ادام بالاسى – اللا تاعالا جاراتقان جاراتىلىستىڭ ىشىندەگى ەڭ  ۇلىسى. ولاي بولسا، وسى ادامزات ۇرپاعىن حاق تاعالا اتا-انا دانەكەرلىگىمەن كوبەيتكەن. كەز كەلگەن ادام ءۇشىن دۇنيەدە ەڭ قىمبات جاندار – تۋعان اتا-اناسى. بۇل قىمباتتى جانداردى اللا تاعالانىڭ ءوزى اياتتاردا دارىپتەگەن. دەمەك ولارعا قۇرمەتپەن، جاۋاپكەرشىلىكپەن قاراۋ مىندەتى بالاعا جۇكتەلگەن. سوندىقتان دا ۇلى جاراتۋشى اتا-اناعا لايىقتى دارەجەدە قۇرمەت پەن جاقسىلىق جاساۋدى وزىنەن كەيiنگى كەزەككە قويعان. بۇل تۋرالى قۇران كارىمدە: «راببىڭ تەك قانا وزىنە قۇلدىق جاساۋدى، اكە-شەشەڭىزگە جاقسى قاراۋدى بۇيىردى. ال ەگەر ولاردىڭ ءبىرى نەمەسە ەكەۋى دە قولدارىڭدا تۇرعان كەزدە قارتايسا، ولارعا ء«ۇھ» دەپ تە ايتپا. سونداي-اق، ولارعا زەكىمە جانە ولارعا سىپايى سويلە. مەيىرىممەن ولارعا قۇشاق جايىپ ولارعا بىلاي دەپ دۇعا جاسا «ۋا، راببىم! ولار مەنى كىشكەنتاي كۇنىمدە قالاي ماپەلەپ وسىرگەن بولسا، ولاردى سولاي مەيىرىمىڭە بولەي گور»[1].

بۇل اياتتا اۋەلى اللاعا سەرىك قوسپاۋدى بۇيىرعاننان كەيىن، قوعامداعى جەكە ادامداردىڭ جاۋاپكەرشىلىكتەرىنە توقتالىپ، اللادان كەيىنگى كەزەكتە اتا-انانىڭ اقىسى بار ەكەنى ەسكە سالىنىپ، ولارعا جاقسى قاراۋدى بۇيىرعان. وسىلايشا اللا قۇزىرىندا اتا-انانىڭ قادىرى قانشالىقتى ماڭىزدى ەكەندىگى كورسەتىلگەن. باسقا ءبىر اياتتا: ء«بىز ادامدارعا اكە-شەشەسىنە جاقسىلىق جاساۋدى وسيەت ەتتىك. اناسى ونى قيىندىقپەن قۇرساعىندا كوتەرىپ، سونداي اۋىرتپاشىلىقپەن دۇنيەگە اكەلدى. انانىڭ جاتىردا بالانى كوتەرۋى مەن ەمشەكتەن شىعۋى وتىز اي جالعاستى»[2],- دەپ اۋەلى وزىنە شۇكىر ەتۋگە، سودان كەيىنگى كەزەكتە اتا-اناعا شۇكىرشىلىك ەتىپ، العىس ايتۋعا شاقىرادى.

ولاي بولسا، ۇلى جاراتۋشىنى تانىپ، وعان قۇلشىلىق بورىشىمىزدى وتەگەننەن كەيىنگى مىندەتىمىز اتا-اناعا دەگەن جاقسىلىق ءھام قۇرمەت كورسەتۋ بورىشىمىز ەكەن. اللا ەلشىسى ء(ساللاللاھۋالايھي ءۋا ءساللام):«اللا تاعالانىڭ رازىلىعى – اتا-انانىڭ ريزاشىلىعىندا، اللا تاعالانىڭ رازى بولماۋى دا – اتا-انانىڭ نارازىلىعىندا»[3],- دەگەن ءحاديسى دە بار.

