اباي شۇڭەتى – تاياز سانانىڭ ەرمەگى ەمەس. ءتۇپ توركىنى اقىلگوي اجە مەن دانا اكەنى، حالىقتىڭ قازىنالى ادەبيەتىن مايەك ەتكەن، ءورىسىن ورىسپەن كەڭەيتىپ، شىعىسپەن شىڭاعان قۇنانباي بالاسىنىڭ قۇنىن كىم بىلەر؟!

كوكىرەكتى ايىرىپ بۇلايىنان كۇرسىنسەك، سول باياعى ابايدىڭ كۇيىندەي تاۋىمىز شاعىلىپ تاۋسىلارمىز، كۇبىرلەپ كۇيزەلەرمىز. ودان نە شىعادى؟ مۇڭنان، سانا تۇمانىنان ايىعۋ ءۇشىن، سامسىز كوكتەن تۇنىق ايدىڭ تۋماسىن ىزدەيمىز. تابارمىز، تاپپاسپىز: «جەلسىز تۇندە جارىق اي...» دەپ تەرەڭنەن تولقىعىمىز كەلەدى. تولقي الماساق، توبىقتان اسپاسپىز.

«مولاسىنداي باقسىنىڭ...»

«مولاسىنداي باقسىنىڭ،

جالعىز قالدىم تاپ شىنىم».

ولەڭنىڭ ءمانى نە؟ بىلگىش قازاقتىڭ قاي بالاسى بولسىن ماڭىراتادى: «اباي جالعىز قالعان، كەرەك بولسا جان جالعىزدىعى ەمەس، رۋحاني جالعىزدىق. قۇلازىعان، جۇرتتان وقشاۋ قالىپ، مۇسىلماندار زيراتىنا كوپپەن بىرگە جەرلەنبەيتىن باقسىنىڭ باسىنداعى قىل قوبىزدىڭ سىنىعىنداي سىڭسىپ، مۇڭمەن تۇگەسىلگەنى شىعار» دەپ. «ولاي ەمەس!» دەيمىن مەن. تىڭداعىسى كەلمەيتىن كەرەڭدەر ەستىر، ەستىمەس. ەستىسە دە ەستىگىسى كەلمەيتىندەر دە بار، سابىرلىنىڭ سارقىتىن ىشكەندەي الپەتپەن قاراعانسيدى. بىراق ەكىنىڭ ءبىرى ەلەڭدەي قالادى:

– نەگە، نەگە؟ – دەپ، ورازبايدىڭ دوسىنداي ودىرايا باس كوتەرەدى. بىلگىسى كەلگەن جۇرەك – يسىنگەن ويدىڭ ساۋىنشىسى. الايدا مىنا قاراسىنان اعى مولاڭىراق جاناردىڭ ايباتىنان ات ۇركەرلىك، مىسقىل، سۋىق سۇراق، كۇدىكشىل كۇبىردىڭ سالقىنى بار. وي ساۋشىنىڭ ەمەس، مازاسىز ماساقشىنىڭ ماردىمسىز بۇلقىنىسىمەن بۇيرەگى بۇلكىلدەپ، ساناسىندا سايتان بيلەيدى. ماعان ەمەس، كولەڭكەسىنە دە سول كوزبەن قارايدى. ەندەشە، ىشىمە جيعان مول اۋانى سوزا شىعارىپ، تاعى دا ەجىكتەۋىمە تۋرا كەلەدى، بىلاي:

– اباي قۇراندى (اللا ءسوزىن), ءحاديستى (پايعامبار ءسوزىن) جاتتاپ وسكەن دالا دانىشپانى بولا تۇرا جالاڭاش ولەڭگە نەگە ءۇيىر بولسىن! ال، جالاڭاش ەمەس كيىمدى، كيىمى ەمەس، سۋى تۇنىق، سۇيەگى اسىل كونەنىڭ كوزى ەمەس، ءسوزى بولعان سۇڭقارى ويدى تۇعىرىنا قوندىرا بىلگەن تۋما تالانت يەسىنىڭ جۇمباقسىز كۇنى بولعان با ەدى؟!

