ونىڭ ەكونوميكاعا اسەرى بار ما؟

كەيىنگى كەزدە وسى ماقالانىڭ اۆتورى الەمنىڭ دۋالدىلىعى عىلىمعا ەرتەدەن ءمالىم دەگەندى وقتىن-وقتىن ەستىپ قالۋدا. يا، ول راس. دەگەنمەن دە، ءومىر وزگەرەدى، ءبۇتىن ءبىر ءداۋىر كەلەسى داۋىرمەن الماسادى، سوندىقتان ءبىزدىڭ دە قوعام دامۋىنا دەگەن كوز­قاراسىمىز ەۆوليۋتسيا جولىمەن وزگەرۋى زاڭدى. دۋالدىلىق كوپ. سولاردىڭ ءبىرى انتيكالىق كونە زاماننان ءبىزدىڭ داۋىرگە دەيىنگى رۋحانيلىق پەن ماتەريالدىلىقتىڭ اراسىنداعى بىرلىك پەن تارتىس. عالىمداردىڭ ۇنەمى نازارىندا جۇرگەن بۇل دۋالدىلىقتى جانە ونىڭ دامۋ ساتىلارىن زەرتتەۋ – كوكەيتەستى ماسەلەگە اينالىپ وتىر.

ءبىزدىڭ ويىمىزشا، «رۋحاني-ماتەريالدى» دۋال­دىلىعى جانە ونىڭ دامۋى قاسيەتتى كىتاپتاعى وزگەمەيتىن رۋحاني قۇندىلىق – شىنايى رۋحانياتتى ءىلىم، ال جەكە تۇلعالاردىڭ نيەتتەرى مەن ءىس-ارەكەتتەرى، ياعني ءدىن تۇتۋ جارعىسىنىڭ بارلىق ەرەجەلەرىن ارۋاقىتتا ورىنداۋ، سوعان سايكەس ءومىر ءسۇرۋ – وزگەرىپ تۇراتىن قۇبىلىس. رۋحانيات ىلىمىنە سايكەس باستاپقىدا ادام تۇيسىگىندە الۋەتتى ەكى باستاما ورىن الادى: ءبىر جاعىنان رۋحاني قۇندىلىققا جانە ەكىنشى جاعىنان ماتەريالدىق بايلىققا ۇمتىلىس. قايسىسى ناعىز ماڭىزدىسى، قايسىسى ءومىردىڭ ءمانى بولاتىنى – ول ادام تاربيەسىنە بايلانىستى. بۇل گارمونيالى نە ديسگارمونيالى الەمنىڭ زاڭدى تۇردە پايدا بولۋىنا اسەرىن تيگىزەدى. ارينە، بۇل جەردە ءوز قيىنشىلىقتارى بولادى جانە دە ۇزاق مەرزىمگە سوزىلۋى دا مۇمكىن.
كوپ قىرلى، تاماشا «گارمونيا» تۇسىنىگى ادام­نىڭ جەكە باقىتىن، قوعامنىڭ جان-جاقتى (سۇيىسپەنشىلىك پەن باۋىرلاستىقتان ءومىردى ءسۇيۋ مەن گۋممانيستىككە، تۇلعالاردىڭ ەڭبەكقورلىعىنان ەكونوميكا­نىڭ تۇراق­تى دامۋىنا دەيىن، ت. ب.), ياعني شىنايى رۋحانيلىلىق نەگىزىندە جاسالعان الۋان ءتۇرلى: يگىلىك، قارا­پايىمدىلىق، كەڭپەيىلدىلىك، جاقسىلىق، سانا­لىلىق، شىنشىلدىقتى وزىنە الۋان ءتۇرلى قامتيتىن ۇعىم. كەرىسىنشە، جەكە ازامات پەن الەۋەتتەگى ديسگارمونيا جاعىمسىزدىققا تولى، تۇنىپ تۇر (ساراڭدىق پەن پايىزقۇمارلىقتان ماسكۇنەمدىك پەن بەيباستىققا، ەلدىڭ جالپى كەدەيلىگىنەن ءبىر ادامعا شاققان تابىس مولشەرىنىڭ جەر مەن كوكتەي ايىرماشىلىعىنا، قۇقىقتىڭ شەكسىز بۇزىلۋىنان قاتال اكىمشىلدىككە، نەكەسىزدىكتىڭ باسىمدىلىعىنان ەتنوستاردىڭ جويىلۋىنا دەيىن، ت.