماق، «ادامزات ەڭبەك ارقىلى عانا باقىتقا كەنەلەدى» دەگەن ناقىلدى ۇمىتپاعانىمىز ءجون.

- «قوعامدا «تۇتىنۋشىلىق يدەولوگياسى» تارالىپ جاتىر. بۇل جۇرتتى، اسىرەسە جاستاردى ماسىلدىققا دۋشار ەتەدى» دەگەن پىكىرمەن كەلىسەسىز بە؟ ونىڭ قازاقستانداعى كورىنىسى قانداي دەپ ويلايسىز؟

– ەلباسىنىڭ ءوزى پاتەرناليستىك ماسىلدىققا اپارا جاتىر دەپ دابىل قاققان بولاتىن. مەملەكەت تاراپىنان قانشالىقتى قامقورلىق بولسا، سونشالىقتى باقىلاۋ بولاتىنى زاڭدى. مىسالى، كەڭەس وداعى كەزىندە ءبىلىم الۋ، جۇمىس تابۋ قوعامدىق پروبلەما بولعان جوق. بۇل سول كەزدەگى كوزقاراس بويىنشا ەڭ جاقسى الەۋمەتتىك قامسىزداندىرۋ بولىپ ەسەپتەلدى. تيىسىنشە، مەملەكەت ادامنىڭ جەكە ىسىنە دەيىن ارالاستى. وقۋ بىتىرگەن جاس تۇلەكتى كەز كەلگەن جەرگە جىبەرە الاتىن. ءتىپتى كسرو قۇرامىنداعى الىس-جاقىن ەلدەرگە دە اتتانىپ كەتىپ جاتتى. بۇل جەردە جەكە ادامنىڭ تاڭداۋى ەسكەرىلمەيدى. ال، كاپيتاليستىك مەملەكەتتەردە مۇلدە باسقاشا بولدى. نارىقتىق ەكونوميكا، ليبەرالدى قوعام. ادام قوعامعا قاجەت دەگەن ماماندىقتى و باستا ءوزى تاڭداپ، قالاعان وقۋدى تامامداعان سوڭ، قالاعان جەرىنە جۇمىسقا بارا الادى. ونىڭ جەكە باس قۇقىعىنا ەشكىم قول سۇعا المايدى. مەملەكەت پەن ازاماتتاردىڭ قارىم-قاتىناسى وسىلاي تۇزىلەدى. قازاقستان تاۋەلسىزدىك العان جىلدارى حالىقتىڭ ماسىلدىققا ۇيرەنگەنى انىق كورىندى. مەملەكەتتىڭ قامقورلىعىنا بايلانىپ قالعان حالىق نارىقتىق ەكونوميكانى تۇسىنبەدى، ول جۇيەنى كوتەرە المادى. ەگەر حالىق ماسىل بولماعاندا، ءبىردى-ەكىلى نارىققا بەيىم ازاماتتار سياقتى پىسىقتىق تانىتقاندا ءبىز سول ءبىر داعدارىستان ەرتە شىعار ما ەدىك دەپ ويلايمىن.  تۇتىنۋشىلىق يدەياسى وزىندىك ويلاۋدى، وزىندىك تاڭداۋدى شەكتەيدى. ءبىزدىڭ قوعامدا مەملەكەت ءبارىن تاۋىپ بەرۋگە مىندەتتى، بىراق جەكە باسىنىڭ ىسىنە ارالاسپاۋى كەرەك دەپ ويلايتىندار باسىم. قازاقتا «الاعان قولىم بەرەگەن» دەگەن ءسوز بار. دەموكراتيالىق قوعام قۇرۋ قۇر سوزبەن، ايعايمەن شەشىلمەيدى. حالىق ماسىلدىق پسيحولوگيادان تولىقتاي ارىلعاندا عانا ليبەرالدى قوعامعا جاقىندايمىز. قازىرگىدەي مەملەكەتتى «مادەنيەتتى تۇردە توناۋ» ءبىزدى وسىرمەيدى. مىسالى، اۋىلدىق جەردە جۇمىسسىزدىق دەپ سىلتاۋراتىپ جاتقان تەپسە تەمىر ۇزەتىن جىگىتتەر قانشاما؟! بۇرىن مەملەكەت جۇمىس بەرۋشى بولسا، قازىر اۋىلشارۋاشىلىعى تولىقتاي جەكەنىڭ قولىنا بەرىلدى. جۇمىستىڭ ءمان ماعىناسى بىرەۋ-اق، اۋىلدىق جەردە مال باعۋ، ەگىن ەگۋ، ءشوپ شابۋ، جەمىس-جيدەك ءوسىرۋ، ت.ب. ايىرماشىلىق بۇل جەردە جۇمىس بەرۋشىنىڭ اتاۋىندا عانا. بۇرىن مەملەكەتكە ىستەسەڭ، ەندى جەكە كاسىپكەرگە جۇمىس ىستەيسىڭ. بىراق، بالا-شاعاسىنا مەملەكەت تاراپىنان بەرىلەتىن ازداعان الەۋمەتتىك جاردەماقىعا توقمەيىلسىپ، ناقتى ەڭبەك ەتۋدى بىرەۋگە جالشى، بايدىڭ قۇلى بولۋ دەپ تۇسىنەدى. بۇل تۇبەگەيلى قاتە تۇسىنىك. ەكونوميكا نارىقتىق جۇيەگە وتكەنىمەن، حالىقتا پراگماتيكالىق تۇسىنىك قالىپتاسپاي كەلەدى. ادام ساناسى نارىققا وتكەندە عانا وسى تۇسىنبەستىك جويىلادى دەپ ەسەپتەيمىن.

