ورامال داۋى وبلىستاردى ارالاپ كەتتى. كەشە عانا شىمكەنت قالاسىنداعى شۋ ءبىلىم جانە قۇقىق قورعاۋ قىزمەتكەرلەرىن ورنىنان ءبىر كوتەرسە، ەندى رەداكتسيامىزعا جامبىل وبلىسىنا قاراستى قورداي اۋىلىنداعى ب.بولتىرىكوۆا اتىنداعى №4 مەكتەپتىڭ 5 وقۋشىسىنىڭ ارىزىن ارقالاپ، «زاكات» قايىرىمدىلىق مەكەمەسىنىڭ ديرەكتورى رايحان شىنتاسوۆا كەلدى. 5 وقۋشىنىڭ ارىزىن قورىتا، ءوزى دە شاعىم حاتىن جازا كەلگەن. ايتۋىنشا، مەكتەپ باسشىلىعى، ناقتىراق ايتقاندا، ديرەكتوردىڭ ورىنباسارلارى روزا بيسەتايقىزى مەن گۇلشات ءىلياسوۆا جەتى قىزدى كابينەتتەرىنە كىرگىزىپ الىپ، «ورامالدارىڭدى شەشپەسەڭدەر شىقپايسىڭدار»، - دەپ ءبىر ساعات ۋاقىت قاماپ ۇستاعان ەكەن...

ورامال داۋى وبلىستاردى ارالاپ كەتتى. كەشە عانا شىمكەنت قالاسىنداعى شۋ ءبىلىم جانە قۇقىق قورعاۋ قىزمەتكەرلەرىن ورنىنان ءبىر كوتەرسە، ەندى رەداكتسيامىزعا جامبىل وبلىسىنا قاراستى قورداي اۋىلىنداعى ب.بولتىرىكوۆا اتىنداعى №4 مەكتەپتىڭ 5 وقۋشىسىنىڭ ارىزىن ارقالاپ، «زاكات» قايىرىمدىلىق مەكەمەسىنىڭ ديرەكتورى رايحان شىنتاسوۆا كەلدى. 5 وقۋشىنىڭ ارىزىن قورىتا، ءوزى دە شاعىم حاتىن جازا كەلگەن. ايتۋىنشا، مەكتەپ باسشىلىعى، ناقتىراق ايتقاندا، ديرەكتوردىڭ ورىنباسارلارى روزا بيسەتايقىزى مەن گۇلشات ءىلياسوۆا جەتى قىزدى كابينەتتەرىنە كىرگىزىپ الىپ، «ورامالدارىڭدى شەشپەسەڭدەر شىقپايسىڭدار»، - دەپ ءبىر ساعات ۋاقىت قاماپ ۇستاعان ەكەن...

- «سۋرەتكە ءتۇسىرىپ بۇكىل مەكتەپ وقۋشىلارىنىڭ الدىندا ماسقارالايمىز» دەپ جانە ءارتۇرلى سوزدەرمەن كەمسىتىپ، قىزدارعا قاتتى قىسىم جاساعان. دالىزدەگى بالالار ەسىكتىڭ اينەگىنەن قىزداردىڭ جىلاپ تۇرعانىن كورگەن. مەنىڭ تاربيەلەنۋشىم يۋسۋپوۆا ماحديا، سول مەكتەپتىڭ وقۋشىسى، مۇنداي پسيحيكالىق جانە مورالدىق قىسىمعا شىداي الماي دەپرەسسياعا ءتۇستى. ولاردىڭ تالاپتارىن ورىنداۋدان مۇلدە باس تارتقانى ءۇشىن ونى مەكتەپتەن قۋا باستادى. بۇل قىز دۇنگەن، مۇسىلمان وتباسىنان شىققان، تۋىلعانىنان باسى ورامالدان اجىراماعان. ورامالسىز ءجۇرۋ - ول ءۇشىن جالاڭاش جۇرۋمەن تەڭ. سوندىقتان ول مەكتەپ اكىمشىلىگىنىڭ تالابىن تۇسىنە المادى دا، سودان كۇيزەلىسكە ءتۇسىپ، قاتتى قينالىپ، اۋىرىپ قالدى. قىز ءوز-وزىنە قول سالىپ جىبەرە مە دەپ قورىققانىنان ونىڭ اناسىن شاقىرىپ، ۇيىنە قايتارىپ جىبەردىم. سەبەبى ءوزىم قاجىلىققا كەتىپ بارا جاتقان ەدىم. قاجىلىقتان قايتىپ كەلگەنىمدە، ماحديا ءالى دە مەكتەپكە بارماعان بولىپ شىقتى. ماعان حات جازىپ: «...ولار مەنى قاتتى كەمسىتىپ، ادام ورنىنا كورمەيدى» دەپ، مەكتەپكە بارۋدان مۇلدە باس تارتتى. وقۋعا بارماعانىنا ەكى اي بولىپ قالدى، - دەيدى رايحان شىنتاسوۆا.

