بەلگىلى ءدىنتانۋشى ا.ارتەمەۆتىڭ ايتۋىنا قاراعاندا، باھايە اعىمىنىڭ وكىلدەرى ەلىمىزگە العاش رەت وتكەن عاسىرداعى ۇركىنشىلىك جىلدارى (1937-1938 جج) كەلگەن. قازاقتان تاۋەلسىزدىگىن العاننان كەيىن باھايە اعىمى رەسمي تىركەۋدەن ءوتىپ، ەلىمىزدىڭ ون سەگىز قالاسىنان ءمىناجاتحانالار اشىپ، ءوزىنىڭ ءدىني قىزمەتىن جۇرگىزۋدى قولعا الادى. ءاسىلى، باھايە - شيتتىك يسناشاريە اعىمىنىڭ ءبىر تارماعى سانالادى. بىراق، بۇل اعىمنىڭ سەنىمدىك نەگىزدەرى يسلامعا مۇلدە تەرىس كەلەدى. دەسەكتە، باھايە يسلامنىڭ اتىن جامىلعان اعىم سانالعاندىقتان، حاق ءدىندى قورعاۋ ماقساتىندا بۇل مازحابتىڭ قايشىلىقتارىن تانىپ ءبىلۋىمىز شارت. بۇل مازحابتى 1820 جىلى يراندا تۋىلعان مىرزا الي مۇحاممەد اش-شيرازي نەگىزىن سالدى. ول العاشقىدا يسناشاريە مازحابىنىڭ وكىلى بولدى. سوڭىنان، يسمايليتتەر مەن سابايە اعىمىنىڭ  يسلامعا مۇلدە جات «حۋلۋل» (اللانىڭ ادام دەنەسىنە ەنىپ كورىنۋى) پىكىرىمەن قارۋلانىپ، حاق دىننەن الشاقتاپ دۇبارالىققا ۇرىندى. سونىمەن، باھايە قانداي اعىم؟

بەلگىلى ءدىنتانۋشى ا.ارتەمەۆتىڭ ايتۋىنا قاراعاندا، باھايە اعىمىنىڭ وكىلدەرى ەلىمىزگە العاش رەت وتكەن عاسىرداعى ۇركىنشىلىك جىلدارى (1937-1938 جج) كەلگەن. قازاقتان تاۋەلسىزدىگىن العاننان كەيىن باھايە اعىمى رەسمي تىركەۋدەن ءوتىپ، ەلىمىزدىڭ ون سەگىز قالاسىنان ءمىناجاتحانالار اشىپ، ءوزىنىڭ ءدىني قىزمەتىن جۇرگىزۋدى قولعا الادى. ءاسىلى، باھايە - شيتتىك يسناشاريە اعىمىنىڭ ءبىر تارماعى سانالادى. بىراق، بۇل اعىمنىڭ سەنىمدىك نەگىزدەرى يسلامعا مۇلدە تەرىس كەلەدى. دەسەكتە، باھايە يسلامنىڭ اتىن جامىلعان اعىم سانالعاندىقتان، حاق ءدىندى قورعاۋ ماقساتىندا بۇل مازحابتىڭ قايشىلىقتارىن تانىپ ءبىلۋىمىز شارت. بۇل مازحابتى 1820 جىلى يراندا تۋىلعان مىرزا الي مۇحاممەد اش-شيرازي نەگىزىن سالدى. ول العاشقىدا يسناشاريە مازحابىنىڭ وكىلى بولدى. سوڭىنان، يسمايليتتەر مەن سابايە اعىمىنىڭ  يسلامعا مۇلدە جات «حۋلۋل» (اللانىڭ ادام دەنەسىنە ەنىپ كورىنۋى) پىكىرىمەن قارۋلانىپ، حاق دىننەن الشاقتاپ دۇبارالىققا ۇرىندى. سونىمەن، باھايە قانداي اعىم؟

