جاقىندا رەسەيدىڭ ءبىرىنشى تەلەار­ناسىنداعى «زاكرىتىي پوكاز» توك-شوۋىندا قازاق كينوسى تالقىعا سالىندى. الەكساندر گوردونىڭ بۇل باعدارلاماسى ەرەكشە نازارعا ىلىنگەن كينوتۋىندىنى كورسەتىپ، ارتىنان ونى مامانداردىڭ تالقىسىنا سالاتىنى بەلگىلى. كينوسىنشىلار مەن رەجيسسەرلەر ءفيلمنىڭ يدەياسىنان باستاپ، اكتەرلەردىڭ شەبەرلىگى جانە تەحنيكالىق ساپاسىنا دەيىن جىلىكتەيدى. وسىنداي قىزۋ تالقىنىڭ تاقىرىبىنا اينالعان رەجيسسەر گۇلشات (گۋكا) وماروۆانىڭ «باقسى» ءفيلمى ۇلتىمىزدى ۇياتقا قالدىردى. باعدارلاماعا قاتىسقان ورىستىڭ زيالى قاۋىم وكىلدەرى كينومىزدى تالقىلايمىز دەپ وتىرىپ، ۇلتتىڭ ۇياتتى تۇسىن شەنەپ ءوتتى. ورايى كەلگەن ءساتتى قالت جىبەرمەي، جاھاندانۋ زاڭدىلىعىنا سايكەس قازاقتى «جۇتىپ» قويساق دەگەن شوۆينيستىك پىكىرىن اشىق جەتكىزدى.

وقىرمانعا تۇسىنىكتى بولۋ ءۇشىن اۋەلى ءفيلمنىڭ قىسقاشا فابۋلاسىنا توقتالساق. باس كەيىپكەر ايداي - باقسىنىڭ ومىردە ءپروتوتيپى بار. ول - الماتى ماڭىندا ۇڭگىرتاس دەگەن جەردە تۇراتىن ءبيبىفاتيما. فيلمدە ىزدەگەننىڭ جوعىن تاۋىپ، اۋرۋدىڭ دەرتىنە شيپا بەرەتىن وسى باقسىنىڭ ءومىرى بەينەلەنەدى. ەگەر قالالىق ادۋىندى كاسىپكەر ونىڭ اتا-باباسىنان مۇرا بولىپ كەلە جاتقان «كيەلى مەكەنىنىڭ» ورنىنا ساۋدا، ويىن-ساۋىق ورتالىعىن سالۋعا كىرىسپەگەندە، ايدايدىڭ ءومىرى سولاي وتە بەرەر مە ەدى؟... قىسقاسى، وقيعا وسىلاي ءوربيدى.

جاقىندا رەسەيدىڭ ءبىرىنشى تەلەار­ناسىنداعى «زاكرىتىي پوكاز» توك-شوۋىندا قازاق كينوسى تالقىعا سالىندى. الەكساندر گوردونىڭ بۇل باعدارلاماسى ەرەكشە نازارعا ىلىنگەن كينوتۋىندىنى كورسەتىپ، ارتىنان ونى مامانداردىڭ تالقىسىنا سالاتىنى بەلگىلى. كينوسىنشىلار مەن رەجيسسەرلەر ءفيلمنىڭ يدەياسىنان باستاپ، اكتەرلەردىڭ شەبەرلىگى جانە تەحنيكالىق ساپاسىنا دەيىن جىلىكتەيدى. وسىنداي قىزۋ تالقىنىڭ تاقىرىبىنا اينالعان رەجيسسەر گۇلشات (گۋكا) وماروۆانىڭ «باقسى» ءفيلمى ۇلتىمىزدى ۇياتقا قالدىردى. باعدارلاماعا قاتىسقان ورىستىڭ زيالى قاۋىم وكىلدەرى كينومىزدى تالقىلايمىز دەپ وتىرىپ، ۇلتتىڭ ۇياتتى تۇسىن شەنەپ ءوتتى. ورايى كەلگەن ءساتتى قالت جىبەرمەي، جاھاندانۋ زاڭدىلىعىنا سايكەس قازاقتى «جۇتىپ» قويساق دەگەن شوۆينيستىك پىكىرىن اشىق جەتكىزدى.

