قازاق حالقىنىڭ ءبىرتۋار مەملەكەت قايراتكەرى، ءىرى ساياسي تۇلعاسى مۇستافا شوقايعا ارنالىپ  فرانتسيادا ساياباق اشىلىپ، ءمۇسىنى قويىلدى. قازاقستان پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ قازان ايىنىڭ 27-28 كۇندەرى فرانتسياعا بارعان ساپارى كەزىندە مۇستافا شوقايعا ارنالعان ساياباق ونىڭ ءمۇسىنى سومدالعا ەسكەرتكىشتىڭ تۇساۋكەسەرى ءراسىمى وتكىزىلدى. تۇساۋكەسەردى قازاقستان اتىنان مادەنيەت ءمينيسترى مۇحتار قۇل-مۇحاممەد، فرانتسيا اتىنان ساياباق ورنالاسقان نوجان اۋدانى اكىمىنىڭ مادەنيەت جونىندە جاۋاپتى ورىنباسارى مادام تومە جاسادى.

قازاق حالقىنىڭ ءبىرتۋار مەملەكەت قايراتكەرى، ءىرى ساياسي تۇلعاسى مۇستافا شوقايعا ارنالىپ  فرانتسيادا ساياباق اشىلىپ، ءمۇسىنى قويىلدى. قازاقستان پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ قازان ايىنىڭ 27-28 كۇندەرى فرانتسياعا بارعان ساپارى كەزىندە مۇستافا شوقايعا ارنالعان ساياباق ونىڭ ءمۇسىنى سومدالعا ەسكەرتكىشتىڭ تۇساۋكەسەرى ءراسىمى وتكىزىلدى. تۇساۋكەسەردى قازاقستان اتىنان مادەنيەت ءمينيسترى مۇحتار قۇل-مۇحاممەد، فرانتسيا اتىنان ساياباق ورنالاسقان نوجان اۋدانى اكىمىنىڭ مادەنيەت جونىندە جاۋاپتى ورىنباسارى مادام تومە جاسادى.

ءوز سوزىندە مادەنيەت ءمينيسترى مۇحتار قۇل-مۇحاممەد مۇستافا شوقايدى قازاق دەموكراتياسىنىڭ اتاسى دەپ سيپاتتاي كەلىپ، بۇگىنگى تۇساۋكەسەردى ەلباسىنىڭ تاپسىرماسى بويىنشا ىسكە اسىرىپ وتىرعاندىعىن اتاپ ءوتتى. مۇستافا شوقايدىڭ تەك قازاق حالقى ءۇشىن ەمەس، كۇللى ورتالىق ازيانىڭ، اتاپ ايتقاندا تۇركىستان حالىقتارىنىڭ ساياسي تاۋەلسىزدىگى ءۇشىن اتقارعان قىزمەتتەرىن اتاپ وتكەن قۇل-مۇحاممەد ءىى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس كەزىندە فاشيستەر ونى پايدالانباق بولعاندىعىندا اتاپ كورسەتتى. « بىراق، - دەدى ول، - مۇستافا شوقاي فاشيستەرمەن ىستەس بولۋعا ءۇزىلدى- كەسىلدى قارسى بولدى. اقىرى, بەرلين قالاسىندا قايتىس بولدى. ونىڭ ءولىمى دە جۇمباق ءولىم. فاشيستەردىڭ قاستاڭدىق جاساپ ولتىرگەندىگى تۋرالى دەرەكتەر بار. شوقاي فرانتسيانى ەكىنشى وتانى رەتىندە كوردى. ونىڭ پاريج قالاسىنا دەگەن ماحابباتى ەرەكشە بولدى. سوندىقتان بۇگىنگى ءىس-شارا ادىلدىكتىڭ سالتانات قۇرۋى بولىپ تابىلادى. »

