ءار ۇلتتىڭ رۋحىن كوتەرەتىن داناسى مەن داراسى، قول باستاعان باتىرى، ءسوز باستاعان شەشەنى، ەل باستاعان كوسەمى بار. وسەر ەل، وركەندەر جۇرت ونداي الىپتارىنىڭ ىسىنە ادال، ۇلى ويىنىڭ ۇيىتقىسى بولىپ، ونى ۇرپاق ساباقتاستىعىنا اينالدىرادى. ونداي جولدى ساقتاماي، ءوز كەزەڭىنە عانا باس ۇرىپ، باعىنىشتى كۇن كەشكەن ۇلتتىڭ ەرتەڭى كۇماندى، بولاشاعى كۇڭگىرت. سونداي تۇعىرى بيىك تۇلعالاردان قازاق كەندە دە ەمەس، كەنجە دە ەمەس. تاريحتىڭ بەتىن پاراقتاساڭ، عاسىرلار قويناۋىنىڭ قاتپارىنا قادالا كوز جۇگىرتسەڭ، ەلدىڭ ەسەسىن جىبەرمەگەن، جۇرتتىڭ جۇلىعىن شىعارماعان، قاتاردان قالدىرماعان، كوش سوڭىنا تاستاماعان، وزگەمەن تەڭەستىرىپ، ەڭسەسىن تىكتەگەن جاقسى، جايساڭ قازاقتا شوق جۇلدىزداي شوعىر-شوعىر. ەگەر سونى باعالاپ، ولاردىڭ ۇلتىم، حالقىم، جاماعاتىم دەگەن وزىق يدەياسىن تانىتا الساق، ءوزىمىز ءار سوزىنەن دايەك الىپ، تامسانىپ جۇرگەن، وزگەلەردىڭ مىقتىلارىنىڭ قاي-قايسىنان بولسا دا كەم سوقپايتىن زيالىلار بارشىلىق. تەك توتاليتارلىق جۇيە كەزىندە ۋلانعان سانانى تۇزەي الساق بولعانى. ارينە، بۇل ارادا ءبىز ءوزىمىزدى عانا تانىپ، توماعا تۇيىق بولۋدى، وقشاۋ قالۋدى قالاپ وتىرعامىز جوق. ء"بىز كىمبىز؟" دەگەندە ۇلان-اسىر جەرىمىزگە ساي ۇلى ۇعىمداردىڭ الىپ دىڭگەگىنە اينالعان ارىستارىمىزدىڭ ءار ءسوزىنىڭ، ءار وي ءورىمىنىڭ استارىندا رۋحاني بايلىقتىڭ كوكەسى جاتقانىن، ونى ەل بولعان تۇستا كومەسكى قالدىرماي كەيىنگى ۇرپاعىنا تانىستىرىپ، سونىڭ ارناسىنا توعىسۋ كەرەكتىگىن الدىڭعى كەزەككە شىعارساق جەتىپ جاتىر. ماتەريالدىق بايلىققا قول قۋسىرعان قۇلدىقتى ءومىرى ۇزاق رۋحاني بايلىق جەڭىپ، جەڭىس مارەسىنەن كورىنىپ وتىرسا قانە.

وسى رۋحاني بايلىقتىڭ باسىندا تۇرعان دانىشپان ابايدى ءپىر تۇتىپ، جۇگىنەتىنىمىز انىق. اقىننىڭ الىپ ايدىنىنا كوبىمىز قايىق سالۋعا باتىلىمىز بارماعاندا، ولشەۋلى ورەمىزدەن اسۋ ءۇشىن، ويىمىزدىڭ ءوتىمىن ارتتىرۋ ءۇشىن "مەن ءبىر جۇمباق اداممىن، ونى دا ويلا" دەگەن سوزىنە سىلتەمە جاساپ، ءوزىمىز دە جۇمباق كەيىپ تانىتىپ، ولەڭى مەن قاراسوزىنەن ءجيى-ءجيى مىسال الىپ جۇرەمىز. كەيدە سول ارقىلى اقتالۋعا، نە توسىلعان تۇستا جەلىپ ءوتۋدىڭ امالىنا اينالدىرا قوياتى­نىمىزدى نەسىن جاسىرامىز. استانادان الىستا جاتسا دا سول ابايدى الدىمەن ءوزىم تانىسام، ودان سوڭ جۇرتقا جەتكىزسەم، وسكەن ورتاسىن، ارتتا قالعان ۇرپاقتارىن "تىرىلتسەم" دەپ جۇرگەن ءبىر ازامات بار. ول - رەسپۋبليكالىق اباي قورىنىڭ پرەزيدەنتى بالتابەك ەرسالىموۆ. ءبىز ونىمەن تومەندەگى وي ورىمدەرىمىزدى بولىسكەن ەدىك.

- بالتابەك ءبازىلۇلى، ءسىزدىڭ اباي الەمىنە ات شالدىرعانىڭىزعا دا ءبىراز ۋاقىت بولىپتى. ۇلى تۇلعانى قانشالىق دارەجەدە تانىپ ءبىلدىڭىز؟

- اباي الىپ داريا عوي. الىپ داريا­نىڭ مىنەزىن بىلمەي، بولجاممەن تاۋەكەل دەپ ايدىنىنا قايىق سالساڭ، قاپى كەتۋىڭ مۇمكىن. مەن ابايدىڭ ەكىنىڭ بىرىنە ىرىق بەرە قويمايتىن وي تۇڭعيىعى ەمەس، وسكەن ورتاسى مەن ۇرپاقتارى تۋرالى عانا تىربانىپ جۇرگەن جايىم بار. ءوزىڭ ايتقانداي، قازىر ءبىر ادەت ەتەك الىپ بارا جاتىر. كەز كەلگەن ادام ابايدان دايەك ءسوز الادى. بىراق ونىڭ سول ءسوزدىڭ ءمان-ماعىناسىن، استارى قالىڭ، قاتپارى مول تۇپكى ويىن تەرەڭ تۇسىنەتىنىنە كۇمانىم بار. اباي ايتقان ءمىندى ءوز بويىمىزدان ىزدەمەي، وزگەگە تەلىپ، وعان جۇگىنسەم شاتىسپايمىن عوي، باسقانىڭ مىسىن باسامىن عوي دەگەن جىمىسقى وي دا جوق ەمەس-اۋ. ابايدى تولىق بىلگەن ادام، ۇلى اقىننىڭ ءوزى ايتقانداي، ول - تولىق ادام. يماندى دا يبالى - ادام. كىسى اقىسىن جەمەيتىن، كەمباعالعا كەڭ، جەسىر مەن جەتىمدى وزىنە تەڭگەرىپ، تەڭ ۇستاپ، قامقورلىق جاساي الاتىن - ادام. ءىسى مەن ءسوزى الشاق كەتپەيتىن ادال - ادام. ال ءسوزىن ايتىپ، ونى ورىنداماعان ادام... ول تۋرالى ايتپاي-اق قويسام دەيمىن.

