(ليريكالىق ەسسە)                              

1988-جىل. 15-تامىز.

اسپان تەڭىز بەتىندەي كوكپەڭبەك. تۇپ-تۇنىق. الاتاۋدىڭ كوك تورعىن ەتەگى مۇنارسىز مۇلگىپ،  كوككە شانشىلعان شىڭدارى شاڭقيىپ تۇردى.

تاڭعى سەرۋەننەن كەلىپ،  ۇيگە كىرە بەرگەنىم سول ەدى، تەلەفون شىلدىر ەتە قالدى.

-اللو، تىڭداپ تۇرمىن، ءسىزدى…

-بۇل –فرۋنزەدەن. مەن جالەل سادىقوۆ...

-ءا، جاكە! سالەمەتسىز بە؟

-سالەم، يليا! يلكە، مەن قىرعىزستان مادەنيەت مينيسترلىگىنەن… وسىندا باس رەداكتورمىن عوي. بىزدە سسسر حالىق ءارتيسى، قىرعىز سسر مەملەكەتتىك سيمفونيالىق وركەسترىنىڭ باس ديريجەرى  اسانحان جۇماحماتوۆ دەگەن كىسى بار ەمەس پە، ءوزىڭنىڭ دوسىڭ، سول اسەكەڭنىڭ  ءبىر سالەمىن ايتايىن دەپ…

-ءيا، جالەل!

-بۇگىن فرۋنزەدە… كەشكى ساعات جەتى وتىزدا  توقتاعۇل ساتىلعانوۆ اتىنداعى فيلارمونيا زالىندا  “شىڭعىس ايتماتوۆ جانە  مۋزىكا” دەگەن  ادەبي-مۋزىكالى كەش وتەدى. افيشالارى ءبىراز كۇننەن بەرى ءىلۋلى تۇر. كونتسەرتتىڭ ەكىنشى  بولىمىندە  ء“جاميلا”، “قىزىل ورامالدى شىرايلىم، مەنىڭ” پوۆەستەرى بويىنشا جازعان ءتورت ءانىڭ  ورىندالادى. وسى كونتسەرت جايىندا اسەكەڭ الماتىعا بارعان ءبىر ساپارىندا وزىڭمەن اقىلداسىپ، كەلىسىپتى.

-ونداي اڭگىمە بولعان، جاكە.

-بۇل - شىڭعىستىڭ الپىس جىلدىعىنا وراي وتكىزىلىپ جاتقان مادەني شارالاردىڭ ءبىرى عوي. وزىڭە  ەكى-ءۇش كۇننەن بەرى  ۇزبەي تەلەفون سوقتىق. ۇيدە بولمادىڭ.  ەندى عانا ءساتى ءتۇستى. بىلەم، ۋاقىت تىعىز. كەلگەنىڭ جاقسى. كۇتەمىز.

مەن ەش ويلانباستان: -بارامىن، جاكە، -دەدىم.

قىرعىزدىڭ وزىممەن دوس-كوڭىلدەس كورنەكتى اقىنى، دراماتۋرگ جالەل سادىقوۆپەن اراداعى ءباتۋالى ءسوز وسىلاي بولدى.

ءبىز تەز جينالىپ، كىشى ۇلىم دانيار مەن جەتى جاسار نەمەرەم  اليانى الىپ، ءوزىمىزدىڭ “ۆولگامەن” جولعا شىقتىق. سەرگەك سەزىمدى، جارقىلداعان  دانيار:  “و، زدوروۆو، شىڭعىس ايتماتوۆپەن جۇزدەسەمىز! مەن  - دانيارمىن عوي! شىڭعىستىڭ دانيارىمىن! ال، ءبىزدىڭ اليۋشكا شىڭعىس اعامەن بىرگە سۋرەتكە تۇسەدى، تەلەۆيزورعا شىعادى!” دەپ قاتتى قۋاندى. ادام مۇنداي ساتتە تولقيدى، كەيبىر جايدى ەسكە الادى. مەن  زال لىق تولعان ۇلكەن كونتسەرتتى ەلەستەتتىم.  سان-ساققا جۇگىرىپ، شارقۇرعان  قيالىم مەنى  فرۋنزەگە قاراي اكەتىپ بارا جاتتى…

 

دانياردىڭ ءانى

ء“جاميلا” پوۆەسىندە  ءجاميلانىڭ قاينىسى سەيىت: “ار- دايىم بير  جاككا جول ءجۇروردو مەن ۋشۋل الكاشى جونەكەي جىگاشتان جاسالگان ءسۇروتتۇن الدىنا كەليپ تۋرام. مىنا  ەرتەڭ  دە ايىلعا ءجونويمۇن. ءسۇروتتۋ كاراپ، مەن اندان جولۋما  اك تيلەك  باتا الىپ جاتكان ءوڭدۇۇ، انى كوپكو تيكتەيم”، -  دەيدى.

سەيىت سۋرەتشى ەدى. سەيىت ءجاميلا مەن دانياردىڭ سۋرەتىن سالسا، مەن بۇل  ەكى عاشىقتىڭ ماحاببات ءانىن جازدىم! ماحاببات ءانى! ءار كەز  فرۋنزەگە، قىرعىز ەلىنە جولىم تۇسەدى. سوندا  ساپارعا شىعار الدىندا  مەنى دە  سول ءوز اندەرىم  تولعانىسقا سالىپ،  قيلى-قيلى  ويلارعا جەتەلەيدى.

مىنە، مەنى وتكەن كۇندەر ەلەسى ەلەڭدەتىپ، جول ۇستىندە  ءان تەربەتىپ كەلەدى.

قالاي شىعىپ ەدى، سول اندەرىم؟

1959-جىلدىڭ تامىز ايى.

ۋنيۆەرسيتەتتى ءبىتىرىپ، “قازاقستان پيونەرى” گازەتىنە قىزمەتكە تۇرىپ، از كۇنگە ەلگە كەلگەم-ءدى. ءبىزدىڭ اۋىل جىلدا وزدەرىنىڭ قوناتىن جايلاۋى - سۋى كاۋسار كولمە-كولدىڭ جاعاسىندا وتىرعان-دى.

قاراتاۋدىڭ  باتىسقا قاراي سوزىلاتىن كوپ سىلەمى بار. سونىڭ ءبىرى -اقتاۋ. اقتاۋ  ءبىزدىڭ اۋىلدىڭ تۇسىندا بيىكتەيدى. ونىڭ كۇن جەپ، جەل مۇجىگەن  قىزىلقوڭىر  كەرەگە تاستارىن جارىپ شىعىپ، التىن ساۋلەسى الۋان تۇسپەن قۇبىلىپ، جامىراي جۇگىرگەن  كۇمىس ءۇندى بۇلاقتارى  وسى كولمە-كولگە كەپ قۇيىلادى. جان-جاعى سىرەسكەن قارا جارتاس، جاراتىلىس ءوزى  شەگەندەپ تاستاعان كولمە-كول بىردە سۇلۋدىڭ كوزىندەي تۇنىپ،  مولدىرەيدى،  جاتادى كەرىلىپ، بىردە تولقيدى كوبىك شاشىپ. بالالىق كەز، جاستىق داۋرەن،  بەيمازا جۇرەك ۇيىقتاتپايتىن ايلى تۇندەر… ءبارىن ەسكە سالاتىن كولمە-كول، بۇل! سىلاڭ قاققان اققۋ، قازى جارقىلداعان قيالىم بوپ جان تەربەيتىن كولمە-كول، بۇل! العاشقى جۇرەك جاردى ءانىمنىڭ الابۇرتقان تولقىنداي قىزۋلى لەبىن بەرگەن كولمە-كول، بۇل!

…كىشى بەسىن كەزى. ۇيدە كىتاپ وقىپ وتىرعام-دى. كۇن قىزۋى قايتقان شاق. تاۋ جاقتان قوڭىر سالقىن لەپ ءبىلىندى. ساپىرىلعان تولقىن ءۇنى ەستىلدى. كول شۋى، ول! ەلىكتىردى. ءدال وسى كەزدە  سىرتتان تانىس ءۇن  شىقتى. بىزبەن تۋىس نۇرعالي اعاي! مەنەن ءتورت-بەس جاس ۇلكەن. ءوزى  مۇعالىم. تاريحشى، ادەبيەتشى. ء“تىرى تاتتىمبەت!” دومبىراسى ادامشا “سويلەيدى”. سوزگە تۇيىق، كوپ ۇندەمەيتىن تۇڭعيىق جان.

-يليا، كولدى اڭساعان شىعارسىڭ، -دەپ ول كۇلە سويلەپ ۇيگە كىرە بەردى.

-ءيا، -دەپ نۇرعاليمەن قۋانا قول الىستىم.

-سەيىلدەپ قايتايىق،-دەدى ول قولىنداعى ەسكى جۋرنالعا ءۇڭىلىپ، - قىمىز بار ما؟

-وتىرىڭىز، نۇرەكە.

ەكەۋىمىز ءبىر-ءبىر توستاعان قىمىز ىشتىك. سىرتقا شىعىپ، ءۇي ىرگەسىندەگى كولدى جاعالاپ كەتە باردىق.

نۇرعالي سوعىستان كەيىنگى جىلدارى الماتىدا كازپي-ءدىڭ جانىنان اشىلعان  ەكى جىلدىق مۇعالىمدەر  كۋرسىن بىتىرگەن-ءدى. ارادا ءبىراز جىل وتكەن سوڭ ول  سول ينستيتۋتتىڭ  ءتىل-ادەبيەت فاكۋلتەتىنە  سىرتتاي وقۋعا ءتۇستى. وسى وتكەن شىلدەدە الماتىدا بولىپ، كەزەكتى  سەسسياسىن تاپسىرىپ قايتقان-دى.

نۇرعاليعا  كوزىمنىڭ استىمەن قاراپ قويام. ول الدەنەگە ىشتەي تولقۋلى. ءبىز ءۇن-ءتۇنسىز كول جاعالاپ ءبىراز جۇردىك. ءبىر كەزدە توبەمىزدەن جالعىز اققۋ ۇشىپ ءوتتى. نۇرعالي وعان ۇزاق قارادى. مۇڭايدى. دەل-سال. قاباعىندا كىربىڭ. ول ەنجار كوڭىلمەن: -قىرعىز جازۋشىسى شىڭعىس ايتماتوۆتى جۇزدەستىرە الدىڭ با؟ استانادا جۇرسىڭدەر،  -دەدى، -شىركىن-اي، وزىمەن ءبىر تىلدەسەر مە ەدى!

مەن كۇتپەگەن ساۋال. بىردەن نە دەرىمدى بىلمەي بوگەلىپ قالدىم. ول  ءاب-ساتتە عايىپ بولعان اققۋدىڭ سوڭىنا  سارىلا قادالدى. ونىڭ وسى ءبىر قوبالجۋلى  كەيپىنە تاڭعالىپ، بىرەۋلەردىڭ:  “نۇرعاليدى  ەزىپ بارا جاتقان نە وي؟” دەيتىن سوزدەرى ەسىمە ءتۇستى. اكەسى اسان اتامىز  ەل - جاماعاتقا ءسوزى وتكەن، اسا ىقپالدى،  سالت ءجونىن مىقتى ۇستاعان، ءوز دەگەنى بولعان،  جۋانتۇعىر، مىعىم جان ەدى. ء“وزىمىزدىڭ ەسكى سۇيەك… ءوزىمىزدىڭ  السايدىڭ قىزى!” دەپ جالعىز ۇلى نۇرعاليدى  اي-شايعا قاراتپاي، جار تاڭداتپاي، جاپ-جاس قالپىندا  راحيما جەڭگەمىزگە  ۇيلەندىرىپ قويعان-دى.ءۇش ۇل، ءبىر قىزى بار. بىراق،  نۇرعالي سالقىن… قاباعى قاتىڭقى جۇرەدى.

نۇرعالي: - شىڭعىستىڭ دانيارى! ونىڭ جۇرەگى! –دەدى ءسال عانا كۇلىمسىرەپ.

ءسويتتى دە ول قولىنداعى  جۋرنالدىڭ بەتتەرىن اشا باستادى. “الاتوو”  جۋرنالى… ابدەن ەسكىرگەن، كەي جەرى سىزىلعان، كەي تۇسىنا  لەپ بەلگىسى قويىلعان; ءبىراز بەتتەرى جوق، جىرتىلعان. ءتۇبى قايتا تۇپتەلگەن. 1958-جىلعى  ونىنشى سانى.

-“وبون” دەگەن پوۆەست.

-نۇرەكە،  ء“جاميلا” عوي بۇل!

-ءيا، بىلتىر وسى  پوۆەست “نوۆىي مير” جۋرنالىنىڭ سەگىزىنشى سانىندا جاريالانىپتى. ول قولعا تۇسپەدى. الماتى جۇرتشىلىعى وقىپ، دۋىلداسىپ جاتىر ەكەن. ىزدەدىم. تاپتىرمادى. جوق، بىرەۋدىڭ قولىنان كوردىم دە، بىراق، يەسى بەرمەدى.   ورىسشاسى مىقتى دەسەدى. مىنا “وبوندى” وسى ساپار فرۋنزەدەن الدىم. ايتەۋىر وقىپ ۇلگەردىم. ال، مەنەن كەيىن وقىعانداردىڭ ءىسىن قارا، كەي بەتىن جىرتىپ اكەتىپتى.

نۇرعاليدىڭ قىز رەڭىندەي جۇمساق، ۇياڭ وڭىنە دىز ەتىپ قىزىل نۇر ويناپ شىعا كەلدى. اناۋ-مىناۋعا بىلق ەتپەيتىن جاننىڭ شاراسى كەڭ جانارىنان ۇشقىن ءبىلىنىپ، ول  تەپسىنە تۋلاعان بۇلا سەزىمىن زورعا تەجەپ، جاي عانا تولقىعان كولدىڭ اق جولاق بوپ تارتىلعان  الىس شەتىنە  تەبىرەنە قاراپ: -قىزىق ەكەن، -دەدى ول مىرس ەتىپ، - ءبارىنىڭ اتى  وزگەرگەن. ادام اتى، جەر اتى… شىڭعىس ونى وزىنشە اتاپتى. ءبىزدىڭ اۋىلدا بولعان جايدى ول كىمنەن ەستىگەن؟ كىم جەتكىزگەن شىڭعىسقا ونى؟

نۇرعاليدىڭ بۇل سوزىنە مەن ىشتەي تاڭعالدىم دا قويدىم.

وسى اڭگىمەدەن كەيىن ادامعا سىر اشا قويمايتىن تومىرىق جان ماعان ۇيىرىلە بەردى. ونىمەن ءبىر سۇحباتتى كۇندەر باستالدى.

شىركىن،  سالقىن سامالى لىپ-لىپ ەتكەن جايلاۋدىڭ ايلى تۇندەرى! نۇرعالي ەكەۋىمىز كۇندە كول جاعاسىندا ۇزاق قىدىرامىز. كولمە-كولدىڭ ايدىنى قالايىداي جالتىراپ، جاي عانا شىمىرلاپ جاتادى.

سونداي ءبىر تىپ-تىنىق ماقپال ءتۇن…

كوك جۇزىندە  جاقۇت شاشىلعانداي… جۇلدىزدار! تولىقسىعان التىن اي! ءۇنسىز عانا دەمىن الىپ، تاۋ قالعيدى.

