VII قىسقى ازيادا ويىندارىنا ساناۋلى كۇندەر قالدى. ول تۋرالى ايتىلىپ تا، جازىلىپ تا جاتىر. ارينە، جارىستىڭ بiزدiڭ ەلدە ءوتۋi - ۇلكەن مارتەبە عانا ەمەس، ۇلكەن تاريحي وقيعا. ماسەلە - سونى قالاي وتكiزۋدە. سايىس وتكiزiلەتiن سپورت تۇرلەرiنiڭ بەلگiلەنگەن حالىقارالىق ەرەجەلەرi بار. سول بويىنشا جۇرگiزiلەرi انىق. ال مادەني جاعىنان ۇيىمداستىرۋشى ەل رەتiندە ءوزiمiزدiڭ ۇلتتىق ەرەكشەلiكتەرiمiزدi كورسەتە الامىز با؟ سىرت كوز - سىنشى. ويىنعا قاتىسۋشى ەلدەردەن كەلگەن سپورتشىلار مەن جان-جاعىنا كوز سالاتىن جۋرناليستەر ءوز ەلدەرiنە بارعان سوڭ، ايتا-ايتا جۇرەتiندەي ۇلتتىق ەرەكشەلiكتەرiمiزبەن ءتانتi ەتە الساق، قانەكەي؟! ويتكەنi ولاردىڭ تۇگەلگە جۋىعى بiزدiڭ ەلگە العاش رەت قادام باسىپ وتىر. قوناقتاردى بiزدiڭ ەلدiڭ سالت-ءداستۇرi, ونەرi مەن مادەنيەتi قىزىقتىرارى ءسوزسiز. وسى بويىنشا سپورتتىق جارىستى ۇيىمداستىرۋشىلارعا كوپشiلiكتەن ءتۇسiپ جاتقان ۇسىنىستار قانشاما. سونىڭ ءبارi ەسكەرiلمەسە دە، بiرقاتارىن كادەگە اسىرۋعا بولاتىن شىعار.

VII قىسقى ازيادا ويىندارىنا ساناۋلى كۇندەر قالدى. ول تۋرالى ايتىلىپ تا، جازىلىپ تا جاتىر. ارينە، جارىستىڭ بiزدiڭ ەلدە ءوتۋi - ۇلكەن مارتەبە عانا ەمەس، ۇلكەن تاريحي وقيعا. ماسەلە - سونى قالاي وتكiزۋدە. سايىس وتكiزiلەتiن سپورت تۇرلەرiنiڭ بەلگiلەنگەن حالىقارالىق ەرەجەلەرi بار. سول بويىنشا جۇرگiزiلەرi انىق. ال مادەني جاعىنان ۇيىمداستىرۋشى ەل رەتiندە ءوزiمiزدiڭ ۇلتتىق ەرەكشەلiكتەرiمiزدi كورسەتە الامىز با؟ سىرت كوز - سىنشى. ويىنعا قاتىسۋشى ەلدەردەن كەلگەن سپورتشىلار مەن جان-جاعىنا كوز سالاتىن جۋرناليستەر ءوز ەلدەرiنە بارعان سوڭ، ايتا-ايتا جۇرەتiندەي ۇلتتىق ەرەكشەلiكتەرiمiزبەن ءتانتi ەتە الساق، قانەكەي؟! ويتكەنi ولاردىڭ تۇگەلگە جۋىعى بiزدiڭ ەلگە العاش رەت قادام باسىپ وتىر. قوناقتاردى بiزدiڭ ەلدiڭ سالت-ءداستۇرi, ونەرi مەن مادەنيەتi قىزىقتىرارى ءسوزسiز. وسى بويىنشا سپورتتىق جارىستى ۇيىمداستىرۋشىلارعا كوپشiلiكتەن ءتۇسiپ جاتقان ۇسىنىستار قانشاما. سونىڭ ءبارi ەسكەرiلمەسە دە، بiرقاتارىن كادەگە اسىرۋعا بولاتىن شىعار.
"قاراجورعا" بۋىن بيi حالقىمىزعا قايتا ورالدى. جوعالتقانىمىزدى تاۋىپ، ۇلتتىق بي ونەرiمiزدiڭ اياسى بۇرىنعىدان دا كەڭي ءتۇستi. كوپشiلiكتەن ءانشi ەربولات قۇدايبەرگەنوۆ ورىنداپ جۇرگەن اقىن جۇبان مولداعاليەۆتiڭ "مەن قازاقپىن" سوزiنە جازىلعان ءان مەن سول "قاراجورعا" بيiن قوناقتارعا كورسەتسەك دەگەن ۇسىنىستار ءتۇسiپ، العاشقىدا ويىندى ۇيىمداستىرۋ ورتالىعى ماقۇلداعان. الايدا بiزدە بiر جامان ادەت بار. تاۋەلسiز ەل بولساق تا، رەسەيگە جالتاقتاي بەرەمiز. وسىنداي كەزدەردە تiزگiندi سولارعا بەرiپ قوياتىنىمىز بار. اقپارات قۇرالدارىنىڭ حابارلارىنا سۇيەنسەك، ويىنعا ارنالعان ءاننiڭ بiرiن رەسەيدiڭ يگور كرۋتوي دەگەن سازگەرiنە جازدىردىق. "ەستiگەن قۇلاقتا جازىق جوق". ول ءان جازىپ قانا قويماي، رەجيسسەر رەتiندە ۇيىمداستىرۋ جۇمىستارىنا ارالاسىپ، سول "مەن قازاقپىن" ءانi مەن "قاراجورعا" بيiن جانە باسقا دا بي تۇرلەرiن كورسەتiلiمنەن الدىرىپ تاستاپتى. بۇل نامىسقا تيە مە، تيمەي مە؟ ارينە تيەدi! جالپى ازيادا ويىندارىنىڭ بار شىعىنىن كوتەرە وتىرىپ، نەگە تiزگiندi باسقا ەلدiڭ ادامىنا بەرiپ قويامىز؟

