1989 جىلدىڭ 22-ءشى قىركۇيەك كۇنى (كەڭەس ۇكىمەتى سالتانات قۇرىپ تۇرعان ۋاقىتتا) قازاق سسر-دە «تىلدەر تۋرالى» زاڭ قابىلدانىپ، قازاق ءتىلى – مەملەكەتتىك ءتىل ستاتۋسىنا يە بولدى. 1995 جىلى ياعني، تاۋەلسىزدىك العاننان كەيىنگى كونستيتۋتتسيانىڭ 7-بابىندا دا «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك ءتىلى – قازاق ءتىلى» دەپ، تايعا تاڭبا باسقانداي  جازىلعان. اتا زاڭىمىزدىڭ نەگىزىندە «تىلدەردى قولدانۋ مەن دامىتۋدىڭ مەملەكەتتىك باعدارلاماسى» قابىلدانىپ، قازاق ءتىلىنىڭ قولدانىسىن كەڭەيتۋ جۇمىستارى كەڭ كولەمدە جۇرگىزىلۋدە. باعدارلامانىڭ جۇزەگە اسۋىنا قوعامدىق ۇيىمدار دا بەلسەنە اتسالىسىپ كەلەدى. وعان «دەگدار» قوعامدىق كەلىسىمدى قولداۋ» قوعامدىق قورىنىڭ «Til-audit.kz» جوباسى مىسال بولا الادى. سايت ورتالىق جانە جەرگىلىكتى اتقارۋشى ورگانداردىڭ، ۇلتتىق كومپانيالاردىڭ، بانكتەر مەن جوو-نىڭ رەسمي ينتەرنەت-رەسۋرستارىنداعى مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ قولدانىسىن قاداعالايدى. تىلدەر مەرەكەسى قارساڭىندا ورتالىق جانە جەرگىلىكتى اتقارۋشى ورگانداردىڭ سايتتارىنداعى مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ احۋالىنا ءۇڭىلىپ، ولاردىڭ قىزمەتتەرى تۋرالى مالىمەت بەرگەندى ءجون كوردىك.

ورتالىق اتقارۋشى ورگانداردىڭ رەسمي سايتتارى اراسىندا مەملەكەتتىك ءتىلدى ەڭ ناشار قولداناتىندار – اۋىل شارۋاشىلىعى، دەنساۋلىق ساقتاۋ، ينۆەستيتسيالار جانە دامۋ، ءبىلىم جانە عىلىم، ۇلتتىق ەكونوميكا مينيسترلىكتەرى. مىسالى، اۋىل شارۋاشىلىعى مينيسترلىگىنە انىقتالعان قاتەلىكتەرى بويىنشا 7 رەت ەسكەرتۋ حات، 1 رەت رەسمي حات جولدادىق.  ەكى ايدان اسا ۋاقىت وتسە دە جولداعان حاتىمىزعا جاۋاپ بەرىلمەدى. قر «جەكە جانە زاڭدى تۇلعالاردىڭ وتىنىشتەرىن قاراۋ ءتارتىبى تۋرالى» زاڭىنىڭ 8-بابىنا سايكەس، مۇنداي حاتتار 15 كۇننىڭ ىشىندە قارالۋى ءتيىس ەدى. اتالعان زاڭ تالاپتارىن مينيسترلىكتىڭ نە ءۇشىن ورىنداماي وتىرعانى تۇسىنىكسىز. جولداعان حاتىمىزدا مينيسترلىك وكىلىنىڭ ۇكىمەت باسشىسى ب.ساعىنتاەۆقا جاساعان باياندامالارى ورىس تىلىندە جازىلعاندىعىن ەسكەرتتىك.