- جالپى، تۇتىنۋشىلىق يدەولوگياسىنىڭ، الەۋمەتتىك ماسىلدىقتىڭ قوعام ءۇشىن، ەل ءۇشىن قانداي قاۋپى بار؟ وعان قارسى قانداي يدەولوگيا ۇستانۋىمىز قاجەت دەپ سانايسىز؟ مۇنداي قاتەرلەردى جەڭە الامىز با؟ 

– مەملەكەت باسىشىسى جالپىعا ورتاق ەڭبەك قوعامىن قۇرۋ يدەياسىن جاريالاعاندا تۇتىنۋدىڭ بۇل يدەولوگياسى ءبۇلدىرۋشى بولعانىنا بۇگىن بۇكىل الەم ەرەكشە كوز جەتكىزىپ وتىرعاندىعىن اتاپ ءوتتى. «ول الەمنىڭ دامىعان ەلدەرىندە جاپپاي الەۋمەتتىك ماسىلدىق تۋىنداتتى جانە جاھاندىق داعدارىستىڭ باستى سەبەپتەرىنىڭ ءبىرى»، - دەدى پرەزيدەنت. ەكونوميكالىق ساراپشىلار داعدارىس ۇزاق جىلدار بويى ەكونوميكالىق-الەۋمەتتىك، قارجىلىق سالاداعى قوردالانىپ كەلگەن ماسەلەلەردىڭ شەشىمىنە دەر كەزىندە جاۋاپتىڭ بولماۋىنان تۋىنداپ وتىر دەگەندى ايتىپ ءجۇر. دەمەك، عالامدىق ەكونوميكالىق داعدارىسپەن كۇرەس ونجىلدىقتارعا دەيىن سوزىلۋى ىقتيمال عوي.

     ماسىلدىققا قارسى مەملەكەت باسشىسى نۇرسۇلتان نازارباەۆ: «الەۋمەتتىك جاڭعىرتۋ ساياساتىنىڭ نەگىزىنە شىنايى وندىرىستىك ەڭبەكتى قويۋعا ءتيىسپىز. جالپىعا ورتاق ەڭبەك قوعامى يدەياسى كوز جەتپەيتىن كوكجيەكتە ەمەس. بۇل –  پراكتيكالىق، پراگماتيكالىق يدەيا. ول ماعان ءتىپتى ەتەنە جاقىن، ويتكەنى، مەن قازاقستاندىقتار جاقسى بىلەتىندەي، ءوزىمنىڭ كاسىبي جولىمدى «اق ساۋساقتار» سەكىلدى كابينەتتە دە، پاركەتتە دە ەمەس، جۇمىسشى-مەتاللۋرگ رەتىندە باستادىم. ال بۇل، اتاپ ايتسام، ناعىز كاسىپ!» دەدى. بۇدان ارتىق نە ايتۋعا بولادى!

     پرەزيدەنتتىڭ الەمدىك وركەنيەتتىڭ بارلىق قۇندىلىقتارى، ەكونوميكالىق جانە مادەني بايلىقتارى ۆيرتۋالدى قارجى ينستيتۋتتارىمەن ەمەس، ادامنىڭ ەڭبەگىمەن جاسالادى دەگەن ءسوزى تاعى بار.