ب.). ءارتۇرلى الەۋەتتەردە ديسگارمونيانىڭ بەلگىلەرى تەلەگەي تەڭىز. بۇكىل عالامدى، نە جەكە تۇلعانى الساق تا گارمونيا بارلىق جەردە بار. ونى زەرتتەۋ رۋحانيلىق ءىلىمدى، اسىرەسە، يسلامدىق دوكترينانى، قازىرگى عىلىممەن، مىسالى، مەتاجۇيەلىلىك تالداۋ تەورياسىمەن ۇشتاستىرۋدى تالاپ ەتەدى. رۋحاني دەڭگەيى جاعىنان جەكە تۇلعالار، اسىرەسە، الەۋەتتەر ءار الۋان. ولار جاراتۋشىنى مويىندامايتىن قارانيەتتى ماتەرياليستەن (نولدىك كورسەتكىشپەن) ءدىن قىزمەتشىسىنە دەيىن بولادى. كوبىسى رۋحانيلىعى جاعىنان ءارتۇرلى دەڭگەيدەگى تۇلعالار. دۋالدىلىقتىڭ ەكى جاعى دا وزگەرىپ تۇرادى. قاتىپ قالعان ماتەريالدىق الەمنىڭ بولمايتىنىن جۇرتتىڭ ءبارى بىلەدى. ال، كەرىسىنشە، رۋحاني ءومىردىڭ ەۆوليۋتسياسى، ءبىزدىڭ پىكىرىمىزشە، كوپ ازاماتتارعا انىق بايقالمايدى. سوندىقتان دا، وسىنى دالەلدەۋ قاجەت بولىپ وتىر. كۇردەلى ءومىردى بىرقالىپتى ەمەس تۇردە قابىلداۋ «رۋحانيلى-ماتەريالدى» دۋالدىلىقتىڭ نەگە جانە قالايشا قالىپتاساتىنىن تۇسىنۋگە مۇمكىنشىلىك بەرەدى. رۋحانيلىلىقتىڭ دەڭگەيىنىڭ كوتەرىلۋى گارمونيانىڭ نەگىزىن نىعايتادى، ال ونىڭ تومەندەۋى، كەرىسىنشە، گارمونيانى السىزدەندىرەدى، ءسويتىپ، ديسگارمونيانى كۇشەيتەدى. البەتتە، رۋحانيلىلىقتى عىلىمدا جالپى قارايدى، ال ونىڭ شىنايىلىعىنا كوڭىل اۋدارا بەرمەيدى.
بۇل جەردە شىنايى رۋحاني ىلىمدەردىڭ رولىنە وتە جوعارى باعا بەرىلۋى كەرەك. سودان كەيىن ادامداردىڭ دىنمەن قارىم-قاتىناسى ماڭىزدى. وسى رۋحانيلىلىق ۇعىمنىڭ ەكى جاعى دۋالدىلىقتىڭ قاينار كوزىن (گەنەزيسىن) زەرتتەۋ قاجەت. بىزگە بەلگىلىسى، مونوتەيزمدە، ونىڭ ىشىندە، يسلامدا رۋحانيلىلىق پەن ماتەريال­دىلىق ماڭىزى جاعىنان تەڭ ەمەس. رۋحاني جەتىلۋدىڭ دامۋىنان تۇراتىن ادام ءومىرىنىڭ ماقساتى قاسيەتتى «قۇران» كىتابىندا، سونىمەن قاتار باسقا دا قاسيەتتى كىتاپتاردا انىقتالعان. بۇل ءدىني سەنىمدەگى تۇلعالاردىڭ رۋحاني قاجەتتىلىگىنە ءومىر ماقساتىنىڭ ۇستانىمىن، ال ماتەريالدىق بايلىقتارعا – وسى جەتىستىكتەرگە جەتۋ ءرولىن بەرەدى. كەز كەلگەن جۇيەنىڭ يەرارحياسى بويىنشا، ماقسات وعان جەتكىزەتىن جولداردان، ماڭىزى جاعىنان، بيىك تۇرادى. ءار زاتتىڭ ورنى بار ەمەس پە؟ بۇل كەشەندى تالداۋدىڭ اكسيوماسى.