مەيلى دەيىك، ۇكىمەت باسشىسىنا ورىس تىلىندە ەسەپ بەرسىن. سايتقا وسى ەسەپتىڭ قازاقشا نۇسقاسىن سالۋعا بولادى عوي. مينيسترلىك «اقپاراتتاندىرۋ تۋرالى» زاڭنىڭ 17-بابى 5-تارماعىندا جازىلعان «مەملەكەتتىك اقپاراتتىق جۇيەلەردەگى قازاق تىلىندەگى اقپاراتتىڭ كولەمى ورىس تىلىندەگى اقپارات كولەمىنەن كەم بولماۋعا ءتيىس» دەپ جازىلعانىن بىلمەي مە؟

مينيسترلىك سايتىنىڭ پارسى شىعاناعى ەلدەرىن «قيىر شىعىس ەلدەرى» دەپ (قازىرگى باق-تىڭ كوبى «تاياۋ شىعىس» دەپ اتاپ ءجۇر. بۇل جەر ءبىز تۇرعان ايماققا تاياۋ شىعىس بولا المايدى) قاتەلەسكەن. تومەندە كالكا اۋدارما.

دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگىنىڭ رەسمي ينتەرنەت-رەسۋرسى دا مەملەكەتتىك تىلدەگى اقپاراتتارعا اسا نازار اۋدارمايتىن سەكىلدى. كورنەكى سيپاتتاعى سلايدتىق جۇمىستارى كوبىنە ورىس تىلىندە جاسالادى. قازاق ءتىلدى پاراقشالارىندا تومەندەگىدەي جازۋلار ءجيى ۇشىراسادى.

ءبىلىم تۇتقاسىن ۇستاپ وتىرعان مينيسترلىكتىڭ رەسمي سايتىنداعى مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ ءحالى دە مۇشكىل. مۇندا تۇتاس ءبىر سويلەمدى اياقتالماعان كۇيدە تاقىرىپ ەتىپ قويعان جازبا كەزدەسەدى. تومەندەگى تاقىرىپتان سويلەم قۇراۋدىڭ ءوزى مۇڭ بولعانىن بايقاۋعا بولادى.

جەرگىلىكتى اتقارۋشى ورگاندارعا كەلسەك، سولتۇستىك قازاقستان، پاۆلودار، قوستاناي، اقمولا جانە شىعىس قازاقستان  وبلىسى اكىمدىكتەرىنىڭ رەسمي سايتتارىنداعى مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ قولدانىسى كوڭىل كونشىتپەيدى. مىسالى، سولتۇستىك قازاقستان وبلىسى اكىمدىگىنىڭ رەسمي ينتەرنەت-رەسۋرسىنداعى «كۇن تارتىبىندە – جىلىتۋ ماۋسىمىنىڭ دايىندىعى» جازباسىنا كوز جۇگىرتسەك، ءاربىر ەكىنشى سويلەمنەن قاتە شىعادى.

ال، اقمولا وبلىسى اكىمدىگىنىڭ سايتىندا كونستيتۋتتسيا كۇنىن اتاپ وتكەنى تۋرالى  مىناداي اقپارات جاريالاندى(سۋرەتتە). بۇل – مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ مارتەبەسىن ارتتىراتىن كۇن ەمەس پە؟

قوستاناي وبلىسى اكىمدىگىنىڭ رەسمي سايتى دا مەملەكەتتىك تىلدەگى اقپاراتتاردى قالاي بولسا سولاي جازا سالادى.

ورتالىق جانە جەرگىلىكتى اتقارۋشى ورگانداردىڭ رەسمي سايتتارىنداعى مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ جايىنا قاراپ، ەلباسىنىڭ «تىلگە دەگەن كوزقاراس، شىنداپ كەلگەندە، ەلگە دەگەن كوزقاراس ەكەنى داۋسىز» دەگەن ءسوزى ەسكە تۇسەدى. الداعى ۋاقىتتا ءبىز اتاعان ۋاكىلەتتى ورگاندار جىبەرگەن كەمشىلىكتەرىن تۇزەتەدى دەپ سەنەمىز.

جاسۇلان ناۋرىزاليەۆ، 

«Til-audit.kz» سايتىنىڭ رەداكتورى

Abai.kz