يسناشاريە مازھابىنىڭ ون ەكىنشى يمامى ءماحديدىڭ عايىپ بولىپ قيامەت-قايىمنان بۇرىن جەر بەتىنە ورالىپ، ادىلەتتىلىك ورناتادى دەگەن سەنىمىن مىرزا الي ءوزىنىڭ جاڭادان قۇرعان مازھابىنا ۇتىمدى پايدالانۋعا تىرىستى. ول، ءوزىنىڭ وعاش پىكىرلەرىن ايتا كەلىپ، بۇل ءىلىمدى عايىپ يمامنان ۇيرەنگەنىن جاريالادى. يران حالقىنىڭ كوپشىلىگى يسناشاريە مازھابىنان بولعاندىقتان، عايىپ يمامنىڭ ءىلىمىن پاش ەتۋشى مىرزا ءاليدىڭ ماڭايىنا توپتاسا باستايدى. ول ءوزىنىڭ بەدەلىن ارتتىرۋ ءۇشىن پسيحولوگيالىق ءھام فيلوسوفيالىق ەڭبەكتەردى وقۋدى قولعا الادى. عايىپ يمام جەر بەتىندەگى ادامداردىڭ تەك بىرىمەن عانا بايلانىس جاسايتىنىن، ول ادام ءوزى ەكەنىن ايتىپ، سوڭىنان ەرگەندەردى بۇل ساندىراعىنا سەندىرىپ باقتى. ونىڭ بۇل پىكىرى يسناشاريەدەگى عايىپ يمامنىڭ وسيەتى عانا اقيقات دىنمەن قاۋىشتىرادى دەگەن  سەنىممەن تاماشا ۇيلەسەتىن ەدى.

ۋاعىز-ناسيحات ايتۋدىڭ ەرەكشە ۇلگىسىن مەڭگەرگەن مىرزا ءاليدى حالىق بىرتە-بىرتە ۇلگى تۇتارلىق يمام ساناپ، ونىڭ ءاربىر ايتقانىن ءدىني ۇكىم رەتىندە قابىلدادى. العاشقىدا عايىپ يمامنىڭ ءىلىمىن ۇيرەنگەنىن ايتقان ول كەلە-كەلە يمامنىڭ ءوزى بولعانىن، اللانىڭ رۋحى ءوزىنىڭ دەنەسىنە ەنگەنىن (حۋلۋل) پاش ەتتى. يسا مەن مۇسا پايعامبارلاردىڭ اقىرزاماندا جەر بەتىنە ءتۇسىپ، ادامزاتقا تۋرا جولدى كورسەتەدى دەگەن جولى، ءوزىنىڭ جولى ەكەنىن العا تارتتى. ول وسىنداي قيسىندى پىكىرلەرىنىڭ ارقاسىندا وزىنە قول بەرگەن كوپتەگەن ادامداردى باسقارۋعا قول جەتكىزدى. الايدا، يماميە (بۇگىنگى يراننىڭ رەسمي مازھابى) مازھابىنىڭ عۇلامالارى مىرزا ءاليدىڭ پىكىرلەرىنە قارسى شىعىپ، وعان لاعىنەت جاۋدىردى. مىرزا الي دە قاراپ قالماي، سول كەزدەگى كەيبىر قوعامدىق ادىلەتسىزدىكتەردى العا تارتىپ يماميە عالىمدارىنا قارسى ءوز قول استىنداعىلاردى ايداپ سالدى. ونىڭ پىكىرلەرىن يلاھي ۇكىم رەتىندە قابىلدايتىن جاقتاستارى يماميە وكىلدەرىنە قارسى تۇردى. ءسويتىپ، ءحىح عاسىردىڭ العاشقى جارتىسىندا باھايە اعىمى يران قوعامىندا ۇلكەن بۇلىك تۋدىردى.

مىرزا الي ءوزىنىڭ جاماعاتىن قۇرعاننان كەيىن، مىناداي جاڭا پىكىرلەردى ناسيحاتتاۋدى قولعا الدى:

ا) ول سوڭىنان ەرگەندەردىڭ ساۋاپتى ىستەرىنىڭ قايتارىمى رەتىندە - ءجانناتتى، كاپىرلەرگە - توزاقتى كورسەتەتىنىن ۋادە ەتتى.

ب) مىرزا الي بۇرىنعى وتكەن بۇكىل پايعامبارلاردىڭ ءوزىنىڭ وكىلى ەكەنىن ايتىپ، بارلىق ءدىن وكىلدەرىن وزىنە باعىنىشتى ەتۋدى ماقسات ەتتى.

