قازاق حاندىعىنىڭ 550 جىلدىعىنا وراي بىرقاتار جوبالار قولعا الىندى. سونىڭ ءبىرى – قازاق حاندىعى تۋرالى 10 ءبولىمدى سەريال. ونىڭ شەت-جاعاسىن وتكەندە ايتىپ ەدىك. ايتۋلى جوبا جۇمىسىنا رەجيسسەر رۇستەم ءابدىراش اعامىز كىرىسىپ تە كەتتى. تاريحي سەريالدا كەرەي مەن جانىبەك حاندىعىنان كەنەسارى حانعا دەيىنگى كەزەڭ قامتىلماق. مەملەكەت تاپسىرماسى بويىنشا سەريال جىل اياعىنا دەيىن دايىن بولۋعا ءتيىستى. ال شىعارماشىلىق توپتىڭ قازىرگى قارقىنى قانداي ەكەن، ونى رۇستەم اعامىزدان سۇراپ بىلدىك.

– رۇستەم اعا، سەريالعا قاي جىلدار ارالىعىنداعى وقيعالار ەنەدى؟ قاي تاريحي تۇلعالار نەگىزگى كەيىپكەر بولماق؟

– تۋىندىنى جانىبەك پەن كەرەيدىڭ ابىلقايىر حاننان 1465 جىلى ءبولىنىپ شىققان كەزىنەن باستايمىز. قاسىم حاننىڭ تاققا وتىرعان ابىلقايىر حاننىڭ نەمەرەسى ءشايبانيدىڭ ۇرپاقتارىمەن 1512 جىلى شايقاسى بولادى. كەرەي مەن جانىبەكتىڭ تاققا وتىرعانى، ەڭ سوڭعى قاسىم حاننىڭ تاققا كەلگەنىمەن بىتەدى. مىنە، وسى جىلدار ارالىعىنداعى وقيعالار قامتىلماق. قازاق حاندىعى ءبىر كۇندە قۇرىلا سالعان جوق. قانشاما قيىندىقتى وتكەردى. مىسالى، جانىبەك حاننىڭ اتالارى، اكەلەرى اق وردانىڭ يەسى بولعان. قازاق مەملەكەتىنىڭ ءتۇپ نەگىزى اق وردادان باستالادى دەپ ساناۋعا بولادى. اق وردانىڭ مەملەكەت رەتىندە ەكى ءجۇز جىلداي تاريحى بار. سوندا بيىلعى جىلدى قازاق حاندىعىنىڭ 750 جىلدىعى دەۋگە دە بولادى. سونىڭ ءبارى وسى ءفيلمنىڭ بارىسىندا شەت جاعالاتىپ ايتىلادى. ابىلقايىردىڭ كوك ورداسىندا پايدا بولعان كىشكەنتاي مەملەكەت ەلۋ جىلدىڭ ىشىندە قازاقستاننىڭ قازىرگى شەكاراسىن بەلگىلەيتىن جەرلەرگە شەيىن كەڭەيەدى. 200 مىڭ ادامنان باستالعان قازاق كوشىن جانىبەك پەن كەرەيدىڭ بالالارى قاسىم مەن بۇرىندىق ءبىر ميلليونعا جەتكىزەدى. مىنە، وسىنداي تاريحي دەرەكتەر كەلتىرىلەدى. سەريال اتاۋى ءالى قويىلمادى.

– كەرەي، جانىبەك، ابىلقايىر، قاسىم، شايباني سىندى تاريحي تۇلعالاردى كىمدەر سومدايتىنى انىقتالدى ما؟

– اكتەر تاڭداۋ ءالى دە جالعاسىپ جاتىر.

– كوركەم تۋىندىدا قاي تۇلعالاردىڭ جەكە تاعدىرى سۋرەتتەلمەك؟

– ءيا، ءبىراز تاريحي تۇلعانىڭ جەكە ءومىرى دە سۋرەتتەلەدى. ونىڭ ىشىندە جانىبەكتىڭ ايەلى جاقان، كەرەيدىڭ ايەلى ايىمبيكەنىڭ تاعدىرى، ابىلقايىردىڭ ايەلى، اقساق تەمىردىڭ نەمەرە قىزى ءتارىزدى كەيىپكەرلەر بار. كەيبىر تاريحي تۇلعالاردىڭ ءوزارا تۋىستىق قاتىناسىن كوپشىلىك بىلە بەرمەيدى. ماسەلەن، جانىبەكتىڭ ۇلى قاسىم مەن ابىلقايىردىڭ ۇلى مۇحاممەد ەكەۋى ءوزارا بولە. مىنە، سول جايتتاردى كوركەم تۋىندىمىزدا اشىپ ايتۋعا تالپىنامىز. بۇل سەريالدى قازاق تاريحىنىڭ كينوشەجىرەسىنىڭ باستاماسى دەۋگە بولادى.