وسى كۇنى كەيبىر اعايىندار وزگە ەلدىڭ، اسىرەسە پاتشا زامانىنداعى ورىس اۋقات­تىلارىنىڭ رۋحاني سالاعا تيگىزگەن كومە­گىن ءجيى ايتادى. ونداي ادامدار قازاقتا دا بولعان. اباي دا وسال ورتادان شىقپاعان. كەڭەس داۋىرىندە كوپ ايتاتىن جەتى اتاسى­نان بايلىق ۇزىلمەگەن، قولىنان قۇرىق تۇسپەگەن ناعىز مىقتىنىڭ ۇرپاعى. بىراق اباي سول ورتانى تارك ەتىپ، "جارلى ەمەس­پىن زارلىمىن، ونى دا ويلا تولعانىپ، جۇرتىم دەۋگە ارلىمىن، وزگە جۇرتتان ۇيالىپ", "ساۋلەڭ بولسا كەۋدەڭدە، مىنا سوزگە كوڭىل ءبول", - دەپ قارا حالىقتىڭ قاتارىنا شىققان. اقىلىمەن جۇرتىنا قالقان بولعان. ۇلتىمدى قايتىپ وياتامىن دەپ اششى دا ايتقان، اشىنىپ تا ايتقان. حالىقتى قالجىراتىپ وتىرعاندار­دى تۇينەك تيگىزەردەي تۇيرەپ تە ايتقان. "ەل بۇزىلسا، قۇرادى شايتان ورمەك", "مەن ىشپەگەن ۋ بار ما؟", ء"ىشىم تولعان ۋ مەن ءورت، سىرتىم دۇلەي", "نانىمى جوق، انتى بار، ەل نۇسقاسى كەتتى عوي", - دەگەن. ء"بىر كۇشتى كوپ تەنتەكتى جىعا الماي ءجۇر، ىشتە جالىن دەرت بولىپ، شىعا الماي ءجۇر. اراق ىشكەن، ماس بولعان جۇرتتىڭ ءبارى، نە پايدا، نە زالالدى بىلە الماي ءجۇر", - دەپ كۇيزەلگەن. بۇل ولەڭ جولدارى ساباق الىپ، ساناڭا تۇيۋگە بولارلىق دەسەك، قاراسوزدە­رىندەگى وي ولشەمدەرى ءتىپتى بولەك. مەن ودان بۇل ارادا مىسال الىپ جاتپاي-اق قويايىن. اتتەڭ، كەيدە سونىڭ ءبارىن ويلى كوزبەن ەمەس، ءاتۇستى وقيتىنىمىز، ايتا سالۋ ءۇشىن اۋىزعا الاتىنىمىز وكىنىشتى-اق. بۇل ابايدى تولىق تانىماعاندىقتىڭ كەسىرى.

- سونىمەن ابايعا بەت بۇرۋىڭىز اباي قورىن باسقارۋدان باستالدى ما؟

- ۇلتتىڭ ايبىنى مەن ايبارى بولعان ادام قاشاندا سول ۇلتتىڭ جابىرقاعان ساتىندە، قاباعىنا كىربىڭ تۇسكەن كەزدە، سىن ساعاتتا جەلەپ-جەبەپ وتىرعان عوي. وتكەن عاسىرداعى الاپات سوعىس قازاقتى دا قالجىراتىپ كەتكەندە ابايدىڭ ءجۇز جىلدىق تويى - زيالىلاردىڭ، مەملەكەت قايراتكەرلەرىنىڭ باستاۋىمەن جەڭىس تويىمەن ۇشتاس ءوتىپ، جۇرتتى ءبىر سەرپىل­تىپ، سەرگىتىپ تاستاعانى بەلگىلى. ول كەزدە مەن سەگىز جاستاعى بالا ەدىم. مۇحتار اۋە­زوۆتى سول جولى العاش رەت كوردىم. انام قاسىنا بارىپ سالەمدەسكەننەن كەيىن: "مۇحا، مىناۋ مەنىڭ بالام بالتابەك!" دەگەنى ءالى ەسىمدە. "اناۋ، اسقار توقماعام­بەتوۆ دەگەن اقىن اعاڭ، مىناۋ ءادي ءشارى­پوۆ دەگەن اعاڭ!" - دەپ ەدى.

ەكىنشى رەت اباي تاۋەل­سىزدىگىن العان قازاق جۇرتىن تاعى ءبىر كوككە كوتەرىپ، مەرەيىن ءوسىردى. 1995 جىلى قازاقتىڭ ىرگەلى ەل ەكەنىن، ەلىنە ساي ۇلى­نىڭ بار ەكەنىن دالەل­دەدى. سۇعاناق سۇق كوز­دەردىڭ الدىن­دا ۇرپاعى ۇلى­سىن ارداقتاي الاتىنىن كور­سەتتى. ءاليحان ءبو­كەيحانوۆ ايتپاقشى، قازاق­تىڭ باس اقىنى ۇلىلىقتىڭ ۇلگىسىن وسى ۇلان-اسىر تويىمەن باستاپ بەردى. ودان كەيىن توي تويعا ۇلاسىپ جاتتى. مۇنىڭ ءبارىنىڭ ۇيىتقىسى دا، ۇيىمداس­تىرۋشىسى دا مەم­لەكەتىمىزدىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازارباەۆ ەكەنى ايدان انىق.