مينيستەردەن كەيىن ءسوز سويلەگەن فرانتسيا - قازاقستان پارلامەنتتىك دوستىق توبىنىڭ توراعاسى، دەپۋتات تەري ماريا وسىنداي ءىس-شاراعا قاتىسىپ وتىرعانىما قۋانىشتامىن, دەدى. ول ءوز سوزىندە ودان ءارى : « وسى كۇندە ەكى ەلدىڭ پرەزيدەنتتەرى كەزدەسۋ وتكىزىپ ەكى ەل بايلانستارىن كۇشەيتۋدىڭ جولدارىن قاراستىرۋدا. قازاقستان مەن فرانتسيا اراسىندا بايلانىستاردىڭ ورناۋىنا كوپ جىل بولدى. ءوزىم قازاقستان - فرانتسيا پارلامەنتتىك دوستىق توبىن باسقارىپ كەلەمىن. سونىمەن قاتار, فرانتسيانىڭ ەۋروپاداعى قاۋىپسىزدىك جانە ىنتىماقتاستىق  ۇيىمىنداعى وكىلىمىن. قازاقستاننىڭ 2010 جىلىندا وعان توراعالىق ەتۋى ۇلكەن جەتىستىك. قازاقستاندا 20 رەت بولىپ قايتتىم. بيىل مۇستافا شوقايدىڭ 120 جىلدىعىنا وراي فرانتسيادا ەكى مادەني شارا ورىن الادى. ونىڭ ءبىرىنشىسى مىنە, ءبىز كۋا بولىپ وتىرعان مۇستافا شوقاي ساياباعى مەن ءمۇسىنىنىڭ اشىلۋى. ال ەكىنشىسى بولسا، ءبىز فرانتسيا پارلامەنتى رەتىندە تۇڭعىش رەت قازاقستان تۋرالى ءبىر كىتاپتىڭ فرانتسۋز تىلىنە اۋدارىلىپ وسىندا جارىق كورۋىنە دەمەۋشى بولىپ وتىرمىز. ول كىتاپ ابدىۋاقاپ قارانىڭ مۇستافا شوقاي اتتى ەڭبەگى. ول كىتاپتىڭ اۋدارما جۇمىستارى ءبىتىپ قالدى. جىل اياعىنا دەيىن باسپادان جارىق كورەتىن بولادى. ءسويتىپ, فرانتسۋزدار مۇستافا شوقايدى بىلەتىن بولادى. فرانتسيا - قازاقستان بايلانىستاردى كوبىنەسە ساياسات پەن ساۋداعا نەگىزدەلىپ وتىر. وسى ورايدا مادەني بايلانىستاردىڭ كوبەيگەنى دۇرىس. ءبىز بيىل ىسكە اسىرىپ وتىرعان شوقايعا ءمۇسىن قويۋ جانە كىتاپ شىعارۋ ەكى ەل اراسىنداعى مادەني بايلانىستاردى كۇشەيتە تۇسپەك. »، دەدى.

پاريج قالاسى نوجان اۋدانىنداعى تۇساۋكەسەر راسىمىندە قىزىلوردا اكىمىنىڭ ورىنباسارى مۇرات مۇحاممەد، قىزىلورداداعى مۇستافا شوقاي قورىنىڭ پرەزيدەنتى بازارباي اتاباي جانە مۇستافا شوقاي فرانتسۋز - قازاق دوستىق قوعامىنىڭ توراعاسى كوپجاسار ءدىنىش ءسوز سويلەدى.

قىزىلوردالىق ءمۇسىنشى امانگەلدى كەنەنباي تاراپىنان سومدالعان ساياباۇتاعى شوقاي مۇسىنىندە فرانتسۋز تىلىندە « مۇستافا شوقاي 1890-1941 تاۋەلسىزدىك كۇرەسكەرى » دەپ جازعىلعان. ال ءمۇسىننىڭ اياق جاعىندا « قازاق حالقى تاراپىنان 28/10/2010 » دەلىنگەن سوزدەرگە ورىن بەرىلگەن. نوجان اكىمىنىڭ مادەنيەت جونىندەگى جاۋاپتى ورىنباسارى مادام تومە ءمۇسىننىڭ وزدەرىنە قاتتى ۇناعاندىعىن تۇساۋكەسەردەن بىرنەشە كۇننەن كەيىن مۇستافا شوقاي فرانتسۋز-قازاق دوستىق قوعامى توراعاسى ياشار ءدىنىش مىرزاعا اتاپ وتكەن. ول ءمۇسىننىڭ قالا اكىمىنە جانە قالا تۇرعىندارىنا دا قاتتى ۇناعانىن، قازاقستان ءمۇسىن ونەرىنىڭ دەڭگەيىنىڭ جوعارى ەكەنىن وسىدان بايقاپ وتىرعاندىقتارىن دا تىلگە تيەك ەتكەن.

