ءماجىلىستىڭ ۆيتسە-توراعاسى ۆلاديمير بوجكو «ءبىرتۇرلى» باستاما كوتەردى. باستاما بولعاندا دا، "اۋىل-اۋىلدان كۇنكورىستىڭ قامىمەن قالاعا اعىلعان جۇرت كوشىن توقتاتۋ كەرەك" دەپ سويلەدى.

بۇل بىلاي بولدى. «توز-توزى شىققان اۋىلدان قالاعا قاشىپ كەلىپ، مۇندا لايىقتى دەڭگەيدە جاعداي جاساي الماعان، نارازى جاستار – قازاقستاننىڭ تىنىشتىعىنا قاۋىپ كەلتىرەدى» دەدى بوجكو (وزلوبلەننوست سەلسكوي مولودەجي، ۋەزجايۋششەي ۆ گورودا يز دەپرەسسيۆنىح اۋلوۆ ي نە ۆسترەچايۋششەي نا نوۆوم مەستە دوستوينىح ۋسلوۆي، ۋگروجاەت ستابيلنوستي ۆ كازاحستانە).

ءسويتتى دە، وتكەندە استانادا بولعان قازاق-ءۇندى جۇمىسشىلارىنىڭ اراسىنداعى قاقتىعىستى مىسال ەتتى. «ابۋ-دابي پلازادا» بولعان داۋدا اۋىل جاستارى الەۋمەتتىك جەلىدەگى پروۆوكاتسيالىق ماتەريالدارعا ەرىپ، ايدىك شاھاردىڭ اينەك كوشەلەرىندە شەپ قۇردى" دەپ سوكتى. "بۇل ىستە راديكاليزم مەن ەكسترەميزمنىڭ، نارازىلىق پەن وشپەندىلىكتىڭ ءيسى اقتىپ تۇر" دەپ ايىپتادى.

بۇعان قوسا، بىرنەشە جىل بۇرىن استاناداعى «ارتەم» بازارىندا  بولعان توبەلەستى دە تىلگە تيەك ەتتى.

سونىمەن، ءماجىلىستىڭ ۆيتسە-توراعاسى، قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنىڭ مۇشەسى ۆلاديمير كارپوۆيچ بوجكونىڭ بۇل ايتقاندارىنان نە ۇقتىق؟ استاناداعى جۇمىسشىلار داۋىنا كىنالى – كۇنكورىس قامىمەن قالاعا كەلگەن اۋىل جاستارى ەكەن. ءيا، ايلىعىنىڭ ازدىعىنا، جاتار جەرىنىڭ جوقتىعىنا اشىنعان اۋىل جاستارى، بوجكونىڭ تىلىمەن ايتساق، ىشكى ەڭبەك ميگرانتتارى كىنالى.

سوندىقتان، اۋىلدان جۇمىس ىزدەپ كەلەتىن جاستاردىڭ جولىن توسىپ، كوشىن توقتاتۋ كەرەك دەپ توتەسىن ايتتى. مۇنى باسقا-باسقا ەمەس، دەپۋتات ايتتى. دەپۋتات بولعاندا دا ءماجىلىس توراعاسىنىڭ ورىنباسارى ايتتى.

ۆلاديمير كارپوۆيچ ءسوزىن تۇيىندەي كەلە، جاستاردى اۋىلدان قاشىرماي ۇستاپ وتىرۋ ءۇشىن اۋىلدا جاعداي جاساۋ كەرەك دەگەندى قوسىپ قويدى.

قازاقستان تاۋەلسىزدىك الىپ، ءوز ءتۇتىنىن ءوزى تۇتەتىپ وتىرعانىنا 26 جىل تولدى. اۋىلدار مەن ەلدى-مەكەندەردى ايتپاعاندا مونوقالالاردىڭ ءوزى مەگاپولسيتەردىڭ كولەڭكەسىندە قاڭتارىلىپ تۇرعانى جاسىرىن ەمەس.

بوجكو مىرزا اۋىلدى اباتتاندىرۋ، ينفراقۇرىلىمداردى جاڭارتۋ كەرەك دەگەندى بەيساۋات جەتكىزدى دەپ اقتاساق تا، اۋىلداعى اعايىننىڭ كوشىن، ۋربانيزاتسيانى توقتاتامىز دەۋى – ۋتوپيا، ديسكريميناتسيا.

