جاقىندا فورت-شەۆچەنكو قالاسىندا بولعانىمدا ت.گ.شەۆچەنكونىڭ پاركىندە كورگەن ءبىر ەسكەرتكىش-تاقتا ويىمنان شىعار ەمەس. سونى جارىققا شىعارىپ جەڭىلدەپ قالماسام، ءسويتىپ، اقىرى باستاعان ەكەم، نە دە بولسا اياعىنا دەيىن جەتكىزىپ، فورتقا قاتىستى تاقىرىپتىڭ نۇكتەسىن قويماسام بولماس...

ايتپاعىم فەتيسوۆ ا.ي. تۋرالى. فەتيسوۆ دەگەن كىم؟

مەن بۇرىنىراقتا ول تۋرالى جازىپ ەدىم، قىسقاشا ەسكە سالا كەتسەم - ول بۇرىنعى اق گۆاردياشىل، پاتشالىق رەسەيدىڭ وفيتسەرى. كەيىن بولشەۆيكتەر جاعىنا ءوتىپ، نكۆد-عا قىزمەتكە ورنالاسقان، گۋرەۆ وبلىستىق نكۆد باستىعىنىڭ ورىنباسارلىعىنا دەيىن كوتەرىلگەن. اداي جاساقتارى 1918 ج. تالقانداعان اتامان تولستوۆتىڭ ارمياسىنىڭ كەگىن الۋ ماقساتىندا ماڭعىستاۋ حالقىنا وراسان زور ءزابىر كورسەتكەن قانىشەر. ونىسىن بىلدىرتپەي جىمىسقى ارەكەتتەرمەن، سوۆەت ۇكىمەتىنىڭ اتىن جامىلىپ جۇرگىزىپ وتىرعان، "حالىق جاۋى" دەگەن جەلەۋمەن، حالىقتىڭ ساياسي ساۋاتسىزدىعىن شەبەر پايدالانا وتىرىپ، قانشاما جازىقسىز ادامداردىڭ كوزىن جويعان.

1928-1931 جىلدارعى اشارشىلىق پەن زورلىق-زومبىلىققا شىداماعان ماڭعىستاۋ حالقى كوتەرىلىسكە شىعادى، ونى قىزىل ارميا جاساقتارى اياۋسىز باسىپ-جانشيدى. امالى تاۋسىلعان حالىق بەتى اۋعان جاققا كەتە باستايدى. ەندى ۇكىمەت جاساقتارى كوشكەن ەلدىڭ سوڭىنان قۋىپ، قىرىپ-جويادى. وسىنداي جاساقتاردىڭ ءبىرىن فەتيسوۆ باسقارعان.

...1931 جىلدىڭ 24 تامىزى كۇنى وسىنداي كوشتىڭ ءبىرىن فەتيسوۆ وتريادى قۋىپ جەتىپ، اتىس بولادى. بالا-شاعاسىن ساي-سالاعا جاسىرعان اۋىلدىڭ ەر-ازاماتتارى قولدا بار قارۋلارىمەن وتريادقا قارسىلىق كورسەتەدى. اتىستا اۋىل اقساقالى، مەدەت وتكىلباي باتىر قايتىس بولادى. وترياد پەن قارسىلاسۋشىلار اراسىنداعى اشىق جەردە جارالانىپ جاتقان اكەسىنە كومەككە وتكىلبايدىڭ قىزى اسىلزات بوراعان وققا قاراماستان تۇرا ۇمتىلادى. اكەسىنە جەتۋىن جەتكەنمەن، قۇتقارۋعا شاماسى كەلمەي، ول دا وققا ۇشادى. اعاسى مەن قارىنداسىنىڭ ءولىمىن ءوز كوزىمەن كورىپ تۇرعان مەدەت نۇرعالي مەرگەن، "قاپ، بالەم، بەكىنگەن جەرىڭنەن بەرى شىعىپ، وق جەتەر جەرگە كەلسەڭ" دەپ تىستەنۋمەن بولادى. كۇن بەسىنگە تاياي بەرە، فەتيسوۆ ۇستىنە "ماكسيم" پۋلەمەتى ورناتىلعان ماشينامەن، 7-8 اسكەرىمەن كوتەرىلىسشىلەرگە قاراي جۇرەدى، اقىرى وق جەتەر جەرگە كەلگەندە فەتيسوۆتى نۇرعالي مەرگەن اتىپ تۇسىرەدى. وترياد ونىڭ دەنەسىن سول جەرگە كومىپ كەتكەن. سوندا فەتيسوۆتىڭ جەرلەنگەن جەرى - قاراعان-بوساعا جەرىندەگى ءبىر سايدىڭ باسى.

ەندى سوۆەت وكىمەتىنىڭ نە جاساعانىن، نە جاساتقانىن قاراڭىز: وسى قانىشەر جاۋىزدى جاتقان جەرىنەن، كورىنەن قازىپ الىپ، فورتتاعى پارككە ارۋلاپ جەرلەپتى، باسىنا ەسكەرتكىش-تاقتا ورناتىپتى.

"كۋلاك باندالارىمەن سوعىستا قازا بولعان" دەپتى. سونداعى كۋلاك دەپ وتىرعاندارى - ءبىزدىڭ اتا-بابالارىمىز، بار جازىعى - "قايتسەم ۇرپاعىمدى امان ساقتاپ قالامىن، مىنا جاۋىزداردىڭ تىرناعىنان قالاي قۇتقارامىن" دەپ شىر-پىر بولعان قايران بابالار...

مىنا سۇمدىقتى كورگەندە... ىزالاندىم، قاتتى قورلاندىم، ءوزىمدى وتە جايسىز سەزىندىم.

ءبىز اقىرى دەكولونيزاتسيا جاريالامادىق، بۇرىنعى كوممۋنيستىك كەزەڭدى ايىپتامادىق. ازىرگە بۇل باعىتتا ەشتەڭە دە بولمايتىن سياقتى، ويتكەنى، باسشىلىقتا سوكپ مۇشەلەرى (ساياسي بيۋروسىن قوسا العاندا) مىزعىماستان وتىر.

نە ىستەۋ كەرەك؟ بىلمەيمىن، باسىم جەتەر ەمەس... ءبىزدى قويشى، كەتەرمىز، جاستارعا وبال بولدى-اۋ...

قۋانىش ەدىلحانتەگى.

اباي.kz