جاقىندا تاتارستاننىڭ «بيزنەس-ونلاين» ينتەرنەت باسىلىمىندا ساياساتكەر ريمزيل ۆالەەۆتىڭ «قازاقتار قالاي جازىپ سويلەسە دە – وزدەرى ءبىلسىن» («پۋست كازاحي گوۆوريات ي پيشۋت كاك حوتيات») اتتى ماقالاسى جاريا بولدى.

گەوساياسي احۋال الاعاي دا بۇلاعاي بولىپ تۇرعان وسى تۇستا ءبىز ريمزيل ۆالەەۆتىڭ ماقالاسىن ىقشامداپ، ءتارجىمالاپ بەرۋدى ءجون تاپتىق.

تاتاردىڭ ءام ورىستىڭ قوعام قايراتكەرى ريمزيل ۆالەەۆ 90-جىلداردىڭ اياق شەنىندەگى تاتار جۇرتىنا كرەمل جاساعان الىپبيلىك كونتررەۆوليۋتسيانى مىسالعا كەلتىرە وتىرىپ، پرەزيدەنت نازارباەۆتىڭ 8 جىل ىشىندە قازاق ءالىپبيىن لاتىنشاعا وتكىزۋ باستاماسىنا ءوز پىكىرىن بىلدىرگەن.

«مەنى تاڭداندىرعان جايت – ورىس «ينتەلەگەنتسياسىنىڭ» پرەزيدەنت نازارباەۆتىڭ باستاماسىنا تانىتقان رەاكتسياسى بولدى. ولار قازاقتاردىڭ قازاق  تىلىن جاھانداندىرۋعا (گلوبوليزاتسيالاۋعا، ياعني لاتىن قارىپىنە كوشۋىنە دەپ تۇسىنۋگە بولادى. - رەد) جاساپ وتىرعان قادامىنا ۇرەيمەن قارايدى. بۇل ولاردىڭ قاي ساسقانى؟   اۋقاتتى ەكونوميكاسى، حالىقارالىق ساياساتتا سالماعى، بۇۇ-عا مۇشەلىگى، كورشىلەس مەملەكەتتەرمەن قويان-قولتىق قارىم-قاتىناسى  قازاقستان مۇنداي ماسەلەنى ەشكىمنىڭ كومەگىنسىز-اق جۇيەلى تۇردە شەشە الادى. قازاقشا جازىپ، قازاقشا سويلەيتىن بايىرعى جۇرتتى لاتىن الىپبيىنە كوشىرۋ 8 جىلدىڭ ىشىندە جۇرگىزىلەدى. شىنداپ كەلگەندە اعىلشىن، نەمىس، فرانتسۋز تىلىندە وقىعان بۇل حالىققا لاتىن گرافيكاسى تاڭسىق ەمەس-ءتىن. 1929-1940 جىلدارى لاتىننان كيريليتساعا كوشىرۋ پروتسەسسى ءبىر اپتادا جۇرگىزىلدى عوي»، - دەيدى ساياساتكەر ۆالەەۆ. شىنىعىندا، 1929 جىلى احمەت بايتۇرسىنوۆتىڭ توتە جازۋىنان لاتىنشاعا اۋىسقان 11 جىلدا الاش ارىستارىنىڭ لاتىن الىپبيىندە جارىق كورگەن تۋىندىلارى ءالى كۇنگە شاڭ باسىپ مۇراعاتتاردا جاتىر. وسى جايتتاردى بەس ساۋساعىنداي بىلەتىن تاتار ساياساتكەرى پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ لاتىن الىپبيىنە ءوتۋ  باستاماسىنا بۇلقان-تالقان بولعان ورىس باسىلىمدارى مەن كرەملدىڭ شولاقبەلسەندى ساياساتكەرلەرىنىڭ اۋزىنا ۇرىپ، «ورىس الەمىن ساقتاپ قالۋعا باسقا ەمەس، قازاقستاننىڭ ءسىڭىرىپ جاتقان ەڭبەگى كوپ» ەكەندىگىن اتاپ وتەدى.

«مەنىڭ تۇسىنبەيتىنىم قازاقستاندا حالىق سانى بويىنشا 71 پايىزدان اساتىن قازاقتاردىڭ ۇلتتىق بىرتەكتىلىگى ورىس ساياساتكەرلەرىنە نەگە ۇنامايدى؟.. قازاقستاندا تۇراتىن ورىستارعا، تاتارلارعا نەمەسە باسقا ۇلتتارعا ۇلتتىق بىرلىگىن ساقتاۋعا بولادى دا، قازاقتارعا بولماي ما؟ ورىس الەمىن ساقتاپ قالۋعا باسقا ەمەس، قازاقستاننىڭ ءسىڭىرىپ جاتقان ەڭبەگى كوپ. كەرەك دەسەڭىز، سابەت وداعىن ساقتاپ قالۋ ءۇشىن ەڭ سوڭىنا دەيىن شىداپ باققان دا وسى قازاق بولدى»، - دەيدى ريمزيل ءابزيىمىز.