اللا ەلشىسىنە تىزە بۇگىپ ءتالىم العان ساحابالاردىڭ قالاۋى دا اللانىڭ رازىلىعىنا بولەنۋ بولاتىن. اتى الەمگە ايگىلى ءتاپسىر ءارى فيقھ مەكتەبىنىڭ نەگىزىن قالاۋشى ابدۋللا يبن ماسعۋد بىلاي دەيدى:

«بىردە اللا ەلشىسىنەن (ساللاللاھۋ ءالايھي ءۋا ءساللام): اللا تاعالا قانداي ءىستى اناعۇرلىم جاقسى كورەدى؟ - دەپ سۇرادىم. ول: ۋاقىتىلى وقىلعان نامازدى، - دەدى. مەن تاعى: ودان كەيىن شە؟ - دەپ سۇراعانىمدا: اتا-انانى قۇرمەتتەۋدى،- دەدى. ءۇشىنشى رەت: ودان كەيىن شە؟ دەگەنىمدە: اللا جولىنداعى كۇرەستى دەپ جاۋاپ بەردى. ەگەر دە مەن ودان ءارى سۇراي بەرگەنىمدە اللا ەلشىسى جاۋاپ بەرە بەرەتىن ەدى»[4],- دەيدى.

دەمەك، اللا تاعالانىڭ رازىلىعى – اتا-انانىڭ ريزاشىلىعىندا ەكەن. سەبەبى اتا-انا رازىلىعىنا بولەنۋ ەڭ ۇلكەن باقىت. ولاي دەيتىنىمىز اتا-انانىڭ شىنايى جاساعان دۇعاسىن حاق تاعالا قابىل ەتەدى. ول تۋرالى اللا ەلشىسى ء(ساللاللاھۋالايھي ءۋا ءساللام) بىلاي دەيدى: ء«ۇش ادامنىڭ دۇعاسى قابىل بولادى. ولارمەن اللا تاعالانىڭ اراسىندا پەردە بولمايدى. ولار: اتا-انانىڭ بالاسىنا جاساعان دۇعاسى; ءمۇساپىردىڭ دۇعاسى; زۇلىمدىققا ۇشىراعان ادامنىڭ دۇعاسى»[5].

مىنا ءبىر وقيعا وزگەلەرگە ۇلكەن ساباق بولسا كەرەك.

...القاما (ساحابا) پايعامباردىڭ كوزى تىرىسىندە قۇلشىلىعىنا بەرىك، وتە ىزەتتى، يماندى جىگىت ەدى. كۇندەردىڭ كۇنىندە اياقاستىنان اۋىرىپ، توسەك تارتىپ جاتىپ قالدى. اۋرۋى ابدەن مەڭدەپ، ولەتىن حالگە جەتكەندە، ءتىلى كۋالىك سوزگە كەلمەي كۇرمەلە بەرەدى. ونىڭ قاتتى قينالعانىن كورگەن ساحابالار پايعامبارىمىزعا حابار بەرەدى.

پايعامبارىمىز (ساللاللاھۋ ءالايھي ءۋا ءساللام) القامانىڭ شەشەسىن شاقىرتادى.

– القاما قانداي ەدى؟- دەپ سۇرايدى.

اناسى: – بالام كوپ ناماز وقيتىن، كوپ ورازا ۇستايتىن، ساداقانى كوپ تاراتاتىن,- دەپ جاۋاپ بەردى.

پايعامبارىمىز (ساللاللاھۋ ءالايھي ءۋا ءساللام) سۇراقتى توتەسىنەن قويىپ: – سىزبەن قارىم-قاتىناسى قالاي ەدى؟  

اناسى: – ەندى «ىشتەن شىققان بالام عوي» دەپ قانشا كەشىرىممەن قاراعانىممەن مەنى رەنجىتەتىن كەزدەرى كوپ ەدى. ونى ايتىپ وتىرعان سەبەبىم، كوبىنە ايەلىن جاقتاپ، ماعان قارسى شىعاتىن, - دەگەن كەزىندە، پايعامبارىمىز:

– اناسىنىڭ رەنىشى بالاسىنىڭ ءتىلىن كۇرمەپ تۇر ەكەن. قانە، وتىن جيناڭدار، القامانى تىرىدەي جاعامىز، - دەپ ماڭايىنداعىلارعا بۇيىرادى.

انا بايعۇس بىردەن جانۇشىردى: – ويباي-اۋ، قاجەتى جوق. بالامدى ورتەي كورمەڭىز، - دەپ جالىنعاندا، پايعامبار ساليقالى تۇردە: – اللا تاعالانىڭ و دۇنيەدەگى ازابى بالاڭىزدىڭ قازىرگى ازابىنان دا قاتتى. ەگەر اللا ۇلىڭىزدان رازى بولسىن دەسەڭىز، ءسىز انالىق اق ءسۇتىڭىزدى كەشىپ، ۇلىڭىزعا دەگەن رەنىش-وكپەڭىزدى قويىپ، ونىمەن ريزالىقپەن قوشتاسىڭىز، – دەيدى.

