جاقىندا «قازاقستان» ۇلتتىق تەلەارناسىنان «سەنبىلىك كەزدەسۋ» اتتى باعدارلامانى تاماشالادىق. ايگىلى «تاقيالى پەرىشتە» فيلمىنە تۇسكەن اكتەرلەر اراعا ءبىراز ۋاقىت سالىپ، قايتا قاۋىشتى.

حاباردىڭ تارتىمدى بولماعى – جۇرگىزۋشىدەن

شاكەن ايمانوۆتىڭ تانىمال كينوكومەدياسى 1968 جىلى تۇسىرىلگەنى ءمالىم. ياعني، «تاقيالى پەرىشتەنىڭ» تەلەەكراننان تۇسپەي كەلە جاتقانىنا 47 جىل بولدى دەگەن ءسوز. ءبىزدىڭ اكەلەرىمىز كورگەن، بالا كەزدەن ءوزىمىز دە سوزدەرىن جاتتاپ وسكەن ءفيلمدى قازىر ءبىزدىڭ بالالارىمىز دا قارايدى. دەمەك، ءۇش بۋىننىڭ كوڭىلىنەن شىعىپ، جانىنا جاعىپ كەلە جاتقان تۋىندىنى قالاي ماقتاسا دا جاراسار.

«قازاقفيلم» كينوستۋدياسىنا اتىن بەرگەن اتاقتى ەكران شەبەرى – شاكەن ايمانوۆ وسى كومەديا جارىققا شىققان كەزدەن ەكى جىلدان سوڭ-اق و دۇنيەلىك بولدى. ءامينا ومىرزاقوۆا، بيكەن ريموۆا، اۋباكىر ىسمايىلوۆ سەكىلدى ساڭلاقتاردىڭ اقىرعى ساپارعا اتتانعانىنا دا بىرنەشە جىل ءوتتى. ياعني، باعدارلاما اۆتورلارى «سەنبىلىك كەزدەسۋگە» «تاقيالى پەرىشتەنىڭ» ارامىزدا امان-ساۋ جۇرگەن قاھارماندارىن شاقىردى. اتاپ ايتقاندا، بۇگىندە سەكسەننىڭ سەڭگىرىنە شىققان باياعى تايلاق – الىمعازى رايىمبەكوۆ جانە بيىل 68 جاسقا تولاتىن ايشا – شولپان التايباەۆا كورەرمەننىڭ كوزايىمى بولدى. سونداي-اق فيلمدە شاعىن ەپيزودتىق رولدە، ياعني، تايلاقتىڭ شەشەسىنىڭ ايتۋىمەن ونىڭ ۇيىنە كەلەتىن قوس قۇربىنىڭ ءبىرى – ايمەن وبرازىندا ويناعان رايحان شانينا دا كەلدى.

تەلەحاباردىڭ قىزىقتى دا تارتىمدى بولۋى – كەلگەن مەيماندارعا عانا ەمەس، نەگىزىنەن سول باعدارلامانى جۇرگىزۋشىگە دە تىكەلەي بايلانىستى ەكەنى بەلگىلى. ول حابار تىزگىنىن ءوز قولىنا الىپ، الدىن الا ازىرلەنگەن ءار الۋان ساۋالدارى ارقىلى جانە سۇحبات بارىسىندا تۋىندايتىن باسقا دا قوسىمشا سۇراقتاردىڭ كومەگىمەن ستۋديا قوناقتارىنىڭ بولمىسىن بارىنشا اشۋعا ءتيىس. دالىرەك ايتقاندا، سۇحبات بەرۋشىنىڭ كوكەيىندەگى ويىن اشىق ايتقىزا ءبىلۋ، ونى اقتارىلا سىر شەرتۋگە جەتەلەۋ – تەلەجۋرناليستىڭ باستى مىندەتى بولۋى كەرەك.

وكىنىشكە قاراي، ءبىزدىڭ تەلەديدار سالاسىندا وسى ۇدەدەن شىعا بىلەتىن شەبەرلەر از بوپ تۇر. كەي جۇرگىزۋشىلەر وزدەرىنىڭ سۇحبات بەرۋشى تۇلعا مەن كورەرمەن اراسىن جالعاپ قانا وتىراتىن قاراپايىم دانەكەر ەكەنىن ۇمىتىپ كەتەدى، ءسويتىپ، كەلگەن مەيمانعا كەزەك بەرمەي، كوستەڭدەي سويلەپ، كوسىلە شاۋىپ، زىعىردانىڭدى قايناتادى. كوگىلدىر ەكراننىڭ قاراما-قارسى بەتىندەگى قوس تاراپتىڭ اراسىندا بايلانىسشى عانا بولۋدى قومسىنىپ، وزىنشە تۇلعا دارەجەسىنە كوتەرىلۋگە ۇمتىلاتىندار كەيىنگى ۋاقىتتا ءتىپتى كوبەيدى. ولار ءبىرىنشى كەزەكتە ءوزى سويلەۋگە تىرىسادى، ستۋديا قوناقتارى ادەمى اڭگىمە ايتىپ جاتسا دا، اراعا سەبەپسىز، ورىنسىز كيلىگىپ، وزدەرىنىڭ قانداي كەرەمەت دانىشپان، بىلگىر، كورەگەن تەلەجۇرگىزۋشى ەكەنىن كورسەتكىسى كەلەدى.