«قازاقتار ورىس الەمىنە ساتقىندىق جاسادى» دەپ شۋلاعان ساياساتكەرسىماق ينكوننيكوۆ، جيۆوۆ، شاحماتوۆ، دۋبنوۆ سىقىلدى سارجاعال ساياساتكەرلەرگە بەرگەن ۆالەەۆتىڭ وتكىر جاۋابىن مىنا جەردەن وقىساڭىزدار بولادى.

«نۇرسۇلتان نازارباەۆ بۇل يدەيانىڭ ۇياتتان بەزگەن، (وگولتەلوم), ەسۋاس بولعان (كونتۋجەننىم), يمپەرياليستىك تۇسىنىكتەن ارىلماعان سۋبەكتىگە ۇنامايتىنىن جاقسى تۇسىنەدى. دەگەنمەن قازاقتار ەشكىمگە جالتاقتاماي، وزدەرىنە كەرەكتىنى جۇزەگە اسىرۋدا. حالىق ءوز كوشىمەن ءجۇرىپ كەلەدى. بۇنىڭ قازاقتاردان باسقاعا نە قاتىسى بار؟..»، - دەي كەلە ۆالەەۆ مىرزا قازاقستاندا ەشقانداي تىلدىك شەكتەۋدىڭ جوقتىعىن العا تارتادى.

قازاقستاندا رەسەيدىڭ مەملەكەتتىك تىلىنە ايرىقشا ستاتۋس بەرىلگەنى تاعى راس. جاتىرى ءبىر، ورىسقا اعايىن جۇرتتىڭ ء(دىنى، ءتىلى ءبىر ۋكراينا، مولدوۆا، بالتىق ەلدەرى) وزدەرى رەسەي تىلىنە شەكتەۋ قويىپ جاتقاندا ورىسشالاپ وتىرعان از ەلدىڭ ءبىرى – قازاقستان ەكەنى جانە وتىرىك ەمەس. وسىنى تايعا تاڭبا باسقانداي ەتىپ ايتقان ۆالەەۆ قازاقتاردى تۇسىنگىڭ كەلسە، قازاقشا ۇيرەن دەيدى.

«قازاق ءتىلىن كيريليتسادا وقىماعان ادام، ونى لاتىنشادا دا وقىمايدى. بىراق، قازاقتار قازاقشا سويلەمەيتىن، جازبايتىندارمەن دە مادەنيەتتى قارىم-قاتىناستا. ورىسشاڭدى وقي بەر، ساعان ەشكىم شەكتەۋ قويىپ جاتقان جوق. ال ەندى، قازاقتار ءوزارا نە ايتىپ جاتقانىن بىلگىڭ كەلسە، وندا قازاق ءتىلىن ۇيرەن. وعان دا مۇمكىندىك بار. مىنە، بار بولعانى وسى»، - دەپتى ساياساتكەر ريمزيل ۆالەەۆ. ماقالانىڭ سوڭعى ءتۇيىنى ەتىپ العان تۇپنۇسقادا بىلاي:

«پوحوجە، نۋرسۋلتان نازارباەۆ پونيماەت، چتو وگولتەلىم ي كونتۋجەننىم سۋبەكتام س يمپەرسكيم مىشلەنيەم ەتا رەفورما موجەت نە پونراۆيتسيا. نو كازاحي نيكومۋ نە دەرزيات، نو دەلايۋت تو، چتو يم نۋجنو. پروستو چەلوۆەك (ي نارود!) يدەت سۆويم پۋتەم تاك، كاك ەمۋ ۆيدنەە. ەتو جە نيكوگو، كرومە كازاحوۆ، نە كاساەتسيا. توت، كتو نە چيتاەت پو-كازاحسكي كيريلليتسەي، تاك جە نە چيتاەت نا ەتوم يازىكە ي لاتينسكيمي بۋكۆامي! نو ي س نيم، نەچيتايۋششيم ي نەپيشۋششيم، كازاحي توجە وبراششايۋتسيا ۆەسما كۋلتۋرنو. چيتاي پو-رۋسسكي، پيشي، گوۆوري، نيكتو نە وگرانيچيۆاەت. ەسلي حوچەش پوسلۋشات، و چەم گوۆوريات مەجدۋ سوبوي كازاحي، پودۋچيت يح يازىك نيكتو نە مەشاەت. ۆو تاكايا پوليتيكا».

ورىس تىلىنەن اۋدارعان نۇرگەلدى ابدىعانيۇلى

Abai.kz