ەل جاققا دەگەن ەرەكشە ىستىق سەزىممەن ءوستىم. اتامدار ءبىز تۋماي تۇرىپ-اق، بالا-شاعانى وقىتۋ ءۇشىن الماتىنىڭ تۇبىندەگى اۋىلعا كوشىپ كەلگەن. قالادا تۋىپ، سول قالانىڭ تۇبىندەگى اۋىلدا بالالىق شاعىمىزدى وتكىزسەم دە، «ەل جاق» دەگەن ۇعىم ۇنەمى ەلىتىپ تۇراتىن. اندا-ساندا جول ءتۇسىپ، بارا قالعاندا بەينە ءبىر تاريحقا ساپار شەككەندەي كۇي كەشەتىن ەدىم. دومبىرانىڭ شاناعىنان توگىلگەن ءان مەن كۇي سول ساپاردا ۇنەمى ىلەسىپ وتىراتىنداي سەزەتىن ەدىم. نە سيقىرى بارىن كىم ءبىلسىن…

دەگەنمەن، ەلدەن جىراقتا ءوستىم. قول ءۇزىپ قاپ، بايلانىس ازايا بەردى. بىراق، ۋاقىت وتكەن سايىن سول ەل جاققا جەگەن تارتىلىس كۇشەيە بەرەتىندى شىعاردى. استانادان الماتىعا كەلە ساپ سول جاققا قاراي تارتىپ وتىردىم… تالاي جىلعى قازالاردى وتەۋگە تىرىسقانداي بوپ، ءبىر ايدىڭ ىشىندە ءۇش رەت بارىپ قايتىپپىن. سىلتاۋ تابىلسا بولدى قازىر دە كەتىپ قالعىم كەپ تۇرادى…

… قۇلجا جولىمەن زاۋلاپ وتىرىپ، شەلەكتەن وتكەننەن-اق ەل جاقتىڭ ءيىسى سەزىلە باستايدى. وعان دەيىن الىستان عانا بوي كورسەتىپ، ساپارىڭا سەرىك بوپ ءجۇرىپ وتىراتىن جوتالار ەندى جاقىنداي تۇسەدى. ساعان قاراي مەيىرىن توگە بۇرىلىپ، قۇشاعىن اشا قالعان «كەلە عوي» دەپ تۇرعان اپاڭداي بوپ ەلەستەيدى، كەيدە. جول ەپتەپ وڭعا قاراي بۇرىلادى دا، سول جوتالارعا اسىعا جەتەلەي بەرەدى. سول تۇستانردان ءوتىپ بارا جاتقاندا «مىناۋ تۇرعان - باقاي جوتاسى دەپ اتالادى. ال، ەندى مىنا سول جاعىڭا قارا… ووۋ الىستا كورىنىپ تۇرعان جوتالار - ماتاي تاۋى دەپ اتالادى. باقاي مەن ماتاي باتىرلار وتكەن ەكەن. ەكەۋى وسى ەكى جوتانىڭ توبەسىنە شىعىپ الىپ ءبىر-بىرىنەن جوق سۇراسىپ، «بالەن جىلقى كورمەدىڭ بە؟» دەپ الىستان-اق ايعايلاسىپ، تىلدەسە بەرەدى ەكەن…» دەپ وتىراتىن ۇلكەن كىسىلەردىڭ اڭگىمەسى ەسكە تۇسەدى. «ويپىرىم-اي، قالاي ەستىگەن ءبىرىن ءبىرى… ايدالادا تۇرعان تاۋ عوي اناۋ» دەپ ويلاپ، قيالعا شومىپ وتىرا بەرەتىن ەدىك… باقاي مەن ماتاي ءالى تۇر سول قالپىندا. اناۋ تۇس - اسى-ساعا دەپ اتالادى. بالا كەزدە سول اسىنىڭ جايلاۋىندا تالاي قىزىققا تولى، ەرتەگىدەي ەلەسكە اينالعان كۇندەر، اپتالار، ايلار وتكەن ەدى. «ميچۋرين» كولحوزىنىڭ قويىن باققان كوكەمنىڭ قاسىنا ىلەسىپ ءبىز دە قىس - قىستاۋدا، جاز - جايلاۋدا جۇرەتىن ەدىك. ەسكە السام الىكۇنگە دەيىن جۇرەگىم شىم ەتە قالادى…

… ءسويتىپ وتىرىپ رايىمبەك اسۋىنا دا جەتەسىڭ. باتىردىڭ نايزاسى قادالعان جەردەن بۇلاق اتقىلاپ، شوددەن ابدەن زارىققان قالىڭ اسكەردى امان الىپ قالاتىن اۋليەلىگىنە كۋا بولعان جەرلەر وسى جوتالاردىڭ ءىشى. وسى اسۋدىڭ ىشىمەن بويلاپ وتىرىپ «ەل جاققا» ەنتەلەي تۇسەسىڭ. بۇرىندارى مىندەتتى تۇردە اسۋعا كىرە بەرىستەگى باستاۋدىڭ باسىنا توقتاپ، بوي جازىپ، بۇلاقتىڭ سۋىنان ءسىمىرىسىپ، بەتىمىزدى جۋىسىپ الۋشى ەدىك...