سۇراعىنا جاۋاپ الا الماعان جۋرناليست...

كەرىسىنشە، قايسىبىر جۇرگىزۋشىلەر ستۋدياعا كەلگەن قوناققا تىم ايرىقشا قۇرمەتپەن، شەكتەن تىس ىزەت-ىلتيپاتپەن قارايدى دا، ونىڭ باستى تاقىرىپتان اۋىتقىپ بارا جاتقانىن بايقامايدى، بايقاسا دا، ءسوزىن ءبولىپ، نەگىزگى باعىتقا بۇرۋعا باتىلى بارمايدى. راس، باعدارلاما مەيمانىنا قوشەمەت كورسەتۋ، سىيلاۋ – وتە دۇرىس نارسە. ەگەر ول مەيمان جاسى ۇلكەن، بار قازاققا تانىمال قادىرلى قاريا بولسا، قۇرمەتتەپ، ءىلتيپات كورسەتۋ – دۇرىس قانا ەمەس، مىندەتتى دە نارسە بولماق. بىراق بۇل ءىلتيپات باعدارلامادا قوزعالۋعا ءتيىس نەگىزگى تاقىرىپتان اۋىتقىپ بارا جاتقان اقساقالدىڭ ءسوزىن بولۋگە كەدەرگى بولماۋعا ءتيىس قوي. ىزەتتىلىك ءوز الدىنا، الايدا تەلەحاباردىڭ ءوز مازمۇنى، ستسەناريى، ءتارتىبى بار ەمەس پە؟

«سەنبىلىك كەزدەسۋدىڭ» جۇرگىزۋشىسى قۇرمانبەك جۇماعاليدى وسى كەيىنگى توپقا جاتاتىن جۋرناليست پە دەپ قالدىق. ءيا، ول باعدارلامانى جاقسى باستادى، ستۋديا قوناعى – ستسەناريست قۇسمان شالاباەۆپەن «تاقيالى پەرىشتەنىڭ» ءتۇسىرىلۋى مۇمكىن جالعاسى تۋرالى از-كەم سۇحبات قۇردى. سوسىن كوپ ۇزاماي، باعدارلامانىڭ باستى كەيىپكەرى – الىمعازى رايىمبەكوۆ اقساقالدى شاقىردى دا: «ءسىز كاسىبي اكتەر ەمەسسىز، «تاقيالى پەرىشتە» فيلمىنە ءتۇسۋىڭىز قانداي سەبەپتەن ءوربىدى، جالپى كينو سالاسىنا قالاي بەت بۇردىڭىز؟» – دەگەن سىڭايدا سۇراق قويدى.

اقساقال الدىمەن ءوزىنىڭ جاستايىنان كۇرەسكە قاتىسقانىن، 1965 جىلى وڭتۇستىك قازاقستاننىڭ تەمىرلان اتتى ەلدى مەكەنىندە جارىس بولعانىن، سوندا ءوزىنىڭ جەڭىمپاز اتانعانىن اڭگىمەلەدى. سوسىن تالدىقورعان وڭىرىندەگى ءوز اۋىلىنا كەلگەندە، باسشىلاردىڭ «قازاقفيلمنەن» كەلگەن حاتتى كورسەتكەنىن، كينو-سىناققا شاقىرىپ جاتقانىن بىلگەنىن ايتتى. ءسويتىپ، الماتىعا كەلگەنىن، كينوستۋديانىڭ ەسكى عيماراتىنا بارعانىن، مۇنى كورگەن رەجيسسەر ءازىربايجان مامبەتوۆتىڭ «ناعىز قاجىمۇقاندى تاپتىق!» دەپ قۋانعانىن، اقىرىندا ء«ان قاناتىندا» فيلمىندە بالۋان رولىنە بەكىتىلگەنىن باياندادى. قارت كىسىلەرگە ءتان ادەتپەن اسىقپاي، باپپەن، باياۋ سويلەدى.