وقىرمانعا تۇسىنىكتى بولۋ ءۇشىن اۋەلى ءفيلمنىڭ قىسقاشا فابۋلاسىنا توقتالساق. باس كەيىپكەر ايداي - باقسىنىڭ ومىردە ءپروتوتيپى بار. ول - الماتى ماڭىندا ۇڭگىرتاس دەگەن جەردە تۇراتىن ءبيبىفاتيما. فيلمدە ىزدەگەننىڭ جوعىن تاۋىپ، اۋرۋدىڭ دەرتىنە شيپا بەرەتىن وسى باقسىنىڭ ءومىرى بەينەلەنەدى. ەگەر قالالىق ادۋىندى كاسىپكەر ونىڭ اتا-باباسىنان مۇرا بولىپ كەلە جاتقان «كيەلى مەكەنىنىڭ» ورنىنا ساۋدا، ويىن-ساۋىق ورتالىعىن سالۋعا كىرىسپەگەندە، ايدايدىڭ ءومىرى سولاي وتە بەرەر مە ەدى؟... قىسقاسى، وقيعا وسىلاي ءوربيدى.

ايتا كەتەرلىك تاعى ءبىر جاعداي، بۇل سوڭعى جىلدارى تۇسىرىلگەن وتاندىق كينولاردىڭ ىشىندە «جامان ەمەس» دەگەن باعا العان فيلم. ال، شەتەلدەردە «باقسىنىڭ» اتاعى اسپانداپ تۇر. ولاي دەيتىنىمىز، گونگكونگتا وتكەن حالىقارالىق «Asia pacific award» فيستيۆالىندە ەكى بىردەي جۇلدە جەڭىپ الدى. ونىڭ ءبىرى - ۇزدىك ايەل ءرولى، ەكىنشىسى - ۇزدىك مونتاج ءۇشىن بەرىلدى. سونداي-اق، اقش-تاعى «The Women's International Films and TV showcase» فيستيۆالىندە دە جۇلدەلى ورىنعا يە بولدى.

ەندى ءبىرىنشى ارناداعى باعدارلاماعا ورالساق. «زاكرىتىي پوكاز» توك-شوۋىندا ساراپشىلار ەكى توپقا بولىنەدى. ءبىر توپ فيلمگە وڭ باعا بەرسە، ەكىنشىسى ونى تەرىسكە شىعارادى. «باقسى» تالقىلانعان باعدارلامادا قولداۋشى توپتا رەسەيدىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن ءارتىسى ناتاليا ورىنباساروۆا، جازۋشى ميحايل ەليزاروۆ، كينوسىنشى يۋري گلاديلششيكوۆ جانە بەلگىلى جۋرناليست ەليزاۆەتا پەتروۆا بولدى. ال، قارسى پىكىر ايتۋشىلاردىڭ قاتارىندا كينوتانۋشى، كينوسىنشى ءارى رەجيسسەر الەكساندر شپاگين، رەجيسسەرلەر الەكساندر تاراسوۆ پەن راشيد نۋگمانوۆ جانە كينوسىنشى ماكسيم ەيديس بار سونداي-اق، قوناقتا گۇلشات وماروۆمەن قوسا، اكتەرلەر فارحات امانقۇلوۆ جانە تولەپبەرگەن بايساقالوۆ، وپەراتور رافيك گالەەۆ بولدى.

ءفيلمنىڭ كوركەمدىك جاعىنا، اكتەرلەردىڭ شەبەرلىگىنە، وبراز­داردىڭ ءوزارا بايلانىسىنا قاتىستى پىكىرلەرگە جانە تۋىندىنىڭ ەشبىر جانرعا جاتپايتىندىعى جونىندەگى وتكىر سىندارعا توقتالماي-اق قويالىق. ول كينو سالاسى ماماندارىنىڭ ءىسى. ءبىز تەك كينوعا عانا ەمەس، قازاق ۇلتىنا ايتىلعان سىنداي بولىپ كورىنگەن بىرنەشە پىكىردىڭ توڭىرەگىندە اڭگىمە وربىتسەك. ول - تۋىندىنىڭ قوس تىلدىلىگىنە قاتىستى ورىس زيالىلارىنىڭ ويى.