… اسۋدان شىعا سالا سيقىرلى الەمگە ەنگەندەي بولاسىڭ. كوكپەك! سايىن دالا! كەڭ جازىق! وڭ جاعىڭدا قاتپارلانا سوزىلىپ تورايعىر جوتاسى جاتىر. سول جاققا كوز تاستاساڭ - الىستان مۇنارتىپ بۇعىتىنىڭ جوتالارى مەنمۇندالايدى. تۋرا قاراساڭ - الاسانىڭ اسۋى الىستان عانا كورىنىپ، توبەشىكتەي بوپ قاراۋىتىپ تۇرادى. ورتادا جاتقان ميداي جازىق - كوكپەكتىڭ جازىعى! كوزىڭدى الىسقا تاستاي سالساڭ بولدى - ەرىكسىز كوز الدىڭنان تورايعىردان ىلديلاي شاۋىپ كەلە جاتقان قالىڭ جىلقى ما، «رايىمبەك! رايىمبەك» دەپ ۇرانداتىپ ءتۇسىپ كەلە جاتقان قالىڭ قول ما… ايتەۋىر سوعان ۇقساس كورىنىس كەتپەي قويادى. كولىكتىڭ دە تىزگىنىن جىبەرىپ-جىبەرىپ الاسىڭ سول جازىقتا. اسپانعا كوزىڭ سالساڭ - قالىقتاي ۇشىپ جۇرگەن قۇمايلاردى بايقاپ قالاسىڭ. جازىقتىڭ ورتا تۇسىنا جەتكەندە جول ەكىگە ايىرىلادى. سولعا قاراي نەگىزگى جول كەتەدى. شونجىنى باسىپ، كەتپەن جوتاسىنىڭ تەرىستىگىن بويلاي وتىرىپ، قالجات ارقىلى قىتاي اسادى. سۇمبە، اقتام، داردامتى، كەڭەش، كەتپەن، بودەتى سياقتى اۋىلدىڭ ءبارى سول جاقتا. ال، وڭعا قاراي ۇستاپ، سول كوكپەكتىڭ جازىعىمە ءارى قاراي تارتىپ وتىرساڭ - رايىمبەك اۋدانىنا كىرەسىڭ. جول ايىرىلار تۇسقا تاياعاندا وڭ جاققا قاراساڭ - قاتار جاتقان قوس تومپەشىكتى بايقايسىڭ. ويرانتوبە دەپ اتالىپ كەتكەن تاريحي جادىگەر سول بولادى. جىلدان جىلعا شوگىپ بارا جاتىر، جارىقتىق. قازاق پەن قالماقتىڭ قيان-كەسكى سوعىستارىنىڭ بىرىندە قازا تاپقان جاۋىنگەرلەر جەرلەنگەن دەسەدى. شىعىس جاعى - قالماقتىكى دە، باتىس جاعىنداعى - قازاقتىكى شىعار دەپ قويام…

… الاسانىڭ اسۋىنا جەتە بەرە سولعا قاراي كەتەتىن قارا جول بار. شارىن شاتقالىنىڭ ىشىنە كىرىپ، وزەنگە تۇسەتىنبىز بۇرىندارى. قازىر شارىندى ىزدەپ بارعان تۋريستتەردىڭ ءبارى سولاي قاراي بارادى ەكەن…

… اسۋدان وتە بەرە شارىن وزەنى مەن شاتقالدىڭ باس جاعى انىق كورىنەدى. وزىنشە جاتقان قۇبىلىس قوي، جارىقتىق… يرەلەنە سوزىلىپ جاتقان الىپ ايداھارداي بوپ ەلەستەيتىنى بار العاشىندا. ودان وتە ءبىراز جۇرگەن سوڭ وڭعا قاراي ءبىر جول كەتەدى. جالاڭاش، توعىزبۇلاق، ساتى، كولساي، قايىڭدىعا اپاراتىن جول وسى. باسىندا يرەلەڭدەپ بارادى دا، ءبىر كەزدە وقتاۋداي ءتۇزۋ جول تورايعىر تاۋىن جەلكەگە الىپ (كوكپەك جاقتا ايتىلعان تورايعىر جوتاسىنىڭ ارعى بەتى عوي…) وتىرىپ جالاڭاشقا دەيىن تۋرا تارتادى. سول جولعا ءتۇسىپ الىپ اينالاڭا قاراساڭ تىلمەن ايتىپ جەتكىسىز سۇلۋلىقتىڭ كۋاسى بولاسىڭ! كولساي مەن قايىڭدىنىڭ كوركى الەمگە بەلگىلى عوي ەندى…