– ستسەناريدى كىمدەر جازىپ جاتىر؟

– ستسەناريگە ءىلياس ەسەنبەرليننىڭ «كوشپەندىلەر» تريلوگياسىنىڭ ءبىرىنشى كىتابىن ارقاۋ ەتەمىز. سماعۇل ەلۋباي، تيمۋر جاقسىلىقوۆ ۇشەۋمىز قوسىلىپ جازىپ جاتىرمىز.

– «شەتەلدەن مامان شاقىرىلادى» دەگەن ءسوز قوزعالىپ ەدى. ونىڭ قاجەتتىلىگى تۋىنداي ما؟

– كوركەم فيلم ءتۇسىرىپ جۇرگەن ماماننىڭ سەريال تۇسىرۋگە دە مۇمكىندىگى جەتكىلىكتى. ول ءۇشىن بىرەۋدى شەتەلدەن شاقىرتۋدىڭ قاجەتى جوق. كاسىبي ماماندار وزىمىزدە دە جەتەرلىك. قازاق تاريحى تۋرالى فيلمدە قازاق ماماندارى، قازاق اكتەرلارى جۇمىس جاساۋى ءتيىس دەپ ويلايمىن. ال قارۋ-جاراق جاعىنان، كونە اسكەري كيىمدەردى دايىنداۋدا قىتايدىڭ كەيبىر تەحنولوگياسىن پايدالانامىز.

– تۋىندىنى ءتۇسىرۋ ۋاقىتى وتە شەكتەۋلى. جىل اياعىنا دەيىن اياقتاي الاسىزدار ما؟

– ءيا، ۋاقىت از. شەتەلدە مۇنداي جوباعا كەم دەگەندە ءبىر جارىم، ەكى جىل بەرىلەدى. قازاق حاندىعى ءوزى وتە كۇردەلى جاعدايدا تەز ارادا قۇرىلعان عوي. ءبىز دە ءدال سولاي از ۋاقىتتا كۇردەلى كەزەڭنەن وتكەلى وتىرمىز (كۇلدى). قازىر ءتۇسىرىلىم الدىنداعى دايىندىق ءجۇرىپ جاتىر. جازدىڭ ورتاسىندا ءتۇسىرىلىمدى باستاساق، ون سەريانى تۇسىرۋگە كەم دەگەندە بەس اي، ياعني 120 كۇندەي ۋاقىت كەرەك. ەگەر كۇنى-ءتۇنى توقتاماي جۇمىس ىستەسەك، ۇلگەرىپ تە قالارمىز.

– شامامەن قانشا اكتەر قاتىسپاق، ول جاعىن ەسەپتەپ كوردىڭىزدەر مە؟

– ازىرگە ساناپ كورمەدىم، بىراق ءبىرسىپىرا اكتەر قاجەت بولادى. اراسىندا اسكەردى كوبەيتۋ ءۇشىن كومپيۋتەرلىك تەحنولوگيالاردى، ارنايى ەففەكتىلەردى قولدانامىز.

– جوباعا بولىنگەن قاراجاتتى ناقتى ايتا الاسىز با؟ جەتكىلىكتى مە؟

– بەلگىلى ءبىر سومادا قارجى ءبولىندى. بىراق ەسەپتەسەك، «جاۋجۇرەك مىڭ بالاعا» بولىنگەن قاراجاتپەن سالىستىرعاندا، بۇل ءۇش ەسە از. «مىڭ بالانىڭ» قامتيتىنى ءبىر عانا وقيعا، ال قازاق حاندارىنىڭ تاريحى اۋقىمدىراق دۇنيە عوي. ونىڭ ۇستىنە، ءبىر-ەكى ەمەس، ون ءبولىم. دەمەۋشىلەر بولادى دەگەن ءۇمىت بار. ويتكەنى، بۇل – بۇگىنىمىزگە دە، بولاشاق ۇرپاققا دا ماڭىزدى جوبا.

سۇحباتتاسقان قارلىعاش دوسانوۆا

Abai.kz

دەرەككوز: «ۇلان» گازەتى، №10 (10.03.2015)