- بارلىعىمىز دا وسى قوعامنىڭ مۇشەسىمىز. شىنىڭىزدى ايتىڭىزشى، «تۇتىنۋشىلىق پسيحولوگيانىڭ» قانداي دا بەلگىلەرى وزىڭىزدە، جاقىن تانىستارىڭىز بەن تۋىستارىڭىزدىڭ اراسىندا بايقالا ما؟  وندايدا نە ىستەيسىز، نەندەي كەڭەس بەرەسىز؟

– جۋرناليستيكادا 15 جىلدان استام ۋاقىت جۇرگەنىمدە كۇن-ءتۇن دەمەي جۇمىس ىستەدىك. ءتىپتى، كەيدە ماردىمسىز جالاقىعا ەڭبەكتەندىك. بىراق تاجىريبە ءۇشىن، كەلەشەكتە ءوزىڭ ءۇشىن كەرەك دەگەن تۇسىنىكتى ساناعا ءسىڭىرىپ العان ءبىزدىڭ بۋىن نارىقتىق ەكونوميكاعا كوشكەن قوعامنىڭ العاشقى ماماندارى بولعاندىقتان ءبىز تەز بەيىمدەلدىك. بىزدەن كەيىنگى جاستاردىڭ اراسىندا باسەكە ءتىپتى كۇشتى. قاي سالانى الماساڭىز دا ءتىلدى دە مەڭگەرگەن، ءوز كاسىبىن دە مىقتى بىلەدى. مەنىڭ اينالامدا ماسىلدىققا بوي الدىرعاندار جوق دەپ ايتا الامىن.

 - ادەتتە «وڭتۇستىكتىڭ حالقى ەڭبەكقور ءارى تىرلىككە، كاسىپكەرلىككە پىسىق كەلەدى» دەگەن وي ءجيى ايتىلىپ جاتادى. بۇل ميف پە، الدە راسىندا دا سولاي ما؟

– بۇل ويدان شىعارىلعان دۇنيە ەمەس. مىسالى، الماتىداعى قىزمەت كورسەتۋ ساپاسىنىڭ جوعارى ەكەنى ءجيى ايتىلادى. ويتكەنى بارلىق سالادا وڭتۇستىكتەن شىققان ەڭبەكتى تالعامايتىن پىسىق جاس بالالار جۇرەدى. استانادا دا كەيىنگى جىلدارى قىزمەت كورسەتۋ سالاسى جاقسارىپ كەلەدى. جانە قاراپايىم كولىك دوڭگەلەگىن جوندەيتىن دۇڭگىرشەك اشسا دا، باسقا دۇڭگىرشەكتەرمەن باسەكەگە دايىن. بۇل جاي قاراپايىم مىسال عانا. ايتپەسە، بارلىق سالادا باسەكەگە يكەمدى. تۋريزم دامىماي وتىر دەيمىز. بۋرابايداعى قىزمەت كورسەتۋ ساپاسى وتە تومەن دەڭگەيدە. سول جەرگە وڭتۇستىكتىڭ جاستارىنىڭ تابانى ءتيسىنشى گۇلدەي جايناتىپ جىبەر ەدى. وڭتۇستىك حالقىنىڭ قاراپايىم قاسيەتتەرىن عانا ايتىپ وتىرمىن. سۇراعىڭىزدىڭ كوپ بولىگى ەڭبەككە ارنالدى عوي. ەلىمىزدىڭ ءار ءوڭىرىن ءوز جەرىم دەپ تۇسىنەتىن، تۇيسىنەتىن دە وڭتۇستىك تۇرعىندارى سياقتى كورىنەدى ماعان. ءبىر جاقسى قاسيەتى - جەر تالعامايدى. باستىسى، نارىق زاڭىنا بەيىمدىلىك بار. ماسەلەن، ەلىمىزدەگى جىلىجايلاردىڭ 87 پايىزى ءبىزدىڭ وبلىستا ورنالاسقان. رەسپۋبيكاداعى تامشىلاتىپ سۋارۋدىڭ 72 پايىزى بىزگە تيەسىلى. جىلىنا وقو-دا كەمى جاڭا 50 مەكتەپ سالىنادى. دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسى بويىنشا 50-دەن استام نىسان سالىنىپ، پايدالانۋعا بەرىلىپ جاتقان دا ءبىزدىڭ وبلىس. كۇنى كەشە وتاندىق كوستيۋم-شالبارلاردى يىعىمىزعا ىلدىك. بۇل دا شاعىن جانە ورتا بيزنەسكە جاسالىپ جاتقان قولداۋدىڭ ناتيجەسى. جىلدا جەمىس-كوكونىس جانە باقشادان رەكوردتىق ءونىم جيناپ جاتىرمىز. بىلتىرعى جىلى تولەبي اۋدانىندا سەنبىلىكتە 6 000 مىڭ ءتۇپ اعاش وتىرعىزىلدى. ال سول كۇنى استانا قالاسىندا  6 000 ءتۇپ وتىرعىزىلىپتى، مۇنى ورتالىق تەلەارنالاردان كورسەتىپ جاتتى. ال بۇل ءبىزدىڭ ءبىر عانا اۋدانداعى كورسەتكىش. وڭتۇستىكتىڭ حالقى ەڭبەكسۇيگىش بولماسا، وسىنىڭ ءبارى جۇزەگە اسار ما ەدى؟ جالپى، جاقسى جاعى مەن جامان جاقتارىنا كەلگەندە، تارازى باسى تەڭ ۇستالسا، دەگەن نيەتىمىز بار.