پارككە قىزىلوردادان اكەلىنگەن ەكى تالدىڭ بىرەۋىن مادەنيەت جانە اقپارات ءمينيسترى قۇل-مۇحاممەد، ەكىنشىسىن دەپۋتات تەري ماريان وتىرعىزدى. قىزىلورداعى مۇستافا شوقاي قورىنىڭ پرەزيدەنتى بازارباي اتاباي بولسا، پارككە مۇستافانىڭ تۋعان جەرىنەن اكەلگەن ءبىر ۋىس توپىراقتى سالدى.

تۇساۋكەسەردەن كەيىن شارل ءدو گول زالىندا فۋرشەت، ءماۋلانا اتىنداعى مەشىتتە ساۋابى مۇساتفا شوقايدىڭ ارۋاعىنا باعىشتالىپ قۇران حاتىم وقىتىلدى. سودان سوڭ كەلگەن قوناقتارعا اس بەرىلدى.

نوجان قالاشىعى اكىمى جالق مارتان مىرزا قىزىلوردا اكىمىنىن ورىنباسارى مۇرات مۇحاممەدكە ەكى ەل اراسىنداعى بايلانىستاردى ودان ءارى كۇشەيتۋ ءۇشىن تەك شوقايدىڭ ەسكەرتكىشىن اشۋمەن شەكتەلۋگە بولمايتىنىن، بۇدان كەيىن نوجان قالاشىعىنا قازاقتىڭ مۋزىكا، تەاتر ونەرلەرىن ساپارلاتىپ، قازاقتى فرانتسۋز حالقىنا ءتۇرلى قىرىنان تانىستىرىپ تۇرۋدىڭ قاجەتتىلىگىن باسا كورسەتتى.

سونىمەن تۋعانىنا 120 جىل تولۋىنا بايلانىستى مۇستافا شوقايعا ارنالىپ فرانتسيانىڭ استاناسى پاريجدە پارك اشىلىپ ونىڭ ءمۇسىنى قويىلۋىن تاريحي ۋاقيعا دەپ اتاۋعا تولىق نەگىز بار. ويتكەنى، ەۋروپادا تۇڭعىش رەت قازاق حالقىنىڭ تاريحي تۇلعاسىنا ءمۇسىن ورناتىلىپ وتىر. مۇنىڭ ءوزى كەزدەيسوق بولىپ وتىرعان جوق. ءوزىن بوستاندىقتار، تەڭدىكتەر جانە باۋىرلاستىقتار ەلى رەتىندە كورەتىن فرانتسيا حح عاسىرداعى مەملەكەتتەردىڭ اسىلى رەتىندە شوقاي سىندى ازاماتتاردا تۋعان وتاندارىنىڭ تاۋەلسىزدىگى، حالىقتارىنىڭ بوستاندىعى ءۇشىن ساياسي كۇرەس جۇرگىزۋلەرىنە جاعداي جاساعان ەدى. ال، مۇستافا شوقاي بولسا، تەك ساياسي وي- ءورىسىنىڭ بيىكتىگىمەن عانا ەمەس، سونىمەن قاتار ادالدىق، وتانسۇيگىشتىك جانە ادامگەرشىلىك سىندى قاسيەتتەرىمەن دە تانىلدى. ءسويتىپ، ول فرانتسۋز حالقىنا ءوزىنىڭ تۇلعالىق قاسيەتىن تانىتا ءبىلدى.

ابدىۋاقاپ قارا

شوقايتانۋشى،

ىستامبۇلداعى ميمار سينان كوركەم ونەر ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ پروفەسسورى