… جالاڭاشقا قاراي بۇرىلماي، اۋەلدەگى كۇرە جولمەن تۋرا تارتا بەرسەڭ ءبىرازدان سوڭ تاعى ءبىر اسۋعا جەتەسىڭ. قايقىنىڭ اسۋى دەگەن سول بولادى انە! كەگەن اسۋى دەپ تە اتالادى. جول يرەلەڭدەپ بارىپ بيىك جوتانىڭ باسىنان بىراق شىعارادى. ەڭ باسىنا شىعا كەلگەندە توقتاپ، دالاعا ءبىر شىعىپ الاسىڭ. پاي، شىركىن سونداعى كەگەننىڭ سامال جەلى بەتىڭدى ايمالاي كەپ سوققانداعى سەزىمدى ايتىپ جەتكىزۋ مۇمكىن ەمەس! ەرتەگى الەمىنىڭ كەلەسى دەڭگەيىنە ەنە تۇسۋگە ىنتىققان بويى ءارى قاراي جولعا تۇسەسىڭ…

… اۋدان ورتالىڭى - كەگەن اۋىلىن باسىپ ءوتىپ، ىلگەرىلەي بەرەسىڭ. اۋىلدىڭ ىشىمەن وڭعا تارتار بولساڭ - اتاقتى قارقارادان ءبىر-اق شىعىپ، مىڭجىلقىنىڭ جايلاۋىنا بارىپ تىرەلەسىڭ. نەگىزگى جول كەگەننەن ءارى قاراي شىعىسقا سوزىلا بەرەدى. سول جاعىڭا كوز تاستاساڭ - تالاي تاريحقا كۋا بولعان كەتپەن جوتاسىنىڭ ء(ۇيسىن تاۋى دەپ تە اتالادى) العاشقى سىلەمدەرىن بايقايسڭ. بولمىسى قىزىق قارت جوتا بەينە ءبىر جەردىڭ استىنان توپىراقتى جارىپ شىعىپ تۇرعان نايزانىڭ ۇشتارى سياقتى ۇشكىر توبەلەر بوپ باستالادى. ودان ءارى قويۋلانا، قاتپارلانا بەرەدى دە، ءارى قاراي شىعىسقا سوزىلادى. وسى كەتپەن جوتاسىنىڭ ار جاعى مەن بەر جاعى البان اتا ۇرپاقتارىنىڭ قونىسى. ار جاعى - ۇيعىر اۋدانىنىڭ اۋماعىنا كىرەدى دە، بەر جاعى رايىمبەككە جاتادى…

… ءسويتىپ، كەگەننەن وتە بەرە وڭ جاعىڭدا الدىمەن مارۋسيانىڭ جوتاسىن باسىپ ءوتىپ، ءارى قاراي سارجازعا دا جەتەسىڭ. سول اۋىلدان وتكەننەن كەيىن جول تاعى دا ەكىگە ايىرىلادى. تۋرا تارتساڭ - قاينار، قاقپاق، تەكەس، سارباستاۋ، اباي، سۇمبە سياقتى اۋىلداردان ءوتىپ نارىڭقولعا جەتەسىڭ. جول بويى وڭ جاعىڭدا سوزىلىپ جاتقان تاۋلاردىڭ ارجاعىنا كوز سالساڭ - اق قالپاعىن كيىپ حان ءتاڭىرى بيىگىن بايقايسىڭ. ال، جاڭاعى جەردەن سولعا بۇرىلساڭ - قاراسازعا ءبىر توقتاپ، ءارى قاراي كەتپەننىڭ تۇستىگىندەگى اۋىلداردى بويلاي وتىرىپ حان جايلاۋى - شالكودەگە قاراي بەتتەيسىڭ… قاراسازدى باۋىرىن الىپ، وڭاشالانىپ تۇرعان ەلشەن-بۇيرەك دەگەن جالقى تاۋدى بويلاپ جۇرسەڭ تۇزكول، شاكىرامبال جاققا قاراي وتەسىڭ. ال، كەرىسىنشە، ءۇيسىن تاۋىنا ەنتەلەي بارىپ شىعىسقا تارتساڭ شالكودە اۋىلىنا ءبىر سوعىپ، جايلاۋدىڭ تورىنە قاراي ورلەي بەرەسىڭ، ورلەي بەرەسىڭ…

بەۋ، شالكودە! اتىڭ دا ىستىق، زاتىڭ دا ىستىق قوي! ىلگەرىرەكتە، جايلاۋدىڭ ءور جاعىنا تامان التىنكەن دەگەن جەردىڭ تۇسىندا ەل «الپىسبايدىڭ بيەباۋى» دەپ اتاپ كەتكەن ءبىزدىڭ اۋلەتتىڭ اتا قونىسى جاتىر. كەتپەننىڭ ەتەگىندە ءجۇرىپ «سارىبيدايلاتقان» سادىقوجا اتامدار دا وسى شالكودەنىڭ جايلاۋىندا شالقىپ جۇرگەن عوي، كەزىندە…

… ەل جاققا اڭسارىپ اۋىپ تۇراتىن بوپتى. سىلتاۋ تابىلسا تارتىپ كەتكىم كەلەدى...

ەدىگە الپىسباي

Facebook-تەگى پاراقشاسىنان