رۋحانيلىق پەن ماتەريالدىق باستامالاردىڭ ءوزارا تارتىس ديالەكتيكاسى، اسىرەسە قازىرگى كەزدە، كۇردەلى جانە قۇبىلمالى. رۋحاني قۇندىلىق پەن ماتەريالدى بايلىق دەڭگەيىنىڭ قۇبىلمالىلىعىنىڭ ادىستەمەلىك جانە تاجريبەلىك ءمانى زور، ماتەريالدىق بايلىق شەكسىز ەمەس ۋاقىتشا وسى ءومىردىڭ قىزىقتىرۋشىسى، ال رۋحاني قۇندىلىق ول شەكسىز ماڭگىلىك، سوندىقتان ونى، ياعني دامۋ ۇدەرىسىن ەسكەرمەۋگە بولمايدى. «گارمونيا-ديسگارمونيا» دۋالدىلىعى – بارلىق دۇنيەنىڭ، ونىڭ ىشىندە رۋحانيلىق پەن ماتەريالدىلىقتىڭ وزگەرۋىنىڭ تۋىندىسى، رۋحانيلىقتىڭ ماتەريالدىقتان نەمەسە، ماتەريالدىقتىڭ رۋحانيلىقتان باسىمدىلىعىن انىقتاۋدىڭ ناتيجەسى.