- جەكە كوزقاراسىڭىز بويىنشا، ءدال قازىر جوعارى وقۋ ورنىنا قۇجات تاپسىرعالى تۇرعان  جاستارعا ماماندىق تاڭداۋدا قانداي كەڭەس بەرەر ەدىڭىز؟

 - مەن جاستارعا ماماندىق تاڭداۋدا الدىمەن جۇرەگىڭنىڭ قالاۋى بويىنشا  تاڭداۋ جاساۋدى  دۇرىس دەپ ايتار ەدىم. ءوز تاڭداۋىن  دۇرىس جاساعان ازامات قوعامدا دا ءوز ورىنىن مۇلتىكسىز تابادى. ومىرلىك تاجىربيدە دە سونى بايقادىم. ءوز تاڭداۋىمەن ماماندىعىن ءسۇيىپ وقىپ، سول ماماندىق بويىنشا جۇمىس جاساپ جۇرگەن ازاماتتاردىڭ ەڭبەگى جوعارى باعالانىپ ابرويلى قىزمەتتەر اتقارىپ ءجۇر. سوندىقتاندى ماماندىقتى جاستىڭ ءوزى تاڭداعانى ءجون. ارينە، ۇلكەندەردىڭ كەڭەسىنە قۇلاق تۇرگەن ابزال، بىراق تۇپتەپ كەلگەندە تاڭداۋ جاسايتىن ءوزى بولۋى ءتيىس. جاستاردىڭ دەنى جوو-نا ۇمتىلىپ جاتادى. بۇل دا دۇرىس شىعار. دەگەنمەن كۇندەلىكتى تۇرمىس-تىرشىلىككە قاجەتتى كاسىپتەردى يگەرگەن دە ارتىقتىق ەتپەس ەدى. قازىرگى تاڭدا جالپى تەحنيكالىق ماماندىقتاردىڭ جەتىسپەۋشىلىگى بارلىق ايماقتاردا بايقالادى. سونىمەن قاتار، قىزمەت كورسەتۋ سالاسىندادا بىلىكتى ماماندار تاپشى. وسى ماسەلەلەر قازىرگى تاڭدا ءجيى كوتەرىلىپ ءجۇر.  جالپى  وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسىنا كەلەتىن بولساق،  جاس ازاماتتاردىڭ سانى 772 مىڭنان استام. جاستارعا ارنالعان مەملەكەتتىك باعدارلامالار بويىنشا اتقارىلىپ جاتقان جۇمىستار جەتەرلىك. اتاپ ايتقاندا، «جۇمىسپەن قامتۋ-2020»، «ديپلوممەن اۋىلعا»، «جاسىل ەل» جانە «ستۋدەنتتىك قۇرىلىس جاساقتارى»، «سەرپىن» باعدارلامالارى باق ارقىلى مەملەكەتتىك اقپاراتتىق ساياساتتىڭ نەگىزىندە كەڭىنەن ناسيحاتتالىپ كوپتەگەن جاستاردىڭ تاراپىنان قولداۋ تاۋىپ، وبلىستا بۇل باعدارلامالاردىڭ ورىندالۋى جوعارى كورسەتكىشتەرگە يە.

- وڭتۇستىك وڭىردەگى جاستاردى سولتۇستىك وبلىستارعا وقۋعا، جۇمىسقا جىبەرۋ جوباسى ءوزىن  قانشالىقتى اقتايدى دەپ ويلايسىز؟

– ونى اشىق ايتپاسا دا ءبارى تۇسىنىكتى. سولتۇستىك وبلىستارعا ءبىلىم گرانتىن بەرۋ ارقىلى وڭتۇستىك جاستارىن قونىستاندىرۋ ۇلتتىق دەڭگەيدە كەزەك كۇتتىرمەس ماسەلەلەردىڭ ءبىرى. بۇنى بارلىق جاعىنان قولداعان ءجون. وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسىنىڭ حالقى كوپ، جەرى شاعىن. حالىق تىعىز ورنالاسقاننان كەيىن ونداعى ەكى ادامنىڭ جاعا جىرتىسۋى دا شۋ بولىپ جاتاتىندىعى دا سودان شىعار. حالىق تىعىز قونىستانعاندىقتان ءارتۇرلى پروبلەمالار بولاتىنى زاڭدىلىق. سولتۇستىكتە حالىق سەلدىر ورنالاسقان. ەگەر ۇلتتىق ءداستۇرىمىزدى، سالت-سانامىزدى ساقتاپ كەلە جاتقان وڭتۇستىك تۇرعىندارىن سولتۇستىككە كوشىرسە، ۇلتتىڭ، قازاقتىڭ ۇپايى تۇگەندەلەدى دەپ ويلايمىن. سەڭ ەندى قوزعالدى عوي. بۇل ستراتەگيالىق قادام بولعاندىقتان قازىردەن باستاپ اقتالدى ما، جوق پا دەپ تەرگەۋدىڭ قاجەتى جوق دەپ ويلايمىن. مىندەتتى تۇردە 15-20 جىلدا جەمىسىن بەرەتىن مەگاجوبا!