«...ەكى كۇيمەك، ءبىر جانعا ادىلەت پە،

قانى قارا ءبىر جانمىن، جانى جارا»، – دەگەن اباي، وسى ءسوزىمدى قور قىلىپ بۇل دۇنيەدە ءبىر كۇيسەم، كۇپىرلىككە كۇپتى بولىپ ارعى دۇنيەدە تاعى كۇيمەيمىن بە؟» دەيدى عوي. سوندىقتان دا:

 «جۇرەگىمنىڭ تۇبىنە تەرەڭ بويلا،

مەن ءبىر جۇمباق اداممىن، ونى دا ويلا»، – دەگەندى مەن ەمەس، سول مىڭ باتپانداپ ايتتى.

جاراتىلىستىڭ باعزى ىقىلىم زامانىندا بارلىق ءبىلىم-عىلىم، ونەر، بىلمەك اتاۋلىنى تۇگەلىمەن مەڭگەرگەن ءىبىلىس اللانىڭ كەڭشىلىگىمەن ءبىر مەزەت پەرىشتەلەر اراسىندا بولعانى بار. وندا ونىڭ اسا سۇڭعىلا، بىلگىر، دارا تىرلىك يەسى ەكەنىنە بارشاسى دا باس ۇرارلىق قۇرمەتتە ەدى. ادام اتانىڭ جارالۋى ىشىنە شوق سالعان ول اللانىڭ دارعايىنا يىلگىسى كەلمەي، مەنمەندىككە بوي الدىردى. ىشىندەگى ءبىلىمى، ونەرى كوزىنە تۇمان ءۇيىرىپ، حاققا قارسى تۇرعىسى كەلەتىن پيعىل اڭداتتى. ءسويتىپ، وزىندەگى بارى وزەگىنە ۇيىپ اداستى، تۋلادى، قامىقتى، ورشەلەندى، ەلەۋرەدى، ەشكىمگە ىرىق بەرگىسى كەلمەدى. كوكىرەگىنە كومىلگەن شوق ء«بارىن بىلەمىن، بىلەرىم كوپ» دەپ كوپىرتتى. وسى ورايدا ادامعا جاۋىعىپ، جۇماق جەمىسىن ءۇزدىرىپ، ونى جەرگە قۋعىزۋعا دەيىن باردى. اللانىڭ كارىنە جولىعىپ اداممەن بىرگە ءوزى دە قۋىلدى. بىلگەنىنىڭ كوپتىگىنە ماستانىپ بىلەرمەندىكتىڭ، مەنمەندىكتىڭ كەسىرىنە ۇشىرادى. ابايدىڭ قورقىنىشى دا وسى. «مەن وقىدىم، توقىدىم. قازاق بىلمەگەندى ءبىلدىم. ءتىپتى «ادامنىڭ بالاسى بول» دەپ ادامزات بيىگىنەن ءسوز ايتپاق بولدىم. قۇران عانا ەمەس، ءىنجىل، تاۋرات، زابۋرمەن دە تانىستىم. قازاقتى، موللانى، ءتىپتى اقىنداردى سوكتىم، سىنادىم، ايىبىن ايتتىم، شەندى-شەكپەندىلەرگە جاقپادىم. وسى مەن وزىمنەن باسقانى بويىما توعىتپاي، اسا بىلەرمەندىككە بەت بۇرىپ، ءىبىلىستىڭ كۇيىن كەشىپ جۇرگەن جوقپىن با!؟» دەپ، اباي اينالاسىنا قارادى. ەشكىمدى كورمەدى.

ءوزىن بەينە اسقار تاۋداعىداي بيىكتە سەزىندى. اباي اينالاسىنا قاراپ، كوپتى كوردى – توبىر سانادى. وسىلايشا، قويماسىنا قوردالانعان ءبىلىم وقشاۋلادى. جالعىزدىقتىڭ كۇيزەلىسىنە جان ۇرەيى، ىشكى داۋىسىنىڭ الاپات ءورتى قوسىلدى. تۇتانعان بىلتە وزەگىنە وت بولىپ ويناعان سايىن جالىنىنا شىجعىرىلىپ قۇلازۋ، قورقىنىش سەزىمدەرىمەن ارپالىستى. كوز الدىنا ءىبىلىس پەن يبراحيم بەينەسى قاتار كەلىپ، شىلدەدە قالتىرادى، قاڭتاردا تەرلەدى. سوقا باسى سوپيدى.

«مولاسىنداي باقسىنىڭ، جالعىز قالدىم – ءداپ شىنىم»، – دەپ كۇڭىرەندى.