- ءفيلمنىڭ نەگىزگى سيۋجەتتەرى ازيالىق مادەنيەتتىڭ توڭىرەگىندە وربىسە دە، ونىڭ ەرەكشەلىكتەرى ەسكەرىلمەگەن. جانە بۇل تۋىندى جارتىلاي ورىس ءتىلدى بولعانىنا قاراماي، ورىس كورەرمەنىنە دە لايىقتالماعان. ءبىزدىڭ دە توبەمىزدەن داۋىس جىلدامدىعىمەن ۇشىپ ءوتىپ، ەۋروپاعا جول تارتقان دۇنيە. باقسىنى، جالپى شىعىستى ەۋروپالىقتار قالاي ەلەستەتسە، سونداي ەتىپ تۇسىرىلگەن. اتاقتى فيستيۆالدەر مەن اقشاسى بار ورتانىڭ قابىلداۋىنا شاقتالعان، - دەدى الەكساندر شپاگين. ونىڭ پىكىرىن ءىلىپ الىپ كەتكەن ماكسيم ەيديس:

- «باقسىدا» ويناعان اكتەرلەر ورىس تىلىندە ساۋاتسىز سويلەيدى. ولار ءوزارا جانسىز، ءنارسىز ديالوگتار قۇرادى. «ە، تى چو ناچالنيك؟» دەگەن سياقتى تىركەستەر ورىس ادەبي تىلىندە جوق. ءتىپتى، اۋىزەكى تىلدە دە ءبىز ولاي سويلەمەيمىز. ونىڭ ۇستىنە سوزدەرگە ەكپىن (ينتوناتسيا) دۇرىس تۇسىرىلمەگەن. ال، كينونىڭ كريمينالدى سيۋجەتتەرىندەگى سويلەمدەردىڭ ستيليستيكاسى ءتىپتى سوراقى. ياعني، قازاقتار ءبىزدىڭ ءتىلدى پايدالانىپ قانا قويماي، ونى لاستاپ جاتىر، - دەپ قايىردى. ءسويتىپ، ورىس كينوسىنشىلارىنىڭ تالقىسىنا تۇسكەن گۇلشات «بۇل فيلم قازاقتارعا ارناپ تۇسىرىلگەن» دەپ اقتالماق بولدى. سوندا ماكسيم ەيديس «ولاي بولسا، فيلم نەگە ەكى تىلدە تۇسىرىلگەن؟ اقىرى قازاقتارعا ارنالعان كينو بولسا، نەگە تازا قازاق تىلىندە ەمەس؟»، - دەگەن سۇراقتى بۇيىردەن قويدى. «قازاقستاندا حالىقتىڭ جارتىسىنا جۋىعى ورىس ءتىلدى» دەگەن ءۋاج ايتقان رەجيسسەردى جازۋشى ميحايل ەليزاروۆ قولدادى. رەجيسسەردى قولداعانى بولماسا، ورىس جازۋشىسى قازاقتاردى وڭدىرمادى.

- نەگە كينونىڭ ەكى تىلدە تۇسىرىلگەنىنە رەنجيسىزدەر؟ گۋكا ءومىردىڭ شىندىعىن تۇسىرگەن. بۇگىندە قازاقتاردىڭ كوپشىلىگى قازاقشا سويلەمەيدى. ءوز انا ءتىلىن بىلمەيدى جانە ونى ۇيرەنۋگە دە قۇلىقتى ەمەس. مەيلى، ولار ورىس تىلىندە قال-قادىرىنشە سويلەي بەرسىن. ويتكەنى، ورىس حالقىمەن يدەنتتىلىككە ۇمتىلادى. كەڭەستىك زاماندى اڭساپ، ورىس بولعىسى كەلەدى. سوندىقتان، رەسەيمەن بارىنشا ينتەگراتسيالانۋعا (ەكونوميكالىق قانا ەمەس، مەملە­كەتتىك، رۋحاني مادەني تۇرعىدا دا دەگەندى ايتقىسى كەلەدى - اۆت.) تىرىسۋدا. بۇل فيلمدە دە قازاقتار ورىستاردى ويناعان، - دەدى ول. قاراپ وتىرساق، قولداۋشى توپتىڭ ءوزى كينو تۋىندىنىڭ كوركەمدىك دەڭگەيى ءۇشىن ەمەس، تەك ارالاس تىلدە تۇسىرىلگەنى ءۇشىن عانا وڭ پىكىر ايتاتىنداي.