ال ساراپشىلار نە دەيدى؟ بوجكو نەگە بۇلاي ايتتى؟ بۇل ادام قۇقىعىن شەكتەۋ ەمەس پە؟

ەش قيسىنعا سىيمايتىن، ەش جونگە كەلمەيتىن ءسوز ايتىپ وتىر

ايدوس سارىم،

ساياساتتانۋشى:

- دەپۋتات ۆلاديمير بوجكونىڭ وسى ءسوزىن ەستىگەندە ءبىرىنشى كەزەكتە جەلتوقساننان كەيىن الماتىدا پلەنۋم وتكىزگەن ورتالىق كوميتەتتىڭ حاتشىسى سولومەنتسەۆتىڭ سوزدەرى ەسكە ءتۇستى. ەستەرىڭىزدە بولسا، وسى كىسى: "كاك ۆى دوپۋستيلي، چتو كازاحوۆ ستالو 12 پروتسەنتوۆ؟" دەگەندەي əڭگىمە ايتقان بولاتىن.

ەكىنشىدەن دەپۋتاتتىڭ بۇل ءسوزى ونىڭ كەششەلىگى مەن ءبىلىمىنىڭ تايازدىعىن بىلدىرەدى. ۋربانيزاتسيا - əلەمدىك ۇدەرىس. ودان سىرت قالۋ، سول ۇدەرىستى ۇقپاۋ - بارىپ تۇرعان كەرتارتپالىق، اقىمىقتىق.

مەن بوجكونىڭ سىرالاس دوسى، نە بولماسا پسيحوتەراپەۆتى ەمەسپىن. ناقتى نە ويلاپ، نە ايتقىسى كەلگەنىن ءدوپ باسىپ ايتا المايمىن. بىراق، ەش قيسىنعا سىيمايتىن، ەش جونگە كەلمەيتىن ءسوز ايتىپ وتىر. ادام قۇقى، جاستار تاڭداۋى، ءومىر سالتى دەگەندى مۇلدەم ايتپاي-اق قويالىق. بۇل كاتەگوريانى بۇل كىسى مۇلدەم ۇقپايتىن سىڭايلى. وتكەندە ءبىر ايتىپ ەدىم: Əبۋ-دابي پلازا استانالىقتار ءۇشىن شوك بولدى دەپ. سودان ءəلى ايىعا الماي وتىرعان سىڭايلى بۇل كوسەم.

ۋربانيزاتسيانى ەش بiر مەملەكەت جەڭگەن جوق

ارمان سقابىلۇلى،

اقجول پارتياسى ورتالىق كەڭەسىنىڭ حاتشىسى، جۋرناليست:

- بۇل كiسi عالامدىق ۇردiستەردى مۇلدە تۇسiنبەي وتىر. "اۋىل جاستارىن قالاعا كەلتىرمەۋ كەرەك" دەگەن سىڭايداعى بۇل جولعى ايتقانى ۋربانيزاتسياعا اشىق قارسى شىققاندىق. بۇل ەندى بارىپ تۇرعان ساۋاتسىزدىق دەمەسكە شارام جوق. سەبەبى، ودان جەڭىلدەتىپ نە ايتۋعا بولادى؟ ۋربانيزاتسيانى ەش بiر مەملەكەت جەڭگەن جوق - امەريكا بولسىن، ەۋروپا بولسىن، قىتاي نەمەسە رەسەي دە.

ءبىز زاماناۋي، دامىعان ەكونوميكا قۇرايىق دەپ وتىرمىز. ال كەز كەلگەن دامىعان مەملەكەتتە ەكونوميكا قالالىق وندىرىسكە نەگىزدەلگەن. مىسالى، اۋىلشارۋاشىلىق تەحنولوگيالاردىڭ  ارقاسىندا  اۋىل تۇرعىندارىنىڭ 10% -ى قالا تۇرعىندارىنىڭ 90%-ىن ازىك-تۇلiكپەن، شيكىزاتپەن تولىق قامتىپ وتىر.

قالا تۇرعىندارىنىڭ سانى ارتۋى قالىپتى قۇبىلىس. ونىڭ ەكى جولى بولادى. ءبىرى - تابيعي ءوسىم. ياعني، تۋ كورسەتكىشى ارقىلى. ەكىنشىسى – ىشكى ميگراتسيا. ياعني، بوجكو ايتىپ وتىرعان اۋىلدىڭ جۇمىسسىز جاستارى سول ەكىنشى كاتەگوريا ارقىلى ۋربانيزاتسيالانىپ جاتىر. قاراپايىم عانا وسى پروتسەسستى تۇسىنبەۋى، ونى قابىلداماۋى – كەرتەتپالىق ەمەي نەمەنە؟

جانە ءبىر ايتا كەتەتىن فاكت -  بiزدiڭ سەلولىق تۇرعىنداردىڭ سانى قازىرگىدەي 8 ميلليون ەمەس، 2 ميلليونعا دەيىن قىسقارادى. ياعني، وسى 6 ميلليون جاستى ءبىز اۋىلدا ەمەس، قالادا باسپانامەن، جۇمىسپەن قامتاماسىز ەتۋىمىز كەرەك.

