باس پروكۋرور جاقىپ اسانوۆ،

جوعارى سوت توراعاسى

قايرات ءمامي مىرزانىڭ نازارىنا!

ءبىزدىڭ 2014-جىلى 11-قازاندا ساتىپ العان ءۇيىمىزدى قىزىل سىزىق ۇستىنە سالىنعان دەپ الماتى قالاسى «توسپا سۋ» مەملەكەتتىك كوممۋنالدىق كاسىپورنىنىڭ ء(ارى قاراي-«توسپا سۋ») باس ديرەكتورى ن.جاربولوۆ 2017 جىلى 20-قاڭتاردا ءبىزدىڭ جەر تەلىمىندەگى كارىز قۇبىرى جەلىسىن ءوز قاراجاتىمىزبەن باسقا جاققا شىعارۋىمىزدى تالاپ ەتىپ الماتى ق. الاتاۋ اۋداندىق سوتىنا ايەلىم ەكەۋىمىزدىڭ  ۇستىمىزدەن  تالاپ-ارىز ءتۇسىردى. ماقساتتارى قۇرىلىستى ءبىر تيىن تولەمەي سۇرۋگە جىبەرۋ. سەبەبى، قۇبىر جەلىسىن باسقا جاققا شىعاراتىن جول جوق. ماڭايدىڭ ءبارى وزگەنىڭ مەنشىگىندەگى جەرلەر. ولار ونى بىلەدى. ناتيجەسىندە قۇجاتتارىمىز تولىق ءارى «ادىلەت مينيستىرلىگىندە رەسمي تىركەلگەنىن»، زاڭ بۇزۋعا ءبىزدىڭ قاتىسىمىز بولماعاندىقتان، سوت ولاردىڭ تالاپ-ارىزىن قاناعاتتاندىرۋسىز قالدىردى. سوتقا دەيىنگى جانە سوت بارىسىنداعى جالعان ايعاقتار مەن جالعان قۇجاتتار، قۇقىق بۇزعان زاڭسىزدىقتارى نەگىزىندە «قر ازاماتتىق كودەكسى»، 9-باپ، 1-ءشى، 4-ءشى تارماقتارىنا جۇگىنىپ، 2 جىل 8 ايدان بەرى مازامىزدى العان «توسپا سۋدىڭ» ۇستىنەن مورالدىق شىعىن تالاپ ەتىپ، 25-مامىردا بوستاندىق اۋداندىق سوتىنا تالاپ ارىز تۇسىردىك. دالەلىمىز تولىق ءارى ناقتى. ءسوزىم دايەكتى بولۋ ءۇشىن تومەندە «توسپا سۋدىڭ» تاراپىنان جاسالعان زاڭسىزدىقتار تىزبەگىنە توقتالا كەتەيىن.