بىراق جۇرگىزۋشىنىڭ سۇراعىنا ناقتى جاۋاپ بەرىلگەن جوق. مۇنى بايقاپ تۇرعان ق.جۇماعالي «جاقسى، كينوعا العاش قالاي كەلگەنىڭىزدەن حاباردار بولدىق، ال «تاقيالى پەرىشتەگە» قالاي تاپ بولدىڭىز؟» دەپ اۋەلگى ساۋالىن قايتالاپ ەدى، الىمعازى اقساقال ونشا ۇعىنباي قالدى ما، ايتەۋىر... قازاق تەاترىنىڭ تاريحىن ايتىپ، وتكەن عاسىردىڭ سوناۋ 20-30 جىلدارىنا ساپار شەگىپ، يسا بايزاقوۆ، امىرە قاشاۋباەۆ، سەركە قوجامقۇلوۆتار زامانىنا ات شالدىرىپ، باستى باعىتتان مۇلدە الىستاپ كەتتى. جۇرگىزۋشىمىز قاريانى قاقپايلاپ، نەگىزگى ماسەلەگە بۇرۋدىڭ ورنىنا باس شۇلعىپ تىڭدادى دا وتىردى. ستۋدياداعى جۇرتشىلىقتى قايدام، كوگىلدىر ەكران الدىنداعى ءبىز «اكتەر «تاقيالى پەرىشتەگە» قالاي كەلگەنىن قاشان ايتار ەكەن؟» دەپ تاعاتسىزدانا توستىق، تەاتر تاريحىنىڭ بۇل باعدارلاماعا قانداي قاتىسى بارىن تۇسىنە المادىق. اقىرىندا جۋرناليست سول كۇيى ءوز سۇراعىنا جاۋاپ الا العان جوق!

...پاۆيلون مەن دەكوراتسيادان دا بەيحابار ما؟

ەگەر «سەنبىلىك كەزدەسۋ» تىكەلەي ەفير رەجيمىندەگى تەلەحابار بولسا، وندا مۇنداي كەمشىلىكتى كەشىرۋگە، ءسال دە بولسىن تۇسىنۋگە تىرىسار ەدىك. بىراق بۇل – الدىن الا تاسپاعا جازىلىپ الىنعان باعدارلاما عوي! كورەرمەن كۇتىپ وتىرعان، ءوزى قويىپ وتىرعان سۇراقتىڭ جاۋابىن اكتەرگە قالايدا ايتقىزۋ ءۇشىن جۋرناليست بارىن سالماي ما ەكەن؟ ناقتى جاۋاپ الا الماسا، ونى اسا قاجەت ساناماسا، وندا ول سۇراقتى نە ءۇشىن قويدى؟ باعدارلاماعا ەش قاتىسسىز، تەاتر تاريحى تۋرالى ءىش پىستىرارلىق الگى مونولوگتى كەيىن الىپ تاستاماي ما؟ جالپى، مونتاج دەگەن قايدا؟ تۇسىنىكسىز.

جارايدى، ەل ىشىندە «تايلاق» اتانىپ كەتكەن ءا.رايىمبەكوۆ اقساقالدىڭ «تاقيالى پەرىشتەگە» قالاي كەلگەنىن جۇرت عالامتوردان قاراستىرىپ، ءار جىلدارداعى سۇحباتتارىنان تاۋىپ-اق الار. سوعان بولا تاۋسىلىپ وتىرعانداي بولمايىق. بىراق قۇرمانبەك جۇماعاليدىڭ باسقا سۇراقتارىنىڭ دا كەيبىرى كورەرمەننىڭ كۇلكىسىن بولماسا دا، تاڭدانىسىن تۋعىزدى. ماسەلەن، «سىزگە شاق كيىم تابۋ قيىن بولعان شىعار؟» دەۋى... قىزىق. اكتەرلەرگە كەيىپكەر بولمىسىنا ساي ارنايى كيىمدەر تىگىلەتىنىن بىلمەي مە سوندا؟ نەمەسە ء«سىز فيلمدە ءۇي ىشىندە كىر تاسىن كوتەرەسىز، سوسىن ەدەنگە ءدۇرس ەتكىزىپ، قاتتى تاستايسىز. كادىمگى پاتەر ىشىندە تۇسىردىڭىزدەر مە؟» دەگەنى شە؟ پاۆيلون، دەكوراتسيا دەيتىن دۇنيەلەردىڭ بار ەكەنىنەن بەيحابار دا جۋرناليست بولادى ەكەن-اۋ. عالامتوردا نە كوپ، وسى فيلم تۋرالى مالىمەت كوپ. ءبارىن شولىپ شىعىپ، جاقسىلاپ دايىندالىپ السا قايتەدى؟