اباي ءومىرىنىڭ ەڭ تولعاقتى شاعى «پايعامبارلىق جاسىنان» اسقان 1886 جىل دەسەك، ەش قاتەلەسپەيپىز. پايعامبارلىق جاس – ءباز بىرەۋلەردىڭ الدامشى ۇمىتىنە ۇكىلەپ جۇرگەن «63» جاس ەمەس. مۇحاممەدكە (س.ع.س) پايعامبارلىق تۇسكەن «40»-تان «41»-گە قاراعان شاعى. ەستى ادامدارعا الدى-ارتى تەڭ كورىنەتىن اسقارالى كەزەڭ. ءبىزدىڭ كەيىپكەرىمىزدىڭ دە ساناسىنا سان سۇراق ۇيالاپ، قىل كوپىردەگىدەي قينالعان ءساتى. اباي قىرىق ءتورت جاسقا كەلگەندە «باقسىنىڭ مولاسىنىڭ» سىرتىنا سۇيەپ قويىلعان قوبىزدىڭ سۇڭقىلى سۇيەگىن سىرقىراتتى. جاپان دالادا جالعىز ۇيىقتاپ جاتقان جولاۋشىنىڭ شوشىپ ويانعانىنداي جان-جاعىنا قاراپ، سۋىنعان دۇنيەنىڭ سۇرقاي بەينەسىن اڭدادى.

ابايدىڭ ەسكى جۇرتى ءھام كىناراتتى كىتاپتار

ال ەندى ءبىر ءسات تاعى دا كوڭىلدىڭ كوشىن ابايدىڭ ەسكى جۇرتىنا بۇرايىق.

مەن ابايتانۋشى ەمەسپىن، بالا كۇنىمنەن اكەمنىڭ اۋزىنان ابايدى سىرتتاي تانيمىن. بۇگىن دە  قاتتى ءبىلىپ قارىق قىلعانىم شامالى. ابايدى وقىعان سايىن جەتە الماعان تايازدىعىم بىردەن بايقالىپ، شىلدىرلاق كۇي كەشەمىن. شاپانىن يىعىنا جەلبەگەي تاستاي سالىپ، اباي جايىندا اقتارىلىپ وتىرعان ساقالدى، ساقالسىز دانىشپانداردىڭ ءبىرازىنا جانىم اشيدى. جانىم اشيتىنى – ول (الگى «دانىشپان») ليريك اقىن ەمەس، ول بۇكىل ءدىن تۇگىلى يسلامدى دۇرىس بىلمەيدى. ول اقسۇيەك تۇقىمىنان ەمەس. ايتا بەرسەڭ كەپ قۇرساق، قارا سيراق. شىپتاسىنا شىبىن قونباعان، اتاسى تۋ بيە سويماعان، بوتاسى تۇتام قازى جەمەگەن. قويشى ايتەۋىر، دانالىقتىڭ تالاي قىرانى ابايدىڭ باسىنا كەلىپ بالالاپ جاتسا، انا شىركىندەردەن سونىڭ بىرەۋى بايقالسا-اق ابايدى بىلەتىن، تانيتىن بولىپ شىعادى، كوسىلە سويلەيدى، كوبىكتەي ساپىرادى. ابايدىڭ بازارىن ارزاننان ىزدەيدى.

كەشىرىڭىز، اباي، اباي دەپ ءجۇرىپ ءبىراز جەرگە باردىق، ناز اقتاردىق. امىسە ايتارىم تاعى بار.

بىردە قولىما ابايدىڭ ەسكى كىتابى ءتۇستى. ولەڭدەر، قارا سوزدەر، سارعايعان، توزعان، جۇلىم-جۇلىمى شىققان. مەن دە جۇلمالادىم. كىتاپتىڭ اتى «اباي قۇنانباەۆ». ءابىش جيرەنشيننىڭ العى سوزىمەن اشىلعان. جيناق ءبىرشاما قۇنتتاۋمەن، كەڭەس وداعىنىڭ كەرەمەت تۇسىندا جاقسى دايىندىقپەن جارىق كورگەندەي. جىلدارى، باسپاسى جىرتىلىپ قالىپتى. كوپ ولەڭدەر، قارا سوزدەر العاشقى ءتۇپ نۇسقالارعا جاقىن، جىلى سەزىلەدى.