اۋىل جاقتان سىزىلىپ ءان ەستىلدى. ءتۇن تىنىشتىعىن بۇزبايتىن ءبىر ۇياڭ، بيازى ءۇن. نۇرعالي كولگە  تونە قاراپ تۇرىپ: -تىڭدا… تىڭدا! –دەدى سەلت ەتپەي ۇيىپ، -بۇل ءان ءبىزدىڭ اۋىلدا باياعىدان بەرى ايتىلادى. ونى ءوزىڭ بىلەسىڭ. تىڭداشى:

جايدىڭ بير گانا تولۋك كەزيندە،

ادىرلۋ  عانا توونۋن بەتيندە…

-شىڭعىستىڭ “وبونى” وقىلا باستاعالى بەرى ءبىراز سايابىرسىعان بۇل ءان قايتا جاڭعىردى. قاليقا، سابيعا، ءباتيمالار… وسى شەشەلەرىڭ، جەڭگەلەرىڭ سالعان ءان. سەن سوعىس جىلدارىندا كىشكەنتاي   بالاسىڭ. ءبىز ەسەيىپ قالعان ەدىك. كوپ جاي ەسىمىزدە.

-ءبىز دە كوردىك، كەيبىر جايدى، نۇرەكە.

-ءيا... شىڭعىستىڭ مىنا شىعارماسىن وقىدىڭ با، ءوزىڭ؟

-وقىدىم. ورىس تىلىندە.

-سول جىلدار كەلدى مە كوز الدىڭا؟

مەن ءۇنسىز عانا باس يزەدىم، سول ءومىر جالت-جۇلت ەتكەن ەلەس بوپ.

-سوعىس مەزگىلىن جازۋشىلار كوپ جازدى، يليا. وقىدىق ءبىرازىن. قىزىقتىلارى بار، ارينە. بىراق،  شىڭعىستىڭ ء“جاميلاسىنداي” كىتاپ جازىلماپتى.  ءوزى  پىشاق جۇزىندەي عانا، جۇپ-جۇقا.  جان-جۇرەكتى تەربەيتىن ءبىر ىستىق تەبىرەنىس. ءبىزدىڭ اۋىلداعى بولعان ءومىر… تاڭعالام وسىعان. ءيا… ءيا، سول  سۇراپىل جىلداردا مىنا ماڭقيىپ تۇرعان تاۋ قويناۋى ازالى ۇنمەن  كۇڭىرەندى. كولمە-كول ىڭىرانا سىزدادى. ەل جىلاپ جاتتى. سول جىلاپ-سىقتاۋدىڭ ارا-اراسىندا  كۇلكى دە تيىلمادى. كۇلكى شاپاعى كۇن ساۋلەسىندەي وينادى. مەنىمشە ول - قايعىنى، باقىتسىزدىقتى جەڭەتىن ماحاببات پا، قالاي ويلايسىڭ، ا، يليا؟ شىڭعىستىڭ كوزى! قالاي كورەدى، ا؟ شىڭعىستىڭ جۇرەگى! قالاي سەزەدى، ا؟ شىڭعىستىڭ تولعانىسى! توگىلىپ تۇرعان اقىنجاندى ءبىر بولمىس. قارا ءسوزدىڭ اقىنى ول! سولاي ويلايمىن.

مىنە، يلياجان، ء“جاميلا”… كەز كەلگەن بەتىن اش تا وقي بەر! مىسالى، مىنا ءبىر جەرىن ...

مەن جۋرنالدى الدىم دا كىبىرتىكتەپ  وقي باستادىم: «كيم بيلبەيت، جايدىن تولۋك كەزيندەگي اۆگۋست تۇندەرۇن. اسمانداگى جىلدىزدار الىستا تۋرگانىمەنەن، ار بەري وزينچە چىگىپ، الاكانگا سالگانداي، ار بيري ءوزۇنچو نۋر توگۇپ،  چەت-چەتينەن ءبۇل-بۇلدەگەن كۇمۇش كىروو چالىپ، اسماندىن  تيگي كاپتال، بۋ كاپتالىنا جايناپ كيري جوك جادىراپ كاراشات.

جىلىزدار ۋشينتيپ تولگوندو، بيز كاپچىگاي ارالاپ كەلە جاتكانبىز…»

-شىڭعىس سۇقتانعان تامىز كۇندەرى! ونىڭ  جۇلدىزى جامىراعان جىلى تۇندەرى! اندەي جەلپيدى، يلياجان. تاعى… تاعى ءبىر جەرىن وقىشى!

-وقيىن… وقيىن نۇرەكە: -“وي، سۋستايگان نەمە، ىرداپ كويسوڭ بولبوي بۋ؟ جيگيتسيڭ بي ءوزۋڭ، جە ولۇكسۋڭبۇ؟ اي، دانيار، دەگي سەن ءبيرونۇ ءسۇيدۇڭ بەلە؟

انان بير ۋباكىتتا دانيار - “چۋ!”-دەپ اتتاردۋ جەلديردي دا، كۇتپوگون جەردەن:

وي، الا-تو -و –و، الا-تو-و،

اتا-بابام وسكون جەر!-دەپ ارابا سەكيرگەندە كوشو سەكيريپ، ديريلدەگەن ۇنمەنەن ىرداپ جيبەردي.

ال كىرگىزچاگا، كازاكچاگا  دا وكشوبويت، بيروك تىڭشاپ وتۋرسوڭ، بۋ وبوندا بايىرتان بير بوورداش كىرگىز مەنەن كازاكتىن تاندالگان ءتول وبوندارۋ  چيرەتيليپ كوشۋلگانداي  تۋيۋلات…”

نۇرعالي ماعان ويلانا قارادى: -سەن  ءاننىڭ قالاي تۋاتىنىن  بىلىپ قالدىڭ، يلياجان، شىڭعىستىڭ وسى ءبىر سوزدەرى  ءان ەمەس پە،  ءان… ءان عوي! ادام كوڭىلىن اسقاقتاتىپ جىبەرەدى. وسى سۋرەتتى، ءجاميلانىڭ جىگىت نامىسىن قوزعاعان جاڭاعى ءبىر سوزدەرىن ويلاپ،  ەلەستەتىپ كورشى. جاي عانا قارا ءسوزدىڭ اندەتكەنىن كىم كورگەن! شىڭعىس پروزاسىندا  ادام جانىن  ايالايتىن، ءتىپتى، كوككە كوتەرەتىن ساۋلەلى پوەتيكا، رومانتيكا بار! مەن شىڭعىستىڭ  دانيارىن - ءوزىمىزدىڭ نۇعىمان اعامىزعا، ءجاميلاسىن- قاليقاعا ۇقساتا بەرەمىن. وسى ءبىر قىزىق سەزىمنەن ارىلا الماي قويدىم. ايىرماسى – نۇعىمان ءبىزدىڭ كەشەگى “ىلگەرىباس” كولحوزىنىڭ باستىعى، ال، قاليقا ء–جاميلانىڭ ءدال ءوزى. ءبارى دە كوز الدىمدا: استىق پىسكەن كەز. بيداي وراعى. قىزىل قىرمان. ول اۋدان ورتالىعىنا تۇيەمەن، اربامەن تاسىلىپ جاتىر. وسى دۋ-دۋ ءومىردىڭ ىشىندە قايعى دا بار، قۋانىش تا بار. ماحاببات بار! قىرعىز، قازاق اۋىلىنىڭ تىرشىلىگى...

نۇرعاليمەن بولعان سۇحباتتى كۇندەردەن باستاپ، مەنىڭ دە  كوز الدىمدا:  تۇنگى دالا… تاۋ ءىشى… كۇركىرەۋ وزەنىنىڭ جار قاباعىندا ءۇنسىز مەڭىرەيگەن دانيار تۇراتىن بولدى. كەيدە ول شاڭى بۇرقىراعان قارا جولدا اربا ۇستىندە باتىپ بارا جاتقان قىپ-قىزىل كۇنگە قاراپ، قاباعىندا ءسال عانا كىربىڭى بار، مۇڭدى جانداي ىڭىلدايدى ءبىر. دانياردىڭ  سول ءۇنى… جان-جۇيەنى بوساتقان سول اۋەزى!

ء“بارى … ءبارى ءبىزدىڭ اۋىلدا بولعان حيكايا!…” نۇرعاليدىڭ وسى ءسوزى كوكەيىمنەن كەتەر ەمەس.

كەلە-كەلە وسى ءسوزدى ۇلان-عايىر قازاق دالاسىنىڭ ءار جەرىنەن ەستىدىم.ء”جاميلا” پوۆەسىن ءار قازاقتىڭ ۇيىنەن كوردىم، پەرزەنتتى بولعان قۋانىشتى جاندار جاقسى ىرىم عىپ، بالالارىنا ءجاميلا، دانيار دەپ، ات قويا باستادى. بۇل كەزدە بەلگىلى ادەبيەتشى قالجان نۇرماقانوۆ اۋدارعان ء“جاميلا” پوۆەسى –“اڭساعان مەنىڭ ءانىمسىڭ!” اتتى  سپەكتاكل بولىپ،  قازاق درامتەاترىنىڭ اجارىن كىرگىزىپ، بەدەلىن كوتەردى.

ء“جاميلا” پوۆەسى جۇرتتىڭ اڭىزىنا اينالدى.

اۋىق-اۋىق فرۋنزەگە قاراي جول تارتام. ۇزاق جولدا ء“جاميلا” پوۆەسىندەگى حيكايا مەنى قىم-قيعاش قيال ۇستىندە قالقىتادى. دانيار ەلەستەيدى. ونىڭ اۋەلەگەن  ءانى قازاقشا باستالادى، ەندى بىردە ول قىرعىزدىڭ ارمانمەن اھ ۇرعىزعان شىرىن سازىنا ۇلاسادى.

و، شىركىن، شىڭعىس سۇيگەن تامىز تۇندەرى!

تامىز ءتۇنىن بالبىراتىپ، كىشكەنە عانا شەكەر اۋىلىنىڭ ەركە كەلىنى – شەكسپيردىڭ اساۋ كاتاريناسىنداي ءجاميلانى ەرىكسىز “بۇعالىقتاپ”، وعان ءسۇيۋدىڭ نە ەكەنىن سەزدىرىپ، مۇلدە ەسىن الىپ، ەلجىرەتە بوساتىپ، ءسابي كەيىپتە ەش الاڭسىز مولدىرەتىپ، “ارباي” باستاعان مىنا دانياردىڭ جان شىداتپاس قۇشتار ىڭىلىندا نە قۇدىرەت بار، قۇداي-اۋ! قۇلاعىمدا شەكەر اۋىلىنداعى گۋ-گۋ ءسوز دە ىزىڭدايدى: “وي… وي، ءجاميلا-اي! وي، ءجاميلا-اي، سوعىستاعى سادىعىڭنىڭ كوزىنە ءشوپ سالىپ، نە ىستەپ ءجۇرسىڭ، تەگى؟”، «كوكي بەرمەڭدەرشى تەگى، ءجاميلانى كىنالاپ. سادىق  جاميلاعا  ءسۇيىپ قوسىلعان جوق. ونى اكە-شەشەسى كۇشتەپ ۇيلەندىردى. بىلەمىز ءبارىن.». «وي، ءجاميلا، قاندايسىڭ، سەن؟ سەنى… سەندەي بۇلعاقتاعان اساۋدى ءبىر اۋىل جەڭە الماي وتىرعاندا مىنا ءبىر سايدا سانى، قۇمدا ءىزى جوق…  جەل قۋعان قاڭباقتاي بوپ ويدا جوقتا كەلە قالعان مىنا بىرەۋ… ءوزى ولىمسىرەپ، ءبىر اياعىن زورعا باسقان  دانيار دەگەن نەمە، ءاي، ەسسىز، ءجاميلا، سەنى قالاي ەڭسەرىپ،  بار ەركىڭدى  الىپ بارادى، و، قوقي دەسە!»،  «نەگە سىندىڭ، ءجاميلا؟ سەنىڭ زىميان كوكىرەگىڭە قانداي جىلان ۇيالاپ ءجۇر، ا؟ اۋىلدىڭ كوركى بولعان ءۇيىڭ اناۋ… كەلىن بوپ اتتاعان التىن بوساعاڭ ول! سادىعىڭنان  اي سايىن حات كەلەدى، قۇدايعا شۇكىر، ءتىرى ءجۇر. سەنىڭ ءجۇرىسىڭ مىناۋ… سادىعىڭ ەرتەڭ جارق ەتىپ كەلە قالسا، نە بەتىڭدى ايتاسىڭ؟ ءا، سەنى ەندى سالداقى دەمەگەندە نە دەيمىز، ا، جۇلىنعان ءجاميلا؟» شەكەر اۋىلىنىڭ گۋ-گۋى.

قىم-قيعاش ەلەس.

ءىشىم تەڭىز بوپ تولقىپ،  دالا بوپ شالقيدى، ۇمسىنتقان تاۋ شىڭى  قول جەتپەس ارمانداي بۇلدىرايدى. كوكىرەگىمدى ءان قىسىپ بارادى، ءان! جۇرەگىم تولى ارماندى ءان! ول ءان بۇلقىنادى، تۋلايدى، ەركىندىككە شىققىسى كەلەدى. ول ءان ۇزىناعاش، وتاردىڭ كوك ادىرلارىنان ءوتىپ،  قورداي اسۋىنا كوتەرىلە بەرىپ،  الدىمنان قىرعىز الاتاۋىنىڭ اق شاڭقان شىڭدارى كورىنگەندە  دانياردىڭ:

وي، الا-تو-و، الا-تو-و! –دەپ ىڭىلدايتىن اۋەزىنە ۇلاسادى.

مەن شىڭعىس رومانتيكاسىنىڭ  قىزۋلى قۇشاعىنا ەندىم.

فرۋنزەدە دۇرىلدەگەن ادەبي كەشتەر… سونىڭ ءبىرى قىرعىز ۋنيۆەرسيتەتىندە  وقۋشىلاردىڭ  زور ءدۇمپۋىن تۋدىردى. مۇندا جارقىن ويلى، ءبىلىمدى جاندار قىرعىز ادەبيەتىندە بۇرىن-سوڭدى بولىپ كورمەگەن ەرەكشە قۇبىلىس بولعانىنا  سۇيىنىستى. ءجاميلا ءوزىنىڭ سىر-سىمباتى،  بار بولمىسى،  ماقسات-مۇراتى،  ەركىن ويلى كەلبەتىمەن جان بىتكەندى ەرەكشە قىزىقتىردى. قىرعىزدىڭ تاۋلارىن دانياردىڭ   قوڭىر ءۇنى… بيىك تە قۋاتتى ءۇنى كەرنەدى. قىرعىز جەرىنىڭ ءىنجۋ-مارجانى دەيتىن ىستىقكول، چاتىركول، سوڭكول… ءبار-بارىندە قىرعىزداردى تاڭعالدىرعان دانياردىڭ  قازاق اۋەزى  تولقىدى. بۇل جەرلەردە دە قىزدىڭ ءبارى  جاميلاعا، بوزبالا دانيارعا ۇقسادى.

شىڭعىسقا ەل ىقىلاسى كول-كوسىر!

ءومىر… ءا، ءومىر قاشاندا ءومىر!

ونىڭ ءوز جولى، ءوز زاڭى، ءوز مىنەزى بار. قارعا ادىمداي قىسقا مەزگىلدە  ول سونىسىمەن قىمبات، سونىسىمەن قىزىق، ءارى وكىنىشتى دە! ءومىر-قيىن قۇبىلىس. بەيمازا كۇيبەڭ. ونىڭ دەگەنىنە كونەسىڭ، كونبەيسىڭ، ول سەنىمەنەن “ويناعاندى” ۇناتادى. ونىمەن سەن دە “وينايسىڭ”. ونى جەڭەسىڭ، كەيدە  ودان جەڭىلەسىڭ. سونان سوڭ ء“ا،  ءومىر!” دەپ قاپىلىپ، باس شايقايمىز، ۋھىلەپ. سولاي.