«سەرپىن-2050» الەۋمەتتىك جوباسىنا وڭتۇستىكقازاقستاندىق جاستار بىلتىر وتە بەلسەندى تۇردە اتسالىستى. سولتۇستىك وبلىستارعا بولىنگەن 2050 ءبىلىم گرانتىنىڭ 815-ىنە ءبىزدىڭ وبلىستىڭ جاستارى يە بولدى. بيىل وسى باعىتتا ۇكىمەتتەن 6200 گرانت ءبولىنىپ وتىرعان كورىنەدى. ونىڭ 5 مىڭى جوو-نا، قالعانى كاسىپتىك تەحنيكالىق ماماندىقتار.  وڭتۇستىك جاستارى بيىل دا وسى جوباعا قاتىسۋدى جوسپارلاپ وتىر. قوعام قايرەتكەرى مۇرات ابەنوۆ باسى-قاسىندا جۇرگەن بۇل جوباعا ءبىزدىڭ باسقارما جان-جاقتى اقپاراتتىق قولداۋ كورسەتۋدە. بىلتىر جاستاردى پاۆلودار وبلىسىنىڭ جوو-دارىنا وقۋعا شاقىرا كەلگەن ۇستازداردى جەرگىلىكتى تەلەارنالارعا شىعارىپ، سۇحباتتار ۇيىمداستىردىق. بيىل سولتۇستىك قازاقستاننان كەلگەن ءبىلىم سالاسىنىڭ ماماندارىنا اقپاراتتىق قولداۋ كورسەتتىك. جۋىردا مۇرات ابەنوۆ مىرزا شىمكەنتكە ارنايى كەلىپ «سەرپىن-2050» الەۋمەتتىك جوباسى جايلى ۇگىت- ناسيحات جۇمىستارىن جۇرگىزبەكشى. ول كىسىمەن الدىن الا سويلەسىپ، بۇل باعىتتاعى جۇمىس جوسپارىمىزدى كەلىسىپ تە وتىرمىز.    

 - ءوزىڭىز باسقارىپ وتىرعان ىشكى ساياسات سالاسىنىڭ ماڭىزى سوڭعى جىلداردا كۇرت ارتقانى راس. اسىرەسە، ۇلتارالىق جانە دىنارالىق قاتىناستار ماسەلەسىندە. ءدال قازىرگى ۋاقىتتا وبلىستاعى يدەولوگيا سالاسىندا قانداي جاۋاپتى جۇكتەمەلەر مەن مىندەتتەر تۇر؟  

- وقو-دا 108 ەتنوس وكىلدەرى تۇرادى. وبلىس اۋماعىندا قوعامدىق-ساياسي احۋال جالپى العاندا تۇراقتى. جەرگىلىكتى باسقارۋ ورگاندارىنىڭ ازاماتتىق قوعام ينستيتۋتتارىمەن بىرلەسە جۇرگىزىپ وتىرعان جۇيەلى جانە ماقساتتى جۇمىستارى وڭىرىمىزدەگى تۇراقتىلىقتىڭ ساقتالۋى مەن نىعايۋىنا جانە الەۋمەتتىك دەڭگەيىنىڭ ورلەۋىنە وڭ ىقپال ەتىپ وتىر. ۇلتارالىق جانە كونفەسسياارالىق قارىم-قاتىناس تاتۋلىق پەن ىنتىماقتاستىققا نەگىزدەلگەن. ەتنوسارالىق قاتىناستاردى نىعايتۋ ماقساتىندا 2014 جىلى وبلىستىق ىشكى ساياسات جانە ءدىن ىستەرى باسقارماسى وبلىستىق ەتنومادەني ورتالىقتار، قوعامدىق ۇيىمدار وكىلدەرىمەن بىرلەسە ءتۇرلى ەتنوستار كوپ شوعىرلانعان ماقتارال اۋدانى، تۇركىستان، كەنتاۋ قالالارى تۇرعىندارىمەن كەزدەسۋلەر ۇيىمداستىردى. وسىنداي كەزدەسۋلەردى وتكىزۋ بيىل دا جوسپارلانىپ وتىر.

قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنىڭ 20 جىلدىعىنا ارنالعان قازاقستان حالقى اسسامبلەياسى - 20 ىزگى ءىس» رەسپۋبليكالىق ەستافەتاسىنىڭ باس بەلگىسى «تايقازان» - كيەلى تۇركىستان قالاسىنان باستاۋ الدى. وبلىستىق ىشكى ساياسات جانە ءدىن ىستەرى باسقارماسىنىڭ تاپسىرىسى بويىنشا  قازىرگى تاڭدا قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنىڭ 20 جىلدىعىنا ارنالعان ء«بىز سوققان ورتاق ءۇي» تاقىرىبىندا   3D فورماتتا انيماتسيالىق فيلم تۇسىرىلۋدە.

انيماتسيالىق فيلم جاس جەتكىنشەكتەردى وتاندى سۇيۋگە، بىرلىككە، مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ ناسيحاتتالۋى، جاستاردى ادامگەرشىلىك پەن باۋىرمالدىققا ۇيرەتۋگە، حالىقتار اراسىندا ىنتىماقتاستىق پەن دوستىق بايلانىستاردى نىعايتا تۇسۋگە شاقىرادى. 1 ماۋسىم - حالىقارالىق بالالاردى قورعاۋ كۇنىنە بايلانىستى ءفيلىمنىڭ تۇساۋكەسەرىن وتكىزۋ جوسپارلاپ وتىرمىز.

ءدىن سالاسى – قوعامدىق وڭىردەگى اسا نازىك تە ماڭىزدى سالانىڭ ءبىرى. وبلىستىق ىشكى ساياسات جانە ءدىن ىستەرى باسقارماسى تاراپىنان ءدىن ماسەلەسى بويىنشا كوپتەگەن جۇمىستار جۇرگىزىلۋدە. اتاپ ايتقاندا، كەرەعار ءدىني اعىمداردى جاقتاۋشىلارمەن تۇسىندىرمە جۇمىستار، ءتۇرلى دەڭگەيلەردە ۇلكەندى-كىشىلى ءىس-شارالار وتكىزۋ، ەلدى مەكەندەر تۇرعىندارى مەن جوعارى جانە ورتا ارناۋلى وقۋ ورىندارىندا، مەكتەپتەردە وقيتىن جاستارمەن جۇمىستار، كەرەعار ءدىني اعىمداردان زارداپ شەككەندەرمەن جانە تۇزەۋ مەكەمەلەرىندەگى سوتتالۋشى ازاماتتارمەن كەزدەسۋلەر ۇيىمداستىرۋ، ءدىن سالاسى بويىنشا جۇمىس جۇرگىزەتىن مەملەكەتتىك ورگاندار مەن مەكەمەلەردىڭ قىزمەتكەرلەرىن ادىستەمەلىك تۇرعىدان قامتاماسىز ەتۋ، ءدىن ماسەلەلەرى بويىنشا حالىقتى اقپاراتتاندىرۋ جاعدايلارى، سونىڭ ىشىندە، ينتەرنەت-رەسۋرستار بويىنشا جۇرگىزىلەتىن جۇمىستار – ءبىزدىڭ قىزمەتىمىزدەگى باستى باعىتتار بولىپ تابىلادى. بۇگىنگى تاڭدا بۇلاردىڭ قاي-قايسىسى بويىنشا بولماسىن، جۇمىستار ءتيىستى دارەجەدە جۇرگىزىلۋدە دەپ سەنىممەن ايتا الامىز.

- وڭتۇستىكتە بولىپ جاتقان قانداي شارالاردى وزگە وبلىستار ءۇشىن ۇلگى رەتىندە ۇسىنا الار ەدىڭىز؟ ماقتان تۇتاتىنداي  جوبالار، باستامالار بار ما؟