شاپقىلاپ وتىرىپ اتالعان كىتاپتىڭ 463-464-بەتىندەگى وتىز ەكىنشى قارا سوزىنە كەلگەندە ىركىلىپ قالدىم. ء«بىرىنشى»، «ەكىنشى»، ء«ۇشىنشى» دەپ كەلەتىن تۇسىندىرمەدەن سوڭ، بىردەن «بەسىنشىگە» سەكىرەدى. جوعىمدى باسقا كىتاپتان تاپتىم.

ء«تورتىنشى – ءبىلىم، عىلىمدى كوبەيتۋگە ەكى قارۋ بار،  ادامنىڭ ىشىندە: ءبىرى – مۇلاحازا قىلۋ، ەكىنشىسى – بەرىك مۇحافازا قىلۋ» بۇل ەكى قۋاتتى زورايتۋ جاھاتىندە بولۋ كەرەك. بۇلار زورايماي، عىلىم زورايمايدى». وسى جولدار كىتاپتا ءىزىم-عايىپ جوق! جانە دە وسى قارا سوزدەگى «قايتىپ قۇرمەت كۇتسىن!» دەگەن جول كەيىنگى نۇسقالاردا «قايتىپ قۇرمەت كۇتەسىڭ» بولىپ ءجۇر. مۇنداي اۋساي وزگەرگەن سوزدەر وتە كوپ، قۇرتتاي قۋالاساڭ تالاي جەردەن تابىلادى.

سونان، شارشاپ، ء«ۇھ» دەپ ءبىر تىنىستاپ الىپ، الدىمدا جاتقان 8-سىنىپتىڭ «قازاق ادەبيەتى» (س.ماقپىرۇلى، ا.قىراۋبايقىزى، ك.قۇرمانباي) وقۋلىعىنا ءۇڭىلدىم. 63-بەتىنەن ابايدى تاۋىپ، 65-بەتىنەن «ولەڭ – ءسوزدىڭ پاتشاسىن...» وقىدىم. بۇل ولەڭنىڭ 15 شۋماقتان تۇراتىنىن جۇرتتىڭ ءبارى بىلەدى. مۇندا 13 شۋماق، 3-4-شۋماقتار ءتۇسىپ قالعان. ەندى قايتتىم، ابايدىڭ ولەڭىن رەداكتسيالاپپىز، «بەتتى باستىم، قاتتى ساستىم، تۇرا قاشتىم جالما-جان».

ويدان ويعا كەتتىم. ونان ويعا دا قىرعا دا كەتتىم، لاقتىم. ەسىمە ابايتانۋشى الماحان مۇحامەتقاليقىزىنىڭ: «ابايدىڭ كوپ ولەڭدەرى، سوزدەرى اۋەلگى نۇسقادان وزگەرتىلىپ پايدالانىپ ءجۇر. ايتالىق، كونە اراب ۇلگىسىندەگى جازۋدى تانىپ وقۋداعى ساۋاتتىڭ كەمدىگىنەن «ماحابباتسىز دۇنيە دوس»  دەگەنى «ماحابباتسىز دۇنيە بوس» بولىپ وقىلىپ، قاتە قولدانىپ ءجۇر. ۇمىتپاسام، قايىم مۇحامەتحان اعامىزدا سولاي دەگەن ەكەن» دەگەنى ويىما ورالدى.

راس-اۋ، ءبىز «ماحابباتسىز دۇنيە بوس» دەپ ادامدار اراسىنداعى ىستىق سەزىمنىڭ قاينارىن ايتقانىنا بالاپ، وسى ماحاببات بولماسا دۇنيە بوس قالماي ما دەگەن باعاسىز ۋاجگە باعىندىق. شىنىندا، ەڭ ۇلى ماحابباتتىڭ اللامەن ولشەنەتىنىن ەسكە الساق، اۋەلى اللاعا دەگەن، ونان كەيىن ادام بالاسىنا دەگەن جانمەن ولشەنەتىن ماحاببات بولۋى كەرەك ەمەس پە؟ ەگەر مۇنداي ماحابباتىڭ بولماسا «دۇنيە – بوقتىڭ قابى، بوق دومالاتقان قوڭىزدان» ايىرماڭ جوق، دۇنيە قۋاسىڭ، دۇنيەگە عانا دوس بولاسىڭ. سول ءۇشىن اباي قايتالاي قاداعالاپ:

«ماحاباتپەن جاراتقان ادامزاتتى،

سەندە ءسۇي ول اللانى جاننان ءتاتتى.