قولىمىزدا 5 قىزدىڭ قولى قويلىعان، مەكتەپ وقۋشىسى يۋسۋپوۆا ماحديانىڭ اتىنان جازىلعان حات جاتىر. مۇندا دا رايحان شىنتاسوۆانىڭ ءسوزىن راستايتىن فاكتىلەر كەلتىرىلگەن. ودان بولەك، قىزداردىڭ جەكە جازعان حاتتارى، ماحديانىڭ اناسى جازعان شاعىم دا بار. ءبارى مەكتەپ باسشىلىعىن «قىسىم كورسەتتى» دەپ ايىپتايدى.

رەداكتسياعا تۇسكەن ارىز حاتتار نەگىزىندە №4 مەكتەپتىڭ ديرەكتورى گەننادي سولودوۆنيكوۆقا حابارلاستىق. الايدا ونىڭ ايتۋىنشا، مەكتەپتە مۇنداي قىسىم كورسەتۋ، وقۋشىلاردى قاماپ ۇستاۋ وقيعاسى مۇلدە بولماعان. - راس، وقۋشىلارعا مەكتەپتىڭ ءوز جارعىسى بار ەكەنى، ول بويىنشا مەكتەپتە ارنايى ۋنيفورما كيۋ قاجەتتىگى جونىندە ءتۇسىندىرۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلدى. بۇل رەتتە ارنايى مامانداردىڭ قاتىسۋىمەن دوڭگەلەك ۇستەل دە ۇيىمداستىردىق. ءوزى مەكتەپتە باسىنا ورامال تاعىپ، حيدجاب كيەتىن قىزدار كوپ تە ەمەس، بار بولعانى 5-6 قىز. الايدا ولاردى قاماپ الىپ، قىسىم كورسەتۋ وقيعاسى بولعان جوق. مەن ورىنباسارلارىممەن دە سويلەستىم، ولار دا مۇنداي قاتىگەزدىككە بارماعاندارىن ايتىپ، انت-سۋ ءىشتى. ءبىز جابايى ەمەسپىز عوي، بالالاردى قورقىتاتىنداي...

- قىزدار حاتىندا باسقاشا جازعان...

- قىزدار نە جازبايدى؟.. ونداي وقيعا بولعان ەمەس...