انا رازىلىعىن ايتىپ، كەشىرگەن كەزدە بالاسىنىڭ دا ءتىلى كاليماعا كەلىپ، ومىردەن وزعان ەكەن[6].

ءيا، اتا-انانىڭ بالا الدىنداعى اقىسى وتە ۇلكەن. بىردە حاليف ومارعا ءبىر ادام كەلىپ:

«مەنىڭ اتا-انام قاتتى قارتايدى. كىشكەنتاي كەزىمدە ولار ماعان قىزمەت ەتكەنىندەي مەن ولارعا قىزمەت ەتىپ كەلەم. ولاردىڭ اقىسىن وتەگەن بولىپ سانالامىن با؟» دەپ سۇرايدى.

حاليف ومار (ر.ا.): «جوق. وتەگەن بولىپ سانالمايسىڭ. سەبەبى ولار سەنىڭ ءوسىپ، مىقتى ازامات بولۋىڭ ءۇشىن ساعان قىزمەت كورسەتتى. ال سەن ولار جاقىندا دۇنيەدەن ءوتۋى مۇمكىن دەپ قىزمەت كورسەتۋدەسىڭ» دەگەن ەكەن[7].

ەگەر دە وسىنشاما نارسەنى بىلە تۇرا اتا-اناعا قارسى شىعىپ، ولارعا قۇرمەتسىزدىك كورسەتەر بولساق ۇلكەن كۇنا جاساعان بولامىز. سەبەبى ولارعا قۇرمەت كورسەتۋ – اللانىڭ تىكەلەي بۇيرىعى.

ءبىر كۇنى پايعامبارىمىز (ساللاللاھۋ ءالايھي ءۋا ءساللام) ساحابالارىنا:

– سەندەرگە كۇنالاردىڭ ەڭ ۇلكەنى قايسى ەكەنىن ايتايىن با؟ - دەگەندە، ساحابالار ء«يا، بىزگە قايسىلارى ەكەنىن ۇيرەت»، - دەدى. سوندا پايعامبارىمىز (ساللاللاھۋ ءالايھي ءۋا ءساللام): «اللاعا سەرىك قوسۋ، اتا-اناعا قارسى شىعۋ...» - دەپ ايتقان ەدى[8].

ادام قۇقىنا ەرەكشە كوڭىل بولگەن يسلام ءدىنى اتا-اناعا قۇرمەت كورسەتۋدى موينىمىزعا بورىش ەتىپ جازعان. اتا-اناعا قۇرمەت – تەك ار-وجدان ماسەلەسى عانا ەمەس، باسقا دا پارىزدار سياقتى عيبادات. ءتىپتى، اللا جولىندا جيھاد جاساۋدان دا ارتىق سانالعان.

ارداقتى ەلشى (ساللاللاھۋ ءالايھي ءۋا ءساللام): «اتا-اناسىن سىيلاپ، ولارعا قامقور بولعان پەرزەنتتەرگە ءسۇيىنشى! اللا ولاردىڭ ءومىرىن بەرەكەتتى ەتەدى»[9], – دەگەن. باسقا ءبىر حاديستە: «كىمدە كىم ءومىرىنىڭ ۇزاق، ريزىعىنىڭ مول جانە بەرەكەتتى بولۋىن قالاسا، اتا-اناسىنا جاقسىلىق جاساسىن، تۋعان-تۋىستارىنىڭ دا قامىن ويلاسىن»، -دەگەن[10].

ولاي بولسا، ادام بالاسىنىڭ رىزقى، نەسىبەسى اتا-اناسىنا بايلانىستى.ءۇيدىڭ بەرەكەتى اتا-اناسى، ارينە تۇسىنگەن جانعا. كىمدە-كىم اتا-اناسىنا قۇرمەت كورسەتىپ، ولاردىڭ ىزگى دۇعالارىن العان بولسا، ونىڭ دۇنيەدەگى رىزىق،نەسىبەسىنىڭ كوبەيۋىنە دە وزىندىك سەپتىگى بولماق.

قالماحان ەرجان،

تەولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، دوتسەنت

Abai.kz