2017 جىلدىڭ سوڭعى كۇندەرى مەن 2018 جىلدىڭ العاشقى كۇندەرى يراندا بولعان نارازىلىق شەرۋلەرى جۇرت نازارىن وزىنە اۋداردى. ەلدەگى ازىق-تۇلىك باعاسىنىڭ شارىقتاۋى، جۇمىسسىزدىقتىڭ ءوسۋى ءتارىزدى الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق جاعدايعا بايلانىستى مەشحەد قالاسىندا باستالعان كوتەرىلىس ءتۇرلى تالاپتار قويىپ، ەل بيلىگىنە قارسى ۇرانمەن يراننىڭ بىرنەشە ايماعىندا جالعاسىپ جاتىر.

يراننىڭ قاۋىپسىزدىك مينيسترلىگى تەك ءتارتىپ بۇزۋشىلار مەن ازعىرۋشىلاردىڭ كەيبىرەۋىنىڭ انىقتالىپ، قاماۋعا الىنعانى تۋرالى حابارلاعان. ازاتتىقتىڭ پارسى تىلىندە حابار تاراتاتىن فاردا راديوسىنىڭ 3 قاڭتاردا تاراتقان سوڭعى مالىمەتتەرىنە قاراعاندا، يراننىڭ 70-كە جۋىق قالاسىندا ءوتىپ جاتقان نارازىلىق شەرۋلەرى باستالعالى بەرى مىڭداعان ادام قاماۋعا الىنىپ، 21 ادام مەرت بولعان. الەۋمەتتىك جەلىلەردە مەرت بولعاندار سانىنىڭ 21 ادامنان دا كوپ ەكەندىگى جانە شەرۋگە شىققاندار مەن پوليتسيا اراسىندا قاقتىعىس ورىن الىپ، كەڭسەلەر مەن كولىكتەردىڭ ورتەنگەنى تۋرالى حابار تارادى.

جەرگىلىكتى gوليتسيا قىزمەتىنىڭ مالىمەتتەرىنە سۇيەنە وتىرىپ، يسنا اگەنتىگىنىڭ حابارلاۋىنشا، يران تۋىن كوشەدە ورتەگەن بۇزاقىلار ۇستالعان. فرانتسيانىڭ سىرتقى ىستەر ءمينيسترى يرانعا وسى اپتاعا جوسپارلاعان ساپارىن كەيىنگە قالدىردى. قارسىلىق شەرۋدىڭ باستى سەبەبى - ەلدەگى قىمباتشىلىق پەن  جۇمىسسىزدىق دەڭگەيىنىڭ  كۇرت وسۋىنەن بولسا كەرەك.

رەسمي دەرەكتەرگە سۇيەنسەك،  2017 جىلى ەلدە جۇمىسسىزدىق دەڭگەيى 12,4 پايىزعا ارتقان. دەمەك، بۇل 80 ميلليونعا جۋىق حالىقتىڭ 3 ميلليوننان استامى جۇمىسسىز دەگەن ءسوز. سوڭعى جىلدارى بىرنەشە كاسىپورىننىڭ جابىلىپ، جۇمىس ىستەۋىن توقتاتۋى ەلدەگى جۇمىسسىزدىقتىڭ وسۋىنە سەبەپ بولدى. جۇمىس ورىندارىنىڭ جابىلۋىنا يرانعا سالىنعان ءتۇرلى سانكتسيالار اسەر ەتپەي قويمادى. سونىمەن قاتار، ەل ىشىندە قىمباتشىلىق پەن كوررۋپتسيا بەلەڭ الدى. مۇنىمەن قوسا، ۇكىمەتتىڭ ميللياردتاعان قارجىنى سيرياداعى، يەمەندەگى، ليۆان مەن يراكتاعى شيتتەرگە جۇمساۋىنا قارسى سەبەپتەردەن  باستاۋ العان شەرۋدىڭ  ۇشقىنى ءار جەردە ورتكە  اينالىپ، شەرۋگە شىعۋشىلار مەملەكەتتىڭ سىرتقى ساياساتتاعى ىسىراپشىلدىعىن دا سىنعا الدى. الەۋمەتتىك جەلىلەردە تاراپ جاتقان مالىمەتتەرگە قاراعاندا، شەرۋگە شىققاندار بيلىك باسىنداعى كوسەم، كونسەرۆاتور، اياتوللا ءالي حامەنەيگە عانا ەمەس، رەفورماشىل باعىتتاعى پرەزيدەنت حاسان روۋحانيگە دە قارسى ۇرانداعان. نارازىلىق شەرۋىندە "حامەنەيگە ءولىم!", "ديكتاتورعا ءولىم!", "حالىقتىڭ ۇرانى – رەفەرەندۋم!", "رەفورماتور مەن كونسەرۆاتور، ءداۋىرىڭ تاۋسىلىپ جاتىر!" دەگەن ۇراندار ايتىلعان.