«كينو ەكرانعا شىققاننان كەيىن جۇلدىز اۋرۋىمەن اۋىرعان جوقسىز با؟» دەپ بۇگىنگى اكتەرلەردەن سۇراۋعا بولاتىن شىعار، بىراق جاسى 80-نەن اسقان، كينوعا وسىدان 50 جىل بۇرىن كەلگەن ارداگەر اقساقالدان سۇراۋ – قانشالىقتى ورىندى؟ ول كەزدە «جۇلدىز» دەگەن ۇعىم دا جوق ەمەس پە ەدى؟ ارينە، اكتەر «جوق» دەپ جاۋاپ بەردى. فيلمدەگى «قۇرالاي» اتتى حالىق ءانىن ەكراننان ءۇزىندى رەتىندە كورسەتىپ، الىمعازى اتامىزعا «قالاي، كوزىڭىزگە جاس كەلدى مە؟» دەگەنى دە ەرسىلەۋ شىققان سياقتى. ءجيى ايتىلىپ جۇرگەن ءان ەكەنى ءوز الدىنا، ءا.رايىمبەكوۆ ول ەپيزودقا قاتىسپايدى دا عوي...

ء«بىزدىڭ سىزدەرگە توسىن سىيىمىز بار!» دەپ الىپ، ستۋدياداعى شاعىن ساحناعا «تى كۋدا، وديسسەي؟» انىمەن جاس قىزداردى بيلەتكەنىن دە ورىندى دەپ ويلامادىق (ابىروي بولعاندا، قىزداردىڭ كيىمدەرى تىم اشىق-شاشىق ەمەس ەكەن). الىمعازى اقساقال، ونىڭ زايىبى، ءامينا اپانىڭ كەيىپكەرى سەكىلدى ۇلىنا جاردى تاڭداپ ءجۇرىپ ءوزى اپەرگەن بۇگىنگى ومىردەگى كەيىپكەر اپا، شولپان التايباەۆا، قۇسمان شالاباەۆ ءتارىزدى ەگدە تارتقان قوناقتارعا بۇدان باسقا توسىنسىي تابىلماعانى ما؟ «تاقيالى پەرىشتەدە» باسقا دا اندەر كوپ ەدى عوي.

«قۇرالاي» ءانىنىڭ قازىرگى ورىنداۋشىسى دوسىمجان تاڭاتاروۆتى شاقىرىپ، اڭگىمەگە ارالاستىرعانى ءجون دەلىك. ال باعدارلاما سوڭىنا تامان جاس ءانشى تورەعالي تورەالى ايتقان ء«بىز ەكەۋمىز» دەگەن جاڭا ءاننىڭ «تاقيالى پەرىشتەگە» قانداي قاتىسى بار ەكەنىن ۇقپادىق. جۇرگىزۋشىنىڭ سوزىنە قاراساق، قازىرگى ءانشىنىڭ ءبارى (اتى اتالعان ەكەۋى دە) – «قازاق ەستراداسىنىڭ جارقىن جۇلدىزدارى» ەكەن.

جالپى، بۇكىل ەل قىزىعىپ كورەتىن-اق باعدارلاما بولار ەدى. بىراق جۇرگىزۋشىنىڭ كەمشىلىكتەرى مەن الگى ۇيلەسىمسىز ءان-بي نومەرلەرى كوڭىلگە قونىڭقىرامادى.

ساكەن سىبانباي

ايتپاقشى...

«تاقيالى پەرىشتە-2» تۇسىرىلمەك

ايگىلى كومەديانىڭ ەكىنشى ءبولىمىن كينەماتوگرافيست مارات سارسەنباەۆ تۇسىرمەكشى. يدەياسى مەن ستسەناري اۆتورى – قۇسمان شالاباەۆ. ءتۇسىرىلىم جۇمىستارى باستالعالى جاتىر. سيۋجەتىنە كەلسەك، كوپ جىل وتكەننەن كەيىن وقيعا قايتالانادى، بىراق قالىڭدىقتى، ارينە، باياعى «جاعرافيادان ساباق بەرەتىن تاقيالى پەرىشتە» تايلاق ەمەس، ونىڭ نەمەرەسى ىزدەيدى. ريمەيكتە ءفيلمىنىڭ ءبىرىنشى بولىمىندە ويناعان الىمعازى رايىمبەكوۆ، بيبىگۇل تولەگەنوۆا جانە شولپان التايباەۆا قاتىسادى. سونداي-اق داۋلەت ابدىعاپپاروۆ پەن ديماش احيموۆ تا وينايدى.

Abai.kz