بولاشاققا بەت العان ەل كوشى توقتاۋسىز ىلگەرى جىلجۋى ءۇشىن باعىت-باعدار، ماقسات ايقىن بولۋى كەرەك. ويتكەنى، الدىمىزدا تاعى ءبىر تاعدىرلى، تاريحي بەلەس تۇر. جۋىردا وتكەن «نۇر وتان» پارتياسىنىڭ XVI سەزىندە ەلباسىمىز نۇرسۇلتان نازارباەۆ الەمدە قالىپتاسىپ وتىرعان  جاعدايلارعا بايلانىستى مەملەكەت پەن قوعامعا جۇكتەلەر جاڭا مىندەتتەردى اتاپ كورسەتكەن بولاتىن. بۇل ورايدا سىرتقى ىقپالداردىڭ تەرىس اسەر ەتۋىنە جانە جاھاندىق سىن-قاتەرلەرگە جول بەرمەي،  دامۋ قارقىنىن ساقتاۋ، ء ارى قاراي وسۋگە قاجەتتى جاعداي جاساۋ، الەمنىڭ دامىعان 30 مەملەكەتىنىڭ قاتارىنا ىلگەرىلەۋدى جالعاستىرۋ قاجەتتىگىنە توقتالعان ەدى. وسىعان بايلانىستى ەل پرەزيدەنتى  دامۋ قارقىنىن قامتاماسىز ەتەتىن بەس ينستيتۋتسيونالدىق رەفورما ۇسىنعان-تىن. ولار-زاماناۋي، كاسىبي جانە اۆتونومدى مەملەكەتتىك اپپارات قالىپتاستىرۋ; زاڭ ۇستەمدىگىن قامتاماسىز ەتۋ; يندۋستريالاندىرۋ جانە ءارتاراپتاندىرۋدى نەگىز ەتكەن ەكونوميكالىق ءوسىم; ءبىرتۇتاس بولاشاقتىڭ ۇلتى; سونداي-اق ترانسپارەنتتى جانە ەسەپ بەرەتىن مەملەكەت.

«قازاقستان-2050» ستراتەگياسىن جۇزەگە اسىرۋدىڭ جولى بولىپ تابىلاتىن بەس ينستيتۋتسيونالدىق رەفورمانىڭ ارقايسىسى زور مىندەت جانە ەل ءۇشىن وراسان جۇمىس ساناتىندا. بيلىك پەن حالىقتىڭ تاباندى ەرىك-جىگەرى ارقىلى  قامتاماسىز ەتىلەتىن ۇسىنىلىپ وتىرعان شارالار قوعامدىق قاتىناستار جۇيەسىن تۇبەگەيلى وزگەرتەدى. «ولاردى جۇرگىزۋ ءۇشىن پرەزيدەنت جانىنان جاڭعىرتۋ جونىندەگى ۇلتتىق كوميسسيا قۇرۋدى ۇسىنامىن. ول بۇكىل رەفورمالار كەشەنىنىڭ جۇزەگە اسۋىن ۇيلەستىرەتىن بولادى. وسىلايشا، ءبىزدىڭ الداعى جىلدارعا ارنالعان نەگىزگى مىندەتىمىز–وسى بەس ينستيتۋتسيونالدىق رەفورمانى ىسكە قوسۋ جانە بىرتىندەپ جۇزەگە اسىرۋ»،– دەپ اتاپ ءوتتى مەملەكەت باسشىسى. 
قاجىرلى ەڭبەك، تىنىمسىز تالپىنىس ارقاسىندا ەلىمىز الەمنىڭ نەعۇرلىم باسەكەگە قابىلەتتى 50 ەلىنىڭ قاتارىنا ەندى. ىشكى جالپى ءونىم 20 ەسە ءوسىپ، 2014 جىلى جان باسىنا شاققاندا 13 مىڭ دوللاردى قۇرادى. وتكەن ءتورت جىلدا مەرەيلى مىندەتتەرگە قول جەتكىزىلدى. اتاپ ايتاتىن بولساق، ءىجو كولەمى ورتا ەسەپپەن جىل سايىن 5,7 پايىزعا ءوسىپ وتىردى. ۇدەمەلى يندۋستريالىق-يننوۆاتسيالىق دامۋدىڭ ءبىرىنشى بەسجىلدىق جوسپارى اياقتالدى. سونىمەن قاتار اگرارلىق سەكتور دامۋ ءۇشىن قۋاتتى سەرپىن الىپ، ينفراقۇرىلىمدىق سالالاردا ۇلكەن وزگەرىستەر بولدى. شاعىن جانە ورتا بيزنەس دامىپ كەلەدى.