* * *

جۋىردا "حابار" تەلەارناسىنان "سونىمەن، سولاي دەيiك..." باعدارلاماسىنىڭ كەزەكتi كورسەتiلiمi بولدى. پiكiرتالاسقا قاتىسۋشىلار ۇلتتىق پاتريوتيزم تاقىرىبىندا دا بiراز ءسوز قوزعادى. پارلامەنتتiڭ ءماجiلiس دەپۋتاتى كامال بۇرقانوۆ ءسوز كەزەگiندە: "قازiر پاتريوتيزمنەن گورi مەملەكەتشiلدiكتi بiرiنشi كەزەككە قويعان ءجون", - دەدi. ەلiمiزدە ەڭبەك ەتiپ، تيiستi سالىقتارىن تولەپ جاتقان جاننىڭ ءبارi مەملەكەتشiل ەمەس پە؟ كەزiندە الماتىداعى قاسيەتتi كوكتوبەگە اتاقتى ءۇش بيدiڭ ەسكەرتكiشiن قويۋ تۋرالى جۇرتشىلىقتان قانشاما ۇسىنىستار تۇسكەن ەدi. بiراق بiز وزiمiزدەن گورi وزگەلەردi جوعارى قويۋعا ادەتتەنگەنبiز عوي. ءۇش بيدiڭ ەسكەرتكiشi انە قويىلادى، مiنە قويىلادى دەپ جۇرگەنiمiزدە ۇلتتىق ونەرiمiزگە ءۇش قايناسا سورپاسى قوسىلمايتىن، قازاق دەگەن ۇلتتىڭ جەر بەتiندە بار-جوعىن بiلمەي كەتكەن قايداعى بiر "بيتلز" انسامبلiنiڭ ەسكەرتكiشi قويىلدى. ەندi سوعان جانىن سالىپ، اللەياسىن جاساتقان "تابيعات" ەكولوگيالىق وداعىنىڭ توراعاسى مەلس ەلەۋسiزوۆ تە - مەملەكەتشiل. الايدا ونى وسى iسiنە قاراپ، پاتريوتيزمنiڭ ۇلگiسiن جاسادى دەپ ايتا الامىز با؟ جوق. ال پاتريوتيزم سوزiنەن بۇرحانوۆ نەگە باس تارتتى ەكەن؟ وسى ماسەلە جونiنەن سول پiكiرتالاستا استانا قالالىق تiلدەردi دامىتۋ باسقارماسىنىڭ باستىعى ورازكۇل اسانعازيەۆانىڭ ورىندى ايتقان سوزدەرiنە كورەرمەننiڭ سۇيسiنبەگەنi قالماعان شىعار، ءسiرا دا. ءاربiر پاتريوت شىنايى مەملەكەتشiل بولا الادى. ال ءاربiر مەملەكەتشiلدەن ءوز ەلiن العا سۇيرەيتiن ناعىز پاتريوت شىعا ما؟ ءاي، قايدام؟!.