بۇل ومىردە كۇن مەن ءتۇننىڭ، جاز بەن قىستىڭ،  گۇل مەن تىكەنەكتىڭ،  بال مەن  ۋدىڭ، كۇلكى مەن جىلاۋدىڭ بارى سەكىلدى كەمەڭگەرلىك پەن توعىشارلىق تا بار ەدى. ءومىردىڭ اينىمايتىن ءبىر تەپە-تەڭدىگى وسى! بىراق،  و باستان ءومىردى قادىرلى ەتكەن، جارقىراپ ساۋلە شاشقان، جارىق بەرگەن كۇن عوي…التىن كۇن! جادىراتقان، شالقىتقان جاز عوي… جاز! ماحابباتقا ەسسىزدىكپەن بەرىلگەن مۇڭلىقتارعا ءلاززات بولعان گۇل عوي… گۇل! ادامدى  تامساندىرا سۇيسىندىرەتىن بال عوي… بال! ءومىر شىرايى كۇلكى عوي… كۇلكى! ادامزاتتىڭ كوكەيكەستى  ءسوزىن ايتىپ، زۇلىمدىق پەن جاۋىزدىققا دەس بەرمەيتىن قۇدىرەت كەمەڭگەرلىك قوي… كەمەڭگەرلىك!

و، وسى كەمەڭگەرلىك... ول  الەمدى اڭ-تاڭ قىلعان ماحابباتتىڭ  اسقاق جىرى ء–“جاميلانى” اكەلدى، دۇنيەگە! ال، توعىشارلىق… و، قۇدايا توبا، ول وسى كەمەڭگەرلىككە ءبىراز تاۋقىمەت بولدى.

ادەبيەت قاۋىمىنىڭ ىشىندە كورىنگەننىڭ قارادۇرسىن ماقالاسىنان ءار نەنى شوقىپ، سىنشى اتانىپ جۇرگەن جەلبۋازدار… سوناۋ وتىزىنشى  جىلداردا  ەپتەپ جازىلا باستاعان قارابايىر پروزانىڭ  “كوريفەيلەرى” شىڭعىستى “جازۋشى ەمەس، قايدان شىققان سۇمدىق بۇل؟” دەپ دۇركىرەي شۋىلداستى.

ءدال وسى كەزدە «ءجاميلانى» وي تارازىسىنا سالىپ، تولعانعان قىرعىزدىڭ  ءبىر  ورەلى سىنشىسى كەڭەشبەك اساناليەۆ: “ايىرىمدارگا ء“جاميلانىن” كىرگىز ادابياتىنا كەليشي كادىرەسە ەلە وكۋياداي بولۋپ تۋيۋلدۋ. الار بۋل چىگارمانىن نەگيزيندە،  تۇپكۇرۇندە جاتكان “جانار تووداي” كاندايدىر بير  سىيكىردۋ كۇچ جاتكانىن بايكاشكان جوك. مىنداي بولورۋن كاپارىنا دا البادى” دەپ جازدى. توعىشارلاردىڭ  كۇڭكىلىنەن  ىقپاي قالام تارتقان سىنشىلار – رايسا قىدىربەكوۆانىڭ  “سوۆەتسكايا كيرگيزيا” گازەتىنىڭ (1958-جىل. 21-قاراشاداعى سانى.) بەتىندە  “پوەتيچەسكايا پروزا”، قامبارالى بوبۋلوۆتۋن “سوۆەتتيك كىرگىزستان” (1959-جىل. 22-اقپانداعى سانى) گازەتىندە  “ماحاببات بايانى” اتتى ماقالالارى  ء“جاميلانىڭ” بۇكىل سوۆەت ادەبيەتىن داڭققا بولەر كەلەشەگىنىڭ ءۇمىت ساۋلەسىندەي جالتىلدادى.

ءجاميلانىڭ  جارقىلداعان شۋاقتى كۇلكىسى،  ۇندەمەي بۋلىعاتىن دانياردىڭ تاۋ مەن دالانى تولقىتقان ەلدە جوق وزگەشە ءانى، قۇداي سورعا جاراتقان توعىشارلاردى ميلىققان ۇزاق ۇيقىسىنان “وياتىپ” جىبەردى. ولار اڭ-تاڭ. شىڭعىستىڭ ادەبيەتى –  ءبىر بولەك  الەم، توعىشارلاردىڭ ادەبيەتى – ءتىپتى، باسقا ءبىر دۇنيە. توعىشارلار جۇلقىنعانىن قويمادى.  وزدەرىنە-وزدەرى كەلە الماي، “شالا ۇيقى” بوپ: “كىم؟ وۋ، كىم بۇل- ءجاميلا دەگەن؟ سايقال دەسە!”،  “بەت بار ما، ورىسقا شوقىنعان شىڭعىستا؟ مۇنىڭ ءجاميلاسى – شولوحوۆتىڭ اكسينياسى!”، “وتان ءۇشىن، ستالين ءۇشىن دەپ، نەمىس فاشيزمىمەن سوعىسقان ەرلەرىمىزدىڭ ءبىرى – مىنا  قۇتىرعان ءجاميلانىڭ كۇيەۋى سادىق دەگەن ازاماتىمىز كىم بوپ شىقتى سوندا؟ قىرعىز ادەبيەتى كورمەگەن جات تۇلعا – ءجاميلا! ءجاميلانى ادەبيەتتەن الاستاۋ كەرەك! قۇرتۋ كەرەك! مورالدىق جاعىنان اقساعان، ازعان ايەل ول!” دەپ، داتتاي بەردى. شىڭعىس بۇل ءسوزدىڭ ءبارىن… ءبارىن ەستىپ ءجۇردى.

سول كۇندەردە شىڭعىستىڭ باعىنا  بارشا جۇرتتى سۇيىنتكەن ءبىر ەستى ءۇن ەستىلدى. ۇلى مۇحتار ەدى، ول! ول جالعاننىڭ جارتىسىنداي كەڭ ماڭدايى جارقىراپ، تۋ  سىرتىندا  قارلى شىڭدارى كوك تىرەگەن الاتاۋ… يەك استىندا ۇشى-قيىرىنا كوز جەتپەيتىن قازاق دالاسى…دانيارىنىڭ شەگى جوق ۇزاعان انىندەي وسىناۋ بايتاق ولكەدەن الىسقا … و، تىم الىسقا ەسىمى  جايىلىپ، ءورىس ۇزارتىپ بارا جاتقان  شىڭعىسىنا كوڭىلى تولىپ، قۇددى ءبىر ءتورت قۇبىلاسى ساي ادام…  ىشەگى بوس بۇرالعان دومبىراداي قوڭىر ءۇنى بالبىراپ: “ليۋبوۆ  دجاميلي ي دانيارا يزوبراجەننايا  ۆ  پوستەپەننوم ناراستاني، ۆنەشنو سكۋپوم ۆىراجەني ەموتسي، داەت پوچۋۆستۆوۆات كراسوتۋ، ستراستنوست، “ناسىششەننوست” يح حاراكتەرا. حوروشو،  چتو دجاميليا ي دانيار – ليۋدي پوۆسەدنەۆنوگو فيزيچەسكوگو ترۋدا – دۋشەۆنو بوگاتىە ليۋدي. وني  چەلوۆەچنى، ششەدرى ۆ سۆويح چۋۆستۆاح، يم نە چۋجدو ۆدوحنوۆەنيە، وني  ۋمەيۋت پەت دۋشوي – نە گولوسوم!” دەدى.

بۇل ءسوز – شىڭعىس تالانتى جونىندە جان بالاسى ايتىپ كورمەگەن  تەرەڭ ءماندى اقىلدى سوزدەردىڭ قاينار بۇلاعىن اعىتتى.

ءجاميلا كۇندەي كۇلىمدەپ،   كەلبەتى التىن ايداي تولىقسىدى. بىقسىق كۇڭكىل بىرتە-بىرتە تۇنشىعىپ، تۇڭعيىققا باتا بەردى.

شەكەر اۋىلىنىڭ شىرايلى كەلىنى  ءجاميلا پاريجدەن ءبىر-اق شىقتى. مۇقتاردىڭ  ىقپالىمەن لەنيندىك سىيلىقتىڭ لاۋرەاتى لۋي اراگون ء“جاميلانى” فرانتسۋزشا “سويلەتتى.” ول: “ماحاببات جونۇندەگي ەن سونۋن بايان” دەپ تولعاندى. فرانتسيانىڭ “يۋمانيتە”، “دراپو رۋج مەگەزين”، “لەتتر حرانسەز”، “نوۆە كسەنجكي”، “ەكول ليا ناسەن” اتتى گازەت، جۋرنالدارى ء“جاميلانىڭ” تۇنىپ تۇرعان ءمولدىر ءليريزمىن فرانتسۋزدىڭ  اۋەزدى، ءشاربات تىلىمەن وبەكتەپ، تەبىرەنە جازدى.

سوۆەت ادەبيەتىنىڭ  ۇلكەن ءبىر بەدەلى زويا كەدرينا: “پەرەۆەدەننايا نا فرانتسۋزكسي،  يسپانسكي، پولسكي، يتاليانسكي يازىكي، ونا ۆىزۆالا  شيروكي وتكليك ۆ  فرانتسۋزسكوي، بەلگيسكي، پولسكوي پرەسسە. پوچەمۋ ەتو پرويزوشلو؟

ي پەرۆوە وبياسنەنيە، كوتورىي  پريحوديت نا ۋم، ەتو – چتو  ۋسپەح “دجاميلي” وبياسنياەتسيا تەم، كاك راستەت پو ۆەسنە تراۆا، كاك  لەت تەپلىي دوجد، كاك پوتوم پرورىۆايا پوكروۆ تۋچ، سۆەتيت  سولنتسە نا ەتۋ  دەرزسكۋيۋ مولودۋيۋ تراۆكۋ”, - دەپ  شىڭعىس پروزاسىنىڭ  تابيعي بولمىسىنا شەك كەلتىرمەدى.

الەم نازارى  شىڭعىسقا اۋدى!

پىراعى ءدايىم ۇلى بايگىدەن كەلىپ، شات-شادىمان سۇيىنىشكە بولەنگەن اتبەگىدەي شالقىدى  مۇقتاردىڭ جۇرەگى!

ادەبيەتتەگى تاپتاندى جول ەمەس، تىڭنان  سۇرلەۋ سالعان شىڭعىستىڭ  اششى تەرىن، اۋىر مەحناتىن كورىپ، نەبىر سۇقتى، سۇعاناق، قازىمىر كوزدەردەن قىزعىشتاي قورىدى،  وزىنە شاكىرت سانادى،  ءمارت مۇقتار! وزىنە دەگەن   وسى  مەيىرىمىن  مەيىرلى جۇرەكپەن سەزىنگەن شىڭعىس تا ونى  “ۇلى ۇستازىم!” دەدى.

شىڭعىستىڭ  ء“جاميلاسى” ەرەكشە شىراي بەرگەن  “پوۆەستي گور ي ستەپەي”  كىتابى  العاش رەت  لەنيندىك  سىيلىققا ۇسىنىلىپ،  باعى سىنالار ساتتە  اناۋ-مىناۋعا بىلق ەتپەيتىن مۇقتار  تاعى دا   شامىرقانا  قوزعالدى. تاعى دا ۇنىنەن پاراسات لەبى شىقتى. سول ءبىر كەزدەردە موسكۆادا  سسسر جازۋشىلار وداعىندا قىرعىز ادەبيەتىنىڭ كونسۋلتانتى بولعان بەلگىلى اقىن تۇمەنباي بايزاقوۆ ماعان ءبىر جولى فرۋنزەدە ساليقالى وتىرىس ۇستىندە بىلاي دەدى: “و، وي، وزگەشە جاراتىلعان مۇقام-اي! موسكۆاعا كەلىپ جۇرەتىن ادەتى. ءتاڭىردىڭ ءبىر ءساتتى كۇنى مۇقام «روسسيا» قوناق ۇيىندە قىرعىز ادەبيەتىنىڭ قايماعى دەرلىك زيالىلارىمەن باس قوستى. ولاردىڭ ىشىندە – االى توقومباەۆ،  تۇگەلباي سىدىقبەكوۆ، ءسۇيىنباي ەراليەۆتەر بار ەدى. سول اڭگىمەدە مۇقام اسان قايعىشا  تولعانىپ، ارىدەن  ءسوز باستاپ: “قىرعىزدا  ەكى ات بايگىسى بولادى، ءبىرى – كەمەگە بايگى، وعان تاي-قۇنان شابادى، ەكىنشىسى -  ءىرى ساڭلاق  ارعىماقتار قوسىلاتىن – چوڭ بايگى! مىنا  عاجاپتى قاراڭىزدار، مەن شىڭعىستى كەمەگە بايگىدەن الىپ،  چوڭ بايگىگە قوسىپ وتىرمىن. ادامنىڭ  پەندەشىلىك  قاسىرەتى  شاشتان اسادى. جازاتايىم بىرەۋىڭ ۇزەڭگىمەن ومىراۋىنا سوعىپ، ءبىرىڭ شاۋجايىنا جارماسىپ، قۇيىسقانىنان تارتىپ… تاعى ءبىر  كوزىنە قان تولعان  نەمە اقان سەرىنىڭ  قۇلاگەرىن مەرت قىلعانى سەكىلدى ورعا جىعىپ جۇرمەڭدەر، تۇگە! ءپالى، ولاي ەتسەك ەل بولامىز با، ءبىز؟ اۋەلدەن قازاق، قىرعىزدىڭ نامىسى ءبىر! انە ءبىر جىلدارى “ماناس” ەپوسىنا قاتەر تونگەندە اياندىق پا، ءبارىمىز؟ سەن االى،  سول ءبىر كۇندەردە  پەندەشىلىككە باردىڭ. قازاق، قىرعىزدىڭ  قالماقتارمەن بولعان  ەجەلگى  سوعىستارىنىڭ  جويقىن ەپيزودتارىن ءدايىم سىزىپ تاستاپ وتىردىڭ. باقسام، سەنىڭ ءتۇبىڭ – سونداي شايقاستاردا قولعا تۇسكەن قالماقتار ەكەن. سەنىڭ اتالارىڭ سول جاۋلىقتىڭ  كەزىندە وسى  قىرعىزدارعا ءسىڭىپ،  كەلە-كەلە  باۋىرلاسىپ، چوڭ كەمين، كيچي كەميندى جايلاپ، “بەس قالماقى” دەگەن اتا بوپ، وركەن جايىپتى. جاتسىنباپتى قىرعىزدار. سەنى،  االى، بۇگىندە قىرعىز ادەبيەتىنىڭ ۇلتتىق  ماقتانىشى دەيدى. اقكوڭىل، قاۋقىلداعان قىرعىز جۇرتى سەنى  الاقانىنا سالىپ،  كوككە كوتەرەدى. وسى قادىردى بىلگەنىڭ جاقسى. بىلەسىڭ دە. بىراق،  وسىنىڭ بارىنە كەيدە  كىسىلىك پاراسات جەتىسپەي جاتادى. سەن االى،  قىرعىز جازۋشىلارىنىڭ اراسىنداعى  بولىمسىز كۇڭكىلگە تيىم سال! مىنا تۇگەلباي ەكەۋىڭنەن ەشكىم اسا المايدى. ءسۇيىنباي –شىڭعىستىڭ ەڭ تىلەكتەس دوستارىنىڭ ءبىرى. مەنىڭ  كوكەيىمدەگى  جۇرگەن ءبىر تۇيتكىل وسى ەدى. ءبىزدىڭ شىڭعىس الىسقا… تىم الىسقا سىلتەيتىن جۇيرىك! سىلتەسىن! باۋىرىن جازىپ، قاناتىن جايىپ عارىشقا  سامعاسىن! اتا-بابا رۋحى-ماناس قولداسىن! باعى جانسىن، شىركىننىڭ! دۇنيەگە، ادامدارعا،  قوعامعا ايتار ءسوزى بار، شىڭعىستىڭ! ءسوزىن بولمەڭدەر، ايتسىن… ايتسىن شىڭعىس!” دەدى.