وسى وزگەرىستەر ناتيجەسىندە ەلىمىز الەۋمەتتىك جاڭعىرۋ جولىنا بەت بۇردى. 2010 جىلدان بەرى حالىقتىڭ تابىستارى 43 پايىزعا، ال ايلىق ەڭبەكاقى 130 مىڭ تەڭگەگە جاقىنداپ، 64 پايىزعا ءوستى. مەملەكەتتىك الەۋمەتتىك جاردەماقىلار مولشەرى 1,4 ەسەگە، ەڭ تومەنگى زەينەتاقى 1,8 ەسەگە ارتتى. 

وسى ءتورت جىل ىشىندە اۋقىمدى اكىمشىلىك رەفورما جۇرگىزىلدى. مەملەكەتتىك اپپارات رەفورمالانىپ، ۇكىمەت اتقارىمدارىنىڭ 60 پايىزى مينيسترلىكتەر مەن اكىمدىكتەر دەڭگەيىنە بەرىلدى. مينيسترلىكتەر سانى 17-دەن 12-گە دەيىن وڭتايلاندىرىلدى. 9 اگەنتتىك قىسقارتىلىپ، كوميتەتتەر رەتىندە مينيسترلىكتەر قۇرامىنا بەرىلدى. اۋداندىق ماڭىزداعى قالالار اكىمدەرىنىڭ، سونداي-اق سەلولىق اكىمدەردىڭ سايلانبالىلىعى ەنگىزىلدى. قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى مەن سوت جۇيەسىندە تەرەڭ رەفورمالار جۇرۋدە. سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى قاتاڭ كۇرەس جۇرگىزىلۋدە. كونفەسسياارالىق كەلىسىم مەن تىنىشتىقتىڭ ارقاۋلىق نەگىزى رەتىندە مەملەكەتتىڭ زايىرلىلىق سيپاتى نىعايتىلدى. ەلدىڭ حالىقارالىق بەدەلى نىعايىپ كەلەدى.
قازىرگى ۋاقىتتا الەمدىك رىنوكتاردا ەنەرگيا كوزدەرى مەن مەتالل باعالارىنىڭ قۇلدىراۋى ەكونوميكالىق تاۋەكەلدەردى كۇرت ۇلعايتىپ جىبەردى. بارلىق دەرلىك مەملەكەتتەر ەلەۋلى گەوساياسي جانە ەكونوميكالىق سىن-قاتەرلەردى باستان وتكەرۋدە. وسى ورايدا «نۇرلى جول» جاڭا ەكونوميكالىق ساياساتى قازاقستاننىڭ ەكونوميكالىق تاۋەكەلدەرگە توسقاۋىل قويىپ وتىر. ول ينفراقۇرىلىمدىق دامۋدىڭ مەملەكەتتىك باعدارلاماسى اياسىندا ەكونوميكالىق اۋىتقۋشىلىققا قارسى ءىس-قيمىل شارالارىنان،  يندۋستريالاندىرۋ باعىتىنىڭ ەكىنشى بەس جىلدىعىن ودان ءارى جالعاستىرۋدان تۇرادى. سونداي-اق الەۋمەتتىك ساياسات تا ايقىن بەلگىلەندى. قاتاڭ بيۋدجەتتىك ساياسات پەن ۇنەم مەملەكەتتىڭ الەۋمەتتىك مىندەتتەمەلەرىنە وزگەرىس ەنگىزبەيدى.
