«قاراڭعى قازاق كوگىنە،

ورمەلەپ شىعىپ كۇن بولام»، − دەمەكشى، مەن شەكەم قىزعاننان ەل پرەزيدەنتتىگىنە ەكس-ۇمىتكەر بولعان جوقپىن. قازاق حاندىعىن قۇلاتىپ العاننان كەيىنگى بوداندىق كەزەڭدە «مىڭ ءولىپ، مىڭ تىرىلگەن» حالقىمىزدىڭ بويىنداعى قۇلدىق پسيحولوگياسىنىڭ سەڭىن بۇزىپ، اللانىڭ بەرگەن تاۋەلسىزدىگىنەن ايىرىلىپ قالماۋ ءۇشىن قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ شاڭىراعىن شايقالتپاي، كەرەگەسىن كەڭەيتىپ، ۋىعىن بەكىتە ءتۇسۋ ماقساتىن كوزدەدىم. قازاق ەلى ءبىر ادامنىڭ جەكە مەنشىگى ەمەس، وسى ەلدەگى ءاربىر ازاماتتىڭ «بۇل – مەنىڭ دە ەلىم!» دەپ ويلايتىن ورتاق ءۇيى ەكەنىن دالەلدەمەك بولىپ، مەملەكەتشىلدىك سانانىڭ قالىپتاسۋىنا ۇلەس قوسسام، بيلىكتىڭ دەموكراتيالىق جولمەن اۋىسۋىنا از دا بولسا جول اشسام دەدىم.

نۇرسۇلتان نازارباەۆ اعامىز شيرەك عاسىر بويى جاس مەملەكەتتىڭ ىرگەسىنىڭ قالانۋىنا، ونىڭ بەيبىت ءومىر كەشۋىنە كوپ ۇلەس قوستى. بىراق ول قوعامداعى تۇراقتىلىق پەن بيلىكتىڭ مىزعىماستىعىن قامتاماسىز ەتۋ جولىندا مەملەكەتتىڭ نەگىزىن قالاپ وتىرعان قازاق ۇلتىنىڭ مۇددەسىن بوداندىق داۋىردەگىدەي وزگە ەلدىڭ مۇددەسىنىڭ كولەڭكەسىندە قالدىردى. ۇلتتىق قۇندىلىقتار ەڭسەسىن كوتەرمەدى، قازاق ءتىلى قاعاجۋ كورۋدەن كوز اشپادى، «قازاقسىز قازاقستان» قۇرۋ يدەياسى كەڭەستىك كەزەڭدەگىدەي باسىمدىققا يە بولۋىن توقتاتپادى. ءوز ەلىندە تۇرىپ، قازاقتىڭ قولى − تەڭدىككە، ءتىلى − باسەكەلەستىك جاعدايعا جەتپەدى.

كەز كەلگەن بيلىكتىڭ قىزمەتىنىڭ ەڭ باستى ولشەمى – دەموگرافيا. ەلىمىزدە 25 جىل بۇرىن 17 ميلليون حالىق بار بولسا، قازىر دە سول دەڭگەيدەن اسپادىق. ءبىر-ەكى ميلليون نەمىس، گرەك، ورىس تاريحي وتانىنا قونىس اۋدارسا، ولاردىڭ ورنىن – شەت ەلدەن كەلگەن قانداستارىمىز تولتىردى. تابيعي ءوسىم بولعان جوق. ال وسى مەرزىمدە كورشى وزبەك ەلىنىڭ سانى جەتى-سەگىز ميلليونعا ءوستى.