ەستەرىڭىزدە بولسا، «Abai.kz» سايتىنىڭ رەداكتورى نۇرگەلدى ابدىعاني مەن اقجول پارتياسىنىڭ توراعاسى، ءماجىلىس دەپۋتاتى ازات پەرۋاشەۆ مىرزا ءدال وسى ماسەلەنى، اۋىلدان اعىلعان باسپاناسىز جاستاردىڭ جانايقايىن جاتاقحانا سالۋ ارقىلى شەشۋدى ۇسىنعان بولاتىن. ءورىتىلدى باق بۇل باستامانى كۇلكىگە اينالدىردى. ءيا، اش بالا توق بالامەن وينامايدى.

جانە ءبىر ەسكەرە كەتەتىن جايت – اۋىلدان نان تاۋىپ جەسەك دەپ قالاعا اعىلعان جاستاردىڭ دەنى قازاق جاستارى. ال، مىنا ابۋ-دابي پلازاداعى وقيعا بارشامىزعا اششى ساباق بولدى.

بۇل كونستيتۋتسيالىق قۇقىقتى بۇزۋ

ابزال قۇسپان،

زاڭگەر:

- دەپۋتات ۆلاديمير بوجكونىڭ "اۋىل جاستارىن قالاعا كىرگىزبەي تۇرۋ كەرەك، ميگراتسيانى تەجەۋ كەرەك" دەگەن ءسوزى الەۋمەتتىك جەلىدە قىزۋ تالقىلانىپ جاتىر.

مەن زاڭگەر رەتىندە ايتارىم، بوجكو مىرزانىڭ بۇل باستاماسى زاڭ قايشى. كەرەك دەسەڭىز، بارىپ تۇرعان ديسكريميناتسيا. ياعني، ادام قۇقىعىن شەكتەۋ. قازاقستان ازاماتتارىنىڭ، سونىڭ ىشىندە اۋىلدىق جەردە تۇراتىن ازاماتتاردىڭ كونستيتۋتسيالىق قۇقىعىن بۇزۋ بولىپ تابىلادى.

وعان مىنا باپتار دالەل بولا الادى. 14 باپتا: «تەگىنە، الەۋمەتتىك، لاۋازىمدىق جانە مۇلىكتىك جاعدايىنا، جىنىسىنا، ناسىلىنە، ۇلتىنا، تىلىنە، دىنگە كوزقاراسىنا، نانىمىنا، تۇرعىلىقتى جەرىنە بايلانىستى نەمەسە كەز كەلگەن وزگە جاعداياتتار بويىنشا ەشكىمدى ەشقانداي كەمسىتۋگە بولمايدى» دەپ انىق جازىلعان. ياعني، اۋىل جاستارىن قالاعا كىرگىزبەۋ – تۇرعىلىقتى جەرىنە بايلانىستى الالاۋ ەمەس دەپ كىم ايتا الادى؟ ءتىپتى، اۋىل جاستارىنىڭ دەنى قازاق ۇلتىنىڭ وكىلدەرى ەكەنىن (ابۋ-دابي پلازاداعى داۋدا كوشەگە شىققان ازاماتتار قازاقتار ەدى – رەج.) ەسكەرسەك، بۇل جەردە ۇلتىنا قاتىستى دا كەمسىتۋ بار. بۇل كونستيتۋتسيانى بۇزۋ ەكەنى انىق.

ودان قالسا، 21-باپ  بار. سونىڭ 1- تارماعىندا:  «قازاقستان رەسپۋبليكاسى اۋماعىندا زاڭدى تۇردە جۇرگەن ءاربىر ادام، زاڭدا كورسەتىلگەننەن باسقا رەتتەردە، ونىڭ اۋماعىندا ەركىن ءجۇرىپ-تۇرۋعا جانە تۇرعىلىقتى مەكەندى ءوز قالاۋىنشا تاڭداپ الۋعا قۇقىعى بار» دەپ جازىلعان. سوندا بوجكو مىرزا نەگە سۇيەنىپ اۋىل جاستارىن، قازاق جاستارىن قالاعا كىرگىزبەۋ كەرەك دەيدى؟ تۇسىنىكسىز؟ انىعىندا ساۋاتسىزدىق.

دايىنداعان نۇرگەلدى ادىعانيۇلى

Abai.kz