ۆ) عۋلات (شيتتىك بۇزىق اعىمدار) توپتارىندا كوپ ايتىلاتىن يسلامعا مۇلدە جات سانالاتىن «حۋلۋل» پىكىرىن، ياعني يلاھتىڭ ءوزىنىڭ دەنەسىنە ەنگەنىن پاش ەتتى.

د) مۇحاممەد (س.ا.ۋ)-دى سوڭعى پايعامبار رەتىندە مويىندامادى. ونىڭ پىكىرىنشە، يلاھ ءوزىنىڭ دەنەسىنە ەنگەن، بۇدان كەيىن دە يلاھ تاڭداعان قۇلىمەن تۇتاسادى.

ە) ونىڭ پىكىرلەرىنىڭ ءبىرى ءاربىر ارىپتەردىڭ استارىندا وزىندىك يلاھي سىر بار. مىرزا ءاليدىڭ نانىمى بويىنشا اسىرەسە ون توعىزىنشى ساننىڭ ەرەكشە قاسيەتى.

س) مۇراگەرلىك جانە وزگە دە ماسەلەلەردە ەركەك پەن ايەل تەڭ قۇقىلى. ونىڭ بۇل پىكىرلەرى قۇرانعا مۇلدە قاراما-قايشى كەلەدى.

ن) يسلام نەگىزدەرىنە قايشى كوزقاراستاعى ادامدار دا ۇلتىنا، دىنىنە، ناسىلىنە، جىنىسىنا قاراماي تەڭ سانالادى.

ونىڭ «حۋلۋل» پىكىرى ابدۋللاھ ب. سابانىڭ «حز. ءاليدىڭ دەنەسىنە يلاھ ەنگەن» دەگەن پىكىرىنىڭ جاڭا كوشىرمەسى بولاتىن. مىرزا ءاليدىڭ تەرىس پىكىرلەرى تارالا باستاعانان يران ۇكىمەتى ولاردىڭ سوڭىنا شىراق الىپ ءتۇستى. مىرزا الي 1850 جىلى كەنەتتەن قايتىس بولىپ، ونىڭ ورنىن ءىزباسارلارى سۋبح ازەل مەن باھايللا باستى. يران ۇكىمەتىنىڭ قاتتى قىسىمعا الۋىنا بايلانىستى سۋبح ازەل كيپرعا، باحايللا ەديرنەگە قاشتتى. سۋبحتىڭ سوڭىنان ەرگەندەر وتە از بولدى. ال، باھايللانىڭ ماڭايىنا مىرزا ءاليدىڭ جاقتاستارىنىڭ كوپشىلىگى جينالدى. ياعني، مىرزا ءاليدىڭ قۇرعان مازھابى بۇدان كەيىن باھايە دەگەن اتپەن بولدى. سۋبحتىڭ پىكىرىنشە، مازھاب مىرزا ءاليدىڭ ايتقان نەگىزدەرى بويىنشا دامۋى ءتيىس بولدى. ال، باھايللا: «مىرزا ءاليدىڭ بويىنا ەنگەن يلاھ مەنىڭ دەنەمە كىردى»، - دەپ ساندىراقتادى. ول دا ءوزىنىڭ حاريزماسىنىڭ ارقاسىندا سوڭىنان نادان ادامداردى كوپ ەرتە ءبىلدى.

گولدزەير «ءال-اكيدا ۆاش-شاريا» اتتى شىعارماسىندا: باھايللانىڭ پىكىرىنشە، يلاھي رۋح قايتا كورىنەدى. ياعني، مىرزا ءاليدىڭ بەينەسىندە كورىنگەن يلاھي رۋحتىڭ وزىنە ەنگەنىن، مىرزا اليگە يلاھ رۋحى وتكىنشى رەتىندە ەنسە، وزىنە ەنگەن يلاھ رۋحى ماڭگىلىك قالاتىنىن، سونداي-اق، يلاھتىڭ كورىنەتىنىن، ياعني ءوزىنىڭ يلاھتى كورسەتەتىن اينا ەكەنىن ايتقان. وعان مويىنسۇنعاندار شىنىندا دا باھانىڭ بويىندا يلاھي سيپاتتار بار دەپ بىلەتىن. ونىڭ كەيبىر جاقتاستارى باھايللانى «اينا» دەپ اتاپ، بۇل اينادان يلاھ كورىنەدى دەپ سەندى.