يران بيلىگى جەلتوقساننىڭ 31-ءى كۇنى Instagram الەۋمەتتىك جەلىسى مەن Telegram مەسسەندجەرىن بۇعاتتاپ، بۇل شەشىمدى "بەيبىتشىلىك پەن ازاماتتاردىڭ قاۋىپسىزدىگىن" قامتاماسىز ەتۋ قاجەتتىگىمەن تۇسىندىرگەن. جەلتوقساننىڭ 30-ى كۇنى تەگەرانداعى نارازىلىق شارالارى بارىسىندا 200 ادام ۇستالعان، ولاردىڭ اراسىندا 40 ادامدى بيلىك "زاڭسىز جيىننىڭ ۇيىمداستىرۋشىلارى" دەپ اتاعان. ەلدىڭ ورتالىق بانكى مەن ۇكىمەتتىڭ ارەكەتىن قاتاڭ سىناۋدان باستالىپ، سالىمشىلاردىڭ شەرۋىنە ۇلاسىپ، بۇرق ەتكەن بۇل وقيعا جايلى  الەۋمەتتىك جەلىلەردە ءتۇرلى ۆيدەولار تارالىپ، ءار الۋان پىكىرلەر ايتىلۋدا، وقيعانى اسىرا جازىپ جاتقاندار دا بار. يران دەسە ءبىر ساۋساعى بۇگۋلى جۇرەتىن امەريكا وسىنداي ءساتتى قالت جىبەرىپ السىن با؟ شەرۋ باستالعاننان بەرى امەريكا پرەزيدەنتى دونالد ترامپ ءوزىنىڭ Twitter پاراقشاسىندا بىرنەشە رەت رەاكتسيا ءبىلدىرىپ، يراننىڭ بارلىق جاعىنان جەڭىلگەنىن، وزگەرىس ءساتى كەلگەنىن جازدى.   1 قاڭتار، دۇيسەنبى كۇنگى جازباسىندا ول يران بيلىگىنىڭ ارەكەتىنە توقتالا كەلە، "يران حالقىنىڭ جىلدار بويى جانىشتالىپ كەلگەنىن", "ادام قۇقىعىمەن بىرگە يراننىڭ بايلىعى دا تونالعانىن" ايتقان. ترامپتىڭ پىكىرىنە قوسىلعان امەريكانىڭ وزگە دە ساياساتكەرلەرى يرانداعى نارازىلىققا قولداۋ بىلدىرەتىندىكتەرىن مالىمدەگەن. يران پرەزيدەنتى ح.رۋحاني بۇل پىكىرلەرگە  جاۋاپ رەتىندە ترامپتىڭ اتىن اتاماي "امەريكاداعى بۇل مىرزانىڭ" بىرنەشە اي بۇرىن يران حالقىن "تەرروريست" دەپ تە اتاعانىن ۇمىتىپ كەتكەنىن جانە ونىڭ يراندىقتارعا جاناشىرلىق تانىتۋعا حاقى جوق ەكەندىگىن ايتقان.  ا.حامەنەي يران-يراك سوعىسىندا  شەيىت بولعانداردىڭ وتباسىمەن 2 قاڭتار، سەيسەنبى كۇنگى كەزەكتى كەزدەسۋىندە سويلەگەن سوزىندە يرانداعى شەرۋلەر جايلى توقتالا وتىرىپ، "جاۋلار مەن ولاردىڭ دۇشپاندىق ارەكەتتەرىنە توتەپ بەرەتىن نارسە، ول -  حالىقتىڭ باتىلدىعى مەن جانكەشتىلىگى جانە يماني رۋحى" ەكەنىن اتاپ ايتتى.