1. بىزگە جۇكتەلمەيتىن جاۋاپكەرشىلىكتى موينىمىزعا ءىلۋ ءۇشىن سوتقا جالعان ارىز ءتۇسىردى. «2016-جىلدىڭ 31-قاڭتارىندا ينجەنەرلىك كوممۋنيكاتسياسىن تەكسەرۋ بارىسىندا «توسپا سۋ» يەلىگىندەگى كارىز قۇبىر جەلىسى ورنالاسقان فادەەۆ ك. 2«ب» مەكەن-جايىندا قر زاڭىنا قاراما-قايشىلىقتى تاپتىق» – دەيدى دە، ءبىزدىڭ 20.07.2015-جىلعى جازعان وتىنىشىمىزگە 31.07.2015-جىلى وزدەرى جازعان جاۋاپ حاتى سوتقا تاپسىرعان. بىزدە بۇدان باسقا دا ولار جازعان وننان اسا جاۋاپ حاتتار تۇر. «توسپا سۋ» ءبىز وسى ءۇيدى ساتىپ الاردان 2 جىل 7 اي (31.01.2016-جىلدان 3 جىل 10 اي) ىلگەرى وسى ءۇيدىڭ بۇرىنعى مەنشىك يەلەرىنىڭ اتىنا 2012-جىلى 15-ناۋرىزدا اكت جازعان. وسى ايعاقتىڭ ءبارى وزدەرى كورسەتكەن ۋاقىتتان بۇرىن بۇل قۇرىلىستاردى بىلەتىنىنە دالەل.
2. «توسپا سۋ» سوتقا تۇسىرگەن ارىزدارىندا: «قالالىق كارىز جەلىسىنىڭ د=150مم ۇستىنە تۇرعىن ءۇي تۇرعىزىلعان...»، – دەپ جازىپ، ءۇي استىنان ءوتىپ جاتقان قۇبىردىڭ كارتاسىن ارىزبەن بىرگە سوتقا تاپسىرعان. ءبىز:«ولاي بولسا، قۇنىن تولەسەڭدەر، سۇرۋگە قارسى ەمەسپىز» دەدىك. ولار اقشا تولەۋدەن قاشىپ، جەر استى قۇبىرىن تەك ۋاقىتشا باسپانانىڭ (ۆرەميانكا) استىنان ءوتىپ جاتقان ەتىپ قايتا وزگەرتكەن.
3. 3. سوت ءجۇرىپ جاتقاندا، ياعني، 2017 جىلى 31-ناۋرىز كۇنى «توسپا سۋدىڭ» ينجەنەرلەرى كەلىپ، تاعى ءبىر اكت جازدى. اكت بىزگە جازا تۇرا، قول قويدىرىپ العان سوڭ كوشىرمەسىن بەرمەي كەتتى. سويتسەك، اكت-تە جازىلعان «جيلوي دوم» دەگەن ءسوزدى، «نە جيلوي دوم» دەپ وزگەرتىپتى. سوت بارىسىنداعى جالعان سوزدەرىن دالەلدەۋ ءۇشىن، اكت-كە تاعى بىرنەشە سويلەم قوسىپتى. قانىق كوك سيامەن جازىلعان جازۋلاردىڭ سوڭىنا اشىق كوك سيامەن جازىلعانى ايقىن ءبىلىنىپ تۇر. سوت بارىسىندا دالەلدەمەلەردى بۇرمالاۋ «قر قىلمىستىق كودەكسى»، 416-باپ، 1-تارماعىنا قايشى ارەكەت.
4. 2015-جىلدىڭ قاڭتار ايىندا «توسپا سۋدىڭ» ينجەنەرى س.ينچاكوۆ كەلىپ:«بۇل قۇرىلىس زاڭسىز سالىنعان. اكت جازامىن. قول قويىپ بەرىڭدەر. قۇرىلىستىڭ ءبارىن سوت ارقىلى سۇرۋگە جىبەرەمىز. ەگەر 1 ميلليون تەڭگە بەرسەڭدەر قالعانىن ءوزىمىز رەتتەيمىز»، – دەدى. كارىز جەلىسىن ءبىرىنشى رەت ەستىپ تۇرعان ءبىز اكت-گە قول قويۋدان باس تارتتىق. «بۇرىنعى يەلەرىنە نەگە اكت جازباعانسىڭدار» دەگەنىمىزدە:«ولارعا دا اكت جازدىق» دەدى. ءبىز: «كورسەت» دەدىك. ارادا كوپ وتپەي «مىنا اكت» دەپ ءبىر اكت الىپ كەلدى. قاراساق، «2014گ» دەگەن تسيفردى 2012 دەپ قولمەن وزگەرتىپتى. «2014 نەگە 2012 دەپ جازىلعان» دەگەن سۇراعىمىزعا: «بۇرىنعى جازىلعان اكت-نى تابا المادىق. بۇل تىركەۋگە الىنعان اكت. سول ۋاقىتى بويىنشا دۋبليكاتىن جاساپ اكەلدىم» دەدى. سوتتا ول وسى اكت-تى ءوزى جازعانىن مويىندادى. الايدا، «توسپا سۋدىڭ» وكىلى نادىركۋلوۆا:«مۇنداي اكت تىركەلمەگەنىن ايتىپ، بۇل اكت-نى مويىندامايمىز» دەپ وتىر. مىنە، بۇل ءبىزدى قىسپاققا الۋ ءۇشىن «توسپا سۋدىڭ» ينجەنەرى ءوز بەتىنشە جالعان اكت جاساعانىنا تاعى ءبىر دالەل.   
5. 2016-جىلى 9-ناۋرىز كۇنى ءۇي قۇجاتتارىن الىپ، شيەتتەي بالا-شاعامىزبەن «توسپا سۋدىڭ» باس ديرەكتورى ن.جاربولوۆقا باردىق. كوپ بالالى وتباسى ەكەنىمىزدى، بولىپ جاتقان جايدى ايتتىق. ءۇي قۇجاتتارىن كورسەتىپ، «قۇرىلىستى سۇرگىزەمىز دەسەڭىز، شىعىنىن تولەڭىز»،– دەپ بالالاردىڭ قۇقىن تاپتاماۋىن وتىندىك. بىراق، ول سەندەرگە كوك تيىن تولەمەيمىز، كەلىسپەسەڭدەر سوتقا بەرەمىز. سوتتا ءسوزسىز ءبىز جەڭەمىز دەپ سوزىمىزگە قۇلاق اسپادى. بالا قۇقى تۋرالى بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمىنىڭ باس اسسامبلەياسى 1989 جىلعى 20 قاراشادا قابىلداعان كونۆەنتسياسىنىڭ 3-باپ، 1-تارماعىنا، قر «بالانىڭ قۇقىقتارى تۋرالى» زاڭىنىڭ 6-بابى، 2-تارماعىنا، وسى 2-تارماقتىڭ 1-تارماقشاسىنا، 45-بابىنا، 50-باپتىڭ 1-تارماعىنا قايشى ارەكەت جاساپ، حالقارالىق كونۆەنتسياعا، قر زاڭ اكتىلەرىنە قارسى بالالارىمىزدىڭ قۇقىن بۇزدى.
6. قايتا-قايتا مازامىزدى الىپ، جۇمىس جاساۋىمىزعا كەدەرگى كەلتىرىپ، وتباسىلىق تابىسىمىزدان ايىردى. بالالارىمىزدىڭ باسپاناسىنا الاڭداپ، 2015-جىلى 1-قازان كۇنى جۇمىس ورنىمنان ءوز ەركىممەن كەتۋگە ءماجبۇر بولدىم. قازىر جۇمىسسىزبىن. جالعا بەرىپ، ازدى-كوپتى كىرىس كىرگىزىپ تۇرعان ۆرەميانكامىزدى دا قىر سوڭىمىزدان قالماي قويعان «توسپا سۋدىڭ» شۋىنان قورقىپ بوس قالدىردىق.
7. «ادىلەت مينيستىرلىگىندە» تىركەلگەن زاڭدى مەنشىك قۇقىمىزعا زاڭسىز ارالاسىپ، زاڭدى مۇددەمىزدى بۇزدى جانە ونى جۇزەگە اسىرۋعا كەدەرگى كەلتىرىپ، زاڭسىز مىندەت جۇكتەپ، ءبىزدى سوتقا نەگىزسىز سۇيرەپ، زاڭسىز جاۋاپقا تارتىپ، «قر ازاماتتىق پروتسەستىك كودەكسى» 293-باپ، 1-تارماعىنا قايشى ارەكەت جاساپ قۇقىمىزدى تاپتادى.
8. بۇل ءۇي ءبىزدىڭ اتىمىزعا 30.10.2014 جىلى «ادىلەت مينيستىرلىگىندە» رەسمي تىركەلگەن. ال، بۇرىنعى مەنشىك يەلەرىنىڭ اتىنا 09.08.1989-جىلى تىركەلگەن. زاڭ بويىنشا العاشقى زاڭدىق كۇشىنە ەنگەن مۇلىكتى كەيىنگى زاڭمەن جوققا شىعارۋعا بولمايدى. دەمەك، «توسپا سۋدىڭ» سوتتا، قر ۇلتتىق ەكونوميكا مينيستىرلىگىنىڭ 2015-جىلعى 28-اقپانداعى № 163 بۇيرىعىن كولدەنەڭ تارتۋى زاڭعا قايشى.
9. قر «ساۋلەت، قالا قۇرىلىسى جانە قۇرىلىس قىزمەتى تۋرالى زاڭ»، 17-باپ، 4-تارماعىنا سايكەس، قۇرىلىستاعى قاتەلىك ءۇشىن قۇجات بەرگەن مەكەمە جاۋاپتىلىقتا بولادى. ال، «توسپا سۋ» قۇرىلىسقا قۇجات بەرگەن مەكەمەگە ەسكەرتىپ، قۇرىلىستىڭ سالىنۋىنا دەر كەزىندە توسقاۋىل قويماعان. بۇل ءۇيدىڭ 28 جىل تۇرعان بۇرىنعى مەنشىك يەلەرىنە زاڭ بويىنشا شارا قولدانباعان. سوتقا تارتسا، الماتى قالاقۇرىلىس باسقارماسىن نەمەسە بۇرىنعى مەنشىك يەلەرىن تارتۋى كەرەك. 1974-1999-جىلدارى ارالىعىندا سالىنعان قۇرىلىستىڭ استىندا كورىنبەي جاتقان قۇبىردى بىلمەي، ءۇيدى 2014-جىلى عانا ساتىپ العان ءبىزدى سوتقا سۇيرەۋى اۋىر قۇقىق بۇزۋشىلىق. وزگەنىڭ جاۋاپكەرشىلىكتەرىن ءبىزدىڭ موينىمىزعا قيسىنسىز قيىپ سالۋ، جالا جابۋ.