رۋحاني نەگىزدە، ادامداردىڭ سانا-سەزىمىندە، سودان كەيىن ەكونوميكادا (سانا تۇرمىستى انىقتايدى) الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق گارمونيا جانە ونىڭ زاڭ­دارى قالىپتاسادى، سوندىقتان جەكە تۇلعالاردىڭ سانا-سەزىمدەرىنىڭ شىنايى رۋحانيعا جانە ونەگەلىلىككە قاراي وزگەرۋى وتە جوعارى دارەجەلى. سانانى گارمونيالاۋ – جەكە تۇلعالاردىڭ ەكونوميكالىق ىستەرىنىڭ باستاماسى.    بۇل ءار ەلدىڭ ەكونوميكاسىنىڭ دامۋ دەڭگەيىنە جانە حالقىنىڭ تۇرمىسىنا، دەموگرافيا مەن دەمو­كرا­تيالىق جاعدايىنا تاۋەلدى ەمەس. گارمونيالى ەكونوميكانىڭ ماقساتى – حالىقتىڭ بارلىق ورىندى ماتەريالدىق قاجەتتىلىگىن قامتاماسىز ەتۋ. ەكونو­ميكالىق جۇيەدە رۋحاني-ونەگەلىلىگى، پاراساتى جانە مادەنيەتى جوعارى قىزمەتكەرلەر كوپ بولعان سايىن، بۇل ماقسات ويداعىداي ورىندالىپ وتىرادى. ناتيجەسىندە قوعامداعى جانە ونىڭ ەكونوميكاسىنداعى گارمونيانىڭ قالىپتاسۋى جەدەلدەتىلەدى.
ديسگارمونيا ادامنىڭ جان دۇنيەسى كەمەلدەن­بە­گەن­دىكتەن (پاراساتتىلىعى جوعارى بولسا دا) تۋادى. ناتيجەسىندە ادام اتەيست نەمەسە اگنوست بولىپ قالادى. جانە دە كەيبىر كەزدە ءدىندارلار دىنتۇتۋجارعىسىنان اۋىتقىپ، تەرىس قىلىقتار جاساۋى مۇمكىن. وسى ءدىندارلار ءتاۋباسىنا كەلىپ، جاراتۋشىدان كەشىرىم سۇراپ، گارمونيا الەمىنە قايتىپ كەلەدى.
«گارمونيا-ديسگارمونيا» دۋالدىلىعى «رۋحانيلى-ماتەريالدى» دۋالدىلىقپەن باسقا سەبەپپەن دە قا­بىسپايدى. الەۋمەتتىك گارمونيا ءوزىنىڭ نەگىزى – رۋحاني­لىقپەن (دەموەتيكا) قاتار قوعامنىڭ باسقادا ورىستەرىن (دەموگرافيا، دەموكراتيا، دەموەكونوميكا) قامتيدى. سوندىقتان، ءوزىنىڭ مازمۇنى جاعىنان رۋحانيلىلىقتان الدەقايدا كەڭ، ويتكەنى گارمونيا ماتەريالدىلىقتى دا قامتيدى. قاراما-قايشىلىقتاردىڭ تارتىسى جانە تۇلعالار­دىڭ دامۋىنىڭ ناتيجەسىندە باستاپقى «رۋحانيلى-ماتەريالدى» دۋالدىلىق «گارمونيا-ديسگارمونيا» دۋال­دىلىعىنا ءجيى اۋىسىپ وتىرادى. سوندىقتان دا ەكىنشى ۇعىم قۇرامى جاعىنان كۇردەلىلەۋ. بۇنى ءبىلىپ جۇرگەنىمىز ابزال. حالىققا كەڭ تارالعان «يگىلىك» پەن «زۇلىمدىق» سوزدەرى «گارمونيا» جانە «ديسگارمونيا» ۇعىمىنا تولىق سايكەس كەلمەيدى. سەبەبى شىنايى سەنۋشى ادامنىڭ يگىلىگى گارمونياعا جاتادى، ويتكەنى ول ونى جاراتۋشىعا قۇلشىلىق ەتۋ ءۇشىن جاسايدى. ال، اتەيستەر مەن پوليتەيستەردىڭ جاساعان ىستەرى گارمونياعا جاتپايدى، سەبەبى ولاردىڭ رۋحاني نەگىزى جوق، جاقسىلىقتى ولار وزدەرى ءۇشىن نەمەسە باسقالار ءۇشىن عانا جاسايدى. ءبىرىنشى جاعدايداعى يگىلىكتى ءىس ناعىز باقىت كوزى، وتە قۇندى، سەبەبى ول جاراتۋشىنىڭ رازىلىعىنا جەتكىزەتىن تۋرا جول عوي. ورىندىلىق، ءبىر قالىپتىلىق، ادىلەتتىلىك، ادالدى­لىق جانە اشىقتىلىق، ادامنىڭ مىندەتى مەن قۇقىعىن قۇرمەتتەۋ، الەمدىك سۇيىسپەنشىلىك، ازاماتتاردىڭ ءوزارا سەنىمدىلىگى جانە تاعى باسقا رۋحاني-ونەگەلىلىك قۇندىلىقتار گارمونياعا دەگەن الەۋمەتتىك ەۆوليۋتسيا­نىڭ ءمانىن، ماڭىزىن قۇرايدى. گارمونياعا جول اشىلعان جەردە كەدەرگىلەر جويىلادى، قوعامنىڭ بارلىق قورلارى ادامنىڭ يگىلىگى جانە قورشاعان ورتانى ساقتاۋ ءۇشىن ەرەكشە تيىمدىلىكپەن جۇمسالادى. ىسىراپ، ماقساتسىز شىعىن سياقتى تەرىس ءىس-ارەكەتكە توسقاۋىل قويىلادى.
ءبىزدىڭ وركەنيەتىمىزدە ءبىر اسا ماڭىزدى جايتتىڭ بولىپ جاتقانىن، وسىعان بايلانىستى قازىرگى ومىرگە باسقا كوزقاراسپەن قاراۋ كەرەك ەكەنىن، مەنىمشە، كوپتەگەن ادامدار قاتتى سەزىنۋدە. وسى ءبىر جاڭا سەزىم، الدىمىزدا بولاشاق وزگەرىستەردىڭ بولۋ مۇمكىندىگى ادامداردىڭ كوڭىلىنە جاڭا ءۇمىت تۋدىرادى.

بارلىعىمىزعا انىق، كەز كەلگەن قوعام ماتەريال­دىق بايلىقپەن، ىرىقسىز سەزىممەن، قالاۋمەنەن قۇ­رىلا سالمايدى. ادامزاتتىڭ عۇلامالارى كوپتەن بەرى جاڭا ءداۋىردىڭ كەلگەنىن ايتىپ كەلەدى. جاڭا ءداۋىردىڭ قاعيداتتى تۇردە جاڭا ادامگەرشىلىك ۇستانىمى بولادى، ال ونى ىسكە قوسۋ ءۇشىن كومپيۋتەرلىك پروگرامماداعى سياقتى قۇپيا بەلگىسى ء(پارولى) بولادى، ول پارول ء«دىن» ءسوزى بولىپ سانالادى.