- ال «زاكات» قايىرىمدىلىق مەكەمەسىنىڭ ديرەكتورى رايحان شىنتاسوۆا سىزگە جازعان 3 حاتىنا جاۋاپ الا الماي وتىرعانىن ايتادى. ول كىسىمەن سويلەستىڭىز بە؟

- ءيا، ول مەكتەپتە ۇيىمداستىرىلعان دوڭگەلەك ۇستەلگە كەلدى، قاتىستى، ءسوز سويلەدى. سويلەگەندە نەشە ءتۇرلى نارسە ايتىپ، مەنى ايىپتاپ جاتتى. بىراق جاعداي بىلاي عوي، مەكتەپتە ءتۇسىندىرۋ جۇمىستارىن جۇرگىزۋگە ءبىز مىندەتتىمىز. قايتالاپ ايتامىن، تەك ءتۇسىندىرۋ جۇمىستارىن عانا، الايدا ءبىز ولاردى ماجبۇرلەي المايمىز. بۇل قىزدار، جاقسى، مەكتەپ ءبىتىردى دەلىك، ولار قايدا جۇمىس ىستەيدى؟ قايدا بارسا دا، باسىنداعى ورامالىنا قاراپ، ەش جەر ولاردى جۇمىسقا المايدى عوي. ويتكەنى كوپ جەردە وزدەرىنە ساي ۋنيفورما بولادى. ولار جۇمىس بەرۋشى بولعاندىقتان، بىزدەي ەمەس، قاتاڭ تالاپتار قويادى. وسىنداي ماسەلەلەردى ايتىپ، ەسكەرتىپ، ءتۇسىندىرۋ جۇمىستارىن جۇرگىزەمىز. ال ولار ءبىزدى قىسىم كورسەتىپ جاتىر دەپ ايىپتايدى. سەنبەسەڭىزدەر، كەلىپ كورسەڭىزدەر بولادى، ورانعان قىزدار مەكتەپتە وقىپ ءجۇر، ولاردى ماجبۇرلەپ شەشىندىرگەن ەشكىم جوق.

- بىراق حاتتا كورسەتىلگەندەي، مەكتەپ وقۋشىسى يۋسۋپوۆا ماحديا 2 ايدان بەرى ساباققا بارماي جاتىر ەكەن...

- ءدال قازىر ناقتى اتى-ءجونىن بىلمەيمىن، بىراق قاتەلەسپەسەم، سول بولۋى كەرەك، ءبىر قىز، راس، مەكتەپكە كەلمەي ءجۇر. توقساندىق باعاسى شىقپاعاندىقتان، ونىمەن جۇمىستى قولعا العالى جاتىرمىز. ءارى كۇتتىك، بەرى كۇتتىك، اناسىنا دا حابار سالدىق، بولمادى...

ەكى جاق ەكى ءتۇرلى اڭگىمە ايتادى. پىكىرلەر - قاراما-قايشى. مۇنى مەكتەپ باسشىلىعى مەن وقۋشىلار، اتا-انالار اراسىنداعى كەلىسپەۋشىلىك دەپ قويا سالۋعا دا بولار ەدى. الايدا بۇل - ورىن الىپ جاتقان قايشىلىقتاردىڭ باسى دا، سوڭى دا ەمەس. جاڭا جىل ەندى باستالدى دەسەك تە، ەل مەكتەپتەرىندە حيدجابقا قاتىستى وسىمەن ەكى مارتە ايقاي-شۋ شىقتى. شىمكەنتتەگى شۋعا ەندى مىنە، قوردايدىڭ ماسەلەسى قوسىلدى. ەرتەڭ وزگە دە وڭىرلەردەن وسى تەكتەس كەلىسپەۋشىلىكتەر شىقپاسىنا كەپىلدىك جوق.