بۇل – ءبىر سوزدەن ءولىپ، ءبىر سوزدەن تىرىلەتىن ەلدىڭ ەستىلەرىنە ايتىلعان ءباتۋالى ءسوز ەدى. ول ءارى  سەس تە بولدى.

ۋاقىت – بارىنە كۋا، بارىنە تورەشى…

ءجاميلا ەۆروپا مەن ازيانىڭ عانا ەمەس، بۇكىل الەمدىك كلاسسيكالىق ادەبيەتتىڭ ۇلى پىرلەرى –شەكسپيردىڭ دجۋلەتتاسى، كاتاريناسى… پۋشكيننىڭ  تاتياناسى، مۇقتاردىڭ ءدىلداسى، توعجانى، ايگەرىمى بار ساۋلەتتى گالەرەيادان ورىن الدى.

ء“جاميلا”… شىڭعىستىڭ  جازۋشىلىق تاعدىرى… ادامعا وسىنداي دا جۇرەك بىتەدى ەكەن دەپ، تاڭ-تاماشا ەتكەن دانياردىڭ اندەتۋى  مەنى  بەس جىلداي  تولقىتىپ ءجۇردى. بەس جىل!

مەزگىل شىركىننىڭ تاعى ءبىر جايماشۋاق كۇزى كەلدى. تاۋ، توعاي، باق ءىشى قىزىلدى، جاسىلدى، سارعىش تۇسكە مالىندى. جەر  بەتىن التىن جاپىراقتار جاپتى. اسپان تىپ-تىنىق مۇحيتتاي  ءموپ-ءمولدىر ەدى.

سول، 1963-جىلدىڭ  قازان ايىنىڭ  ونىنشى جۇلدىزى كۇنى الماتى جۇرتشىلىعى  راديودان قۋانىشتى حابار ەستىدى. موسكۆادان! قىرعىز جازۋشىسى شىڭعىس ايتماتوۆ  لەنيندىك سىيلىقتىڭ لاۋرەاتى  اتانىپتى!

بۇل كەزدە مەن قازاق  تەلەديدارىندا رەداكتور ەدىم.

سول كۇنى ۇلى ساسكە كەزى. ءبارىمىز  جاپىرلاپ، باس رەداكتور، اقىن جاپپار ومىربەكوۆتىڭ كابينەتىنە جينالا قالدىق. ول كىسى اعا رەداكتور، اقىن ساتتار سەيىتقازين ەكەۋى قۋانىپ، شىڭعىس جونىندە ءبىراز جايدى  اسىعىس-ۇسىگىس ايتىپ تاستادى. جاپپار جۇمساق، ءدامدى سويلەسە، ساتتار  شىڭعىسقا وزىنەن باسقا دوس جوقتاي ونى يەمدەنىپ الىپ، مۇلدە بوسىڭكىرەپ  كەتتى. ەكەۋى دە  موسكۆادا گوركي اتىنداعى  ينستيتۋتتا شىڭعىسپەن بىرگە وقىپتى. شىڭعىستىڭ  كىسىلىگىن،  كەي شىعارمالارىنىڭ  جازىلۋ تاعدىرىن…  اسىرەسە، ءدال سول كەزدەردە مۇقتاردىڭ اقىلىمەن ء“جاميلانى” ورىس تىلىندە جازىپ شىعۋ حيكاياسىن تامسانا ءسوز قىلدى. جاپپار ساتتاردىڭ  لەپىرمە ءسوزىن زورعا توقتاتىپ: -فرۋنزەمەن  قازىر عانا حابارلاستىم. قىرعىز اعايىنداردى قۇتتىقتادىم. شىڭعىس ءالى موسكۆادا ەكەن. ەرتەڭ  سامولەتپەن ۇشىپ كەلەتىن كورىنەدى. جاڭا  وسى سەندەردىڭ الدارىڭدا  “الماتى” ساناتوريىندە دەم الىپ جاتقان پرەدسەداتەلىمىز كەنجەبولات شالاباەۆيچ  سويلەستى. كورگەندى كىسى عوي،  “مۇقاڭنىڭ ارمانى ورىندالدى!” دەپ،  قۋانىشىندا شەك جوق. بىزگە ءمان-جايدى باجايلاپ، ءتۇسىندىرىپ، جەدەل تاپسىرما بەردى. مىسالى، شىڭعىس ەرتەڭ  فرۋنزەگە كەلسىن دەلىك. ۇيىنە كىرگەن ساتتە مەن تەلەفون سوعام.  ءبىزدىڭ  ستۋديادا پرەسس – كونفەرەنتسيا وتكىزەمىز. وعان اقىن-جازۋشىلارىمىز، جۋرناليستەرىمىز… ونەر يەلەرىن شاقىرامىز. كەنجەكەڭنىڭ ايتۋى بويىنشا  نامىس ءۇشىن وسى تىرلىكتى  قىرعىزداردىڭ وزىنەن بۇرىن جاساۋىمىز كەرەك.  سولاي ەتەمىز! –دەدى.

باس رەداكتور ارقايسىمىزعا مىندەت جۇكتەدى.

 

*      *       *

ءتۇس كەزىندە ادەتتەگىشە ۇيگە كەلدىم.. جۇبايىم تيىشقا مىنا جاڭالىقتىڭ ءبارىن ايتتىم. شاي ۇستىندە بۇرىننان وقىپ جۇرگەن ء“جاميلانىڭ” بەتتەرىن قايتا اشا باستادىم. كىشكەنتاي سەيىت حيكايا شەرتىپ بارادى.اۋىلدا  نۇرعالي اعايدىڭ «ءبارى … ءبارى  ءبىزدىڭ اۋىلدا بولعان حيكايا. و، قۇدايا توبا…» دەگەن ءسوزى ەسىمە ءتۇستى.

ءانى… ءانى كوز الدىمدا  جون جايلاۋى! ۇلان جاز بويى شيەندەپ، كوگىلدىر مۇنارعا بوگىپ تۇراتىن ءبىر ەرتەگى دۇنيەسى. قاراتاۋدىڭ سالا-سالا جالپاق جوتاسى ول. وڭتۇستىگى – كۇڭگەي،  شۋاقتى. سولتۇستىگى – تەرىسكەي، سالقىن سامالى جەلپيدى. ءبىزدىڭ سارىسۋ اۋدانىنىڭ ءبىراز  كولحوزدارى مامىر ايى تۋا تۇتاس كوتەرىلىپ،  ارقايسىسى ءوز جايىلىمدارىندا  بوز ۇيلەرىن تىگىپ، ءار جەردە  اقشا بۇلتتاي اعارىپ، اۋىل-اۋىل بوپ وتىرادى. مالىن جايادى. ءشوبىن شابادى. استىعىن ورادى.

جوننىڭ اۋاسى جانعا شيپا. جۇرت قىمىز ءىشىپ، اجارى كىرىپ، سەرگيدى.  تاۋ تابيعاتى كوڭىلدەرىن كوتەرىپ، جاسارتادى، جايناتادى. قارتتاردىڭ ءوزى وسىنداي تابيعات تورىندە: “شىركىن، جون… سارىارقانى ساعىندىرمايتىن جون!” دەسىپ ماساتتانادى.

راس، نۇرعالي اعاي ايتقانداي: ء“جاميلانىڭ” قىم-قيعاش وقيعاسى وسى ءبىزدىڭ جوندا بولعان سياقتى. ءدال ءبىزدىڭ اۋىلدا! دانيار مەن ءجاميلانىڭ قىرمانى – ومىربەك اتامنىڭ  قىرمانى! بۇل قىرمانعا سوناۋ بيىكتە جاتقا يەن جازىق- سارىوبانىڭ ادىرلارىنان، ونىڭ بەرگى ەڭىسى –جالعىزتال، ودان تومەنىرەك تورىاتولگەننىڭ ويدىم-ويدىم قولتىعىنان… مىنا جاعى سول قاناتتا  تولەۋبالا شوقىسىنان، وڭ قاناتتا قاراشاتتىڭ اۋىزى – بايكەلساز، ونىمەن جاپسارلاس نۇرجانسايدىڭ ەتەكتەي جايىلىپ بارىپ، نۇرتاي وزەنىنە تىرەلەتىن كەڭ سالاسىنان اربا-اربا بوپ استىق تاسىلىپ جاتادى.

“جاميلاداعى” دانيار – ءبىزدىڭ  كولحوزدىڭ باستىعى   نۇعىمان!  ءجاميلا – قاليقا!

نۇعىمان مەن قاليقانىڭ  ماحاببات حيكاياسى - ومىربەكتىڭ قىرمانىندا! جاڭاعى استىق تاسيتىن تارام-تارام جولداردا! اربا ۇستىندە! تولەۋبالا شوقىسىنىڭ ەكى جاعىنان قۇيىلاتىن نۇرتاي وزەنى جاعاسىندا! جانە قاراشاتتىڭ نۋ-جىنىس قالىڭ توعايىندا!

ءبىر قىرماندى ءبىر ءوزى  سۋىرعان ومىربەك كىم؟ نۇعىمان كىم؟ قاليقا كىم؟

بۇلاردىڭ كىم ەكەندىگىن قاليقانىڭ كەلىن بوپ تۇسۋىنەن قوزعاعان ءلازىم.

“وي، قاليقا-اي… قاليقا-اي،  بەت بىتكەننىڭ سۇلۋى ەدىڭ عوي. سول شىرايىڭ دا جەر-كوككە سيعىزبادى عوي سەنى!” دەپ وتىرادى شەشەم  بالكەن.

سول قاليقا! شۇبىرتپالى اعىباي باتىر اۋلەتىنىڭ قىزى. ەرتەرەكتە  قاليقانىڭ تۋعان اپاسى ومىربەك اتامىزدىڭ ءبىر بولىمسىزداۋ ىنىسىنە اتاستىرىلىپ، زوردىڭ كۇشىمەن امالسىز قوسىلىپتى. كۇيەۋىن مەنسىنبەي، جىلاپ-سىقتاپ، ىشقۇستا بوپ كۇن كەشىپتى. كەلە-كەلە ول بۇل قورلىققا شىداي الماي، ءبىر كۇنى ەل جايلاۋعا كوشىپ جاتقان جاۋىندى كەشتە، ءيا، سول  ءبىر الاس-كۇلەس قاربالاس ساتتە جايداق اتقا ءمىنىپ الىپ، كوزى تۇنىپ، “شەشىنگەن سۋدان تايىنباس” دەپ، تاياتقانشۇناقتا وتىرعان توركىنىنە قاشىپ كەپ بەرەدى. ەجەلدەن قۇداندالاس ەكى ەلدىڭ اراسىنا سالقىندىق تۇسەدى. ەكى جاعى بىردەي ۇرپيىسەدى. قايتىپ كەلگەن قىزدارىنا سوزدەرى وتپەيدى. “ولتىرسەڭدەر دە بارمايمىن دا… بارمايمىن!” دەپ قىز جەر باۋىرلاپ، شاشىن جۇلىپ، دولدانىپ، جاتىپ الادى. اتا-اناسى ۇرسىپ تا كورەدى، ۇرىپ تا كورەدى.  قىز ازار دا بەزەر بوپ بەت باقتىرمايدى. كونبەيدى، كوگەرىپ. مىنە، وسى كەزدە  اعىباي باتىر اۋىلىندا ۇلكەن شاتاق شىعادى. بۇل اۋىلدا  ءبىزدىڭ ءۇش-ءتورت اپالارىمىز بار ەكەن. ولار نامىسقا كۇيىپ، قولدارىندا ءبىر-ءبىر سويىل…  ءبىر-ءبىر اتقا ءمىنىپ الىپ، كۇللى اۋىلدىڭ  شاڭىراعىن شارتىلداتا ساباپ: ء“ا، قۇتىرعان قانشىق! ەردى، ەلدى تاستاۋ ولاي ەمەس، بىلاي، سەن،  كوكبەت، اعىبايدىڭ قىزى بولساڭ، وۋ، جۇزىقارا، بىزدەي بەتباق «تامانىڭ تاۋەكەلىنەن ساقتا»، دەيتىن ەلدىڭ قىزى بولامىز!” دەپ قاتىندار سوعىسىن سالادى. شۇبىرتپالىنىڭ  باس يە دەرلىك بيلەرى، اقىلگويلەرى قاۋقالاقتاسىپ، “جازدىق… جاڭىلدىق!” دەپ تەز ارادا  ءبىر شەشىم جاسايدى. قاشىپ كەلگەن قىزدىڭ ون ءۇش جاسار ءسىڭلىسى – وسى قاليقانى ۇلبىرەتىپ،  شىرىلداپ جىلاعانىنا قاراتپاي اپاسىنىڭ  تولەۋىنە الگى بايعۇسقا اپارىپ كۇشتەپ قوسادى. ون ەكىدە ءبىر گۇلى اشىلماعان قاليقا دا ويدا جوقتا  ءبىر سورعا  عايىبىنان تاپ بولادى. قىزىعى جوق، راحاتى جوق، ءلاززاتسىز بەيوپا ءومىر ءوتىپ جاتادى. ءبىر كۇندەرى وتىز ەكىنشى جىلدىڭ اشارشىلىق ناۋبەتى كەلەدى. ەل قىرىلىپ-جويىلىپ،  بەتباقتىڭ شولىمەن شۋ، تالاس بويى… قاراتاۋعا قاراي شۇبىرادى. وسى بوسۋدا قاليقانىڭ سورلى كۇيەۋى اشتان ولەدى. ەل قاراتاۋعا جەتىپ، ويداعى-قىرداعىسى بىرتىندەپ قايتا تابىسىپ،  كولمە-كولدىڭ جاعاسىنا ورنىعادى. جۇبىن جازباي كەلگەن ءۇش اتا – كەدەي، ول – ءبىزدىڭ  اۋىل – “ىلگەرىباس”، تولەگەن-سەرگو، - سەڭگىربەك- جاڭاكۇش كولحوزى بوپ ۇيىمداسىپ، وزەندى، سۋلى،  كولدى وڭىرگە مەكەندەيدى. ەل ەس جيا باستايدى. استىڭعىبۇلاق دەيتىن سۋى مول، اساۋ بۇلاقتىڭ  قۇلاما جارلارىنا  ديىرمەن ورناتىپ، توعان بايلاپ، ارىق تارتىپ، ەگىن ەگىپ، ارقادان كەلگەن ەل ديحان بوپ شىعا كەلەدى. ەل قوڭايادى.  قاليقا – جەسىر…

قاليقا ەلگە سۇيكىمدى. ەل ونى وبەكتەيدى. ەركەلەتەدى. قىلىعىنا ءسۇيىنىپ، بەتىنەن قاقپايدى. ول ەندى ومىربەك اتامىزدىڭ كەلىنىنەن گورى قىزى سەكىلدى ەركىن، سونداي بەتتى. باسى بوس. ۇيلەنبەگەن قايىندارى  “امەنگەرىم” دەپ اشىق قالجىڭداسىپ، كوپ قىرىندايدى. قاليقا بولسا اساۋ تايداي بۇلعاقتاپ،  تاعدىرمەن جاعالاسىپ، ءوزىنىڭ ەندىگى باعىن ويلاپ، كەي ابىسىندارىنىڭ ءىشىن كۇيدىرىپ،  ەشكىمگە دەس بەرمەي، قارتتارعا: ء“جا، قويىڭدار تۇگە! بۇل قاليقا ارۋاعىڭنان اينالايىن، اعىباي باتىردىڭ قىزى ەمەس پە؟! بەتىنەن قاقپاڭدار!” دەگىزىپ، قايقاقتايدى. ءوستىپ جۇرگەندە  قاليقاداي اساۋعا  تاعى ءبىر “بۇعالىق” تۇسەدى. اۋىلدا دوسات ەسىمدى قاريانىڭ  ءساتجان، تورە دەيتىن ايدارىنان جەل ەسكەن ەكى ۇلى بار. سولاردىڭ ۇلكەنى ءساتجان قاليقاعا ۇيلەنەدى. ۋىزداي تولىقسىعان قاليقا ۇل تۋىپ بەرەدى. ىلە نەمىستەرمەن سوعىس باستالادى. اۋىلداعى ەر-ازاماتتان تىگەرگە تۇياق قالماي مايدانعا اتتانادى. سوعىس… كوپ ۇزاماي ءساتجان مەن تورەدەن قاراقاعاز كەلەدى.