ادامزاتتىڭ ءبارىن ءسۇي باۋىرىم دەپ،

جانە حاق جولى وسى دەپ ادىلەتتى» دەگەن جوق پا!؟

اباي الەمىن شارلاپ، وقۋلىقتارعا قايتا قايىرىلدىم. 5-سىنىپتان 11-سىنىپقا دەيىن ادەبيەت وقۋلىعىنىڭ بارىندە اباي بار، بىراق قاتار قويىپ قاراساڭىز، بىرىزدىلىك جوق. 5-سىنىپتا ابايعا قاي جاعىنان كەلۋ كەرەك، 10-11-سىنىپتاردا شە؟ جاس ەرەكشەلىگىمەن سايكەسەتىن ۇندەستىك جوقتىڭ قاسى. ءتىپتى كەيدە ومىردەرەگىن قايتالاي بەرەدى. ودان قالسا ورتا مەكتەپتىڭ جوعارى سىنىپتارىندا «ابايتانۋ» ءپانى بار. وسى ءپان وقۋلىقپەن قانشالىقتى قابىسادى، قابىسپايدى – قازىرشە بۇعان باس قاتىرعاندار جوق سەكىلدى. قايتا قاۋزاۋدى قاجەتسىنەتىن تاقىرىپتار.

مەن ويلادىم: ەگەر ابايتانۋشى عالىم بولىپ، ابايدىڭ ەڭ العاشقى جارىق كورگەن كىتاپتارى مەن قولجازبالارىن تاۋىپ، ونى بۇگىنگى وقۋشى اينالىمىنداعى اباي ادەبيەتىمەن سالىستىرساق، قانشالىق شيكىلىك شىعار ەكەن دەپ. جوعارىدا ءبىراز دۇمبىلەز دۇنيەنىڭ شەكەسى جىلتيدى عوي.

«قالىڭ ەلىم، قازاعىم، قايران جۇرتىم» دەپ ابايدى قاقساتقان دا، مۇراسىنا مۇرىننىڭ ۇشىمەن قاراپ اقساتقان دا قازاق ەكەنىن بىلگەندە جەكە كۋالىگىڭدەگى «قازاق» دەگەن اتاۋعا قايمىعا قارايسىڭ.

اباي قازاقتى نەگە جەك كوردى؟

«اباي قازاقتى نەگە جەك كوردى؟» دەسەك، وقىعان ەكى قازاقتىڭ ءبىرى: «جوق، ول جەك كورمەدى، جاقسى كورگەنىنەن سولاي ەتتى» دەپ شورشىپ تۇسەدى. كەرەك دەسەڭىز، «ورىستىڭ پۋشكينى دە سولاي بولعان» دەگەن پاتۋاسىمەن كوپ وقىعاندىعىن كورسەتۋگە تىرىسادى.

جالپى مۇسىلمانشىلىق بويىنشا سوگۋ، ايىبىن بەتىنە باسۋدان كورى، تۇزەلۋدەن ءۇمىت كۇتۋ، بولاشاققا شۋاقتى جانارمەن قاراۋ كوبىرەك دارىپتەلەدى. ەندەشە، حاقتى ەزىلىپ سۇيگەن ابايدىڭ قازاقتى ەزىلىپ سۇيە تۇرا، ونىڭ بولاشاعىنان پالەندەي ۇمىتتەبەگەندىك تانىتىپ سۋىنۋىنىڭ سەبەبى نە بولدى ەكەن؟

وسى ارادا ارعى قازاق ەمەس، بەرگى – وسى زامانعى قازاققا قاراساق، ء"مۇبادا، اباي ءتىرىلىپ كەلىپ بۇ قازاقتى كورسە، تانىسسا، تانىسا نە دەر ەدى؟" دەگەن وي تۋادى.