ال، قازىر ءجۇرىپ جاتقان سوتتا «توسپا سۋ» ناقتى ايعاقتاردى ەلەمەي، «مەملەكەتتىك مەكەمەمىز» دەپ سوت بارىسىندا باستان-اياق مەملەكەتتىڭ اتىن جامىلىپ، ءتىپتى، سۇراتقان قۇجاتتارىمىزدى تولىق اكەلمەي، جاۋاپ بەرسىن دەگەن ادامدارىمىز كەلمەي وتىر. قازىر ءجۇرىپ جاتقان سوتتا ءبىزدىڭ تالاپ-ارىزعا قارسى جازعان 5 بەتتىك جاۋابىنىڭ وزىندە سوتقا «قۇلاعىڭا التىن سىرعا» دەگەندەي وسى ءسوزدى ون نەشە مارتە قايتالاعان. مەملەكەتتىك مەكەمە بولسىن، جەكە تۇلعا بولسىن زاڭ الدىندا ءبارى تەڭ. وزدەرىنىڭ ورەسكەل وكتەمدىگىن كورسەتەتىندەي كىمنىڭ كولەڭكەسىندە كەكيە كەردەڭدەپ، كوسىلە سويلەپ وتىر؟! «توسپا سۋ» دەسە بۇكىل حالىقتىڭ شۋلاپ:«كارىز قۇبىرى جوق ەلدى سوتقا سۇيرەپ، تولەماقى تولەتەتىن «توسپا سۋعا» توسقاۋىل جوق. جولاما، جالعان قۇجاتپەن جالماڭنان تۇسىرەدى» دەگەن سوزدەرىن ەندى ءتۇسىندىم. مەملەكەتتىك مەكەمەنىڭ اتىن جامىلۋى حالىق پەن بيلىك اراسىنا سىنا قاعاتىن قاتەرلى قادام. «توسپا سۋ» ىلعي دا وسىنداي قوعامدىق ارانداتۋ تۋدىرىپ كەلەدى. جالعان «دالەلدەمەگە» سۇيەنىپ، كارىز جەلىسى جوق زاڭنان ساۋاتى تومەن تالاي ەلدەن سوت ارقىلى تولەم اقى تولەتىپ العانىن ءبىر عانا الاتاۋ اۋدانىنىڭ وزىنەن قانشاما وتباسى ايتىپ وتىر. ولار ماعان:«ءسىز كومەكتەسىڭىز، ءىستى اقپارات قۇرالدارى ارقىلى جوعارىعا جەتكىزىپ بەرىڭىز. سوت شەشىمىن قايتا وزگەرتەيىك»،–دەيدى. بۇكىل قالا بويىنشا وسىنداي وپىق جەگەن جاندار قانشا ەكەنى ازىرگە بەلگىسىز.