العا تارتىلىپ وتىرعان ينستيتۋتتىق رەفورمالار اۋقىمدى سىن-قاتەرلەرگە جاۋاپ بەرۋ، مەملەكەتتىلىگىمىزدى دامىتۋ ءۇشىن قاجەت. بۇل قايتا قۇرۋلاردىڭ ەلەۋلى بولىگى ەكونوميكا سالالارىن قامتىپ، مەنشىك قۇقىعىنا كەپىلدىك بەرەتىن، كاسىپكەرلىك قىزمەت ءۇشىن، كەلىسىمشارتتىق مىندەتتەمەلەردى قورعاۋ ءۇشىن جاعداي جاسايتىن، تۇپتەپ كەلگەندە ەكونوميكالىق وركەندەۋ ءۇشىن نەگىز بولاتىن زاڭنىڭ ۇستەمدىگىن قامتاماسىز ەتۋدى، يندۋستريالاندىرۋ جانە ارتاراپتاندىرۋعا نەگىزدەلگەن ءوسىمدى كوزدەيدى. يندۋستريالاندىرۋ ەكونوميكانىڭ قۇرالى عانا ەمەس، سونىمەن بىرگە مەملەكەت دامۋىنىڭ جانە ورتا تاپتى قالىپتاستىرۋدىڭ ماڭىزدى فاكتورى بولىپ تابىلادى. اۋىل شارۋاشىلىعىن مەملەكەتتىك قولداۋ ءۇشىن اگرارلىق سەكتورعا بيۋدجەتتەن قوسىمشا قۇنى تومەن سالا ونىمدەرى ءوندىرىسىن سۋبسيديالاۋعا قوماقتى قارجى بولىنەدى. شيكىزاتتى قايتا وڭدەۋ سەكتورىن جاڭا كەشەندى باعدارلامالار نەگىزىندە دامىتۋ ماقساتىندا ترانسۇلتتىق كومپانيالاردىڭ قاتىسۋىمەن ونشاقتى ءىرى جوبانى جۇزەگە اسىرۋ كوزدەلۋدە. يندۋستريالاندىرۋ  ساياساتى سونىمەن قاتار شاعىن جانە ورتا بيزنەس ارقىلى جۇمىس ورىندارىن قۇرۋ مەن ەلدىڭ ەكسپورتتىق الەۋەتىن دامىتۋعا باعىتتالۋدا. 
بولاشاقتاعى باستى مىندەت ەكونوميكالىق دامۋ سەرپىنىن قامتاماسىز ەتۋ بولىپ وتىر. ەۋرازيالىق وداق اياسىندا تاريف ساياساتىن وڭتايلاندىرۋ بويىنشا اۋقىمدى جۇمىس جۇرگىزىلمەك. جۇمىس قورىتىندىلارى ەكونوميكانى ءارتاراپتاندىرۋ ەسەبىنەن جاڭا ەكسپورتتىق ونىمدەر تۋىنداۋىنا قول جەتكىزەتىنىن اتاپ ءوتۋ كەرەك. بۇل ورايدا شاعىن جانە ورتا سەرۆيستىك كاسىپورىندار سالاسىنداعى دامۋ شەشۋشى باعىت بولىپ تابىلادى. ءتۋريزمدى دامىتۋدىڭ جاڭا باعدارلاماسىن قابىلداۋ ارتىق ەڭبەك رەسۋرستارىن اۋىلدى جەرلەرگە تارتۋعا سەبەپكەر بولماق. سونداي-اق قازاقستاننىڭ ينتەگراتسيالىق ساياساتى بارىسىندا ەل ەكونوميكاسىنىڭ الەمدىك شارۋاشىلىق بايلانىستارعا تارتىلۋىن كەڭەيتۋ ءۇشىن قۇرالدار قالىپتاستىرىلماق. الماتىدا قارجى ورتالىعىن قۇرۋ ۇدەرىسى جوعارى سەرپىندىلىك الۋى ءۇشىن قالانىڭ ارنايى مارتەبەسىن زاڭنامالىق تۇرعىدان بەكىتۋ كوزدەلەدى. 