باھايللا وسىلايشا وعاش پىكىرلەر ايتىپ، ءوزىنىڭ قاۋىمىنان بولىنە باستاعاندا، سۋبحتىڭ قول استىنداعىلاردىڭ ءبىرسىپىراسى باھايللانىڭ جاعىنا شىقتى. ەكى توپتىڭ ىشىندەگى جاڭالىقتاردىڭ ءبىر-بىرىنە تەز جەتۋىنىڭ سەبەبى، ەديرنە مەن كيپردىڭ ءبىر-بىرىنە جاقىن بولۋىنان ەدى. باھايە قوزعالىسى كۇشەيە تۇسكەننەن كەيىن، وسمان بيلىگى بۇنىڭ الدىن الۋ ءۇشىن باھايللانى اككاعا جەر اۋدارادى. باھايللا اككادا ءوز مازھابىن دامىتۋدى قولعا الىپ قۇران مەن ۆەياندى (مىرزا الي مۇحاممەد اش-شيرازي جازعان كىتاپ) جوققا شىعارىپ، ءوزىنىڭ پىكىرلەرىن تاراتۋ ءۇشىن ارابشا جانە پارسىشا ەڭبەكتەر جازدى. ونىڭ شىعارمالارىنىڭ ەڭ اتاقتىسى «ءال-كيتابۋل-اكدەس» (ەڭ قاسيەتتى كىتاپ) دەگەن كىتابى بولاتىن. ول بۇل كىتاپتىڭ ءاربىر ءسوزىنىڭ اللانىڭ ءۋاھيى ەكەنىن جانە بۇل كىتاپتىڭ ۇلى جاراتۋشى سەكىلدى باستاۋى جانە سوڭى بولماعانىن جەتكىزدى. ونىڭ پىكىرىنشە، ءوزىنىڭ قۇپيا ءىلىمىن كەيبىر تاڭداۋلى ادامدار بولماسا، وزگە ادامدار يگەرە المايتىن ەدى.

باھايللا ءوزىنىڭ پىكىرلەرىنىڭ يسلامنان تىسقارى ءبىر ءدىن ەكەنىن ايتىپ، ۇستازى مىرزا ءاليدىڭ كوزقاراستارىنان مۇلدە اينىدى. مىرزا الي ءوزىنىڭ پىكىرلەرى ارقىلى يسلامدى جاڭارتقانىن ايتسا، ال، باھايللا ءوزىنىڭ ايتقاندارىنىڭ يسلامنان باسقا ءبىر جاڭا ءدىن ەكەنىن پاش ەتتى. باھايللانىڭ پىكىرىنشە، ونىڭ اكەلگەن ءدىنى الەمدىك ءدىن. وسى سەبەپتەن، ول ۇلتتىق تەرريتورياعا، مەملەكەتتەرگە ءبولىنۋ دۇرىس ەمەس دەپ سانادى. ونىڭ كوزقاراسى بويىنشا ءيسى ءبۇتىن ادامزاتتىڭ ءبىر عانا مەملەكەتى بولۋى ءتيىس بولدى.  ول ءوزىنىڭ پىكىرلەرى كەڭىنەن ناسيحاتتالۋى ءۇشىن شىعىس پەن باتىستاعى بارلىق مەملەكەت باسشىلارىنا ءوز شىعارمالارىن جىبەردى. ونىڭ شىعارماسىنىڭ اتى «سۋرە» دەپ اتالدى. «عايىپتان حابارىم بار» دەپ ساندىراقتاعان ول بولاشاق تۋرالى ساۋەگەيلىك جاسايتىن. كەيدە ونىڭ كەيبىر ساندىراقتارى ءدال كەلىپ جاتسا، ول مۇنداي مۇمكىندىكتى وزىنە بارىنشا پايدالانىپ قالۋعا تىرىساتىن. بىردە باھايللا «ءىىى ناپولەون تاقتان تۇسەدى» دەپ ساۋەگەيلىك جاسادى. ءتورت جىلدان سوڭ  ءىىى ناپولەون ۇكىمەتى بيلىكتەن كەتتى. وسىنداي جالاڭ بولجامدارى ونىڭ ماڭىنا نادانداردىڭ كوپتەپ جينالۋىنا تۇرتكى بولدى.