سول توي قامى 90 جىلداردىڭ باسىندا-اق باستالعان ەدى. ەل بولۋ­دى ەرتە اڭساعان الاش ارىستارى ءجيى باس قوسقان سەمەيدىڭ زيالى قاۋىمى مەن وبلىس باسشىلارى (ماركەن ءشاي­جۇنى­سوۆتىڭ ەڭبەگى زور بولعانىن ايتا كەتۋىم كەرەك) اقىن تويىنا ءوز ۇلەستەرىن قوسۋعا ۇمتىلدى. اباي قورى قۇرىلدى. بىرنەشە كىتاپ شىعارۋ جوس­پار­لاندى. اباي اتىندا گازەت شىعارساق دەدىك. اقىلداسا كەلە، قازاق ءسوزىنىڭ حاس شەبەرلەرى جۇسىپبەك اي­ماۋىتوۆ پەن مۇحتار اۋەزوۆتىڭ تىكەلەي باستاۋىمەن 12 ءنومىرى جارىق كورىپ، 1918 جىلى توتا­ليتارلىق جۇيەنىڭ تەپكىسىنەن جابىلىپ قالعان اباي جۋرنالىن قايتا جاڭعىرتۋعا بەل بايلادىق. بۇل نيەت جۇزەگە اسىپ، 73 جىلدان كەيىن رۋحاني مۇرا ۇلتىمىزبەن قايتا قاۋىشتى. ەندىگى ەل ارداقتىلارى شىعارعان سول جۋرنال­دىڭ اناۋ عاسىر­داعى ءبىرىنشى نومىرىندە ولاردىڭ وتى ويىنان شىعىپ، قاعازعا ءتۇسىپ، جاريا­لانعان باس ماقالادان ءبىر ءۇزىندىنى وقىرمانعا ۇسىنىپ كورەيىن. "تۇس-تۇستان جاۋ قىسىپ، مال مەن باسقا داۋ ءتۇسىپ، داعدارىپ قازاق ساسقان سوڭ ورىسقا كەلىپ باعىندى... بۇرىنعى داۋرەن كوزدەن ءبىر-ءبىر ۇشتى... ۇرلىق، نە ءتۇرلى ارەكەت كەر­نەي باستادى. ءسوز سىبىر­عا، ءىس جىبىرعا اينالدى. بەرەكە كەتىپ، ازدى، توزدى. سول كەزدە قالىڭ نادان، قارا تۇماندى قاق جارىپ، بۇلاقتاي جارق ەتىپ اباي تۋدى. اقىلدى دانا، راقىمدى ءادىل، شىنعا سۋساعان، قىڭىردى جونگە، قيسىق­تى تەزگە سالماق بولعان، بۇزىقتىقپەن الى­سىپ وتكەن اباي ەدى. قازاقتىڭ ادە­بيەتىنە جان بەرگەن، ءسوزدىڭ سىرتىنان سىر­لاپ، ءىشىن تۇرلەگەن، ولەڭنەن ورنەك شىعارعان، اقىندىق، سىنشىلدىق بىردەي دارىعان اباي ەدى. ونەر تاپ، ارەكەت قىل، تاربيە ال، ىنساپتى، ادال بول دەپ قاقساپ وتكەن، ادام بالاسىن باۋىر تۇت، ادام­شى­­لىققا قىزمەت ەت دەگەن اباي بولاتىن..."

مىنە، الىپتار ءبىرىن-ءبىرى قالاي تولىق­تىرىپ وتىر! وي مەن ءسوزدىڭ ۇشتاسۋى دەگەن وسى شىعار.

- ءبىرتۋار قالامگەر مۇحتار اۋەزوۆ: "اباي جاتقان داريا، مەن ودان شومىشتەپ قانا الدىم" دەگەن عوي.

- ول راس. مەن بۇعان نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ "قازاق حالقىنىڭ كيەسى، ارى مەن نامىسى، اقىلى مەن جۇرەگى - ۇلى ابايدىڭ ارۋاعىنا باسىمدى ءيدىم!" - دەگەن ءسوزىن قوسار ەدىم. ءبىز وسىنى  ءتۇي­سىنسەك، اباي وسيە­تىنە ادال بول­ساق، ءبى­رەۋدىڭ قول استىن پانا­لاپ، قاباعىن باق­پاي، ءوز ءبيلى­گىمىز وزىمىزدە ەكەنىن ۇعىنساق، سونى باياندى ەتىپ، كەيىنگى ۇر­پاققا شىپ-شىر­عاسىن شىعار­ماي تاپ­سىرۋدى ويلاساق، مەن جوعارىدا كەلتىرگەن باس ماقا­لاداعى ازىپ-توزۋدان امان قالىپ، وعان جول بەرمەس ەدىك.

ابايدى قارعادايىم­نان تا­نىپ ءبىلدىم، تابىنىپ ءوستىم دەسەم، قۇداي الدىندا كەشىرىل­مەس كۇناعا قالارىم انىق. كۇن كورۋدىڭ جايى وسى دەپ، ەتەك-جەڭىم جەلپىلدەپ كەڭەس ءداۋىرىن­دە ۇلكەندى-كىشىلى قىزمەت اتقار­دىم. ابايدىڭ جيەنى ەكەنىمدى بىلسەم دە، وعان كوپ ءمان بەرە قويمادىم. ءبىر كىندىكتەن تارا­عان 9 بالانىڭ 8-ءى جەر جاستا­نىپ، سولاردىڭ بوداۋىنا مەن قالىپ­پىن. انام قاپيزا اباي­دىڭ تەتە ءىنىسى ىسقاقتىڭ ۇلى احمەتبەكتىڭ قىزى ەدى. سويتە تۇرا، ول كىسى ناعا­شى­لا­رىم تۋرالى ءتىس جارا بەرمەي­تىن. بالا كەزىمدەگى فا­ميليام ىسقاقوۆ بولاتىن. كەيىن وزگەر­تىپ جىبەردى. ول دا مەن ءۇشىن جۇمباق ەدى. انام اقىل ايتسا: "كارى قويدىڭ جاسىنداي جاسىم قالدى، بايقاپ ءجۇر. اڭىراتىپ كەتپە!" - دەي­تىن. "ادال ءجۇر، كىسى اقىسىن جەمە، ارتىق سويلە­مە، ءار سوزىڭە قاراۋىل قوي، ءشول­مەك مىڭ كۇندە ەمەس، ءبىر كۇندە سىنادى. ونى اباي دەگەن اقىن ايتىپ كەتكەن. سەن ودان اسىپ تۋعان جوق­سىڭ!" - دەپ قۇلاققا ءبىر ءتۇر­لى ەستىلەتىن ولەڭ جولدارىن ءتىز­بەلەپ كەتە­تىن. "ادامزات - بۇگىن ادام، ەرتەڭ توپىراق، بۇگىنگى ءومىر جارىلقاپ الدار بىراق" - دەپ ءبىر قايىرىپ تاستاپ، ودان سوڭ: "ادام - ءبىر بوق كوتەرگەن بوقتىڭ قابى، بوقتان ساسىق بولاسىڭ ولسەڭ تاعى. مەنى مەن سەن تەڭ بە دەپ ماقتاناسىڭ، بىلىمسىزدىك بەلگىسى - ول باياعى. كەشە بالا ەڭ، كەلدىڭ عوي تالاي جاسقا، كوز جەت­تى ءبىر قالىپتا تۇرا الماسقا. ادامدى ءسۇي، اللانىڭ حيكمەتىن سەز، نە قىزىق بار ومىردە ونان باسقا؟!" - دەيتىن. سويتسەم، انامنىڭ ايتپاعى تەرەڭدە ەكەن. باۋىرىمنىڭ اتى اتالىپ ءجۇرسىن دەپ فاميليامدى ناعاشى اتام ىسقاق­تىڭ اتىنا جازدىرىپتى. 20-30 جىلدارى ابايدىڭ ۇرپاقتارىنا جەتەسىز­دەر قىرعيداي تيگەنى ءمالىم. ول از بولعان­داي 1951 جىلى تاعى ءبىر سويقان باستالىپ، مۇحاڭنىڭ (اۋەزوۆ) ماسكەۋ اسىپ كەتكە­نىن ەستىگەن، كۇندە كورىپ جۇرگەن قايىم اعا مۇحامەدحانوۆتىڭ 25 جىلعا ايدال­عانىن كورگەن انام مەنىڭ جالعىزىم دا قارا تىزىمگە ءىلىنىپ كەتە مە دەپ، تەگىمدى ءوز اتاما كوشىرىپتى.