يران بيلىگى وسى سوڭعى جاعدايلارعا سىرتقى كۇشتەردىڭ اسەرى بار ەكەنىن مالىمدەدى. الايدا يرانداعى نارازىلىققا بايلانىستى يزرايل ءوزىنىڭ قاتىسى جوعىن، ايتسە دە يراندىقتاردىڭ تالابىن قولدايتىندىعىن بىلدىرسە، بۇۇ مەن ۇلىبريتانيا، گەرمانيا جانە ەۋروپا وداعىنىڭ سىرتقى ساياسات مەكەمەسى باسشىلارى مەن وكىلدەرى يراننىڭ ەلدە بەيبىت ميتينگ وتكىزۋ جانە شەرۋگە شىعۋشىلاردىڭ قۇقىعىنىڭ تاپتالماۋى كەرەكتىگىن ەسكەرتكەن.  بۇۇ شەرۋدە مەرت بولعانداردىڭ ءىسىن زەرتتەۋگە مۇددەلىلىك تانىتتى. شەتەلدەردەگى، ونىڭ ىشىندە باتىس ەلدەرىندەگى يران دياسپورالارىنىڭ دا يران حالقىمەن بىرگە ەكەندىكتەرىن مالىمدەگەنى تۋرالى ايتىلۋدا.

يراندا مۇنداي تولقۋلار ارا-تۇرا بوي كورسەتىپ تۇرادى. قىزۋ قاندى يراندىقتار ساياساتتان باستاپ، فۋتبول ويىنىنا جانكۇيەر بولىپ، كوشەدە ۇرانداتىپ،  شەرۋگە شىعا بەرەدى. ولار ءۇشىن بيلىككە ءوز تالاپ-تىلەكتەرىن ايتىپ  كوشەگە شىعۋ ۇيرەنشىكتى جاعداي دەسە دە بولادى.  الايدا تۇيمەدەيدى تۇيەدەي ەتىپ جەتكىزۋگە قۇمار الەۋمەتتىك جەلىلەر وقيعاعا ماي قۇيىپ، اسىرا  كورسەتۋدە. دەگەنمەن دە مۇنداي شەرۋلەر بيلىكتىڭ حالىقپەن ساناسۋعا ماجبۇرلەيتىنى انىق. سىرتقى ساياسات الەمىندە دوسىنان دۇشپانى كوپ كورىنەتىن يراندا بولعان مۇنىڭ الدىنداعى باس كوتەرۋلەر تاجىريبەسىن ەسكەرە وتىرىپ، بۇل جولعى شەرۋلەر ءبىراز كۇننەن سوڭ باسىلادى دەۋگە تولىق نەگىز بار. ال قازاقستان ءۇشىن كاسپي ارقىلى شەكتەسەتىن كورشىمىزدىڭ تىنىشتىعى وتە ماڭىزدى. قازاقستان مەن يراننىڭ بايلانىسى جان-جاقتى دامىپ كەلەدى. يران بىزدەن اۋىل شارۋاشىلىق ونىمدەرىن، اسىرەسە استىقتى كوپ ساتىپ الاتىن ەلدىڭ ءبىرى.  كورشى ەلدە سوققان داۋىلدىڭ سالقىنى بىزگە دە تيمەسىنە كىم كەپىل؟

بولاتبەك باتىرحان، شىعىستانۋشى

Abai.kz