باھايللانىڭ قوعامدىق كوزقاراستارىنا توقتالار بولساق:

ا) يسلامعا قاتىستى كۇللى اعىمداردى قوعامنان الاستاتۋ. ول بۇل پىكىرىمەن ۇستازى مىرزا اليدەن دە ۇزاقتادى.

ب) ول ءارتۇرلى مۇددەلەردى، ياعني دىندەر مەن ۇلتتار، ناسىلدەر ءبىر-بىرىنە باۋىر دەپ ءبىلدى. ادامزاتتى بولۋگە بولمايتىنىن ايتتى. بۇل ونىڭ ءوز پىكىرلەرىن كۇللى ادامزاتقا مويىنداتۋدىڭ امالى ەدى.

ۆ) ونىڭ تۋدىرعان جاڭالىقتارىنىڭ ءبىرى وتباسىلىقتىڭ وزىندىك ءبىر فورماسىن قالىپتاستىردى. ونىڭ پىكىرىندەگى وتباسى فورماسىندا كوپ ايەل الۋشىلىققا جول جوق. تەك ەرەكشە جاعدايدا عانا ەكى ايەل الۋعا رۇقسات ەتتى. وتە قيىن جاعدايدا بولماسا، اجىراسۋعا دا بولمايدى. جانە ول اجىراسقان ايەلدىڭ بەلگىلى ءبىر مەرزىم كۇتپەستەن (شاريعات بويىنشا ءتورت اي ون كۇتۋى ءتيىس) كەلەسى بىرەۋگە ۇيلەنۋىنە بولادى.

د) جانازا نامازىنان باسقا نامازداردىڭ ءبارىن تەك جەكە وقۋ كەرەك. جاماعاتپەن وقۋعا بولمايدى.

ە) ناماز وقىعاندا قاعباعا قاراپ ەمەس، بۇل قايدا بولسا، سوعان قاراپ وقۋى ءتيىس  بولدى. ويتكەنى، ونىڭ تۇسىنىگىنشە يلاھ مۇنىڭ بەينەسىنە ەنگەن بولاتىن.

گ) ونىڭ يسلاممەن ۇيىساتىن پىكىرلەرىنىڭ ءبىرى - نامازدان بۇرىن دارەت الۋ مەن عۇسىل الىنۋدى قابىلداۋى ەدى.

س) ول قوعامدىق قاتىناس پەن ءىشىپ-جەۋدەگى ارام مەن ادالدى جوققا شىعارىپ، ءاربىر نارسەدە ادام اقىلمەن ارەكەت ەتۋ كەرەك دەپ ساندىراقتادى. بىراق، باھايللا اقىلىن تىڭداعان بولسا، يسلامنىڭ ادال دەگەنىن ادال، حارام دەگەنىن حارام دەگەن بولار ەدى. سەبەبى، ودان ءبىر ادام: «نەگە مۇحاممەدكە يمان ەتتىڭ؟» - دەپ سۇراعاندا، ول: «مەنىڭ اقىلىمنىڭ مۇحاممەدتىڭ ىستە دەگەنىن ىستەمە، ىستەمە دەگەنىن ىستە دەگەنىن كورمەدىم»، - دەپ جاۋاپ بەردى.

ھ) باھايللا مەن ونىڭ ۇستازى مىرزا الي ادامداردىڭ تەڭدىگىن پاش ەتكەنىمەن، دەموكراتيا مەن پاتشالاردىڭ شەكسىز بيلىگىن قۇلاتۋعا قارسى تۇردى. ونىڭ وسى سوڭعى پىكىرى ءوز مۇددەسىن قورعاۋعا باعىتتالعان شارا بولاتىن. دەموكراتياعا رۇقسات ەتكەن بولسا، ءوزىنىڭ دەسپوتتىق بيلىگى شايقالاتىن ەدى. ول پاتشالاردىڭ شەكسىز بيلىگىنە تيىسۋگە بولمايدى دەۋ ارقىلى بيلىكتىڭ قاسيەتتى ەكەنىن تۇسىندىرگىسى كەلدى. ونىڭ ۇستازى مىرزا الي ءوز پىكىرلەرى ارقىلى يسناشاريە عالىمدارىمەن عانا قاقتىعىسسا، باھايللا ءوزىنىڭ ساندىراق پىكىرلەرىن كۇللى الەمدىك ءدىن دەپ بىلگەندىكتەن، يسلاممەن بىرگە حريستيان جانە يۋدا وكىلدەرىمەن دە جاۋلاستى.