ەلىمىزدىڭ حالقى باي مەن كەدەيگە، ءورىستىلدى جانە قازاقتىلدى الەمگە ءبولىندى. بەس فرانتسياعا تاتيتىن كەڭ بايتاق اۋماقتى مەكەندەپ وتىرىپ، قالا ماڭىنان جەتى سوتىق جەر ۋچاسكەسىن الۋعا زار بولدىق. 20-30 جىل پاتەر كەزەگىن سارىلا كۇتكەندەر سانى قانشاما؟! مۇناي مەن گاز جانە ءتۇستى مەتالعا باي جەردە تۇرىپ، قىتايدىڭ ءبىر قالاسىنداعىداي 17 ميلليون حالىقتىڭ اۋزىن اققا، كيىمىن كوككە جەتكىزۋ – قول جەتپەس ارمانعا اينالدى دەگەنگە كىم سەنەدى؟ 24 جىلدا شيكىزاتتان باسقا بىردە-ءبىر ءونىم وندىرگەن جوقپىز. اقىسىز جۇمىس ىستەيتىن اۋرۋحانا مەن مەكتەپ جوقتىڭ قاسى، ال بار بولسا پارا بەرۋگە ءماجبۇرسىڭ. بالانى بالاباقشاعا بەرۋ دە، وقۋعا، قىزمەتكە ورنالاستىرۋ دا، سوتتاسۋ دا – اقى تولەۋسىز نەمەسە پاراسىز شەشىمىن تاپپايتىن پروبلەما. جەمقورلىق پەن جاعىمپازدىقتى جويىپ، ادال ءومىر ءسۇرۋ مۇمكىن ەمەستەي كورىنەدى. مۇنىڭ بارىنە نارازىلىق ءبىلدىرىپ، كوشەگە شىعىپ، شەرۋ جاساۋعا رۇقسات جوق. ءسوز بوستاندىعى مەن وي ەركىندىگى شەكتەلگەن.

زيالى قاۋىم ازاماتتىق بەلسەندىلىك تانىتۋعا، ەلىمىزدىڭ ساياسي-ەكونوميكالىق، ۇلتتىق-رۋحاني مۇددەسىن قورعاۋعا رەسەيشىل، اۆتوريتارلىق بيلىك الدىندا شاراسىز بولعاندىقتان، دارمەنسىزدىك دەپرەسسياسىنا ۇشىرادى. سونىڭ ءبىر بەلگىسى رەتىندە جاستار اراسىندا وزىنە-ءوزى قول سالۋشىلىقتان الەم بويىنشا الدىڭعى قاتارعا شىقتىق. ۇلكەندەر جاعى ەشتەڭەگە جانى اۋىرمايتىن سالعىرتتىق، نەمقۇرايلىلىق دەرتىنە شالدىقتى. ۇلتتىق قۇندىلىقتار اياق استى قالىپ، جاستارىمىز داستۇرسىزدىك پەن اداسۋشىلىق جولىنا بەت بۇردى. قازاق بولۋدان ارلاناتىن، ءبىرىن-ءبىرى مەنسىنبەيتىن، ءتىپتى، جەك كورەتىن ادامداردىڭ قاتارى كوبەيدى.

ەلدە شيرەك عاسىردان بەرى جاساندىلىق پەن كوزبوياۋشىلىق كەڭىنەن ەتەك جايدى. وتىرىك ۇراندار مەن كوزبوياۋشىلىق رەفورمالار كوبەيدى. جاساندى سايلاۋلار ەلدىڭ جاسامپاز قوعام قۇرۋعا دەگەن، ادىلەتتىلىك ورناتۋعا دەگەن سەنىمىن شايىپ جىبەردى. ال ادام بالاسىنىڭ ەڭ باستى رۋحاني قورعانى – سەنىم ەمەس پە؟! بارلىق سالاداعى رەفورمالار جارتىكەش جۇرگىزىلدى. بارلىق ازامات زاڭ الدىندا تەڭ بولاتىن، تولىققاندى دەموكراتيالىق اشىق قوعام قۇرا المادىق. مەملەكەتىمىزدىڭ ساياسي-ەكونوميكالىق، اقپاراتتىق تاۋەلسىزدىگى قايتادان كرەملدىڭ قانجىعاسىنا بايلانىپ بارا جاتقان جوق پا دەگەن ۇرەي تۋدى. ەل مۇددەسى مەن ۇلت مۇددەسىن ەمەس، قارا باسىنىڭ قامىن جەيتىن جەمقور، جاعىمپاز جاندار جوعارى باعالانىپ، ال ەل قورعاۋعا تىرىسقان مەملەكەتشىل، ەركىن ويلى، ادال ادامدار – «ەكسترەميست»، «ۇلتشىل» رەتىندە جازىقسىز قۋدالاۋعا ۇشىرادى.