جىلىمىق جىلدار باستالعاندا انام شىندىقتىڭ بەتىن اشتى. "تەكتى جەردەن شىقتىڭ. تەكسىزدەردىڭ سۇرقيالىعىنان ءزابىر كورگەن اباي اتاڭنىڭ ۇرپاقتارىن ءتىرىلت. ناعاشىڭ كاكىتاي اباي اتامنىڭ ولەڭدەرىن 1909 جىلى پەتەربوردا شىعارعان ەدى. جاعىڭ تۇسكەنشە ءتىرىسى مەن ولىسىنە، الدىمەن اباي اتاڭا قىزمەت ەت!" - دەگەن ەدى. بۇل 80-ءشى جىلداردىڭ با­سى بولاتىن. انا ءسوزى جاتسام دا، تۇر­سام دا ويىمنان كەتپەدى. ناعاشى جۇر­تىما با­رىپ، كورگەنى كوپ، كوڭىلگە ءتۇي­گەنى مول زەر­دەلى ادامدارمەن سويلەسىپ،  ەستىگەنىمدى كوڭىل­گە توقۋمەن بىرگە، جازىپ الا باستا­دىم. مۇراعاتتاردى اقتاردىم. اقىرى از كۇندىك مانساپتى تاستاپ، اباي ۇرپاقتا­رىن ىزدەۋگە ءبىرجولا بەت بۇردىم. مەنىڭ باعىما قاراي تەمىر قۇرساۋ سوگى­لىپ، ماڭگىلىك دەگەن كەڭەس ءداۋىرى كەلمەس­كە كەتىپ، تاۋەلسىزدىگىمىزگە قول جەتكىزدىك.

ابايدىڭ 150 جىلدىعىندا قايىم اعانىڭ "ابايدىڭ اقىن شاكىرتتەرى" اتتى ءتورت تومدىعىن شىعاردىق. اباي جۋرنا­لىنىڭ ىرگەسى بەكىدى. جۇرت ءسۇيىپ وقيتىن باسىلىمعا اينالدى. 160 جىلدىق تويىن­دا دا قاراپ قالعان جوقپىز. ءتورت كىتاپ شىعاردىق. وزگە دە اتقارعان شارۋالار بار.

- سول كىتاپتاردىڭ ءبىرى ءوزىڭىزدىڭ "قۇنانبايدىڭ قۋعىن كورگەن ۇرپاقتارى" عوي.

- ءيا. ول كىتاپقا كىرگەن الۋان ءتۇرلى وقيعالاردى تىزە بەرسەم، جەتىپ ارتىلا­دى. 30-شى جىلدار­دىڭ وي­رانى، سۇرا­پىل سوعىس اباي ۇر­پاق­تا­رىن قاۋساتىپ-اق كەتكەن. قازاق­قا ءسوز ارناعان جاقسىدان قالعان كوز ەدى-اۋ دەپ ەشكىم ارا تۇسپەگەن. تۇراعۇل يبراھيموۆ (ابايۇلى) ءاليحان بوكەيحا­نوۆ، مىرجاقىپ دۋلاتوۆ­تارمەن بىرگە 1922 جىلى، ودان كەيىن 1927 جىلى ەكى رەت تۇرمەگە قامالىپ، 1928 جىلى شىم­كەنت قالاسىنا جەر اۋدارىلعان. سوندا باقيلىق بولعان. ونى جەرلە­گەن جەرگە زاۋىت سالىنعاندا سۇيەگىن قازىپ الاتىن ادام تابىلماي، قۇرىلىس استىنا باسىلىپ قالعان. ول كىسى وتە زيالى ادام بولىپتى. ابايدىڭ ولەڭدەرىن، اندەرىن جيناۋ­مەن بىرگە، م.گوركيدىڭ، دج.لون­دوننىڭ شىعارمالارىن قازاق تىلىنە اۋدارعان.

ال ابايدىڭ تۇڭعىش ولەڭدەر جينا­عىن "قازاقتىڭ اقىنى يبراھيم قۇنان­بايۇلىنىڭ ولەڭى" دەگەن اتپەن سانكت-پەتەربۋرگتە كاكىتاي، تۇراعۇل قۇنان­بايۇلدارى دەپ باستىرعان كاكىتاي­دىڭ دا تاعدىرى ماي توڭعىسىز بولماعان. ومىردەن وتكەندە "قوش، دوسىم كاكىش!" - دەپ ءاليحان بوكەي­حانوۆ قازاناما جازعانىن ايتا كەتسەم، ارتىقتىق ەتپەس.

ال، ءارحام كاكىتايۇلىن قۇدايدان بەزگەن بەلسەندىلەر "فەودال، جۋاننىڭ تۇقىمى، حالىققا جاقسىلىق ويلامايدى", - دەپ نايزا ۇشىنا ءىلىپ، وزبەكستاننان بىراق شىعارعان. سول جاقتا ءجۇرىپ، ول ارتتا قالعان ەل-جۇرتىنا "اپاما، كوپ سالەم دە مۇشتار جيەن، بەتىنەن بالا­لاردىڭ تۇگەل سۇيەم. ەستىپ قالدارىڭدى، قاپالاندىم، وڭعارسىن، ءىستىڭ ارتىن، جاپپار يەم!" - دەپ زار توككەن ەكەن. سول سەكىلدى، اباي نەمەرەلەرى جاعىپار، اۋباكىر، احمەتبەك، الداجار، بال­تاقاي­لار، ولاردىڭ بالا-شاعالارى حاليت، شاعاتاي، مۇباراك، مەدعات، ءجاۋداتتار ءتىنتۋ، تەرگەۋ-تەكسەرۋدەن ءبىر بوساماپتى. "باي تۇقىمىن قۇرتۋ كەرەك" دەگەن ءسوز­دەن مەزى بولعان ابايدىڭ سۇيىكتى ۇلى ما­عاۋيانىڭ جاعىپارى، احمەتبەك ىس­قاق­ۇلى ىشكى جاققا، حاليت ءارحامۇلى كوك­پەك­تىگە، اۋباكىرلەر ۇرجارعا، نياز­بەك پەن قۇلشەرىك كورشىلەس ورىس اۋىلدا­رىنا، اقجال، بالاجال اياگوز، زايسان وڭىرلەرىنە بەزىپ كەتكەن. 1932 جىلى حاليت ءارحامۇلى كوكپەكتىدەگى ەلگە ات باسىن تىرەپ، قۇنان­باي اتاسىنىڭ باسىنا بارىپ قۇران وقىماق بولعاندا باي-شونجاردىڭ بالالارى قايتا توبە كورسەتتى دەپ بەل­سەندىلەر شولاق مىلتى­عىن شوشاڭدا­تىپتى. تەرگەۋ تەكسەرۋ كە­زىندە جۋان جۇدىرىقتاردىڭ قولىنان تاياق جەپ، سويىلعا جىعىلعان اباي ۇر­پاقتارى از بولماعان. كەيىن ءبارى اقتال­دى. اسىل ازاماتتاردىڭ ورنىن باسقان ءبىر بەت قاعازدى مەدەت ەتىپ قالا بەردىك قوي.