قيىن سۇراق! سەبەبى، ابايدى تۇڭىلدىرگەن «باياعى جارتاس – ءبىر جارتاس» ءالى سول قالپىندا مەلشيە سۇرلانىپ تۇرعانداي. بۇ قازاق – ەكى ۇيەككە بولىنگەن ء(يا باياعىدا دا سولاي شىعار). باي جانە كەدەي. وسى باي جانە كەدەي ارى قاراي دا تاعى ەكىگە بولىنگەن: قالا قازاعى، قىر قازاعى. ودان ارى قالا قازاعى دا الدەنەشە تۇرگە بولىنەدى. بيلىك جاعالاعان، جالاقىسى جاقسى اق جاعالىلار; مەملەكەتتىك مەكەمەدە ىستەگەنىمەن جالاقىسى ماردىمدى ەمەس، تومەنگى قىزمەتكەرلەر، قالتاسى توق كاسىپكەرلەر، قالتاسى جۇقا بازارشىلار، قۇرىلىسشىلار، تازالىقشىلار، ت.ب. بۇلار ءومىر ءسۇرۋ ورتاسىنا قاراي ەكى توپقا بولىنەدى. ءۇيى بارلار جانە پاتەر جالداۋشىلار.

ال، اۋىل قازاعىنا كەلسەك، ولار دا كوپ ءتۇرلى – اۋىل اكىمشىلىگى، مەديتسينا بولىمشەسى، مەكتەپ، ساقشى، بالاباقشا سىندى مەملەكەتتىك مەكەمەلەردەگى قىزمەتكەرلەر; ودان كەيىن جەكە كاسىپكەرلەر، اۋىلدا تۇرىپ قالادان ناپاقاسىن كورەتىندەر، كۇندەمە (كۇندەلىكتى كوتەرمە) جۇمىسپەن نان تابۋشىلار، زەينەتاقىعا عانا سۇيەنىپ قالت-قۇلت ەتىپ كۇن كورگەندەر.

بۇلاردى نەگە توپ-توپ، ءتۇر-تۇرگە ءبولىپ وتىرمىز؟ قازاق قوعامى اباي داۋىرىنە قاراعاندا ءتىپتى دە كۇردەلەنە تۇسكەن. وسى كۇردەلىلىككە ولاردىڭ وزگە ۇلتتان قابىلداعان وزىق ەمەس، توزىق ءداستۇر، سالت-سانا، مىنەز-قۇلقىن قوسىڭىز دا، ونى اباي ايتقان «قازاقپەن» سالىستىرىڭىز. اتالعان توپتاردىڭ ءار ءبىرى وزىنە ءتان ورتاعا قاراي سۇيەككە سىڭىرگەن وزگەرىسشەڭدىك، بەيىمدەلگىشتىك، قۇبىلعىشتىق سىندى سان ءتۇرلى قوزعالىستىق مىنەز بەن كوڭىل كۇيگە يە. سىرتىنان قاراساڭ ءبىر قازاق، جانىنا جاقىنداساڭ مىڭ ءتۇرلى. اباي «قايتىپ كەلسە» «ويباي، مىنا قازاقتان باياعى قازاعىم مىڭ ارتىق ەكەن!» دەپ تۇرا قاشار ما ەدى، قايتەر ەدى!

سەبەبى، بۇگىنگىنىڭ «قۇنانبايى» باياعى قۇنانبايعا مۇلدە ۇقسامايدى، اناۋ بايقۇس – ابايدىڭ اكەسىن ايتام، يماندى دويىر بولعانمەن ادال، قاتال ەدى. ال، ءبىزدىڭ «قۇنانبايلار» يماندى بولىپ كورىنەدى، بىراق جۇرەگىمەن بە، بەرگى جاعى عانا ما - ونى ايىرا المايسىڭ، ءتۇرى دە، ءتۇبى دە جىلميىپ جاتادى. ال ادالدىعىنا كەلسەك، بىردەڭە دەۋ تىپتەن قيىن. ەسكى قۇنانبايشا اتانىڭ مالىن تولدەتىپ، جانتالاسىپ جان باققاننان كورى ارامعا ءۇيىر. حالىقتىڭ الدىندا ءپاتۋاشىل، ەلشىل بولىپ كورىنگەنىمەن تاسادا قالتاسىن قامپايتۋعا اۋەس. ال، ورازباي شە... ونىڭ سۇمدىعى ءتىپتى ەرەكشە، اناۋ بايقۇس – ابايدىڭ قاستاسىن ايتام، اتپەن شاۋىپ دالاقتاپ، اشىقتان-اشىق البارىنادى، القىنادى، اقىلىن اشۋعا جەڭدىرەدى. سويىلىن دا كوتەرىپ شىعۋعا دايىن. ال ءبىزدىڭ «ورازبايلار» اتپەن شاپپايدى، قالتا تەلەفونى سۇمدىقتىڭ ۇياسى. كۇندە دە، تۇندە دە شابا بەرەدى. بەتىڭە كۇلىپ، سىرتىڭنان ساتادى. دوس ەكەنىن، جاۋ ەكەنىن ايىرىپ بولعانشا، ايىلىڭدى قيىپ، «ايىبىڭدى» اشىپ ۇلگەرەدى. اشىق قاستاس بولۋعا جارامايتىن، جەل سوزگە بۋاز ءتىرى تۇلىپتىڭ قاپتارى قولدارىنا شي ەمەس، ينە مەن ءبىز ۇستاعان.