– وزدەرىڭىز بىلەسىزدەر، ەلباسى نۇرسۇلتان نازارباەۆ بيىلعى جىلدىڭ العاشقى 4 ايىندا وقو-عا ەكى رەت ساپارلادى. ەكىنشىسىندە، الەمدىك دەڭگەيدەگى ساياساتكەر تۇركيا رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى رەجەپ تايىپ ەردوعاندى ەرتە كەلدى. مەملەكەت باسشىسىنىڭ ءبىرىنشى رەت ايالداعانىندا وزگە وبلىستاردىڭ وڭتۇستىكتەن الاتىن ۇلگى ونەگەسى مول دەگەندى ايتىپ ءوتتى. «ناۋرىزدى 9 كۇن تويلاۋدى وڭتۇستىكتەن ۇيرەنۋ كەرەك»، دەدى. ناۋرىزدى توعىز بويى كۇن اتاپ ءوتۋ يدەياسى وبلىس اكىمى اسقار يسابەكۇلىنىڭ تاراپىنان قولداۋ تاپتى. توعىز كۇن تويلاۋ دەگەندە، جۇمىس ىستەمەي ۇيدە شالقايىپ جاتىپ دەمالۋ ەمەس،  توعىز كۇنگە توعىز ءتۇرلى اتاۋ بەرىپ، توعىز ءتۇرلى ءىس-شارالار وتكىزەمىز. ماقساتىمىز – بۇرىننان بار ناۋرىزنامانى جاڭعىرتۋ. اعاش ەگۋ، سەنبىلىك ۇيىمداستىرۋ، جەتىم جەسىرگە كومەكتەسۋ، شۇلەن تاراتۋ، قاريالارعا قول قايىرىن بەرۋ سىندى يگى ىستەر. وڭتۇستىكتەن باستالعان تاعى ءبىر ۇلگى ءىس - تاۋەلسىزدىك كۇنى اتالىپ وتپەي تۇرىپ، جاڭا جىلدىق شىرشالاردى بەزەندىرمەۋ ماسەلەسى. وبلىس اكىمى اسقار مىرزاحمەتوۆ بۇل جاعىنان دا وزگەلەرگە ۇلگى بولارلىق. وقو-دا ەكى جىلدان بەرى الدىمەن تاۋەلسىزدىك كۇنى تويلانادى، ءىس-شارالار وتكىزىلەدى. ەلىمىزدىڭ ەڭ باستى مەرەكەسى تويلانعاننان كەيىن عانا 20-شى جەلتوقساننان باستاپ شىرشالار بەزەندىرىلەدى. بۇل بۇگىنگى تاڭدا قالىپتاسقان داستۇرگە اينالدى.  

- بيىل – ۇلى جەڭىستىڭ 70 جىلدىعى. الايدا، سوڭعى كەزدەرى تمد كەڭىستىگىندە ۇلى وتان سوعىسىنا دەگەن كوزقاراس وزگەرە باستاعان سەكىلدى. ءتىپتى ءوز ەلىمىزدە دە «ۇلى وتان سوعىسى دەپ اتاۋعا قارسىمىن، سەبەبى كسرو – مەنىڭ وتانىم ەمەس» دەگەندەي پىكىرلەر ءجيى ايتىلۋدا. بۇعان نە دەيسىز؟ جالپى، ۇلى جەڭىستىڭ 100 جىلدىعىن قازاق ەلى قالاي قارسى الادى دەپ ويلايسىز؟ 

- «ەلۋ جىلدا ەل جاڭا، ءجۇز جىلدا - قازان» دەگەن ناقىل بارىن بىلەسىزدەر. جەڭىستىڭ 100 جىلدىعىن قازاق ەلى  قالاي قارسى الادى دەپ 30 جىل بۇرىن تون پىشپەي-اق قويالىق. ونى امان بولساق، كەزىندە كەزىندە كورە جاتارمىز. ال، جەڭىستىڭ 70 جىلدىعىن وبلىسىمىز لايىقتى دەڭگەيدە اتاپ ءوتتى. مەرەكەگە وراي وبلىس اۋماعىندا وتەتىن ءىس-شارالاردىڭ جوسپارى الدىن الا وبلىس اكىمى تاراپىنان بەكىتىلىپ، 5 كۇن بويى اتالىپ ءوتتى. اتاپ ايتار بولساق، 5 مامىر كۇنى ۇلى جەڭىستىڭ 70 جىلدىق مەرەكەسىنە وراي، كەڭەس وداعىنىڭ باتىرلارى: باۋىرجان مومىشۇلى مەن سابىر راحىموۆتىڭ ەسكەرتكىشتەرىنە گۇل شوقتارىن قويۋ راسىمدەرى ءوتتى. سوڭىنان «جەڭىس» ساياباعىندا ارداگەرلەرگە ارناپ كونتسەرتتىك باعدارلاما قويىلدى. ارداگەرلەرگە ءتيىستى سىي قۇرمەت كورسەتىلدى. مەملەكەتتىك ناگرادالار تاپسىرىلىپ، 12 ارداگەرگە پاتەر كىلتى تابىس ەتىلدى. 