مەملەكەتتىك مەكەمەنىڭ اتىن جامىلىپ تايراڭداعان «توسپا سۋدىڭ» توسىن «سىيى» ەكسپو-دا ەلدىڭ جانە ەلباسىنىڭ بەدەلىنە كولەڭكە كەلتىرەتىن كەلەڭسىز كورىنىستەردىڭ ءبىرى بولماسىن دەگەن ويمەن اشىق حات جازىپ، الدىن الۋدى ءوتىنىپ وتىرمىن. وسى ءىستىڭ سوڭى كوزگە كورىنىپ تۇرعان دالەلگە قاراماستان قاتە شەشىم قابىلداۋعا اكەلىپ سوقسا، قاراپ قالمايتىنىم انىق. ازاماتتىق سوتتا اقپارات قۇرالدارىن زاڭدى پايدالانۋعا ازاماتتىق قۇقىمىز بار. وعان مەنىڭ قالامىمنىڭ قارىمى دا، قابىلەتىم مەن قايراتىم دا جەتكىلىكتى. سەبەبى، مەن وتباسىمنىڭ، بالا-شاعامنىڭ قۇقىن زاڭ اياسىندا قورعاۋعا مىندەتتىمىن. زاڭ اياسىندا قۇقىمىزدى قورعاۋ دەگەنىمىز – زاڭدى قورعاۋ دەگەن ءسوز. زاڭدى قورعاۋ – وتاندى قورعاۋ بولماق. مەملەكەتتىك مەكەمە بولسىن، قاراپايىم حالىق بولسىن ءبارى قر زاڭىنىڭ قورعاۋىندا. مەملەكەتتىڭ باستى بايلىعى – حالىق. ەندەشە، زاڭ بارىنە ورتاق.