ودان قالسا زاڭنىڭ تارازىسىن ۇستاپ وتىرعانداردىڭ ىشىندەگى شەكتەن شىققان جەمقورلار، ادام تاعدىرىن ويىنشىق ەتكەن سۇمدار، سۇرقيالار، قويشى ايتەۋىر، اباي وكپەلى بولعان «ەسكى بي، بولىستاردىڭ» اياعىن سۇرتۋگە جارامايتىن ارامتاماقتاردىڭ تالايى تابىلار ەدى.

سانادان سىرتقى عاجايىپتىڭ اسەرىمەن ابايدان كەشىرىم سۇراپ كوردەگى باسىن تورگە سۇيرەيمىز دەسەك، ول وسىلارمەن بىرگە ءومىر وتكىزۋگە كەلىسەر مە ەدى؟! تۋ-ۋ، نە دەپ كەتتىم، ءتىرى توزاققا كۇيىپ كەتكەن پەندەنى ودان ەكى ەسە لاۋلاعان وتقا قايتا سۇيرەپ!

ايتساق تا وسى، ايتپاساق تا وسى. شىندىق مەنىڭ تىلىمە، ءسىزدىڭ قۇلاعىڭىزعا تىم اششىلاۋ اسەر ەتەدى. نەسى بار، ابايدىڭ ءوزى شوشىماسا دا رۋحى شوشىنادى، ونىڭ ءتىرى شاعىندا سۇيەنىش بولعان پەرىشتە رۋحتارىنىڭ ءوزى بۇگىنگى تىرىلەردەن – بىزدەردەن تۇرشىگەدى، ۇركەدى، بەزىنەدى.

ەندەشە، قايتا ويلانايىق، اباي قازاقتى نەگە جەك كوردى؟

ءوزى ءبىر قاۋىم ەلگە، ءبىر جۇرتقا جان تانىمەن كۇيىنسە، ءومىرىنىڭ ەڭ اسىل ءداۋىرىنىڭ ءمانى مەن ءسانىن سوعان ارناپ، سونىڭ بەرى بەت بۇرۋىن تىلەسە، بىردە بولماسا، بىردە وڭالار دەگەن ىجداعاتپەن قان جىلاپ، قابىرعاسى قايىسىپ ەڭبەك ەتسە، ال الگى قاۋىم سوندا دا مىڭق ەتپەسە، مىڭق ەتكەنى بىلاي تۇرسىن وزەگىن جارىپ جاقسىلىق سىيلاعىسى كەلگەن جانعا تاس اتسا، ءتىپتى اراعا 20-30 جىل سالىپ، ءبىر ۇرپاق جاڭالانعاندا دا اباي سول كورىنىستى كورسە، ول تۇڭىلمەي، كىم ءتۇڭىلسىن؟!

قايران، قايران، اباي-اي! سەن كورمەي كەتكەن قورلىقتىڭ كوكەلەرى – 1937 جىلدىڭ الدى-ارتىنداعى قازاق، سول قازاق، سەن ءۇمىت كۇتكەن قازاق ءبىرىن-ءبىرى ۇستاپ بەرىپ، ءبىرىن-ءبىرى اتتىرىپ، شاپتىردى عوي. سونىڭ كوبى سەن ولگەلى جاتقاندا 10-15 جاستاعى بالا ەدى عوي، نە ءبىتىرىپ، نە تىندىرىپ كەتكەنسىڭ، ءوزىڭدى-ءوزىڭ بورشا كەمىرىپ؟ ءۇمىتىڭ – ءابىشىڭنىڭ ءتانى بولىپ قارا جەرگە بىرگە كومىلگەن بە؟!