قاليقا تاعى دا جەسىر...

ءبىز بالا بولساق تا ءبارىن كورىپ، ءبارىن ەستىپ جۇردىك.

ايەل بىتكەن  ەردىڭ ءىسىن ىستەيدى. جەرگە تۇسكەن قولاڭ شاشىن شوقپارداي عىپ جەلكەسىنە ءتۇيىپ العان قاليقا، قايعىعا يىلمەدى، سىنبادى، “كوزدىنىڭ - كوزىنە، ءسوزدىنىڭ- سوزىنە!” دەپ ىشتەي شامىرقانا شيراپ، ەكى كوزى  جاقۇتتاي جارقىراپ، جايناي ءتۇستى. ءبىر كۇندەرى جۇرت: “قاليقا… نۇعىمان! نۇعىمان… قاليقا!” دەگەن سوزدەردى بوراتتى-اي كەپ.

نۇعىمان – اقسارى ءجۇزى سونداي نۇرلى، كەلبەتتى، نار  جىگىت. اتتىڭ سۇلۋىن مىنەدى. كيىمى دە  ساندى، ساۋلەتتى. اقىلدى، ايبىندى… ەل سۇيگەن ءبىر بەكزات جان. ەلگە سوعىس اۋىرتپالىعىن سەزدىرگىسى كەلمەي، نەبىر الاپات ىستەرگە ءوزى ۇيىتقى بوپ، وگىزدەي ورگە سۇيرەيدى دە جۇرەدى. اۋىل  سول قاسيەتى ءۇشىن جاقسى كورەدى. سوزىنە قۇلاق اسادى. تىڭدايدى. يلانادى. سەنەدى وعان. جۇزىكتىڭ كوزىنەن وتكەندەي  كۋاش ەسىمدى، جىبەك مىنەزدى، كەلىنشەگى بار. بۇلاردى جۇلدىزى جاراسقان مۇڭسىز جاندار دەسەتىن اۋىل ءىشى.

قاليقا مەن  نۇعىماننىڭ اراسىندا ماحابات ماشاقاتى باستالدى. اۋىلدا ەشكىم قىڭق ەتپەدى. بىراق، ءبىر جولى… ءالى ەسىمدە،  ءبىزدىڭ ۇيدە شەشەي قاليقامەن سىرلاسىپ وتىرىپ: “ابىرويىڭ توگىلەدى، قاليقا!” دەدى. “توگىلسە جيىپ الام!” دەدى، قاليقا. شەشەي تۇنجىراپ، ۇندەمەي قالىپ ەدى: “نۇعىمانداي ەر ءبىر ۇلعا زار. شەكەسى تورسىقتاي ۇل تۋىپ بەرەم وعان! مەن تەك ۇل تاباتىن  التىن قۇرساقتى قاتىنمىن. جۇرت نە دەسە، و دەسىن، ءاي، بالكەن، سەن مىنا مەنىڭ اق جۇزىمە قاراشى، وسى ديدارىمدى مەزگىلىنەن بۇرىن  سولسىن دەپ وتىرسىڭ با؟ ەكى رەت ەسىك كوردىم. نە مۇراتقا جەتتىم؟ تاعدىردىڭ سىيى سول عانا ما؟ الدا ءۇمىت دۇنيەسى… ءبىر ساۋلەلى شىراق جىلت-جىلت ەتەدى. قىزىعىم شىعار، ول. باقىتىم شىعار، مەنى ەلەڭدەتكەن! سونىڭ  ۇدەسىنەن شىققىم كەلەدى. مەن ەردەن كەتسەم دە، ەلدەن كەتپەيتىن جانمىن، بالكەن! بۇل ەلدىڭ قادىر-قاسيەتىن بىلەم. باس قوسقان قوساقتارىمدى قۇداي الدى. جەسىرمىن! جەسىرلىك ماڭدايما جازىلعان نارسە مە،  تەگى؟ بالكەن،  وزگە وزگەنى نەعىلايىن، مەن اۋەل باستا  ءسىزدىڭ اۋلەتتىڭ كەلىنى ەدىم عوي. مەنىڭ جايىمدى دا، سىرىمدى دا وزگەلەردەن گورى سەن جاقسى بىلەسىڭ. سىرتىم جالىن، ءىشىم مۇز.  كەيبىر كۇندەرى  قۇدايدىڭ تاڭى اتپايدى ماعان. ءساتجاننان قالعان جالعىز تۇياق –تايجانىما ەمىرەنىپ جاتىپ، مىزعاپ كەتەم، ايتەۋىر. باسىنا تۇسكەن ادام عانا بىلەدى ونى. ەل ءسوزى تيىلمايدى، ءبارىبىر. تاعى ايتام، مىنا ومىردە ءالى دە ۇلەسىم بار… ۇلەسىم! سونىڭ قىزىعىن كورەيىن، بالكەن.  نۇعىمانعا  ۇل كەرەك… ۇل!” بۇدان ءارى  ءسوز بولعان جوق.

قاليقا سول جايراڭ قاققان قالپى…

قاليقا شەشەلەرىمىزبەن بىرگە قول وراقپەن بيداي ورادى. اق بىلەگى جالت-جۇلت ەتىپ، قولىنداعى وراعى وق جىلانداي سۋماڭ قاعىپ، قىناي بەلى  ءورىم تالداي ءيىلىپ، اپىرىپ-جاپىرىپ كىرىسەدى، ءبىر. قاسىنداعى ايەلدەرگە ءازىل-قالجىڭ ايتىپ،  ءسوزدى دە ساپىرادى. باۋ-باۋ بيدايدى  وزگەلەردەن بۇرىن ورىپ، قاۋساتىپ-اق تاستايدى.

ەندى بىردە ول شاڭى بۇرقىراعان قارا جولدا استىق تيەلگەن اربانى زاۋلاتىپ ايداپ بارا جاتادى. قاسىندا  ەسىك پەن توردەي جۇيرىك اقكوك بيەنى ويناقتاتقان  نۇعىمان! ارباعا جاناسا ءجۇرىپ، قاليقانىڭ شەگىن قاتىرعان ءبىر سوزدەردى ايتادى. بۇلاردىڭ سىرتىنان سۇقتى كوزدەر قادالادى. قۇددى دانيار مەن ءجاميلا!

قىزىلجالقىندانىپ كەش باتا بەرەدى، اركىم ءۇيدى-ۇيىنە قايتادى…  بيىك شوقى تولەۋبالانىڭ ەتەگىندەگى  نۇرتاي وزەنى اي نۇرىنا  شاعىلىسىپ، قورعاسىنداي بالقيدى، ءبىر. ومىربەك اتا قىرماننىڭ اتتارىن بوساتىپ، بالاسى كەڭەسباي ەكەۋىمىزگە: “سۋارىڭدار” دەيدى. ءبىز اتتاردى وزەنگە الىپ كەلەمىز. وزەندە  شايقى، ساعىنباي، اقبەرگەن، ءادىل، تىلەپبەرگەن… سولاردىڭ توڭىرەگىندە شۋىلداسقان باسقا دا جىگىتتەر شومىلىپ جۇرەدى. ءبارى كۇندىزگى تىرلىكتەن شارشاعان. ءبىر تۇستان كەلىنشەكتەردىڭ كۇلكىسى شىعادى. ء“اي، سەندەر، ارىرەك بارىپ سۋارىڭدار اتتارىڭدى!” دەيدى اعالارىمىز. ءبىز وزەندى جاعالاپ كەتە بارامىز. ءبىر قارا جارتاستىڭ تۇبىندە  قاليقا مەن نۇعىمان اتتارىن سۋارىپ تۇرادى. ءبىز ولارعا تاڭعالىپ قارايمىز ءبىر! قىر جاقتان  ايەلدەردىڭ:

ايدىن بير عانا  تولۋك، و-وي، كەزيندە، ا-اي،

ادىرلۋ عانا توونۋن، ا-اي، بەتيندە،-دەيتىن ءان ەستىلەدى.

قاليقا مىرس ەتىپ: “قىرعىز قاتىندار قىرماننان  قايتىپ بارادى” دەيدى، قوس جانارى جارقىلداپ.

ايى تولىقسىعان ماقپال ءتۇن بولادى. ءبىز ومىربەك اتانىڭ ۇيىندە  سۇتكە پىسىرگەن بيداي كوجەنى ءىشىپ وتىرامىز، مۇرىنىمىز پىشىلداپ. ال، ءۇي ىرگەسىندەگى قىرماننىڭ ءبىر شەتىندە  قاليقانىڭ ساقىلداعان كۇلكىسى! ومىربەك اتانىڭ  قالىڭ قاسى ەكى كوزىن جاۋىپ، تۇنجىراي ءتۇيىلىپ، الدىنداعى  كوجەدەن باس المايدى. حا-حا-حا! قاليقانىڭ  كۇلكىسى…

بىزگە ء“ىش… ءىشىپ، تويىپ الىڭدار!” دەپ دىگىرلەپ،بايەك بولعان اجەمىز ءنۇريلا سونداي شىدامسىز جان… كەشەگى كەلىنى -قاليقانىڭ مىنا كۇلكىسىنە جىنى كەلىپ، نامىس وتىنا كۇيىپ، وزىنەن-ءوزى تۇتانىپ، قالش-قالش ەتىپ: “جارىپ ولتىرەم، بەتباقتى!” دەيدى. “جاپ اۋىزىڭدى!” دەيدى ومىربەك اتا، سول تۇنەرگەن قالپى. قاليقانىڭ كۇلكىسى  ءتۇن تىنىشتىعىن دۇركىن-دۇركىن سىلكىنتىپ، جارتاستارعا  جاڭعىرىعىپ، الىسقا… تىم الىسقا كەتىپ جاتادى.

تاعى ءبىر تاڭ اتادى. ۇيقىدان تۇرا سالىپ،  كەڭەسباي ەكەۋىمىز وزەندەگى اتتارعا  جۇگىرەمىز. تاعى دا  سۋ ىشىندە - قاليقا… قايدا قاشارىمىزدى بىلمەي، توسىلامىز كەپ. اق ءتوسى جارقىراپ، قاليقا  قالىڭ قارا شاشىن تاراپ تۇرادى. جاعادا اتىن جەتەكتەگەن نۇعىمان!

التى-جەتى جاسىمدا  ءوز اۋىلىمدا كورگەن وسى سۋرەت شىڭعىستىڭ سەيىتى سالعان سۋرەتتەي ۇمىتىلماپتى. قالاي ەستەن شىعادى ول. ءبارىن كورىپ، ءبىلىپ، زەردەگە ءتۇيىپ….  سوعىس تاۋقىمەتى  ەرتە ەسەيتىپ، سولاي  وستىك.

تۇسكى شاي ۇستىندە ء“جاميلا” پوۆەسىنىڭ رومانتيكالىق لەبى مازداتا ۇرلەپ جىبەرگەن ءبىزدىڭ اۋىلدىڭ وسى حيكاياسى قاز-قالپىندا جايناپ ءبىر ەلەس بەردى. مەن وسىلايشا  تاڭعاجايىپ  ماحاببات دۇنيەسىنە ەندىم دە كەتتىم. كىتاپ بەتىنەن  تاۋ مەن دالانىڭ اۋەنى ەسەدى. سوعان ەلىتىپ، سول اۋەز  ەركىمدى الىپ، مۇلدە  بيلەپ بارا جاتقانىن سەزدىم.

-شايىڭ سۋىپ قالدى، يليا.

جۇبايىم تيىش مەنى العاش رەت كورگەندەي  اڭ-تاڭ. كىتاپتان باس كوتەرە الار ءتۇرىم جوق. شىڭعىستىڭ  ءليريزمى… ەكى كىسى اينالا المايتىن ەسكى تار ءۇيىمىزدىڭ جارتىسىن الىپ، سۇيەگى اۋىر قارا پيانينو تۇر. وعان  كوڭىلىم اۋىپ،  بۇرىلا بەرگەنىم سول، اق كلاۆيشتار اق سەلەۋلى بوز دالا بوپ كورىندى. سول دالادان الىسقا… بۇلدىر ساعىم ويناعان قيىرعا كوز تىككەن  دانيار كورىندى، تۇنجىراپ. ول اندەتەدى بۋلىعىپ. ونى ءۇنسىز جاتقان تىلسىم دالا تىڭدايدى. ءبىر كەزدە: “دانيار، مىنا  مەن ءوزۇم كەلديم!”- دەپ جانارى جۇلدىزداي جارقىراپ، ءجاميلا ءۇن قاتتى. جۇرەگىمدە: “كاندايدىر كوزگو كورۇنبوگون كۇچ ادامدى دانيارگا جەتەلەگەندەي، ەريكسيزدەن جاكىنىراك بارگىڭ كەليپ، ۋشۋل ىرداپ جاتكان ءتۇنت ءمۇنوز، ۋنچىكپاس دانياردىڭ  چىن ەلە ءوزۇبۇ، ەگەردە ال بولسو، ۋشۋل كەزدە ءجۇزۇ، ءوڭۇ كانداي ەكەنين كورگيڭ كەلەت. كوڭۇلۇ تولكۋپ، وبونگو جانى بالكىگان جاميلا اردايىم ۋشينتيپ،  جاكىنداي بارگاندا ءوزۇ دا بيلبەي دانيارگا اكىرىن كولۋن سوزچۋ…” دەگەن ىنتىزار سوزدەر... وسى ءسات مەنىڭ دە ءۇنىم شىعىپ كەتتى. ول جايلاپ، قوڭىرلاپ سىزدادى. كەلە-كەلە تەرەڭدە قايناعان جان سىرى سىبىرلەپ اتىپ كەلە جاتقان تاڭداي مولدىرەدى. بۇل نە؟ دانياردىڭ ءانى مە؟ ءيا! دانياردىڭ ءانى! كوز الدىمدا  بەيمازا جۇرەگىنىڭ قۇشتار اۋەزىنە جانى  ءسۇيىنىپ، دانيار تۇر!  ول كەڭ دالانىڭ تىنىسىنداي مول  دەم شىعارىپ،  سارى سانا باسقان كوكىرەگىن ءبىر بوساتىپ،  جەڭىلدەپ الىپ، كۇرمەلىپ جۇرگەن ءتىلى  كەنەت سويلەي جونەلىپ:

اي جارىق، تىپ-تىنىش اتىراپ،

جۇرەكتەر تاعى دا قاۋىشتى.

جانارىڭ جۇلدىزداي جارقىراپ،

تولقىتتى، سابىردى تاۋىستى،-دەدى.

دانيار وسى ءسوزدى  كەرىلگەن  اق سەلەۋلى  دالاعا، مۇنارتقان تاۋلارعا، اقشا بۇلتتارعا…  تولقىعان داريالار مەن شالقىعان كولدەرگە، كوكجيەكتەن اسىپ، بۇرالاڭداپ الىسقا ۇزاعان قارا جولدارعا  كوز تىگىپ، اھ ۇرعىزعان ارمان عىپ، تولعانا ايتتى. ىشىنە قالاي عانا سيىپ جۇرگەن، بۇل الاپات سەزىم! ونىڭ ءانى  كەڭ جايىلىپ، دالا بوپ مۇلگىدى، كول بوپ كولكىدى،  بۇلدىر ساعىم بوپ تولقىدى. كوكەيتەستى ءدىتى  الى دە… ءالى دە ەركىندىككە شىعا الماي،  ۇزدىكتىرە ۇمسىندىرىپ، جۇرەكتى شىرەي بەردى. جۇرەك بۋلىققان اۋىر سازدان جارىلىپ كەتە جازدادى. دانيارعا وسىنشاما شىدام … ءتوزىم قالاي بىتكەن… قالاي؟ ادامنىڭ بولاتتاي بەرىك ەركىن قاراڭىز… ەركىن!

