اقشا – قارجىنىڭ، ەكونوميكانىڭ قانى بولىپ سانالاتىنى، قارجىسىز ەكونوميكانىڭ، ياعني تابىس كوزىنىڭ ءوسىپ، العا باسپايتىنى و باستان بەلگىلى جاعداي. وكىمەت پەن ۇلتتىق بانكتىڭ اقشانى اينالىمدا قولدان ازايتىپ، شەكتەۋى ينفلياتسيانى تەجەيمىز دەگەنى «بولىمسىز دامەدەن» تۋىندايتىن السىزدىك بوپ سانالادى. مۇنداي تاجىريبەلەر بۇرىندارى باسقا ەلدەردە سان رەت قولدانىلسا دا، ناتيجەسى جوقتىڭ قاسىندا بولعان.

ال بۇگىنگى كۇندەرى قازاقستاندىق بانكتەردىڭ نەسيەنى ۇلتتىق ۆاليۋتا – تەڭگەمەن بەرمەيمىز دەۋى، ءارى ونى دوللارعا تەلىپ، جاپسىرمالاۋى، وسىمدىك پايىزدى ءۇستى-ۇستىنە كوتەرىپ، اشكوزدىك «وسىمقورلىقپەن» اينالىسۋى بانكنوت فابريكاسى بار ۇلتتىق بانك مەنەدجەرلەرىنىڭ بىلىكسىزدىگى مەن بىلىمسىزدىگى دەر ەدىك. ءوندىرىس پەن اۋىل شارۋاشىلىعىن دامىتۋ ءۇشىن قارجى كەرەك. ال قارجىسىز بۇل سالالاردىڭ ەشقاشان دا العا باسپايتىنىن، وركەندەمەيتىنىن جوعارىدا ايتتىق.

قۇنى تۇسكەن رەسەي ءرۋبلىنىڭ اسەرىنەن ولاردىڭ وندىرگەن تاۋارلارى ارزانداپ، باسەكەلەستىگى كۇشەيىپ جاتسا، ال ءبىزدىڭ ەلدە كەزىندە پايدا قۋعان قازاقستاندىق وندىرۋشىلەر مەن الىپساتارلار ۇلتتىق بانكپەن بىرگە ىمىرالاسىپ، رەسپۋبليكادا وندىرىلگەن تاۋارلاردىڭ باعاسىن ساپاسىنا قاراماي، ەشبىر نەگىزسىز شارىقتاتىپ ءوسىرىپ جىبەرگەن بولاتىن.

ەلىمىزدىڭ ەكونوميكاسىندا باعانىڭ ەركىنسۋىنە توقتام سالۋعا ءتيىستى انتيمونوپوليالىق مەملەكەتتىك مەكەمەلەردىڭ بىلىكسىز، كەلىسىمپازدىعىنان كوپتەگەن تاۋارلار مەن كوممۋنالدىق قىزمەت تۇرلەرىنىڭ، مۇناي ونىمدەرىنىڭ باعاسىن وسىرۋگە نەگىز بولعان وزىندىك قۇن كالكۋلياتسياسى جەتە تۇردە زەرتتەلىپ، تەكسەرىلمەي، ەكونوميكادا انارحيالىق جاعدايلار بەلەڭ الىپ، باعا تىم اسپانداپ كەتىپ ەدى…