جەڭىستىڭ 70 جىلدىعىنا وراي «ارداعىم - ارداگەرىم» قايىرىمدىلىق اكتسياسى ۇيىمداستىرىلدى. 2015 جىلعى ءساۋىر ايىندا وبلىستىق ارداگەرلەر كەڭەسى ءوڭىر تۇرعىندارىنا ارنايى ۇندەۋ جولداپ، الەۋمەتتىك جاعىنان از قورعالعان سوعىس جانە تىل ارداگەرلەرىنە قارجىلاي قولداۋ كورسەتۋگە شاقىرعان بولاتىن. قايىرىمدىلىق اكتسياسىنىڭ اياسىندا قورعا جينالعان 10 ملن. تەڭگەگە جۋىق قارجى مۇگەدەك جانە الەۋمەتتىك جاعدايى تومەن ارداگەرلەرگە بەرىلدى.  سونىمەن قاتار، وبلىستىق ىشكى ساياسات جانە ءدىن ىستەرى باسقارماسىنىڭ تاپسىرىسى بويىنشا جەڭىستىڭ 70 جىلدىق مەرەكەسىنە وراي تۇسىرىلگەن «مايدانگەرلەر» اتتى قىسقامەتراجدى ءفيلىمنىڭ تۇساۋكەسەرى ءوتتى. باسقارمانىڭ باستاماسىمەن تۇسىرىلگەن بۇل فيلمدە وقو سوعىسقا اتتانعان  باتىرلاردىڭ ءومىر جولى مەن وتان ءۇشىن ايقاسقان جانقيارلىق  ەرلىگى تۋرالى باياندالعان. جەڭىس كۇنى قارساڭىندا رەسپۋبليكالىق جانە  وبلىستىق تەلەارنالاردان ءفيلمنىڭ كورسەتىلىمى ۇيىمداستىرىلدى.

جەڭىس كۇنىنىڭ 70 جىلدىعىنا وراي ۇلتتىق نىشاندى ايقىندايتىن 3 مىڭنان استام «جەڭىس لەنتاسى» شىعارىلىپ، وبلىستىڭ بارلىق اۋدان، قالالارىنا جانە بۇقارالىق اقپارات وكىلدەرىنە تاراتىلدى.

9 مامىر كۇنى «داڭق» اللەياسىندا «جەڭىس لەنتاسىن» تاققان 3000-عا جۋىق ادام «ماڭگىلىك داڭق» شەرۋىمەن ءجۇرىپ ءوتتى.

شىمكەنت قالاسىنداعى «داڭق» مەموريالى، «جەڭىس» ساياباعى جانە باسقا دا جەرلەردە وتكەن قوعامدىق ءىس-شارالاردا «جەڭىس لەنتاسىنا» بايلانىستى وبلىستاعى مەملەكەتتىك مەكەمەلەرمەن ءىرى ساۋدا ورىندارىنىڭ قىزمەتكەرلەرىنە تاراتىلىپ، ارنايى تۇسىندىرمە جۇمىستارى جۇرگىزىلدى. اتالعان «جەڭىس لەنتاسى» وڭتۇستىكقازاقستاندىقتار تاراپىنان ۇلكەن قولداۋعا يە بولدى.  

- شىمكەنتكە كەلگەلى قانشالىقتى وزگەردىڭىز  نەمەسە شىمكەنت ءسىزدى قانشالىقتى وزگەرتتى؟

- ءيا، شىن مانىندە، شىرايلى شىمكەنتكە كەلگەلى بەرى مەنىڭ ومىرىمدە كوپتەگەن وڭدى وزگەرىستەر ورىن الدى.. ەڭ الدىمەن، بۇل جاققا كەلىپ كوپتەگەن دوس-جاران، جورا-جولداس، تامىر-تانىس تاپتىم. كوپتەگەن جاقسى ازاماتتاردى كەزىكتىردىم. باسقاسىن ايتپاعاندا، مەنىڭ مەملەكەتتىك سالاداعى قىزمەتىم قازاقىلىقتىڭ قايماعى بۇزىلماعان وڭتۇستىكتە باستالدى. اتاپ ايتقاندا، ەڭ الدىمەن وبلىس اكىمى اپپاراتى باسشىسىنىڭ ورىنباسارى – ءباسپاسوز حاتشىسى قىزمەتىن اتقارسام، كەيىننەن وبلىستىق ىشكى ساياسات باسقارماسىنا باسشى بولىپ اۋىستىم. بۇل باسقارماعا بيىلعى جىلدىڭ باسىنان بەرى وبلىستىق ءدىن ىستەرى باسقارماسى قوسىلىپ، وبلىستىق ىشكى ساياسات جانە ءدىن ىستەرى باسقارماسى بولىپ قايتا قۇرىلدى. رۋحاني قۇندىلىقتارعا مەيىلىنشە باي وڭتۇستىك وڭىردە ءجۇرىپ، قوعامدىق شارالارعا بەلسەندى ارالاسۋىم بۇرىنعىدان دا ارتتى.

جالپى، قازاقىلىقتىڭ قالىبى ۇلكەن وبلىستان تاعىلىمدى دا ءتالىمدى تاجىريبە جيناقتاپ جاتىرمىن دەپ ەسەپتەيمىن.

-  اڭگىمەڭىزگە راحمەت!

Abai.kz