-بۇل قانداي ءان؟  قىرعىز ءانى سەكىلدى.

تيىشتىڭ بۇل  ءسوزى جان جىلىتىپ، سەزىم وتىن ۇرلەدى، مەن كۇلىمسىرەپ: -سولاي ما؟!- دەيمىن كوكەيىمدە بەيمازا ويلار تولقىن اتىپ.

تيىش تا مىنا  اۋەنگە جانى ءيسىندى مە،  تامىلجىپ قانا ىشتەي قوشتاپ،  باس يزەدى.

تيىش  قىرعىز اندەرىن جاقسى بىلەتىن-ءدى. ورتا مەكتەپتى  وش وبلىسىنىڭ قادامجاي سەلوسىندا (تۋعان اعاسى قارپۋللا التاەۆ تاشكەنتتىڭ زاڭ ينستيتۋتىن ءبىتىرىپ، وسى جەردە پروكۋرور بوپ قىزمەت ەتەتىن-ءدى.)  قىرعىزشا بىتىرگەن. كەيىن ەلگە ورالىپ، ءوزىنىڭ  “كوممۋنار” سوۆحوزىندا جۇمىس ىستەپ، ونەرپاز جاستاردىڭ انسامبلىنە قاتىسىپ، سارىسۋدىڭ قىزعالداقتى دالاسىندا قىرعىز ءانىن  شىرقاپ جۇرگەن بالاۋسا كەزىندە كەزىكتىرگەم-ءدى. ەكەۋىمىزدىڭ جۇلدىزىمىزدى جاراستىرعان دا قىرعىز ءانى ەدى.

جۇرەك تولقىعان وسى ءبىر ساتتە ء“جاميلانىڭ” تاعى ءبىر بەتى كوزىمە شالىندى:

“…بير ازدان كيين جاميلانىڭ كولدورۋ اكىرىن جازىلا بەريپ، ال دانيارگا بوي سالىپ، سۇيەنە كالدى دا، باشىن سەكين گانا انىن يينينە كويدۋ. وشوندو كىزۋ كەلە جاتكان توكمە جورگو ءجۇرۇشۇنون جانڭىلىپ، كايرا وشول زامات وڭولو كەتكەن سىڭارىنداي وبون  ايتكان  دانياردىن ءۇنۇ  مۇدۇرۇلە تۇشكەنسۇپ، ءۇزۇلىپ، كايرا  جاڭىدان تاڭشىپ، كۇچ الدى…”

تاعاتتان ايىرىلعان  كوڭىل ءلۇپىلىن سىرەسكەن سابىرمەن شىم-شىمداپ قانا بىلدىرگەن دانياردىڭ ءانى ءوزىن سەلك ەتكىزگەندەي بوپ، جانار تاۋشا اتىلدى ءبىر.  بۇلا سەزىم بۇرق ەتىپ، ءان قايىرماسى ىستىق قۋاتپەن بيىككە قاراي… قىرعىزدىڭ ۇلى تاۋلارىنىڭ اسقار شىڭدارىنا ورلەپ، سامعادى ءبىر.

بار ءانىم سەن، ءجاميلا،

دارمەنىم سەن، ءجاميلا!

ءتىل ۇشىندا وسى ءسوز. ول ءارى جۇمساق،  ەركەلى، نازدى، ءارى سونداي وتتى… دانياردىڭ اۋەلەپ كەتكەن ءۇنى  قايىرىلا كۇيىلعان سۇڭقارشا قالىقتاي  باسەڭدەپ، قايتادان كەربەز كەرىلىپ، كەڭ تىنىس الىپ مامىرلادى:

اسىل زاتىم،

پەريزاتىم،

جان راحاتىم!  -دەگەن قۇشتار ءسوزدىڭ لەبىنە بالقىدىم.

وسى ءۇش جول: ءجاميلا مەن قاليقانىڭ، دانيار مەن نۇعىماننىڭ اھىلاعان ىستىق دەمىندەي سەزىلدى. تىرشىلىك ءسانى، ءومىردىڭ ىرقى، ونىڭ قادىر-قاسيەتى، كوپ پەندە بىلە بەرمەيتىن بارقى وسى ءبىر قۋاتتى، قايراتتى،  اسقاق ويلى ارماندى ادامداردىڭ جۇرەگىندە  ەكەنى سەزىلدى. مەن  سول  قۇدىرەتتى  جۇرەكتەردىڭ پەرنەسىن باسىپ وتىرمىن با، ءتاڭىر-اۋ! اياداي ۇيىمە قازاقتىڭ  ۇشى-قيىرى جوق كەڭ دالاسى سيدى. قىرعىزدىڭ  كوك تىرەگەن تاۋلارى سيدى. قىرعىز بەن قازاقتىڭ سىرنايلى وزەندەرى مەن اققۋلار قونعان ايدىن كولدەرى سيدى. ءيا، ءيا، اياداي ءۇيىمىز قازاقتىڭ  يەن دالاسى بوپ كەڭەيدى. قىرعىزدىڭ  كوگىلدىر تاۋلارى بوپ بيىكتەدى. وزەن-كولى بوپ تولقىدى. مەن تامىزدىڭ جىپ-جىلى، جۇپ- جۇمساق ماقپال ءتۇنىن،  الىستان  قىزىقتىرعان ۇمىتتەي جىلت-جىلت ەتكەن جۇلدىزدار ساۋلەسىن، سىلدىراي جۇگىرگەن بال بۇلاقتى، مارجان شىق باسقان وزەن بويىن، ماڭقيعان ماڭعاز تاۋلاردى كورىپ، ءتۇن قۇستارىنىڭ سورعالاعان اۋەزىنە قۇلاق ءتۇرىپ وتىرمىن.

تامىزدىڭ بۇل ءتۇنى ماۋجىراپ،

بىزدەردى جەتكىزدى ارمانعا.

قامىقپا، قاراي بەر، جاۋدىراپ،

ريزا بوپ تاعدىرعا، جالعانعا!

بۇل سوزدەردى دانيار انىق ايتتى. ءجاميلا الدىندا تاعدىردىڭ  نە قوقايى تۇرسا دا  سوعان كونگەن ءدىتىن سەزدىرىپ، دانياردىڭ  جان-جۇرەكتى ۇيىرگەن وسى ءبىر سوزىنە باسىن ءيىپ، قۇلاي بەرىلدى. ءبىر اۋىل بەتىنە كەلىپ، “وسىڭ نە؟” دەپ توقتاتا الماعان ءجاميلا دانياردىڭ ءانى الدىندا  سىندى، ءوستىپ.

 

*     *      *

كوكەيىمدە دانياردىڭ ءانى… الماتى كوشەلەرىنىڭ ابىر-دابىرى كوزگە كورىنبەي، ىزى-قيقى شۋى  قۇلاققا شالىنباي، مەن  ءوز ويىممەن ءوزىم بوپ، ءتۇس قايتقان مەزگىلدە  تەلەستۋدياعا كەلدىم. مۋزىكا رەداكتسياسىنىڭ  بولمەسىندە ءبىر قىزىل پيانينو بار. بولمە بوس تۇر ەكەن. مەن جايلاپ پيانينونىڭ قاقپاعىن اشىپ، اقىرىن عانا  كلاۆيشتاردى باسىپ، ىشتەي اندەتتىم. سالدەن سوڭ بىرەۋلەر بولمەگە كىرىپ-شىعا باستادى. بىرەۋلەردىڭ تۋ سىرتىمدا  ءۇنسىز تىڭداپ تۇرعانىن سەزدىم.

-بۇل  قانداي ءان؟

-قازاق ءانى... الدە قىرعىز ءانى؟

بۇل ساۋالدى كىمدەر ايتىپ تۇر؟ وعان ءمان بەرگەم جوق. مەن ءۇنسىز ءتۇيىلىپ: -دانياردىڭ ءانى!-دەپ ىڭعايسىزدانا جىميىپ، ورنىمنان تۇرەگەلدىم.

“دانياردىڭ ءانى! دانياردىڭ ءانى…وھو، بۇل ءان ەرتەڭ شىڭعىس ايتماتوۆپەن بولاتىن پرەسس-كونفەرەنتسيادا ورىندالسا، ءا!”

ءاپ-ساتتە وسى ءسوز تەلەستۋديا باسشىلارىن، رەداكتورلاردى،  رەجيسسەرلاردى ويدا جوقتا الەككە ءتۇسىردى. بۇلاي بولادى دەپ، ويلادىم با، تەگى؟

باس رەداكتور جاپپار ومىربەكوۆ، باس رەجيسسەر ساپارعالي شاريپوۆ… ءبار-ءبارى جيىلىپ، ءاندى  ءوز اۋزىمنان تىڭدادى. مەن ونى  ءسوزسىز ىڭىلداپ قانا ايتتىم. ءوز ءسوزىمدى جاسىردىم. جۇرەكسىندىم. وسى ستۋديادا مەنىمەن بىرگە ىستەيتىن، جاسى ۇلكەن بەلگىلى اقىندار بار. سولاردان يمەندىم.

ءان تىڭدالىپ بولدى. ساپارعالي شاريپوۆ وتە قۇشتار سەزىمدى، قيالى باي، العىر ويلى جان. بىردەن قىزا سويلەپ، قۋانعانى بولۋى كەرەك، مۇلدە شالقىپ: -وي، قانداي رومانتيكالىق ءان! ءان ەمەس،  اريا! دانياردىڭ ارياسى! شىڭعىستىڭ  وت -جالىندى ليريكاسى! وۋ، جاپەكە، بۇل ءاندى  ءبىز ەرتەڭ ەفيرگە شىعارۋىمىز كەرەك! شىڭعىسپەن كەزدەسۋدەگى ماعىنالى،  تەبىرەنىستى سوزدەردىڭ “تۇزدىعى” بولادى، بۇل ءان! ءا، جاپەكە، ءسىز كەنجەبولات شالاباەۆيچپەن سويلەسىڭىز،  “شىڭعىسقا تاماشا ءان تارتۋى بولادى دەڭىز»، -دەدى، اقسارى ءجۇزى الاۋلاي قىزارىپ.

بۇل ءسوزدى ۇندەمەي تىڭداعان رەجيسسەر ءاسمان دۇيىمباەۆ: -زناچيت، انگە ءسوز جازىلۋ كەرەك، - دەدى، ءوز-وزىنەن ءابىرجىپ،  ءدايىم ماڭگىرىپ، قيال قۇرساۋىندا  جۇرەتىن ادەتى.

جاپپار ومىربەكوۆ قىسىق كوزىن سىعىرايتىپ، وزىنشە ءبىر ويعا شومدى. وتىرعاندار  ءسوز اقىرىن كۇتتى. ءبىر كەزدە: -مەن… مەن بارمىن عوي! تالاي كومپوزيتوردىڭ انىنە ءسوز جازدىم. جانە شىڭعىسپەن موسكۆادا بىرگە وقىدىم. دوسپىز ەكەۋىمىز. ء“جاميلانىڭ” سول كەزدە قالاي ورىسشا جازىلعانىن بىلەم!  مولودەتس، يليا! مەن  مۇنىڭ اندەرىن جانىمداي جاقسى كورەم، جاپەكە، مەنىكى دە بوسپەلىك بولماسىن، ء“وزىم جازام” دەسەڭ قارسىلىعىم جوق.

جاپەكە، وسى ءاننىڭ  باعىن ماعان قيساڭ قايتەدى، ا؟-دەپ اقىن ساتتار سەيىتقازين  سىبانىپ شىعا كەلدى.

ساتتار اقكوڭىل. ادال. اڭعال. سابيدەي سەنگىش. ءتىرى پەندەگە زيانى جوق، كىمگە بولسا دا، “بولسىن” دەيتىن، اقجۇرەك. البەتتە، اقىندىق جەلىگى بار. ماقتان سۇيەدى. لەپىرىپ، اسپانداپ، اۋەلەپ كەتەدى. شىڭعىسپەن قۇدايدىڭ قۇتتى كۇنى تەلەفونمەن سويلەسكەنىن جىر قىلىپ، سوعان ءوزى ءماز بولادى دا جۇرەدى. كەي ءسوزىنىڭ الدى بار، ارتى جوق، قوجاناسىر… مەن ىشتەي ساتتارعا قالاي كونىپ قالعانىمدى بىلمەدىم. ەشكىم قارسى ءۋاج ايتپادى. جاپپار كۇلىمسىرەپ باس يزەدى دە قويدى. ساتتار كەلىپ مەنىڭ يىعىما قولىن سالىپ: -ماعان ءانىڭنىڭ ولشەمىن بەر. بۋىن سانىن ايت، -دەدى.

ساپارعالي ساتتارعا سەنەرىن، سەنبەسىن بىلمەگەن جانشا اڭىرا قاراپ:  -ءان تەكستىن وتە… تروگاتەلنو جاز! ونى  وسى وتىرعان ءبارىمىز، ءيا، داجە كەنجەبولات شالاباەۆيچتىڭ ءوزىن قاتىستىرىپ، كەرەك بولسا، ول كىسىنىڭ كابينەتىنە جيىلىپ، تىڭدايمىز ءبىز، سەيتقازين، جولداس!-دەپ اق ءتىسىن  جارقىراتا  كۇلىپ، ء“ساتتى بولسىن!” دەگەن جانداي ءماز بولا قول سوقتى. وتىرعانداردىڭ ءبارى شۋلاسا قوشتادى.

وسى سوزدەن كەيىن مەن ساتتارعا ءاننىڭ ءمان-جايىن، ءوز ويىمدى، «ءجاميلادا» ءوزىم قىزىققان كورىنىستەردى ايتىپ، ءاننىڭ ولشەمىن كورسەتتىم.

جۇمىس اياعىنا دەيىن ءسوز دە جازىلدى. ونى اۋەلى ءوزىم وقىدىم. ىشتەي كەلىسكەم جوق. ساتتاردىڭ  الىپ-ۇشقان كوڭىلىنە  قىلاۋ تۇسىرگىم كەلمەدى. ساتتار وزىنشە ءماز. ۋاقىت تار. مەن سونى ويلادىم. باسشىلارىمىز ءان بىتكەن ەكەن دەپ شۇعىل ىسكە كىرىستى. بىرەۋلەر كونسەرۆاتورياعا تەلەفون سوعىپ جاتتى.نە كەرەك، ءانشى دە تابىلدى. مەندە ەرىك جوق. ءبار-ءبارىن وزدەرى كەۋ-كەۋلەپ الىپ كەتتى. شاماسى ءبىر... ءبىر جارىم ساعات مۇعدارىندا ساتتاردىڭ ءسوزى تالقىعا ءتۇستى.

مەن  ءار قيلى سەزىم قۇشاعىندا اڭ-تاڭ بوپ، ۇيگە قايتتىم.

 

*      *      *

 

كەشىندە  ۇيدە  ساتتار سەيىتحازيننىڭ ولەڭىن دومبىراعا قوسىپ،  قايتا-قايتا ايتۋمەن بولدىم:

مەن ەدىم ەلىمدى ساعىنعان،

تۋعان جەر دامىنە تابىنعان.

كەلەمىن، ۇزاق جول الدىمدا،

ماحاببات كۇتەمىن اۋىلدان.

قايداسىڭ سەن، ءجاميلا،

ارمانىم سەن، ءجاميلا.

ارداعىم سەن،

ابزالىم سەن، قالقاجانىم!

جۇرەكتە كوپ سىر بار قايناعان،

ارمانسىز وتەتىن قايدا، ادام.