مەن كەيدە ءبىر نارسەگە قايران قالا­مىن. وسى ءبىزدىڭ قازاق باس ال دەسە، شاش الاتىن جات قىلىققا قالايشا جاقىن جۇرەدى ەكەن؟!. وسى ءبىر سۇمدىق اركەز اياق­قا ورالعى بولاتىنى نەسى؟! سول زامان­مەن كەتسە ءبىر ءسارى عوي. ودان كەيىن دە الدەنەشە رەت الدان شىققانىن قاي­تەرسىڭ. وسى ارادا مىنا ءبىر وقيعا ويىما ورالا بەرەدى. مۇحتار اۋەزوۆ جوعارى باعالاعان اتاقتى كومپوزيتور بەكەن جاماقاەۆقا دا جالا جابىلعانى­نان حاباردارمىن. ونىڭ "ماحاببات ءۆالسى" جۇرتتىڭ سۇيىكتى انىنە اينالعان كەزدە، بۇل تۋىندىنى بەكەن ۇرلاپ الىپتى دەگەن پالەلى ءسوز شىعىپتى. 1958 جىلى الجير رەۆوليۋتسياسىنىڭ باتىر دا وجەت قىزدارى ءجاميلا بۋحيتەر، ءجا­ميلا بۋ­پاشا جايىندا فيلم ەلىمىزدە كورسەتىلە باستادى. سوندا ءبىر ادەمى مۋزىكا ويناپ تۇراتىن. ول سارىن بە­كەن­نىڭ اتالمىش انىنە ۇقساس بولسا كەرەك. ءسويتىپ، اياق استىنان بەكەن "ۇر­لىق­شى" اتانادى. ءان يەسى داعدارىپ قالعاندا ۇلى تۇلعا احمەت جۇبانوۆ ارا ءتۇسىپ، الجير مەم­لەكەتىنە بۇل اۋەندى قايدان الدىڭىز­دار دەگەن حات جىبەرىپتى. ولار ءان اۋەنىن ەفيردەن العانىن ايتىپ، جاۋاپ بەرىپتى. بەكەن اقتالىپ، جالاقورلاردىڭ اۋزىنا قۇم قۇيىلىپتى. بەكەننىڭ دارا تالانتى­نان تۋعان ءاندى الجيرلىكتەر اسپانعا كوتە­رىپ، كينوسىن ارلەسە، ءبىز ونداي قۇدىرەتتى اۋەندى وعان قيماي، ۇرى دەپ رۋحسىزدىق تانىتتىق. وزگەگە دەگەندە ەمەشەگى ءۇزىلىپ، وزىمىزگە كەلگەندە شالقاق­تاپ قالاتىن وسى ءبىر جات ادەتتەن قازاق ارىلسا، ايبىنى اسقاقتاي تۇسەر ەدى-اۋ!

- وتان سوعىسىنان قايتپاي قالعان اباي ۇرپاقتارى از ەمەس كورىنەدى.

- اينالايىن-اۋ، قۇنانباەۆتار اۋلەتىنەن 7 ادام حابارسىز كەتتى عوي. 1995 جىلى شىققان "بوزداقتار" دەگەن قىزىل كىتاپتى پاراقتاساڭ، جەتى بوزداق مولدىرەپ قارايدى ساعان. ارۋاقتارى ريزا بولسىن، اتتارىن اتاپ كەتەيىن. ولار ءاليحان، بەرەكەحان، جوشىحان، قالىشەر، قاپ­سالام، قۇزايىر، توقتاش قۇنانباەۆتار.

وسى ارادا ويىما مىنا ءبىر جانا­شىرلىق ورالىپ وتىر. مەن ونى قۇجاتقا سۇيەنىپ، ەسكە تۇسىرەيىن. 1945 جىلدىڭ تامىز ايىنىڭ 19-ىندا حالىق كوميسسار­لار كەڭەسىنىڭ توراعاسى نۇرتاس وڭداسى­نوۆ توتاليتارلىق جۇيەنىڭ قىسىمىنان ىق­پاي-بۇقپاي، اباي اۋلەتىنىڭ التى ادا­مىنا دەربەس زەينەتاقى تاعايىنداعان. سول التى ادامنىڭ اراسىندا قازىر جەر باسىپ جۇرگەنى، بيىل 80-گە تولعان عازەل جاعىپارقىزى عانا. ول - ماعاۋيانىڭ نەمەرەسى، ابايدىڭ شوبەرەسى. بۇرىن اباي ۇرپاقتارىنان بەس كەمپىر بار ەدى. ماكەن اپا تۇراعۇلقىزى كەتتى. ەندى 80-نەن اسقان تورتەۋى سەلكىلدەپ وتىر. ەل بولعان تۇستا وسى اباي ۇرپاقتارىنا دا كوڭىل بولىنسە دەگىم كەلەدى... اسىلدان قالعان سىنىقتى، سۇڭقاردان قالعان سارقىتتى ارداقتاۋ ارقىلى كەيىنگىگە ۇلگى كورسەتسەك، نەسى ايىپ. تەكتىلىكتىڭ ادەمى ونەگەسىن مەن اباي ۇرپاقتارىنان بايقاپ جۇرەمىن. ۇلى اقىننىڭ مەرەيتويلارىنا شاقىرىلماي قالعاندا دا تايداي تۋلا­ماعانىنا كۋامىن. "اباي - قازاقتىڭ، حالىقتىڭ، ۇلتىنىڭ ابايى عوي. ءبىز سوعان ريزامىز!" - دەپ وتىرادى. اباي­دىڭ بەل بالاسى ماعاۋيا­نىڭ ۇلى جاعى­پاردىڭ ەكى قىزى يشاعى مەن عازەل قازىر الماتىدا تۇرادى. يشاعى اپامىز (1922 جىلى تۋعان) وتان سوعىسى جىلدا­رىندا اۆياتسيا تەحنيگى بولىپ، حاربين مايدا­نىندا كوپ ەرلىك كورسەتكەن. ال عازەل (1925 جىلى تۋعان) "قازاق­فيلم" كينوس­تۋدياسىندا ۇزاق جىل قىزمەت ەتىپ، قازاق كينوسى تاريحى مۇرا­جايىن باس­قار­عان. ابايدىڭ تۇڭعىش ۇلى اقىلباي­دىڭ يسرايىلىنان تۋعان كۇلزيپا (1925 جىلى تۋعان) ءومىر بويى ۇستاز بولعان ادام. قونىسى شىعىس قازاقستان وبلى­سى، زايسان قالاسىندا. ءتورتىنشىسى ارحامقىزى ءمىناش. ەركەك كىندىكتەن اقىلبايدىڭ الىمقۇل دەگەن ۇلىنان تۋعان باعۇفۇردىڭ ۇلى ايدار دا (1949 جىلى تۋعان) 60-قا تاياپ قالدى. مۇنى ايتۋداعى باستى سەبەپ، اباي دا­نىش­پان ويشىل عانا ەمەس، ۇرپاق وسىرگەن اكە ەكەنىن دە ەسكە سالا كەتۋ ەدى.