سەرپىندى دامۋدى بولاشاعى ءبىرتۇتاس ۇلت قانا قالىپتاستىرا الادى. ەلىمىز  تۇراقتىلىق جانە كەلىسىم مودەلىن دامىتۋدا ايتارلىقتاي تابىستارعا جەتكەنىمىزدى اتاپ كورسەتكەن ەلباسى قازاقستان كونستيتۋتسياسى ناسىلدىك، ەتنوستىق، ءدىني جانە الەۋمەتتىك قاتىستىلىعىنا قاراماستان، بارلىق ازاماتتىڭ قۇقىقتىق تەڭدىگىنە كەپىلدىك بەرەتىنىنە توقتالدى. «سونىمەن قاتار، قازاقستاندىق بىرتەكتىلىكتى ودان ءارى نىعايتۋ قاجەت. ول ازاماتتىق قاعيداتىنا نەگىزدەلۋى ءتيىس. بارلىق ازاماتتار قۇقىقتىڭ ءبىر كولەمىن پايدالانۋى، جاۋاپكەرشىلىكتىڭ ءبىر جۇگىن ارقالاۋى جانە تەڭ مۇمكىندىككە قولجەتىمدىلىكتى يەلەنۋى كەرەك. ماڭگىلىك ەل يدەياسى ارقاۋىنداعى جۇمىلدىرۋشى قۇندىلىقتار – ازاماتتىق تەڭدىك; ەڭبەكسۇيگىشتىك; ادالدىق; وقى­مىستىلىق پەن ءبىلىمدى قاستەر تۇتۋ; زايىرلى ەل- تاعات­تىلىق ەلى. وسىنداي جاعدايدا ازاماتتىق ورنىقتى جانە تابىستى مەملەكەتتىڭ ەڭ سەنىمدى ىرگەتاسى بولادى»، دەپ اتاپ وتكەن ن.نازارباەۆ رۋحاني ۇستانىمدار قازاقستاندىقتاردى بىرىكتىرىپ، بەيبىتشىلىك پەن كەلىسىم، قوعام مەن ەكونوميكانى دامىتۋ، مەملەكەتتى نىعايتۋ ىسىنە قىزمەت ەتۋى تيىستىگىن العا تارتتى.
وسى ورايدا مەملەكەت قۇرۋشى ۇلت رەتىندە قازاق حالقىنا ايرىقشا جاۋاپكەرشىلىك جۇكتەلەدى. قازاقتار جاڭا قازاقستاننىڭ بولمىسىن قالىپتاستىرۋدا بارشا ۇلىستاردى ۇيىستىرۋشى رولگە يە. بۇل – قازاقتىڭ ۇلتتىق سيپاتىن ساقتاپ، دامىتۋدىڭ جانە ەلىمىزدىڭ قازاقى بولمىسىن نىعايتۋدىڭ باستى فاكتورى. باستى ماقسات – قازاقستاندىقتاردىڭ جاڭا جالپىۇلتتىق قۇندىلىقتاردى: قۇقىقتىڭ ۇستەم­دىگىن، مەملەكەتتىك داستۇرلەردى، قازاقستاندىق قۇندى­لىق­تاردى – وزدەرىنىڭ ەتنوستىق مىنەز-قۇلىق مودەل­دەرىنەن جوعارى قويۋلارىنا قول جەتكىزۋ.  بارلىق قازاقستاندىقتاردى ازيالىقتىڭ دا، ەۋروپالىقتىڭ دا وزىق ساپالارىن شىنايى سۇزگىدەن وتكىزەتىن ەۋرازيالىق يدەياسى بىرىكتىرمەك.
قازاقستان قوعامى وزگەرىستەرگە كەزەڭ-كەزەڭمەن بەيىمدەلىپ كەلەدى. الەمدىك تاجىريبە كورسەتىپ وتىرعانىنداي، كۇشتى مەملەكەت، دامىعان جانە ليبەرالدى قوعام قالىپتاسۋى ءۇشىن ەلدىڭ العا قاراي 40-50 جىل بويى تۇراقتى قوزعالىسى قاجەت. ۇسىنىلىپ وتىرعان بەس ينستيتۋتتىق رەفورما بيلىك پەن حالىقتىڭ مىقتى ەرىك-جىگەرىمەن قامتاماسىز ەتىلىپ، بارشامىزدى ەرەن ىستەرگە جەتەلەيتىن مەرەيلى مىندەت بولىپ تابىلادى.

جەتپىسباي بەكبولاتۇلى، 

ءال-فارابي اتىنداعى قازۇۋ-دىڭ 
كافەدرا مەڭگەرۋشىسى.