كۇنىنە ءجۇز كورسەم، ءجاميلا،

كوزىمنىڭ جانارى تويماعان.

وسى ءسوزدى  اندەتكەن سايىن باعانا   ءبىزدىڭ جاستار رەداكتسياسىندا بولعان تالقىلاۋدى قاز-قالپىندا  ەلەستەتتىم.  اقىن جاقان سماقوۆ بىردەن: -قىزىق.  دانيار: “مەن ەدىم ەلىمدى ساعىنعان” دەگەنى نەسى؟ ساتتار، وسى شۋماعىڭ - ءساتسىز شۋماق. دانيار  سول  شەكەر اۋىلىندا ءجۇر. تاعى دا: “كەلەمىن ۇزاق جول الدىمدا، ماحاببات كۇتەمىن اۋىلدان” دەيسىڭ. ال،  وسى  جولدا...  ءدال وسى اۋىلدا دانياردىڭ  جاميلاداي ناقسۇيەرى قۇدايدىڭ قۇتتى كۇنى  قاسىندا ءجۇر. استىق تاسىعان قارا جولدا دا ەكەۋى، جانە سەيىتى بار، جۇبىن جازبايدى، -دەدى كۇلىمسىرەي باسىن شايقاپ.

ساتتاردىڭ  توزاڭدانىپ جۇرەتىن قاراسۇر ءجۇزى قابارىپ، ىشتەي ءتۇيىلىپ، الگى ءسوزدى جاقتىرمادى.

ءسال ۇنسىزدىكتەن كەيىن: -  جاقان، وتتاما سەن، دانياردىڭ قاي جەردە، كىممەن جۇرگەنىن بىلەم مەن،  -دەپ ساتتار ءسوزىنىڭ اياعىن جۇتىپ، ءدۇرس ەتە قالدى.

جاقان جىميىپ ەزۋ تارتتى دا، ۇندەمەدى. وتىرعاندار ساتتاردىڭ  ءسوزىن  قوشتاعان جوق. ىشتەي جاقاندى جاقتادى.

جان بالاسىنا  تىك سويلەمەيتىن بيازى جىگىت – كومپوزيتور باقىتجان قۇرمانعاليەۆ: -مەن اقىن ەمەسپىن، ارينە، بىراق، ءان ءسوزىنىڭ قالاي جاسالاتىنىن بىلەمىن. ول  ءجاي پوەزيادان مۇلدە بولەك دۇنيە. اقىندار وسىعان ءمان بەرمەيدى. كەيبىرەۋى تۇسىنبەيدى دە. سوزىنە ءان جازىلسا بولعانى. سوعان ءماز. اسىلى، ءان سوزىنە  ەشقانداي كوممەنتاري جۇرمەيدى. وسى شۋماقتا العاشقى ەكى جول: “ساعىنعان”، “تابىنعان” دەيتىن سوزدەرمەن ادەمى ۇيقاسىپ تۇر، ال، ساتتار اعا، ءتورتىنشى  جولىڭىز “اۋىلدان” دەپ الگى ەكى جولمەن ونشا قيىسپاي جاتىر. سىزگە ونى جوندەۋ قيىن دا ەمەس. بۇل – ءبىر. ەكىنشىدەن ايتايىن دەگەنىم - يليا  شىڭعىستىڭ  وسى ءاندى تۋعىزعان ەپيزودىنا  ءدال تۇسكەن. وتە ءدال! كومپوزيتور مەن جازۋشىنىڭ كەرەمەت تۇيىسكەن ۆيدەنيەسى بۇل. ايتپەسە، ءان شىقپاس تا ەدى. سول سۋرەتتى ءدال... وتە ءدال بەرۋ كەرەك تەكستە. جاي عانا قارادۇرسىن بايانداۋ دانياردىڭ وبرازىن بەرە المايدى. بۇل ءان دانياردىڭ  - جان سەزىمى. ونىڭ كىم ەكەندىگى، اسقاق ارمانى... جانە وندا قانداي جۇرەك بارى وسى اندە  بار شىرايىمەن وتە... وتە جارقىن كورىنۋى ءتيىس. بۇل ءان ادام كوڭىلىن اۋەلەتەتىن بيىك رومانتيكا! -دەپ وتىرعانداردى  ويلاندىرىپ تاستادى.

ءوزىم جونىندە  مۇنداي ءسوزدى ەستۋىم ءبىرىنشى رەت بولار، تەگى. جاڭا ءانىم وسىلايشا وبەكتەلەيىن دەدى.

باقىتجان كوپتىڭ ىشىندە  قوڭىر قوزىداي عانا تىپ-تىنىش جۇرەتىن جىگىت. ورىنسىز سۋىرىلمايدى. كيلىكپەيدى. ءجوندى-ءجونسىز جۇلقىنبايدى. ارتىق سوزگە جوق. ونىسى سول جۋاستىعىنا، ءيى  جۇمساقتىعىنا بايلانىستى ەمەس، ءوزىنىڭ جاراتىلىسى، زاتى سولاي. سىرلى سەزىمدى مۋزىكانت. باقىتجاننىڭ جاڭاعى پىكىرى مەنىڭ جۇرەك پەرنەمدى ءدال باستى. بىلىكتى كومپوزيتوردىڭ تالعامىن ايتتى.

ساپارعالي: -ءاپ، بارەكەلدى، مەنىڭ كوكەيىمدەگى ءسوز، شىڭعىس پروزاسى تۋدىرعان ءانىمىزدىڭ كوركەم بولعانى جاقسى. عافۋ ەت، ساتتار، ءبارى اسىعىس بوپ جاتىر. تەكستىڭدى دۇرىستاپ قارارسىڭ، -دەدى باقىتجاننىڭ سوزىنە قىبى قانىپ.

جاپپار ەندى اقىن ابدىكارىم احمەتوۆكە بۇرىلدى. جىبەك مىنەزدى بۇل ءبىر ىزەتتى جان ىرجيىپ قانا كۇلدى دە: - بۇرسىكۇنى كەزدەسۋ… ۋاقىت تىعىل-تاياڭ. ءان ءسوزى وڭاي ەمەس، مەن ءوزىم كەيبىر ءان ءسوزىن وتە ۇزاق جازام. ءتىپتى، كەيبىرەۋىنە شامام دا كەلمەدى. كومپوزيتورلاردى قۇر ەمەكسىتىپ، اۋرە قىلدىم. وسى جاقىندا عانا يليانىڭ «ەسكە الۋ» دەپ اتالاتىن ەلەگيالىق انىنە ءبىر ايداي ۋاقىتىم كەتتى. قارت جاۋىنگەرلەردىڭ كەشەگى سوعىس كەزىن، ءجۇرىپ وتكەن مايدان جولدارىن ەسكە ءتۇسىرۋى. قاتتى قينالدىم.  جاقاننىڭ، باقىتجاننىڭ ءسوزى دۇرىس، ساتتار.  ءبىرىنشى شۋماقتى  قايتا قاراشى، ءاننىڭ باستالۋى عوي. ءبارىمىزدىڭ ءسوزىمىزدىڭ قيسىنى، ءيا، دىتتەگەن ويىمىز - ءان ءسوزى كومپوزيتوردى تولقىتقان تەبىرەنىستى ەپيزودقا  ءدال كەلگەنى جاقسى، -دەدى، ءوزىنىڭ مايدا قوڭىر بيازى ۇنىمەن.

وسى سوزدەن كەيىن ءبارىمىزدى ءسال ۇنسىزدىك تۇنجىراتتى. ساتتاردىڭ ابسيعان  جۇزى قاراۋىتىپ، سالپيعان ەرىنى بوزارىپ، كوزى  شۇڭىرەيىپ، ەكى يىعى قۋسىرىلىپ، باسىلا بەردى. ساۋساقتارىن سىتىرلاتا  بۇراپ، ىشتەي بۋلىعىپ، جارىلىپ كەتە جازدادى. شىلىمىن الىپ، قايتا-قايتا تۇتاتقىسى كەپ، قاتتى تىپىرشىدى.

جاڭاعى پىكىرلەردىڭ ءبارىن ءۇنسىز تىڭداعان رەجيسسەر  ءاسمان دۇيىمباەۆ: - ا، پوچەمۋ دانيار ءان قايىرماسىندا  “قايداسىڭ سەن، ءجاميلا؟” دەيدى، -دەپ بارىمىزگە تەسىلە قارادى، -ۆەد ءجاميلا دانياردىڭ قاسىندا ءجۇر عوي. ءبىر اۋىلدا، ءبىر قىرمان باسىندا، مايماق ستانتسياسىنا استىق تاسىعاندا دا ەكەۋى، ءيا، الگى كىشكەنتاي سەيىت بار،  بىرگە شىعادى عوي، جولعا. ساتتار، بۇرسىكۇنى  شىڭعىسپەن كەزدەسۋدى  مىنا  ساپەكەڭ ەكەۋىمىز وتكىزەمىز، ءبىز وسى اننەن باستاپ،  ءار كىمنىڭ سويلەيتىن سوزىنە جاۋاپ بەرەمىز. ءان سوزىنە ايتىلعان  جاڭاعى  زامەچانيەلەردى جوندە! جوندەمەسەڭ ءاندى  بەرمەيمىز، -دەپ  لوق ەتكىزدى.

ساتتاردىڭ قۇتى قاشتى.

ءسوز كەزەگى  جاپپارعا تىرەلدى. جاپپار: - شىڭعىسپەن كەزدەسۋدە  يليانىڭ بۇل ءانى،  ءسوز جوق، ورىندالادى. شىڭعىس، البەتتە، وتە سىرلى سەزىمدى  ويلى جان، ءاندى ىجداعاتپەن  تىڭدايدى. سوزىنە زەر سالادى. ءان –دانياردىڭ ءانى بولعان سوڭ دانياردىڭ نە دەيتىنىنە كوڭىل قويادى. ءوزىنىڭ پوۆەسىندەگى  سۋرەتتەلگەن  ءومىر انگە قالاي تۇسكەن، سوعان ءمان بەرەدى. شىڭعىس قازاق ءتىلىن جاقسى بىلەدى. ءسوزدىڭ  ءتۇيىنى،  ساتتار، مىنا  جىگىتتەردىڭ ەسكەرتۋلەرىنە ويلانا قارا. مەن سەنى  باسقا جۇمىستارعا  جەكپەي-اق قويايىن، بار ۋاقىتىڭدى  وسى انگە سالشى، باۋىرىم، -دەدى، جايىپ-شۋىپ.

ساپارعالي  شاريپوۆ وتىرعانداردى  بارلاي قاراپ: -جاپەكە، ءبارى تۇسىنىكتى. ساتتار ءان ءسوزىن رەتكە كەلتىرۋى كەرەك. باسقا ءىستىڭ ءبارى ءجون-جونىمەن  جاسالىپ جاتىر. بىراق، ۋاقىتىمىز وتە تار. جانە بار تىرلىگىمىزدى  كەنجەبولات شالاباەۆيچتىڭ ءوزى قاداعالاپ وتىر. قام جەمەڭىز، جاپەكە، ءبارى دۇرىس بولادى. ال،  يليا، ءان ءسوزى جونىندە ءوزىڭ ەشتەڭە ايتپادىڭ عوي، -دەپ ماعان ىم قاقتى.

مەن  ءسال كۇمىلجىپ: -ءان ءسوزىن ەكى جاقتاپ جونگە كەلتىرەمىز، ساپەكە، -دەدىم.

ساتتار قوزعالاقتاپ، ەپتەپ قاباعى اشىلىپ، جۇزىنە قان جۇگىرىدى، شىرايى كىردى. قايتىمى تەز ادام: - جاقسى،  جوندەيمىن، -  دەدى.

تاعى ءبىر جايدى ۇمىتىپ بارادى ەكەم، ول دا ەرىكسىز ەزۋ تارتقىزدى. سول تالقىلاۋدان كەيىن ساتتاردىڭ   ارىنى باسىلىپ، ءجۇنى  جىعىلعانداي وزىنە-ءوزى كەلە الماي قويدى. كوريدوردا  شىلىمدى  ءۇستى-ۇستىنە بۇرقىراتىپ،  مەنىڭ قاس-قاباعىما ۇرلانا قاراپ: -يلياجان، كەيبىر اندەرىڭە ءوزىڭ ءسوز جازۋشى ەدىڭ عوي، شىنىڭدى ايتشى، مىنا انگە ءوزىڭ  نابروسكا جاساعان جوقسىڭ با؟-دەدى كۇمىلجىپ.

سەزدىم. ىشتەي جاسقانا سويلەدى. اياپ كەتتىم. اڭقىلداعان وسى ءبىر  ءزىلسىز جاندى تازالىعى، پاكتىگى… ءبىر نارسەنى  ويلاماي  ايتا سالاتىنى، ارتىنان پۇشايمان بوپ جوندەپ جۇرەتىن قاسيەتى ءۇشىن جاقسى كورۋشى ەدىم. جاڭاعى  ساۋالىنا  “ جازعام جوق” دەگەندەي تەك  باسىمدى يزەدىم دە قويدىم. كوڭىلىنە  قاياۋ تۇسىرگىم كەلمەدى. شىڭعىس پەن ەكەۋىنىڭ  جولداستىعىن دا ويلادىم. جۇمىستا وتىرىپ شىڭعىسقا  تالاي رەت تەلەفون سوققانىن، ودان اقشا سۇراعان كەزدەرىن دە كورگەن ەدىم. بىرەۋلەر مۇنداي ءىستى جىمىسقىلانىپ،  بىلدىرمەي، جاسىرىن ىستەيدى عوي، ال، ساتتاردىڭ بار ءىسى دابىرا. وسىنىڭ ءبار-ءبارىن ويلاپ: “ساكە، دايىن شىعارماعا قاشاندا سىنشى كوپ. ءوز جۇرەگىڭىزدىڭ ءلۇپىلىن تىڭداڭىز. ءسوز قادىرىن بىلمەيدى ەمەس، بىلەسىز، ء“جاميلانىڭ” ءار ەپيزودىنا زەر سالىڭىز. اسىرەسە، دانيار، ءجاميلا، سەيىت ۇشەۋىنىڭ مايماق ستانتسياسىنا استىق تاپسىرىپ كەلە جاتىپ، جىلانداي يرەلەڭدەگەن قارا جولدا ءبىر-بىرىمەن ءۇنسىز ارباسۋى، تاعاتتان ايىرىلعان ءجاميلانىڭ اربادان تۇسە قالىپ، دانياردىڭ ارباسىنا  جاناسا ءجۇرۋى… مەڭىرەيگەن دانياردىڭ  كەنەت اندەتە باستاۋى… مىسالى، ساكە، وسىنداي جاندى سۋرەتتەر، تامىزدىڭ ايلى ءتۇنى… ويلانىڭىز، - دەدىم، مەن دە  ىشىمدە بۋلىققان ءوز قۇپيامدى  ءوزىم سەزدىرگەندەي بوپ.

ۇيدە  وسىنىڭ ءبارى كوز الدىمنان ءوتىپ جاتتى.

بەسىك تەربەتىپ وتىرعان تيىش: -جانىم،  بوتيكوم، ۇيىقتاي قويشى، ءانى… ءانى قالعىدىڭ، باۋكەتايىم! -دەپ باۋىرجاندى وبەكتەپ: - ءوز ءسوزىڭ قايدا؟ - دەدى جايمەن عانا.

-ە، تيىش، ول ءالى تولىق بىتكەن جوق.

-ساتتار اعانىڭ الگى ءسوزى قالاي؟

مەن ىشتەي  اندەتكەن كۇيى  بۇل ساۋالدى  جاۋاپسىز قالدىردىم. الدەن سوڭ: -بۇگىن قازان ايىنىڭ ونىنشى جۇلدىزى، ءا، تيىش؟-دەدىم.