- ەلدى كوپ ارالايسىز، جۇرت ىشىندە ءجۇ­رەسىز. قالا تىرشىلىگى قاپىلىس. قازاق­تىڭ التىن دىڭگەگى اۋىل. سول اۋىلعا اباي شى­عارمالارى، اباي رۋحى جەتىپ جاتىر ما؟

- ءاي، جوق. شىركىن، 15 ميلليون حالىقتىڭ 5 ميلليونىنىڭ ۇيىندە اباي شىعارمالارى تۇرسا عوي! ول قازىرشە ارمان كۇيىندە قالۋدا. شىققان كىتاپتا­رى­نىڭ تارالىمى - 1000-2000, ارى كەتسە 3000. ول كىمگە جەتە قويسىن. ابايدىڭ رۋحاني دۇنيەسىنەن اقشا اياماعانىمىز ءجون-اۋ دەپ توپشىلايمىن. دۇكەندەرگە اباي شىعار­مال­ارىنىڭ ىلۋدە بىرەۋى تۇسە قالسا، ونىڭ باعاسى قۇرىق بويلاتپايدى. ەلباسى ار مەن نامىسقا بالاعان اباي شىعارمالا­رىن وتانىمىزداعى ۇلت پەن ەتنوسقا تۇگەل جەتكىزۋدىڭ ءبىر جولىن قا­راس­تىرۋ كەرەك سياق­تى. ال سىلتاۋ ايتىپ، نارىقتى كول­دەنەڭ تارتىپ، سوزا بەرسەك، جاھاندانۋ زامانىندا اباي رۋحى شاڭ قاۋىپ قالا ما دە­گەن قاۋپىمدى دە العا تارتقىم كەلەدى. ارينە، ءلايىم مەن قا­تە­لەسەيىن. قالالارداعى كىتاپ دۇكەنىنە باس سۇقساڭ ورىس اعايىنداردىڭ پۋشكين مەن لەر­مونتوۆىن، وزگە دە ءسوز ۇستاعاندارى­نىڭ شىعارمالا­رىن كورەسىڭ. ولاردىڭ اقشا­نى قايدان تاباتىنىن قايدام. قۇدايعا ءتاۋبا، ەڭسەمىز تىكتەل­دى عوي. ەكو­نوميكامىز ءوسۋ ۇستىندە. ەندەشە، اباي شىعار­م­الارىنا "جەڭىلدىك" بەرۋ كەرەك-اق. 150 جىلدىعىندا ءاپ-ادەمى ەنتسيكلو­پەديا شى­عاردىق. ودان كەيىن ول جاڭار­تىلعان جوق. سيرەك كىتاپ­تار­دىڭ بىرىنە اينالدى. ابايدىڭ بالالارعا ارناعان ەنتسيكلوپە­دياسىن شىعارۋ ماسەلەسىن دە قوزعاپ ءجۇرمىز. ارينە، مەن جەكە باسقا تابىنۋدى قالاماي­مىن. بىراق ابايدان تاعىلىم الۋ جاعىن ۇمىتپاساق ەكەن. وسى كۇنى جەمقور دەگەن ءبىر پالە شىقتى. ەگەر ولار اباي­دىڭ ۇلتىن سۇيە وتىرىپ، حالقىن قالىڭ ۇيقىدان وياتۋ ءۇشىن اششى مىسقىلمەن مىنەپ-شەنەگەن ولەڭدەرى مەن قاراسوز­دەرىن وقى­سا تىيىلار ما ەدى؟ حالىق­تىڭ نەسىبەسىنە بۇيىرعان باي­لىق­تى تالان-تاراجعا سالىپ، قارىننىڭ قۇلى بولماي، ۇلتىن قۇرمەتتەيتىن، قازىناعا سالعان قولىن كەرى الىپ، قورقاۋ قاسقىرداي جاتىرعا شابۋىلىن توقتاتار ما ەدى؟ قالاي دەسەك تە  ۇلى اباي - يبراھيم-اباي بىزگە اباي بول دەپ كەتكەن.

- شاكارىمنىڭ 150 جىل­دىعى تاياۋ قالدى. بۇعان اباي قورى نە تىرلىك جاساپ جاتىر؟

- قور مەملەكەتتىك مەكە­مە ەمەس، ساۋدا-ساتتىقپەن دە اينا­لىسپايدى. رۋحاني قۇن­دى­لىقتى قارىن بايلىعىنان جوعارى قوياتىن، ابايىن ار­داق­تىم دەپ بىلەتىن، ۇلتىمنىڭ ۇيىتقىسى دەپ تاني­تىن اق نيەتتى ازامات­تارعا ارقا سۇيەيدى. 15 جىل ىشىندە اتقار­عان ازدى-كوپتى جۇ­مىستىڭ شەت جاعاسىن جو­عارىدا ايتتىم. ءبىز اباي مەن شاكارىم مۇرالا­رىن جۇرت­شى­لىققا جەتكىزۋ جولىن­دا جاعىمىز بەن اياعىمىز تالعانشا جۇمىس جاساپ كەلە­مىز. ابايدىڭ اقىندىق قۇدى­رەتىن، شاكارىم­نىڭ فيلوسو­فيا­لىق وي باي­لامدارىن جاس ۇرپاققا ناسيحات­تاي­مىز. كەل­دەنباي ولمەسەكوۆ دەگەن ازامات شاكارىم مەن اباي اندەرىنىڭ تۋ ۇستاۋ­شى­سى بولىپ كەلەدى. باياعى جاياۋ مۇساداي ەل ارالايدى. شاعىن اۋىلدان باستاپ، ۇلكەن قالالارداعى مەكتەپتەردە بولىپ، ەكى الىپتىڭ ءانى مەن ولەڭىن جۇرتقا تانىس­تىرىپ، تالابى بار ۇل-قىزعا ۇيرەتەدى.