ءيا، تۇڭىلەتىن ءجونىڭ بار ەكەن-اۋ.

يمپەريالار قامىرىنىڭ يلەۋىنەن شىققان بۇگىنگى جالتاقوي، جەل قالاي سوقسا، سولاي قيسايۋعا بەيىم ءالسىز ۇرپاق تا سەنىڭ ولەڭىڭدى، قارا ءسوزىڭدى وقىپ، جاتتاپ وسپەپ پە ەدى. سەن ولاردى بەرى ەمەس، ارى يتەرە بەرگەسىن، ءوز-وزىنەن تۇڭىلگەن، قارا باسىن قالقانسىز سەزىنگەن بيشارا كۇيدە بولعان جوق پا ەكەن دەشى... جوق، سەن ونى – ءوزىڭ وتكەننەن كەيىنگى «قازاقتى» ءبىر كىسىدەي بولجاممەن تانىپ ۇلگەرگەنسىڭ. ابىلايدىڭ تۇسىندە كورىنگەن قۇرت-قۇمىرىسقا، باقا-شايان سول تۇستا سەنىڭ باسىڭا دا ۇيا سالىپ، ۇڭعىسىن تەرەڭدەتىپ، ۇياتىمەن ەلەستەگەن. سەن ءبارىن بىلگەنسىڭ، سوندىقتاندا تۇڭىلمەسكە امالىڭ قالماعان. مەنشە، سولاي! اباي سول ءۇشىن دە قازاقتى جەك كوردى. مۇنداي جەك كورۋ جايىندا قازاقتار: «جاقىنىڭدى داۋعا قيساڭدا، جاۋعا قيما; وسەككە قيساڭدا ولىمگە قيما» دەيدى. اباي وسىنىڭ ءبارىن ىشىنە سىيعىزا الماي ءوز باسىن ولىمگە دايىندادى، ەرتە كەتتى.   

اباي ولەڭىندە توقسان تاراۋ وي بار دەسەك، مەنىكى سول بۇتاقتىڭ بىرەۋىنە عانا نازار اۋدارعاندىق. جانە دە سول بۇتاقتىڭ ءوزىن تولىق بۇتارلاپ ەمەس، جاسىل جاپىراقتارىنا عانا شامامشا ءۇڭىلدىم. قۇراندا كەيبىر اياتتار جايىندا: «انىعى اللاعا عانا ايان» دەگەن تۇسىندىرمە ايتىلادى. سول سەكىلدى اباي جازىلىمدارىنداعى «انىعى ابايعا عانا ايان» ءيىرىمدى شۇڭەتتەر از ەمەس. وعان ارزان اقىلدىڭ كۇشى جەتپەيدى، ءتىسى باتپايدى. كەيدە مەن ءوزىمنىڭ اللا الدىنداعى، اباي سىندى دانىشپاندار الدىنداعى السىزدىگىمدى سەزىنگەن سايىن مەنەن دە ءالسىز پەندەلەردىڭ وزدەرىن دە، سوزدەرىن دە جەلگە تولتىرىپ شىرەنىپ جۇرەتىنىنە قايران قالامىن.

ومبىلاعان ويلارمەن وڭاشا قالساڭ «ابايىم-اي!» دەپ زار جىلاعىڭ كەلەدى، كوز جاسىڭدى ەشكىم سۇرتكىسى كەلمەسە دە. ال سەن جىلاماساڭ جىلاما، دانانىڭ قازانىنا تاس اتپاي، قازىناسىنا قارىمىڭ جەتكەنشە ءبىر ءۇڭىلىپ، شەرىڭدى تارقات، شەمەنىڭدى شەش، زارىڭدى توك، زاپىرانىڭدى قۇس. جەڭىلدەيسىڭ! اباي الەمىنە جاقىنداساڭ اقيقات، شىندىق ساعان جاقىندايدى. توقسان اۋىز ەجىكتىڭ توبىقتاي ءتۇيىنى وسى!

ءجادي شاكەنۇلى،

جازۋشى،

قازاقستان جازۋشىلار وداعىنىڭ،

ەۋرازيا جازۋشىلار وداعىنىڭ مۇشەسى.

Abai.kz