قۇرمەتتى باس پروكۋرور، قۇرمەتتى جوعارى سوت توراعاسى،  ەلباسىمىزدىڭ 2017 جىلدىڭ 31 قاڭتارىندا «قازاقستاننىڭ ءۇشىنشى جاڭعىرۋى: جاھاندىق باسەكەگە قابىلەتتىلىك» جولداۋىندا قۇقىق ۇستەمدىگىنە جانە بارشانىڭ زاڭ الدىندا تەڭدىگىن قامتاماسىز ەتۋگە باعىتتالعان رەفورمالار، جەكە مەنشىك قۇقىعىن قورعاۋدى كۇشەيتۋگە قاتىستى بۇكىل زاڭناما رەۆيزياسىن جۇرگىزۋدى باسىم باعىت رەتىندە بەلگىلەگەنىن ەسكەرە وتىرىپ، «قر ازاماتتىق كودەكسى» 9-بابى، 1-تارماعىنداعى جانە 4-تارماعىنداعى نەگىزدەر بويىنشا ءبىزدىڭ ازاماتتىق قۇقىمىزدىڭ زاڭ اياسىندا قورعالۋىنا ىقپال ەتىپ، سوت زالىندا كورىنە باستاعان «توسپا سۋدىڭ» تايراڭداۋىن توقتاتىپ، ءىستىڭ ءوز مانىمەن ءادىل قارالۋىن قامتاماسىز ەتۋدى سۇرايمىن! ەكسپو-داي ايگىلى شارادا الەم الدىندا ءادىل بيلەرىمىز سالىپ كەتكەن ادىلەتتىلىكتىڭ ءاپسانا ەمەس، اقيقات ەكەنىن اڭعارتساق دەگەن اسىل ارمانىمدى دا ازاماتتىق ارىممەن الدارىڭىزعا اقتارىپ وتىرمىن.

قۇرمەتپەن: بىرلىك توقاي، تەولوگ، اقىن-جۋرناليست.

Abai.kz