- شىڭعىس اعا قاشان كەلەدى؟

-ەرتەڭ. ال، ارعى كۇنى - شىڭعىسپەن كەزدەسۋ.  “دانياردىڭ ءانى” ستسەناري بويىنشا پرەسس-كونفەرەنتسيانىڭ سوڭىندا ورىندالادى.

-ءانشىڭ كىم؟

-مادەش نيازبەكوۆ.

-مادەش؟

-ءشامشىنىڭ “جۇرەك سىرى”،  “قاراكوز” اندەرىنىڭ باعىن اشقان تاماشا تەنور. 1958-جىلى ول – قازاق ونەرىنىڭ موسكۆادا وتكەن ەكىنشى ونكۇندىگىندە ۇزدىك ونەر كورسەتىپتى. سودان ونى بىردەن كونسەرۆاتورياعا  ۆوكالدىق فاكۋلتەتكە الىپتى. بىزدەن الدەقايدا ەرەسەك جان. ءوزى جامبىلدىق. وسىدان ءبىراز جىلدار بۇرىن جامبىلدىڭ درامتەاترىندا قىزمەت ەتىپتى. كۇلاش ساكيەۆا ەسىمدى ءانشى بار ەمەس پە، دراما ءارتيسى… سول اپاڭنىڭ  جولداسى ەكەن. بىراق،  اجىراسىپ كەتىپتى. مادەش وتە كوركەم،  سۇلۋ ءۇندى سەرى. مەن مادەشكە “دانياردىڭ ءانىن” تەلەفونمەن ايتىپ بەرگەنىمدە ول جەر-كوككە سيماي قۋاندى. انگە  وتە زەردەلى، زەرەك ەكەن،  ءاندى ەكىنشى رەت قايتالاعانىمدا  ءوز ءانىمدى وزىمە قاز-قالپىندا مولدىرەتتى. ونىڭ ءۇنى ماعان ءانىمنىڭ قانداي دەڭگەيدەگى ءان ەكەنىن انىق تانىتتى. تەنورلاردىڭ ارمانى بولادى، قۇداي قالاسا، “دانياردىڭ ءانى”. مادەشتى رويالدا سۇيەمەلدەيتىن پيانيست سەمەن  بەنەديكتوۆيچ كوگان. بيبىگۇلدىڭ كونتسەرتمەيسترى. قازاق ءانىن جاتقا وينايدى. تاڭعالاسىڭ. انا جولى ساعان كومپوزيتور سەرگەي راحمانينوۆ تۋرالى ءبىر كىتاپ كورسەتتىم، ەسىڭدە مە؟

-ءيا.

-سول كىتاپتا كومپوزيتور ساۋساقتارىنىڭ سۋرەتىن بەرىپتى. الەمدەگى  پيانيستەردىڭ ءبارى  سول قۇدىرەتتى ساۋساقتىڭ بىتىمىنە تاڭ-تاماشا بولادى. سەمەن كوگاننىڭ ساۋساقتارى دا سول  سەرگەي راحمانينوۆتىڭ ساۋساقتارى سەكىلدى ۇزىن، سالالى، جۇمساق… لىپىپ تۇر. و، ول كىسىنىڭ رويالدا ويناعانىن كورسەڭ، ون ساۋساق اق، قارا كلاۆيشتاردىڭ ۇستىندە جىبىرلاعان بالا تولقىنداي بيلەپ جۇرەدى، مۇلدە.  بەينەلەۋگە ءتىل جەتپەيدى. “دانياردىڭ ءانى” وسىنداي  عاجاپ ادامداردىڭ قولىنا ءتيىپ وتىر.  ماعان رەجيسسەرلار ءان ورىندالىپ جاتقاندا ءپيانيستىڭ سول جاعىندا نوتانى ءوزىڭ اشىپ وتىراسىڭ...ۇستىڭە ادەمى كوستيۋمىڭدى كيىپ كەل، دەدى.

تيىش مۇڭايا باس يزەدى. جۇزىنە اڭىرا قارادىم دا ەشتەڭە دەمەدىم.

-كوستيۋمىڭدى حيمچيستكاعا  بەرىپ ەم…

مەن قوبالجۋلى كوڭىلمەن: - ءان ەرتەڭ پرەدسەداتەلىمىزدىڭ كابينەتىندە تىڭدالادى، -دەدىم.

جۇرەگىمدى ۇرەي بيلەدى.

 

*     *     *

 

قازاننىڭ ون ەكىنشى جۇلدىزى. ۇلى ساسكە. تەلەستۋديا فوەسى. ساتتار مەنى شىڭعىس ايتماتوۆپەن تانىستىردى.

شىڭعىس ماعان ويلانا قارادى دا: - كومپوزيتور ينيبيز عو، جاكشى… ابدان جاكشى!-دەدى ۇنىنەن مەيىرىم لەبى سەزىلىپ.

ساتتار  اپتىعا سويلەيتىن ادەتى: -يليانىڭ اندەرى حالىق اراسىندا ءجيى ايتىلادى،-دەپ قالدى.

شىڭعىس ىزەتپەن باس يزەدى. ساتتار ءسوزىن قايتا جالعادى:-شىڭعىس باعانا ايتتىم، كەشە  “دانياردىڭ ءانى” تىڭدالدى. ءبىزدىڭ گوسكوميتەتتىڭ پرەدسەداتەلى كەنجەبولات شالاباەۆيچتىڭ كابينەتىندە. ول جيىنعا كومپوزيتورلار مەن  ديريجەرلار، انشىلەر… اقىندار، جۋرناليستەر… وھو، قازاق مۋزىكاسىنىڭ كوريفەيى، ەشكىمگە دەس بەرمەيتىن  ازۋلى كومپوزيتور، پروفەسسور ەۆگەني گريگورەۆيچ برۋسيلوۆسكي قاتىستى. اناۋ-مىناۋعا بۇرىلمايتىن بۇل ءبىر پاڭ كوكىرەك جان سول كۇنى ستۋديادا ريشات ابدۋللين ەسىمدى اتاقتى انشىمىزگە  ءبىر جاڭا ءانىن جازدىرىپ بولىپ، سونىڭ ءمان-جايىن كەنجەبولات شالاباەۆيچقا ايتۋعا كىرگەن بەتى ەكەن. كەنجەكەڭ برۋسيلوۆسكيدى  قۇشاق جايا قارسى الىپ، قوشەمەت كورسەتىپ، قاسىنا وتىرعىزدى. مادەش نيازبەكوۆ “دانياردىڭ ءانىن” ورىندادى. رويالدا پيانيست سەمەن كوگان، وي، ءبىر شالقىتتى دەيسىز. ءسوزدىڭ قىسقاسى، شىڭعىس، برۋسيلوۆسكي “دانياردىڭ ءانىن” اريا دەپ باعالادى.

مەن  ساتتاردىڭ مىنا سوزىنە  قىمسىنىپ، ءوزىمدى قويارعا جەر تاپپادىم. ساتتارعا ءسال قاباعىمدى ءتۇيىپ، قارسىلىق ءبىلدىرىپ،  “قويساڭىزشى” دەگەندەي يشارات ءبىلدىردىم. ساتتار ونى  ەلەڭ دە قىلعان جوق. امالىم قۇرىپ، ۇيالىپ،  ەرىكسىز جىميدىم.

شىڭعىس…زيپا بويىندا وزگەشە ءبىر  سىپالىق، يبا بار; سىپتاي ءتىپ-تىك سۇلۋ تۇلعاسىندا ءبىر ءمىن جوق، اسا سابىرلى،  بيازى جان مەنى مەيىرلى كوزىمەن باۋرادى. مەن جونىندە  سامبىرلاپ ءبىراز ءسوز ايتىپ تاستاعان ساتتارعا دا يىلە كوڭىل ءبولىپ، كىشىپەيىل قاسيەت، ءارى ورەسى بيىك كىسىلىك كەلبەت تانىتىپ، “جاكشى…  جاكشى” دەپ ەمىرەنە قوشتادى.

ءسويتىپ تۇرعاندا قاسىمىزدان ءوتىپ بارا جاتقان رەجيسسەرىمىز ءاسمان دۇيىمباەۆ ماعان جالت بۇرىلىپ،  وزىنە ىمداپ شاقىردى. اسىعىپ-اپتىعىپ جۇرەتىن ادەتى. ماعان قادالا قارادى دا: -تەز… تەز بار ۇيىڭە. جۇزىڭدە شارشاۋ بار. ءبىر-ەكى ساعات ۇيىقتاپ ال. ماڭدايىڭنىڭ قىرىس-تىرىسى جازىلادى. بەتىڭ تەگىستەلەدى،  -دەپ ەزۋ تارتىپ، ەركەلەتە  ارقامنان قاقتى، - ءان دايىن. وعان قام جەمە. مادەش  مولدىرەپ تۇرعان تەنور ەكەن.    حوروشو! ال، ەندى،  سەن ۇيىڭە قاراي زاۋلا. ادەمى كوستيۋم كي. ونسىز ەفيرگە شىعارمايمىن. بار… بار…

 

*     *     *

 

ۇيگە كەلدىم. تيىشتىڭ ءجۇزى سىنىق.

-نە بولدى؟ - دەدىم اڭ-تاڭ بوپ.

تيىش ۇندەمەدى.

مەن دەگبىرسىزدەنىپ: -نەمەنە، باۋكەتاي اۋىرىپ قالدى ما؟ –دەپ بەسىكتە ۇيىقتاپ جاتقان  باۋىرجانىما ۇڭىلە قارادىم. ول ماۋجىراپ، تىپ-تىنىش جاتىر.

تيىش  كۇمىلجىپ: -كوستيۋمىڭدى… -دەدى ءسوزىنىڭ اياعىن جۇتىپ.

-نەمەنە؟ –دەدىم  ەشنارسەگە تۇسىنبەي.

-حيمچيستكاعا باردىم. كوستيۋمىڭدى تازالاپ بىتبەپتى.

تيىش  ءبىر ءتۇرلى جازىقتى كوزبەن ءجۇزىن تومەن سالىپ، ۇندەمەدى.

ماڭدايىمنان سۋىق تەر ءبىلىندى. اڭىرىپ، دال بوپ تۇرمىن. تيىش جاسىدى. “ادەمى كوستيۋمىڭدى كي!”  رەجيسسەر ءاسمان دۇيىمباەۆتىڭ ءسوزى... سالىم سۋعا كەتتى.

ەسىمە  وتىن-سۋعا كيىپ جۇرگەن ەسكى قاراكوك پيدجاگىم تۇسە كەتكەنى. ول پەشتىڭ ارتىندا ەلەۋسىز عانا  ءىلۋلى تۇرعان-دى. باردىم دا سونى الدىم، بالكونعا شىعىپ، قاعىپ-قاعىپ جىبەرىپ: -جاقسىلاپ ۇتىكتە، - دەپ، تيىشقا ۇستاتا بەردىم.

تيىش جابىرقاۋ كۇيدە  پيدجاكتى قولىمنان زورعا… زورعا الدى. ءۇن جوق. پيدجاكتىڭ ەكى جەڭى قىرقىلىپ قالعان ەكەن، ونى   ادىپتەدى. تازارتتى.  سونان سوڭ  كۇرسىنىپ قويىپ، ۇتىكتەۋگە كىرىستى. ناركەس جانارىنان ءۇزىلىپ تۇسكەن تامشىلار ىستىق ۇتىككە ءتيىپ، شىجىلداپ جاتتى.

جۇرەكتە ءبىر قۋانىش، ءبىر تولقۋ. مۇنداي ساتتە قالاي دەم الاسىڭ؟

 

*     *     *

 

كوگىلدىر ەكران ارقىلى  كۇللى قازاق جۇرتىن تەبىرەنتكەن سول كەزدەسۋ كەشىندە  شىڭعىس ايتماتوۆ الماتى ينتەلليگەنتسياسىنىڭ قايماعى – كورنەكتى، بەلگىلى اقىن-جازۋشىلار مەن جۋرناليستەردىڭ، ارحيتەكتورلار مەن سكۋلپتورلاردىڭ، عالىمداردىڭ،  مۋزىكانتتاردىڭ الدىندا ءوز ءومىر جولىن، شىعارمالارىنىڭ  جازىلۋ تاريحىن،  قىرعىز بەن قازاقتىڭ  ەجەلگى  تۋىسقاندىعىن، ادەبيەتتەرىمىزدىڭ بايلانىسىن… ەلدىك، ەرلىك سالتىمىزدى، “ماناس”  جىرىن العاش رەت زەرتتەپ، قاعازعا تۇسىرگەن شوقاندى، سول زەرتتەۋدى  اسا ىجداعاتتىلىقپەن  جان-جاقتى تەرەڭدەتە قاۋزاپ، ونى كۇللى الەمگە تانىتقان قوس عۇلاما-مۇقتار اۋەزوۆ پەن الىكەي مارعۇلان ەڭبەكتەرىن ماقتانىش  سەزىممەن تولعادى. اسىرەسە، ەرتەدە “ماناس” جىرى توڭىرەگىندە  ءبىر  ايتىستار  بۇرق ەتە ءتۇسىپ، كلاسسيكالىق ەپوسقا قاۋىپ تونگەندە فرۋنزەدە وتكەن بۇكىل وداقتىق عىلىمي كونفەرەنتسيادا ارعى-بەرگى تاريحتان تارتىپ،  اعىل-تەگىل سويلەگەن مۇقتاردىڭ  جويقىن سۇسىن، اسقاق بەدەلىن… وزىنە دەگەن قامقورلىعىن جەر-كوككە سيعىزباي، جىبەكتەي سىزىلعان  ليريكالى تولعانىسىمەن، وي ءبىر،  اۋەلەتتى  دەيسىز!

سۇقپاتتى جۇرگىزگەن جاپپار ومىربەكوۆ شىڭعىستىڭ ورەلى بولمىسىنا ءدان رازى بوپ، رەتتى جەرىندە  بىرەۋلەرگە ساۋالدار بەرگىزىپ، ولارعا دەگەن شىڭعىستىڭ دايەكتى ءسوزى، اقىلدى جاۋابىنا جانى ءسۇيسىنىپ، جادىراپ، مۇلدە راحاتتانىپ وتىردى.

اڭگىمە سوڭىندا  ءانشى مادەش نيازبەكوۆتىڭ ورىنداۋىندا “دانياردىڭ ءانى” شىرقالدى. پيانيست سەمەن كوگان ءرويالدى  قۇشتار سەزىممەن مولدىرەتتى. ءان ليريكالى لەپپەن جىبەكتەي ەسىلدى. مادەشتىڭ سول ءبىر  رومانتيكالىق شالقۋى بايسالدى قالىپتا وتىرعان شىڭعىستىڭ ءوزىن سابىر، تاعاتتان ايىردى. شىڭعىس شابىتتانا قوزعالاقتاپ، ءبىر ءتاتتى قيالعا بەرىلدى. ءان ورىندالىپ بىتكەندە  ورنىنان ۇشىپ تۇرىپ، رويالدىڭ قاسىنا كەلىپ، ارقايسىمىزعا  كۇلىمسىرەي باسىن ءيىپ: -چوڭ راحمات! چوڭ راحمات!-دەپ ىزەتپەن قولىمىزدى قىستى.

مەن  شىڭعىسقا  “دانياردىڭ ءانىنىڭ” نوتاسىن سىيعا تارتتىم. نوتانى الىپ تۇرىپ شىڭعىس: -“دانياردىن وبونۋ” ءوز دابىشىم! ەمي داگى  بير جاكشى  كۇندوردو جاميلانىن وبونۋن جازىپ كويسوڭ بولوت تۋرباي بى! – دەپ قيىلا  تىلەك ەتتى.

مەن دە تولقىپ: -قۇداي قالاسا، شىڭعىس اعا!-دەدىم.

(جالعاسى بار)

Abai.kz