تاريح ۇيرەتكەندەي، جالعىز جاراتۋشىعا سەنۋشى­لىك­تىڭ جوقتىعى، بايلىققا بويۇسىنۋ، جارامسىز نيەتتەر، قۇمارلىققا سالىنۋ، زيناقورلىق ت.ب. جايسىز كورىنىستەر قاتەرلى سالدارعا اپارادى. بۇل جەردە جاراتۋشىعا سەنبەگەن اد جانە سامۋد، سوددوم جانە گومورو سياقتى باي حالىقتاردىڭ، فاراونداردىڭ، تاعى باسقالاردىڭ (بۇل جەردە قالعان كوپتەگەن مىسالداردى ايتپاي-اق قويايىن). جويىلىپ كەتكەنىنەن تاعىلىم الۋ قاجەت. وسى حالىقتاردىڭ تاعدىرى ءبىزدىڭ زامانىمىزدا قايتالانبايتىنىنا كىم كەپىل بەرە الادى؟ قوعامدا رۋحاني-ونەگەلىلىكتىڭ ىرگەتاسى جوق جاعدايدا جوعارى ەكونوميكالىق دامۋ – ۋاقىتشا الدامشى، ەڭ باستىسى ول تۇيىققا، ءارى قۇردىمعا اپاراتىن الدامشى جول. وسىدان ساق بولۋىمىزدى تاريح ايتىپ تۇر ەمەس پە؟ «ويان قازاق!» دەمەي-اق قويايىن. دەگەنمەن دە، ويلانايىقشى، اعايىن!

ءداۋىرىمىزدىڭ اۋىسىپ جاتقانى، ادامداردىڭ قۇندى­لىقتارىنىڭ وزگەرۋى، رۋحانياتتىڭ قايتا جاڭارۋى جو­نىندە وسى ماقالانىڭ اۆتورى ءبىراز جىلدار بويى ايتىپ تا، جازىپ تا كەلەدى. قازىرگى تاڭدا كوپتەگەن ادامدار ءوزىنىڭ بولاشاعىن، ءومىرىنىڭ جول كورسەتكىشىن يسلاممەن بايلانىستىرادى. بۇل ۇدەرىستە شىنايى رۋحانيلىق پەن ادەپتىلىكتىڭ ءرولى كوتەرىلىپ جاتقانىنا قوز جۇمىپ وتىرا بەرۋىمىزگە بولمايدى. ءدىن مەن عىلىمنىڭ ارا­سىنداعى قازىرگى قاشىقتىقتى جويۋعا تالپىنۋىمىز كەرەك. مىنە، وسى ارقىلى عىلىمنىڭ جاڭا زاڭدارىن، تۇجىرىمدارىن، جاڭالىقتارىن اشۋعا بولادى. سودان كەيىن عىلىمنىڭ وسىنداي ناتيجەلەرىن يدەولوگيادا، ساياساتتا، تاربيەدە، بىلىمدە، ەكونوميكادا سانالى تۇردە پايدالانۋعا بولادى. ءدىني ءىلىمدى (يسلام دوكتريناسى) عىلىممەن بىرىكتىرۋدىڭ ارقاسىندا اۆتور دۋالدىلىق الەمدى جاڭاشا كورۋگە مۇمكىنشىلىك الدى جانە دە گارمونيا الەمى مەن ديسگارمونيا الەمىنىڭ زاڭدارىن، الەۋمەتتىك ەكونوميكانىڭ پارديگماسىن اشتى ( D+ 3D). بۇل عىلىمي جاڭالىقتار ءار ەلدىڭ گارمونياعا باعىتىنىڭ بار ەكەنىن دە، جوق ەكەنىن دە انىقتاپ بەرۋگە مۇمكىندىك تۋدىرىپ بەردى. گارمونيا باعىتى – ەلدىڭ باقىتى، ال ونىڭ جوقتىعى ەلدىڭ قۇردىمعا كەتۋى.