كەڭەستىك زامان ساياساتى قايتا ورناعانداي حالگە جەتتىك. كومپارتيا ورنىن «نۇر وتان» الماستىردى. سانى بار، ساپاسى جوق جالعان پارتيالار كوبەيدى. 90-جىلداردىڭ باسىنداعى «ازات» پارتياسى مەن 2000-جىلداردىڭ باسىنداعى شىنايى «اق جول» («ناعىز اق جول») پارتياسى اۆتوريتارلىق بيلىكتىڭ قىسىمىنان ءوز جۇمىسىن توقتاتتى. قازىرگى «اق جول» مەن جسدپ-نىڭ «وپپوزيتسيالىق ويىنىنا» كوپشىلىك قاۋىم سەنبەيدى.

قىسقاسى، قورىتا ايتساق، قازىرگى تاڭدا قازاق ەلىنىڭ كوگىندە بۇدان ءجۇز جىل بۇرىنعى «الاش» پارتياسى سەكىلدى شىنايى ۇلتتىق-دەموكراتيالىق پارتيا قۇرۋ «ەلەسى» كەزىپ ءجۇر. بيلىكتىڭ توقپاعىنا توتەپ بەرە الماي، جىك-جىككە ءبولىنىپ كەتكەن ساياسي توپتاردى ءبىر تۋدىڭ استىنا بىرىكتىرەتىن ۋاقىت ءپىسىپ جەتتى. ولاي ەتپەسەك، رەسەي بيلىگى قازاق ەلىنىڭ تاۋەلسىزدىگىن قايتادان كوكپارعا سالاتىن ءتۇرى بار. الايدا وسى قاۋىپ-قاتەردى تۇسىنەتىن ءاليحان مەن احمەتتەي ادال ازاماتتاردىڭ باسى بىرىكتىرىلمەي تۇر. مۇنداي پارتيانىڭ كەرەكتىگىن جەتىنشى مارتە قايتا سايلانايىن دەپ وتىرعان نۇرسۇلتان نازارباەۆ اعامىز دا، كوپۇلتتى وتانداستارىمىز دا تۇسىنەتىن شىعار. «مەنەن كەيىن كۇل بولماساڭ، ءبۇل بول!» («پوسلە مەنيا حوت – پوتوپ!») دەي قويماس.

ەگەر بيلىك مۇمكىندىك بەرسە، مۇنداي جاڭا تۇرپاتتى پارتيانىڭ ۇيىمداستىرۋ جۇمىسىن قولعا الۋعا قۋانا-قۋانا كىرىسەتىن ازاماتتار بارشىلىق. مەن دە ءوزىمدى سولاردىڭ قاتارىنان كورگىم كەلەتىنىن جاسىرمايمىن.

جارىلقاپ قالىباي، 

قر پرەزيدەنتتىگىنەن ەكس-ۇمىتكەر.

P.S. وسى ەلدىڭ ادال ازاماتى رەتىندە ايتقان «داتىمدى» كوپتى كورگەن ەلباسىمىز دۇرىس قابىلدار دەپ ويلايمىن. پرەزيدەنت سايلاۋىنىڭ ناۋقانى كەزىندە اشىق پىكىر بىلدىرۋگە بولاتىن شىعار ەندى...

Abai.kz