قازاقستاننىڭ ەش نارسەگە دە جاۋاپ تا بەرمەيتىن، ءارى جەدەل شەشىمدەر قابىلداۋعا قۇقىقتارى دا، يكەمدىلىكتەرى دە جوق، ءجيى-ءجيى اۋىساتىن، ساباقتاستىق دەگەندەرى اتىمەن جوق كەزەكشى وكىمەتتەرىنىڭ پرينتسيپ-سىزدىكتەرى مەن باردى ۇقساتا بىلمەيتىن بىلىكسىزدىكتەرىنىڭ ارقاسىندا تەڭگە قۇنى سوڭعى 22 جىلدا (اينالىمعا شىققان 15 قاراشا 1993 جىلدان باستاپ) 1100 ەسەگە قۇنسىزداندى. ەندى ەكونوميكالىق (ەۆرازەس) وداققا كىرگەن، شەكاراسىنداعى كەدەنى جويىلعان، اڭعال-ساڭعال قازاقستاننىڭ ەكونوميكالىق نارىعىنا اعىلعان رەسەيدىڭ ساپالى، ارزان تاۋارلارىنا قارسى قازاقستان تاۋارلارى باسەكەلەستىككە توزە الماي، قاۋقارسىز بولىپ، وندىرىستەردىڭ تابىس كوزدەرى تومەندەپ، تاۋار ونىمدەرىنىڭ قويماعا جۇمىس ىستەۋى باستالدى. ال نارىقتىق قاتىناسقا تولىعىمەن كوشىپ، كەرەمەت العا كەتتىك دەپ، ايدى اسپانعا شىعارىپ جۇرگەن قازاقستان وكىمەتىندەگىلەر تاۋار باعاسىن ارزانداتۋ جولدارىن ىزدەپ، ياعني تاۋارلارىنىڭ وزىندىك قۇنىن تومەندەتىپ، باسەكەلەستىك پەن بەلسەندىلىگىن ارتتىرىپ، تىعىرىقتان شىعۋدىڭ ورنىنا اشكوزدىك تانىتىپ، بۇرىنعى ءتۇرلى ارەكەتتەرىمەن جەڭىپ العان قىمبات باعالاردان، ياعني بيىك پوزيتسيالارىنان ايىرىلعىلارى كەلمەي، ۇلتتىق بانكتەن تەڭگەنى تاعى دا كەزەكتى قۇنسىزداندىرۋعا شاقىرۋدا. بۇدان ارتىق كەششەلىك بار ما؟ بۇل بايعۇستار قازاقستانعا ەندى عانا نارىقتىق قاتىناستاردىڭ كەلىپ جەتكەندەرىمەن ىستەرى جوق. «نارىقتىق قاتىناس» دەگەنىڭنىڭ ءوزى – شىعارعان، نەمەسە باسقا جاقتان اكەلگەن تاۋارلارىڭدى وتكىزۋدەگى باسەكەلەستىك ەكەنىن بۇل مىرزالار قاشان تۇسىنەدى؟!

ەگەردە ۇلتتىق بانك تەڭگەنى تاعى دا وسىلاي قولدان قۇنسىزداندىرىپ، باعانىڭ ءوسۋىن اۋىزدىقتاماي، ەركىندىك بەرە بەرسە، ەلدە جاپپاي جابايى قىمباتشىلىق بەلەڭ الىپ، قاراپايىم حالىقتىڭ الەۋمەتتىك جاعدايلارى ودان ارى ناشارلاپ، ينفلياتسيا اسەرىنەن پايدا بولعان تۇرمىس تاۋقىمەتتەرى ەسەڭگىرەتىپ، بۇل ءوز كەزەگىندە بۇكىل ەل بويىنشا ستيحيالىق «الاڭ دەموكراتياسىن» تۋىنداتادى. ال، كەرىسىنشە، وليگارحتار مەن شەتەلدىك قوجايىندارعا تەڭگەنىڭ مۇلدەم قۇلدىراپ، ارزانداپ كەتكەنى وتە پايدالى. ولار بايىعان ۇستىنە باي تۇسەدى. سەبەبى، قازاقستان ەكونوميكاسىنىڭ جاڭا ەگەلەرى شەتەلدىكتەر مەن وليگارحتار دايىن، وزىندىك قۇنى ارزان شيكىزاتتى ەكسپورتقا شىعارىپ، ۆاليۋتاعا ساتادى دا، قىمباتتاعان از مولشەردەگى ۆاليۋتاعا قۇنسىزدانىپ، جەڭىلدەپ كەتكەن ارزان تەڭگەنى مولىنان ساتىپ الىپ، مەملەكەتتىك سالىق پەن جالاقىنى دا تەڭگەمەن تولەپ قۇتىلا سالادى. مىنە، وسىنداي كەرەعارلىقتاردىڭ الدىن الۋ ناعىز وزەكتى دە، كوكەيتەستى ءىس-شارالار بولىپ تابىلادى، مىرزالار!

ىلەسبەك بايجانوۆ،

قازاقستان جۋرناليستەر

وداعىنىڭ مۇشەسى.

اباي.kz

دەرەككوز: «وبششەستۆەننايا پوزيتسيا» گازەتى، (پروەكت «DAT» №06 (277) وت 12 فەۆراليا 2015 گ.

تۇپنۇسقاداعى تاقىرىپ: «ەكونوميكانىڭ قانىن كىم ء«ىشىپ» جاتىر؟»