رۋحاني جانە عىلىمي ءىلىمنىڭ پايىمداۋىنشا، ادامنىڭ بارلىق وي ءورىسى جەكە تۇلعانىڭ سانالى نيەتى رەتىندە قالىپتاسادى. قازىرگى تەوريا ۇزدىكسىز قايتالانىپ جاتقان داعدارىستاردىڭ تۇپكى سەبەبىن اشپاۋدا. بۇل رەتتە تەك داعدارىستىڭ سالدارلارىنا ەرەكشە ءمان بەرىپ، ونىڭ ەڭ ءبىرىنشى ءتۇپ نۇسقاسى – رۋحاني-ونەگەلىلىك داعدارىستى نازاردان تىس قالدىرۋدا. اۋرۋدىڭ تەك سىرتقى بەلگىلەرىن (سيمپتومدارىن) عانا ەمدەپ، ونىڭ تۇپكى سەبەبىن انىقتاپ جويماسا، ادام مۇلدەم جازىلىپ كەتپەيدى عوي.
قازىرگى كلاسسيكالىق ەكونوميكا ۇلگىسى، وكىنىشكە وراي، قالىپتى ارناسىنان تايعان الەم تارتىبىنە جاڭا تۇرتكى بولۋعا دارمەنسىزدىك تانىتىپ وتىر. الەكساندريالىق ماياك سياقتى، شىنايى رۋحاني-ونەگەلىلىككە نەگىزدەلگەن الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق گارمونيا ءىلىمى وسىنداي كەمشىلىكتى جويۋ ءۇشىن بىزگە جول سىلتەپ ساۋلەسىن شاشىپ تۇرعانداي. باسقا ورىندى بالاما ءسوزسىز جوق.

جوعارىدا ايتىلعانداي قوعامداعى ەڭ جوعارى دارەجەلى گارمونيا، بۇل الەۋمەتتىك ەۆوليۋتسيانىڭ جۇيەلى تۇردە جاقىنداۋى ءتيىس ارمان-مۇرات (يدەال). ول قوعامعا دۇرىستالعان جول كورسەتكىش (كومپاس) سياقتى تۋرا باعىت بەرەدى، ۇلكەن ستراتەگيالىق قاتەرلەرگە جول بەرگىزبەيدى، كەيبىر مەملەكەتتەردەگىدەي قۇردىمعا كەتۋدەن ساقتاپ قالادى.
ءجيى قايتالانىپ جاتقان ەكونوميكالىق داعدا­رىستار، الەۋمەتتىك جانە ساياسي شيەلەنىستەر ءتىپتى بولىپ جاتقان تابيعي كاتاكليزمالار وسى ماقساتقا جەتۋدىڭ بىردەن-ءبىر قاجەت ەكەنىن دالەلدەيدى. باس­قاسىن ايتپاعاندا، تەك قانا، قازىرگى بولىپ جاتقان مەمەلەكەتارالىق ۆاليۋتالىق قايشىلىقتار كاسىپ­كەرلىكتى، اسىرەسە، ورتا جانە كىشى كاسىپكەرلىكتى ويسىراتىپ، تەرىس اسەرىن تيگىزىپ جاتىر.

قوعامنىڭ دۋالدىلىعى جەكە تۇلعالاردىڭ ەكونو­ميكالىق ءىس-ارەكەتىنە، الەۋمەتتىك گارمونيانىڭ قالىپ­تاسۋىنا، ونىڭ زاڭدارىنا وتە قاتتى اسەر ەتەدى.
جوعارىداعى ايتىلعان ەكى الەمنىڭ ادامدارىنىڭ مۇقتاجدىقتارىنىڭ كوبەيىپ، ءوسۋ زاڭدىلىقتارى بار. 2014 جىلى ءبىزدىڭ ينستيتۋتتا بۇرىن-سوڭدى الەم­نىڭ عىلىمىنا بەلگىسىز «الەۋمەتتىك – ەكونوميكا گارمو­نياسىنىڭ زاڭى» جاڭالىعى اشىلدى. ول زاڭنىڭ ماعىناسى مىنادا: جەكە تۇلعانىڭ، الەۋەتتىڭ رۋحاني قا­جەتتىلىكتەرى ورىندى ماتەريالدىق جانە ماتەريالدىق ەمەس قاجەتتىلىكتەرىنەن دومينانتتى، باسىم تۇردە وسەدى. بۇل زاڭ نەگىزگى زاڭ بولىپ تابىلادى.

الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق گارمونيانىڭ دامۋى ور­كەنيەتارالىق جانە مەملەكەتارالىق قارىم-قاتى­ناس­تاردا ارىپتەستىكتى، قاقتىعىستاردى بولدىرماۋدى، ساياسي قاۋىپسىزدىكتى نىعايتۋدى قامتيدى. قازاقستان پرەزيدەنتىنىڭ جاقىندا جاريالاعان بەس رەفورمالارى ءبىزدىڭ ايتىپ وتىرعان گارمونيانى دامىتۋعا ءدال كەلەدى.
الەمەتتىك-ەكونوميكالىق گارمونيانىڭ قالىپ­تا­سۋى بارلىق جاعدايدا بىرقالىپتىلىق، ورىندىلىق، ادالدىق، ادىلەتتىلىك، اشىقتىق سياقتى تۇبەگەيلى قاعي­دالارعا نەگىزدەلەدى. گارمونيا ماسەلەرى جاقىندا اقش تا شىققان «Harmony of Economy and Society The Paradigm of «D+3D»، Laws and Problems» اتتى كىتابىمىزدا تولىق باياندالادى.
جوعارىدا ايتىلعانداي، قازىرگى ءداۋىرىمىزدىڭ ەرەكشە­لىگى ءتۇرلى قارجى-ەكونوميكالىق، جالپى وركەنيەتتىك داعدا­رىستاردىڭ، ءىرى تابيعي كاتاكليزمالاردىڭ جانە كوپتەگەن سوعىس قاقتىعىستارىنىڭ شەكتەن تىس شيە­لەنىستەردىڭ ءجيى، ءارى قاتارىنان بولىپ جاتقا­نىنىندا. ولاردىڭ ودان ارى جالعاسا بەرۋى مەملەكەتتەرگە، الەم وركەنيەتىنە وتە زور قاۋىپ تۋدىرادى. دەرەكتەرگە سۇيەنسەك، تەك 1971 جىلدان بەرى عالامدىق ەكونوميكادا 500-دەي قارجىلىق داعدارىستار (بانكتەردىڭ كۇيرەۋى، مەمەلەكەتتەردىڭ دەفولتى، دەۆالۆاتسيا­لار، قور جانە يپوتەكا نارىقتارىنىڭ كۇيزەلىسى) بولىپتى. مۇنداي جاعدايلار تاريحتا بۇرىن بولىپ كورمەگەن. ولاردىڭ قاينار كوزى كوپ تۇلعالاردىڭ ازعىنداۋىندا، ياعني رۋحاني-ونەگەلىلىككە بويۇسىنباۋىندا. كەيبىر كاسىپقويلاردىڭ پىكىرلەرىندەي ەمەس، ديسگارمونياعا بەيىمدەلىپ قانا قويماي، قايتا ونىڭ تۇپكى سەبەبىمەن كۇرەسۋ كاجەت. ماسەلە رۋحانيسىزدىقتى، ادەپسىزدىكتى بارىنشا تىيۋ. جانۇيالاردا، مەكتەپتەردە، جوعارى وقۋ ورىندارىندا تاربيە جۇمىسىنىڭ وزەگى بولۋعا ءتيىس. ال، تاربيەسىز ءبىلىم ەلدى قاناتى سىنعان قۇستاي ۇزاققا اپارمايدى. ويىتكەنى، ديسگارمونيا ازايىپ، السىرەي بەرەدى. وسىعان زور ءمان بەرۋىمىز كەرەك. اشىعىن ايتساق، شىندىقتى مويىندايتىن كەزەڭ تۋدى.
پەسسيميزم، سارى ۋايىمعا سالىنباي، وپتيميزم تۇرعى­سىنان ايتساق، گارمونيا، ءبىزدىڭ ويىمىزشا، ءارى قاراي ادام­داردىڭ سانا سەزىمىندە ولاردىڭ ەكونوميكالىق ومىرىندە دامي بەرەدى. زامانىمىزدا، ياعني ءححى عاسىردا باستالىپ كەتكەن ۇدەرىس وسىنداي. بارشا ادامزاتتىڭ ءۇمىتى: «گارمونيا الەمدى ساقتايدى!».

وراز بايمۇراتوۆ،
قر ۇعا اكادەميگى، قارجى-بانك مەنەدجمەنتى
عىلىمي زەرتتەۋ ينستيتۋتىنىڭ ديرەكتورى

Abai.kz