وسىنىڭ ءوزى ورىس تىلىندە فيلم ءتۇسىرىپ، ءان ايتىپ جۇرگەن وتاندىق ونەرپازدارعا ساباق بولدى دەپ ويلايمىز. «ولاردىڭ تۇسىرگەن كينوسى، ايتقان ءانى قازاققا كەرەك ەمەس بولعانىمەن، ورىستار باعالايدى» دەگەن پىكىر دە قاتە ەكەنى دالەلدەندى. كوركەمدىك دەڭگەيى تومەن، قوس ءتىلدى شالاعاي دۇنيەگە كورشى ەلدەگىلەر دە ءزارۋ ەمەس. كەرىسىنشە «دارىنسىز كينو» دەپ وزەككە تەۋىپ، اياققا تاپتادى. سوندا مۇنداي ونەرپازداردىڭ تۋىندىلارىن كىم قاجەت ەتپەك؟

باعدارلامانىڭ جۇرگىزۋشىسى الەكساندر گوردون رەجيسسەر گۇلشات وماروۆاعا «باقسى مۇسىلمان با؟» دەگەن سۇراق قويدى. «جو-وق» دەپ كىبىرتىكتەدى رەجيسسەر. راسىندا دا، يسلامدا باقسىلىق، بالگەرلىككە قاتاڭ تىيىم سالىنعان. باقسىلىق قازاق دالاسىندا يسلامعا دەيىنگى كەزەڭدە بولعان ءشامانيزمنىڭ سارقىتى. مۇنى الەكساندر گوردون جاقسى بىلەدى. ونىڭ سۇراعىنىڭ استارىندا «باقسىنىڭ ءوزى مۇسىلمان بولماسا، ونىڭ جان-جاعىنداعى جۇرگەن قازاقتاردىڭ ءبارى مۇسىلمان ەمەس قوي» دەگەن وي جاتقانى تۇسىنىكتى. ا.گوردوننىڭ بۇلاي پايىمداۋىنا تاعى ءبىر سەبەپ بار. فيلمدە ايداي باقسى قايتىس بولعاندا، ونى جەرلەگەن قازاق جىگىتتەرى «اپاشكا جاقسى ادام ەدى، سول ءۇشىن الىپ قويالىق» دەپ توست كوتەرەدى. قانشالىق دىنگە سالعىرت قاراسا دا، قازاق قازانىڭ ۇستىندە اراق ىشپەگەن. تۋىندىداعى وسى ۇيات كورىنىس حالقىمىزدىڭ ءدىني نانىم-سەنىمىنە قاتىستى تەرىس پىكىر تۋعىزىپ، ۇلتتىق نامىسىمىزدى بوتەننىڭ تابانىنىڭ استىنا سالىپ بەردى.

باعدارلاماعا قاتىسقان ورىس زيالىلارى ءۇشىن قازاقتىڭ الەم مو­يىنداعان تاۋەلسىزدىگى، عاسىر­لار قويناۋىنان باستاۋ العان مەم­لەكەتتىلىگىنىڭ قۇنى كوك تيىن سەكىلدى. «ورىس بولعىسى كەلەدى»، «كەڭەس وداعىن اڭسايدى» دەگەن پىكىرلەرىن شىمىرىكپەي ايتادى. ارينە، ولار ايتتى ەكەن دەپ بۇگىن-ەرتەڭ رەسەيدىڭ قاناتىنىڭ استىنا كىرىپ كەتپەسپىز. بىراق، مۇنداي پىكىرلەر كورشى ەلدىڭ ءبىرىنشى، رەسمي تەلەارناسىنان ايتىلىپ جاتقانى ويلاندىرادى. مۇنىڭ استارىندا «قازاقتى ۋىستان شىعارماساق» دەگەن يمپەراليستىك پيعىل، «تاۋەلسىز ەل بولعاندارىڭ قانە، ءالى كۇنگە ءوز تىلدەرىڭدە سويلەي الماي جۇرسىڭدەر» دەگەن مىسقىل جاتقان جوق پا؟...

ەگەر يدەولوگيانىڭ اجىراماس بولىگى سانالاتىن كينو سالاسىنا وسىلاي ءاتۇستى قاراۋدى قويماساق، ءار نارسەگە ۇلتتىق مۇددە تۇرعىسىنان قاراۋدى ۇيرەنبەسەك، وزگەنىڭ مازاعىنا اينالىپ، نامىسىمىزدى اياققا تاپتاتا بەرەرىمىز انىق.

«جاس قازاق ءۇنى» گازەتى