* * *

وتكەن جىلى قىس سوڭىندا الماتى وبلىسىنداعى اقسۋ اۋدانىنىڭ قىزىلاعاش اۋىلىن، شىعىس قازاقستان وبلىسىنداعى تارباعاتاي اۋدانىنىڭ كوكجىرا مەن جانتەكەي اۋىلدارىن تاسقىن سۋ باستى. ورنى تولماس ادام شىعىنى بولدى، كوپتەگەن مال باسى ءولiم-جiتiمگە ۇشىرادى. ۇكiمەت باستاپ، كۇللi حالىق قولداپ، سول اۋىلداردى قارا كۇزگە دەيiن قايتا قالىبىنا كەلتiردi. كوز تارتقان جاڭا اۋىلدار بوي تۇزەدi. مال باسىن دا تۇگەندەپ بەردi. ءيا، بۇل - قالاي ايتقاندا دا كوپ بولىپ كوتەرگەن يگi iس بولدى. قالىڭ ەل قايعى جۇتقاندارعا باۋىرمالدىقتارىن، جاناشىرلىقتارىن كورسەتە بiلدi. الايدا، مۇنىڭ ساباقتارىن ەستەن شىعارۋعا بولا ما؟ تابيعاتتىڭ توسىن مiنەزi, دۇلەي كۇشi تاعى دا قاپى قالدىرماي ما دەگەن قاۋiپ جوق ەمەس، بار. تەك سۋ تاسقىنى بولادى-اۋ دەگەن جەرلەردە عانا ەمەس، زiلزالا قاۋپi بار ايماقتارداعى اۋىلداردىڭ تۇرعىن ۇيلەرi تالاپ دەڭگەيiندە ەمەس. كەيبiر اۋىلداعى ۇيلەردiڭ تۇگەلگە جۋىعى ەسكi, قام كiرپiشتەن سالىنعان. قۇلاپ قالۋ جاعدايىندا تۇر. جوعارى باللدىق سەيسميكالىق جەر سiلكiنiسiنە توتەپ بەرە المايتىنى انىق. سول اۋىلداردىڭ ءبارiن، بiردەن بiر دەممەن جاڭارتۋ كەرەك دەۋ اسىلىق بولار. ايتسە دە جىل سايىن ەكi اۋىلدى جاڭادان بارلىق ينفراقۇرىلىممەن تۇرعىزۋعا ۇكiمەتتiڭ تولىق كۇشi جەتەدi. ۇستiمiزدەگi جىلدان باستاپ مۇناي ءوندiرۋشi كومپانيالارعا سالىق ەكi ەسەگە جۋىق كوتەرiلەيiن دەپ وتىر. جىل سايىن يگەرiلمەي جاتقان قاراجات قانشاما. بيۋدجەتتi جەگi قۇرتتاي جەپ جاتقان جەمقورلارمەن كۇرەستi بارىنشا كۇشەيتسە، قولدى بولعان قوماقتى قارجىنى قايتارسا، بۇل - ورىندالمايتىن شارۋا ەمەس. قازاقستانداعى جەردiڭ استى-ۇستiندەگi بايلىق - حالىقتiكi دەيمiز. ەندەشە سول بايلىقتىڭ ازداعان بiر بولiگiمەن جىل سايىن ەكi اۋىلدى نەگە جاڭارتىپ وتىرماسقا؟! اپاتتى جاعدايدا عانا اھ ۇرىپ، قاربالاسپاي، الدىن الۋعا بولادى عوي.

ر.S. از كۇندەردەن سوڭ كۇللi الەم حالىقتارىنىڭ نازارى الماتى مەن استانادا بولادى. سەگiز كۇنگە سوزىلاتىن ايتۋلى ويىندى ءوز دەڭگەيiندە وتكiزۋ بiزگە، ياعني قازاقتارعا سىن. ويىنشىلار مەن جارياعا جار سالاتىن جۋرناليستەر: "قازاقتار سالت-داستۇرلەرi مەن مادەنيەتiمەن، قوناقجايلىلىعىمەن بiزدi ءتانتi ەتتi", - دەپ جاتسا، قۇبا-قۇپ. ال رەسەيدiڭ قاتارداعى قالالارىنا كەلiپ كەتكەندەي اسەردە قالسا، ءوزiمiزدiڭ كiم ەكەنiمiزدi تانىتا الماعانىمىز دا. ودان اششى سىن بولماس، تەگiندە.

ءيا، قاسيەتتi كوكتوبەدەن "بيتلز" انسامبلiنە جانىن سالىپ اللەيا اشقان مەلس ەلەۋسiزوۆ تە - مەملەكەتشiل. بiراق ۇلت مۇددەسi تۇرعىسىنان الىپ قاراعاندا پاتريوتتىق iس ەمەس.

قازاقستانداعى جەردiڭ استى-ۇستiندەگi تابيعي بايلىقتىڭ ءبارi - حالىقتiكi. بيۋدجەتتەن جىل سايىن يگەرiلمەي جاتقان قاراجات قانشاما. جەمقورلارعا قولدى بولعاندارى شە. سولارعا تىيىم سالىنسا، قىرۋار اقشا ورتاق قورجىنعا تۇسەر ەدi. بيىلدان باستاپ مۇناي وندiرۋشiلەرگە سالىناتىن سالىق تا ەكi ەسەگە كوبەيمەك. دەمەك قاراجات تا مولايا تۇسەدi. سول قارجىنىڭ ازداعان بiر بولiگiنەن ۇكiمەتتiڭ جىل سايىن ەكi اۋىلدى جاڭارتۋعا تولىق مۇمكiندiگi بار.

«تۇركىستان» گازەتى