2009 جىلى العاش مەكتەپتەگى حيدجاب كيۋ ماسەلەسى ءسوز بولعاندا، قۇزىرلى ەكى مينيستر ەكى ءتۇرلى جاۋاپ بەرگەن بولاتىن. ادىلەت ءمينيسترى راشيد تۇسىپبەكوۆ ەل كونستيتۋتسياسىنىڭ 22-بابىن بەتكە ۇستاپ: «ەلىمىزدىڭ ءار ازاماتىنىڭ نانىم-سەنىم بوستاندىعىنا قۇقىعى بار. بۇل قۇقىق ەل تۇرعىندارىنىڭ وزدەرىنىڭ ءدىني ۇستانىمدارىنا سايكەس ارەكەت ەتۋ ەركىندىگىنەن تۇرادى. كونستيتۋتسيانىڭ كەلتىرىلگەن قاعيداسىن ەسكەرە وتىرىپ، زاڭدار كيىمگە، سونىڭ ىشىندە حيدجابقا قاتىستى رەسپۋبليكانىڭ ءبىلىم بەرۋ ۇيىمدارىنىڭ وقۋشىلارى ءۇشىن قانداي دا ءبىر شەكتەۋلەر قاراستىرمايدى» دەپ جاۋاپ بەرسە، «ءبىلىم زاڭىنا» سۇيەنگەن سول ۋاقىتتاعى ءبىلىم جانە عىلىم ءمينيسترى جانسەيىت تۇيمەباەۆ: «ءبىلىم الۋشىلارعا مەكتەپ فورماسىن ەنگىزۋ ماسەلەسى ءبىلىم بەرۋ مەكەمەسىنىڭ قۇزىرىنا جاتادى» دەگەن-ءدى.

مىنە، وسى جاۋاپتان كەيىن-اق مينيسترلىكتەر اراسىنداعى تەكەتىرەس دەرەۋ مەكتەپ باسشىلىعى مەن وقۋشىلار، اتا-انالار اراسىنا اۋىستى دا كەتتى. ويتكەنى مەكتەپ فورماسى ماسەلەسىن مينيسترلىك شەشپەيدى، مەكتەپتىڭ ءوزى شەشەدى. ورامال داۋىنىڭ وبلىس ارالاپ كەتۋىنىڭ دە باستى سەبەبى وسى - ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگىنىڭ مەكتەپتەردى جاعدايعا جىعىپ بەرە سالۋى بولىپ وتىر.

جوعارى جاقتان قالىپتاسقان ماسەلەگە قاتىستى ءبىر نۇكتە قويىلمايىنشا، داۋدىڭ ءتۇيىنى تارقاتىلمايدى. قايتا ۋشىعا تۇسپەك. حالىقارالىق تاجىريبەگە نازار اۋدارساق، فرانتسيا دا، اقش تا، ءدىني دامۋ جونىنەن ءبىز ۇنەمى ۇلگى الاتىن تۇركيا دا بۇل جاعدايدى باستان وتكەرگەن، وتكەرىپ تە كەلەدى. ماسەلەن، فرانتسيا 2004 جىلى مەملەكەتتىك مەكەمەلەردە حيدجاب كيۋگە تىيىم سالاتىن ارنايى زاڭ قابىلداسا، اقش كەرىسىنشە، بۇل جونىنەن ازاماتتارعا تولىق ەركىندىك بەردى. تۇركيا بولسا، مەملەكەتتىك ءبىلىم بەرۋ مەكەمەلەرىندە حيدجاب كيۋگە زاڭدىق تۇرعىدا تىيىم سالعانمەن، جەكەمەنشىك وقۋ ورىندارىنا شەكتەۋ قويمادى. وقۋ ورىندارىندا حيدجاب كيۋگە تىيىم سالعاننان كەيىن فرانتسيا مەن تۇركيادا ستۋدەنتتەردىڭ باسقا ەلدەرگە كەتىپ قالۋى كوپتەپ ورىن العان. قازاقستان ءۇشىن بىرەۋدىڭ جولىن قايتالاۋدىڭ ەش قاجەتى جوق. ءار ەلدىڭ ۇستانىمى، تاريح-تامىرى باسقا. دەگەنمەن بۇل داۋعا ءبىر نۇكتە قوياتىن كەز كەلگەن سىقىلدى. ايتپەسە، قوعامدى مىنا جالعىز ساۋال ابدەن سارساڭعا ءتۇسىرىپ بىتەدى: «جاقسى ءدىندار بولعان دۇرىس پا، الدە جاقسى ازامات بولعان ءجون بە؟»...

«ايقىن» گازەتى