بۇل ارادا ەڭ باستى ايتسام دەگەنىم مىناۋ ەدى. زامان جاڭاردى، قوعام وزگەردى. قازىر ەلدىڭ كوڭىلىن سوزدەن گورى، كورىنىس كوپ اۋدارادى. سونى ەسكەرىپ، ەلباسى نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ باستاماسىمەن دۇنيەگە كەلگەن "مادەني مۇرا" باعدارلا­ماسى اياسىندا بىرنەشە تاقىرىپقا توپ­تاستىرىلعان، 15-20 مينوتتىك تەلەحابار ءتۇسىرۋدى ويلاستىرعان ەدىك. وندا اباي ۇر­پاقتارى، شاكىرتتەرى، كىندىك قانى تامعان اتاقونىسى بار، ءبارىن قامتىساق دەگەنبىز. اباي ۇرپاقتارى كىم دەگەندە، مىنالار ەدى دەسەك، اباي، شاكارىم تۋعان مەكەن قان­داي بولعان دەسە، مىنە دەپ ال­دىنا جايىپ سالساق، اباي مەن شاكارىم مۇرالارىنىڭ جاناشىرى، زەرتتەۋشىلەرى مىنا ادامدار دەسەك، كەز كەلگەننىڭ نازارىن بىردەن اۋدا­رارى انىق. وسىنى قالاي ىسكە اسىرامىز دەپ ويلانىپ-تولعانىپ، كىم كومەك قولىن سوزادى دەپ جۇرگەندە ماكەن اپاي تۇراعۇلقىزى، قايىم اعا مۇحامەدحانوۆ، وزگە دە بىرنەشە ارىستار ومىردەن ءوتىپ كەتتى. ەل مەن جەر، اباي، شاكارىم، ولار­دىڭ ءىزبا­سارلارى تۋرالى ايتادى-اۋ دەگەن كونە­كوزدەر سەلەۋلەي سەلدىرەپ بارادى. ءسوزىم جالاڭ بولماسىن، تەلەحاباردى "مەنىڭ ابايىم", "ابايدىڭ اقىن ءشا­كىرت­تەرى", "جيدەباي", "شاكارىم" جانە باسقا تاقىرىپتارعا توپتاستىرعان بولا­تىن­بىز. ءتىپتى، بۇل حابارلاردى ورىس تىلىندە شىعارۋ جوسپارىن دا قۇرعانبىز. ۇيدەگى كوڭىلدى بازارداعى نارىق بۇزادى دەپ ءبارى قارجىعا كەلىپ تىرەلىپ، ادەمى وي توردا قامالىپ وتىرعان جايى بار. دەمەۋشىگە كوز ساتقان ءبىز عانا ەمەسپىز، كوپ. سودان كەيىن ازاماتتاردىڭ ەسىگىن قاعا بەرۋگە باتىلىڭ بارا بەرمەيدى. ايتسە دە، جاقسى جانداردىڭ بار ەكەنىن، ءبىزدىڭ بەتىمىزدى باسىپ جۇرگەنىمىزدى وزدەرى ايت­قىز­باي ءبىلىپ حابارلاساتىن، قامقورلىق كورسەتىپ جاتاتىن، ۇلتىن سۇيگەن ۇل-قىزدارعا دەگەن العىسىمدى ەرەكشە ايتقىم كەلەدى. ءبىز ءبىرازدان بەرى اباي قورىن مەملەكەت قامقورلىعىنا السا، ەڭ بولماعاندا وبلىس بيۋدجەتىنەن تيىن-تەبەن قاراستىرىلسا دەگەن تىلەگىمىزدى ايتىپ ءجۇرمىز. ۋادە بەرگەندەر بار. ناتيجەسى ۇزىن ارقان، كەڭ تۇساۋ كۇيىندە قالىپ قويۋدا. "ەشتەن - كەش" دەگەن عوي، شاكارىمنىڭ تويى قارساڭىندا ول ءوتىنىش تىزگىن ۇستاعانداردىڭ قۇلاعىنا جەتىپ ورىندالسا، ۇلىلار رۋحى تاعى دا ءبىر اسقاقتار ەدى-اۋ!

شاكارىمنىڭ 150 جىلدىعىنا ءبىر جىلعا جەتپەيتىن ۋاقىت قالدى. قازاقتىڭ وسى زامانعى باتىر ۇلى توقتار اۋباكىروۆ  تويدى الەمدىك دەڭگەيدە وتكىزۋ جونىندە بىلتىر ۇكىمەتكە ساۋال جولداعان ەدى. ودان بەرى دە ءبىراز ۋاقىت ءوتتى. سەڭ قوزعا­لار دەگەن ءۇمىت بار. دەگەنمەن، اسىعىستان اۋلاق بولۋ ءۇشىن ەرتە قيمىلداعانعا نە جەتسىن. ابايدى تولىق تانىپ، بىلە الماي جاتقاندا، شاكارىم الەمى ايناداي ايقىن دەۋگە ءالى ەرتە. وسى ۇلى تويدا ونىڭ سان قىرىنان سانامىزعا ساۋلە تۇسسە، قانە. ول ءۇشىن ويشىلدىڭ الەمىن سالا-سالاعا ءبولىپ، قاراستىرۋ كەرەك. جانە اقىن مەرعالي يبراەۆتىڭ شاكارىم تۋرالى پەساسى بولعان. سونى ساحناعا قويىپ، شاكارىم­نىڭ كەسەك تۇلعاسىن حالىققا كورسەتسەك، نۇر ۇستىنە نۇر بولار ەدى. ءسوزدى ءسوز تۇرتەدى. بۇرىن سەمەيدەگى اباي تەاترى ابايمەن باستالىپ، ابايمەن جابىلۋشى ەدى. قازىر سول ءۇردىس جويىلعان. سونى قالپىنا كەلتىرىپ، اباي، شاكارىم شىعارمالارىمەن تەاتردىڭ ەسىگىن اشىپ، شاڭىراعىن بيىكتەتسەك، ەش ۇتىلماس ەدىك. بۇل ءۇردىس ۇرپاققا ۇلگى بولىپ قالار ەدى. ەگەر ءبىز وسىنى ورىنداي الساق، ابايدىڭ، شاكارىمنىڭ شالقار ويىنا قانىعار ەدىك. اباي كىم، شاكارىم كىم دەگەن سۇراققا جاۋاپ الىپ، دارالاردىڭ دارالىعى تا­نى­لار ەدى. ابايتانۋشى، ءبىلىمدار عالىم مەكەمتاس مىرزاحمەتوۆ: "ابايدىڭ اقىن شاكىرتتەرىنىڭ ىشىندە شاكارىمنىڭ ورنى بولەكشە، ول اباي شاكىرتتەرىنىڭ ىشىندەگى باس شاكىرتى دەپ اتالادى. ويتكەنى، ونىڭ اقىندىق ونەرىمەن قوسا، ويشىلدىق تەرەڭدىگى، فيلوسوفيالىق تولعانىستارى ءوز زامانى ءۇشىن تەڭدەسى جوق قايتالانباس رۋحاني قۇبىلىسقا اينالدى. ابايدى تەرەڭ تانىپ بىلگەندەر عانا، شاكارىمنىڭ ويشىلدىق تابيعاتى­نا اداسپاي جول تابا الماق" - دەيدى. بۇل قوسپاسىز شىندىق. ءبىز وسىنىڭ ءتۇپ توركىنىن تەرەڭنەن قوزعاپ اشا الساق، بۇكىل ءداۋىردى ۇعىنىپ، اقىل-ويدىڭ كە­نىنە قانىعار ەدىك. زاماننىڭ قۇلى بول­ماي، ۇلى بولعان، بولىستىققا تالاسقان بولىمسىزداردى، قۋلىق ساۋعان قۋلاردى، ەل اراسىنا ءسوز تاسىعان ارسىزداردى، تاتىمسىزداردى، مالدان باسقا كورەرى جوق كورسوقىرلاردى، پارتيا قۇرىپ، ەلدى الا تايداي تۋلاتقان پارىق­سىزداردى، كىسى اقىسىن جەپ، حالىقتى قان قاقساتقاندار­دى، ءوزىن زور ساناپ، كەدەي مەن كەمباعال­داردى قور ساناپ، تەڭگەرمەي تەنتىرەت­كەندەردى اياۋسىز اشكەرلەگەن وسى ارىستا­رىمىزدىڭ رۋحاني دۇنيەسى جۇرتقا جەتسە، اق پەن قارانىڭ قاندايلىق ەكەنىن اجىراتار ەدىك. وسىنىڭ ءبارى ءار قىرى­نان زەرتتەلىپ، زەردەلەنىپ مەرزىمدى باسى­لىمداردا جارىق كورۋمەن بىرگە، كىتاپ بولىپ شىعىپ جاتسا، ول شەنەۋنىكتەردىڭ الدىنان اسىپ، قاراپايىم حالىق قولىنا تيسە، ۇتىمدى بولار ەدى. جالپى، حالىق­پەن بىرگە بولىپ، ارتىنان ءسوز ەرتپەگەن ادام سول حالىقپەن بىرگە جاسايتىنىن وسى ەكى ويشىلدىڭ قايتا تۇلەگەن ەكىنشى ومىرىنەن كورۋگە بولادى. شاكارىمگە دەيىن اباي سىنىق قانات قىراننىڭ كۇيىن كەشسە، ەندى قاناتى بۇتىندەلىپ، قازاق ساحاراسىن شارلاۋدا. جاقسىنىڭ شاراپا­تى مول عوي. اباي ساۋلەسى شاكارىمگە، وزگە دە ءىزباسارلارىنا، بۇكىل قازاققا تۇسكەنى شىندىق. قازىر نۇرلانۋ ۇستىندە.

تاعى ءبىر ويىمدى ايتا كەتسەم دەي­مىن. ۇلى ادامدارى بار ەل ونىڭ اتاۋلى جىلدارىن اتاپ وتپەي تۇرا المايدى. ءار توي سايىن ولاردىڭ تۋعان جەرىندە مىڭ­داعان ءۇي تىگىپ، ودان وزگە دە جۇمىستاردى اتقارۋعا از قارجى كەتپەيتىنى بەلگىلى. مىسالى، ابايدىڭ 150 جىلدىعىندا قوس-قولاڭدى قوسپاعاندا 2 مىڭعا تارتا ءۇي تىگىلدى. توي تاراعان سوڭ ورنى ومى­رايىپ قال­دى. ءبىر جاعىنان ونداي ءسان-سالتانات­سىز ۇلتتىق ۇلگىڭدى كورسەتە دە المايسىڭ. سول سەبەپتەن، توي وتەتىن جەر­گە ءبىر كەشەن سالىنسا، ول كەيىن تۋريزم مەكەنىنە اي­نالسا دەگەن قيال مەنى كەيدە تەربەپ كەتە­تىنى بار. ارينە، قازاق ءۇيدى سول كۇيىندە ساقتاۋ قيىن. ايتسە دە، وزىق زاماندا سوعان ساي كەلەتىندەي ۇزاق تۇراتىن ادەمى ءبىر ءۇي فورماسىن ويلاستىرساق قايتەر ەدى؟ ونداي كەشەن بوي كوتەرسە، ءار ون جىل سايىن اباي، شاكارىم، مۇحتار، وزگە دە ارىستارىمىزدىڭ مەرەيتويلارى سول جەردە جالعاسىن تاۋىپ جاتار ەدى. ءبىر شىعىنمەن كوپ شىعىننىڭ ورنى جابىلار ەدى.

ءيا، ايتا بەرسەك اڭگىمە كوپ. ءبىرىن-ءبىرى تولىقتىرعان ۇلىلاردى قۇداي قازاق وزگەدەن قالماسىن، تەرەزەسى تەڭەسىپ، يىعى تىك ءجۇرسىن دەپ بەرگەن بولار. سونى باعالاي ءبىلۋ تولقىن-تولقىن ۇرپاقتىڭ قارىزى مەن پارىزى دەپ بىلەمىن. تاۋبە دەيىك، ەلىمىز اۋقاتتى، حالقىمىز ساۋاتتى، كوزى اشىق، كوڭىلى وياۋ. وسىنداي كۇندى ارمانداعان شاكارىم قۇدايبەردىۇلى: "يبراھيم مىرزانىڭ تۇراعى قازاق ءىشى بولعاندىقتان، قادىرى ازىراق ءبىلىندى. ولاي بولماعاندا ءدانىشپان، عۇلاما، فيلوسوف ەدى. قور ەلدە تۋدى دا قور بولىپ ءوتتى" - دەپ وكىنسە، بولاشاقتان ءۇمىتىن ۇزبەگەن ءسوز زەرگەرى مىرجاقىپ دۋلاتوۆ: "زارەدەي ءشۇبھا ەتپەيمىز، ابايدىڭ ولگەن كۇنىنەن قانشا الىستاساق، رۋحىنا سونشا جاقىندارمىز. ۇنەمى بۇل كۇيدە تۇرماس، حالىق اعارار، ونەر-بىلىمگە قانار، سول كۇندەردە اباي قۇرمەتى كۇننەن-كۇنگە ارتىلار" - دەيدى.

شاكارىم ءسوزى كوپ ويعا قالدىرادى. ءتورت قۇبىلاڭدى اركەز تۇگەندەۋدى ەسكەرتەدى. وقۋ-ءبىلىمسىز وڭالمايتى­نىڭدى مەڭزەيدى. قاراڭعىلىق - قاپاس تىرلىك دەيدى. ول زامان كەتتى. ساۋاتتى­لىقتى ساپاسىزدىق يلەپ كەتپەسە بولعانى. كەيدە شاكارىم ايتقان وكىنىش وسى كۇنى دە كەزدەسىپ قالاتىنىن قالاي جاسىرا الارسىڭ.

ال جۇسىپبەك ءسوزى شىندىققا اينالدى. اباي قازاقتىڭ ايبارى مەن ارى بولدى. ەندى شاكارىمدى دە وسىلاي تانىپ بىلسەك دەگەن ۇكىلى ءۇمىتتى جاماعاتتىڭ الدىنا كولدەنەڭ تارتقىم بار.

- مازمۇندى اڭگىمەڭىزگە راحمەت.

اڭگىمەلەسكەن سۇلەيمەن مامەت.

تۇپنۇسقاداعى تاقىرىپ: «يبراھيم-اباي - اباي بول دەگەن قازاققا»
«ەگەمەن قازاقستان» گازەتى