1882 جىلى باھايللا قايتىس بولعاننان كەيىن، ونىڭ ورنىن ۇلى ابباسپەن بىرگە ابدۋلباھا اتتى قۇلى جانە عۋسنۋ ازام دەگەن شاكىرتى باستى. ابباس باتىس مادەنيەتىن جەتىك بىلەتىن. وسى سەبەپتەن ول اكەسىنىڭ يلاھ مەنىڭ بەينەمە ەندى دەگەن پىكىردى باھايە ىلىمىنەن الىپ تاستادى. ول، باھايە پىكىرلەرىن بارىنشا جەڭىلدەتۋدى قولعا الدى. باتىسقا باھايەنى ءسىڭىرۋ ءۇشىن حريستيان مەن يۋدا ءدىنىن تەرەڭ زەرتتەۋدى قولعا الدى.

باھايەنىڭ نەگىزىن قالاۋشى مىرزا الي يسلامعا جاڭا رەفورما جاساماقشى بولسا، باھايللا يسلامدى بۇتىندەي جوققا شىعاردى. ال ونىڭ ۇلى ابباس حريستيان مەن يۋدا جانە قاجەت كەزىندە قۇرانعا ارقا سۇيەپ، جاڭا ءبىر ءدىندى جاساماقشى بولدى. سوندىقتان، باھايە كوبىنە يسلام ولكەلەرىندە ەمەس، حريستيان، يۋدا، ءماجۋسي ءدىنى وركەن جايعان ايماقتارعا تارالدى. باھايللانىڭ حاق ءدىندى تارك ەتۋىنە بايلانىستى، يسلام ولكەلەرىندە دامىمادى. ال، باھايەنىڭ ەڭ كوپ تارالعان جەرلەرى ەۋروپا مەن امەريكا سانالادى.

گولدزەير ءوز شىعارماسىندا: «باھايە امەريكا مەن ەۋروپادا ىلگەرىلەگەن. اسىرەسە، حريستياندار اراسىندا قاتتى دامىپ كەلەدى. بۇلار باھايەنىڭ قارقىندى تۇردە دامۋىنا جاردەمشى بولدى. باھايەنىڭ 1910 جىلدان بەرى «باتىس جۇلدىزى» دەگەن جىلىنا ون توعىز رەت شىعاتىن جۋرنالى بار. جىلىنا ون توعىز رەت شىعۋىنىڭ سەبەبى، باھايەنىڭ نەگىزىن قالاعان مىرزا ءاليدىڭ پىكىرىنشە، ون توعىز سانىنىڭ ءبىر كەرەمەتى بار دەپ بىلەتىن. باھايە اقش-تا دامىپ، ونداعى ورتالىعى چيكاگو قالاسىندا ورنالاسقان»، - دەيدى.

شىعىستانۋشى گولدزەيردىڭ ايتۋىنا قاراعاندا، باھايە حريستيان جانە يۋدا دىندەرىنىڭ ىقپالىنا ۇشىراپ، كەلە-كەلە العاشقى سەنىمدىك نەگىزدەرىنەن مۇلدە الشاقتاعان. ابباستىڭ ءتاۋرات پەن ءىنجىلدى زەرتتەۋى، باھايەنىڭ تاعى ءبىر العا قادام جاساۋىنا تۇرتكى بولدى. باھايە وكىلدەرىنىڭ پىكىرىنشە، ءتاۋرات پەن ىنجىلدەگى بەيبىتشىلىك ورناتاتىن ءامىرشى ابباس بولىپ  تابىلدى.

ابباس ەۋروپا مەن امەريكادا باھايە اعىمىنا ءجۇز مىڭنان استام ادامدى تارتىپ ۇلگەردى. ول 1921جىلى قايتىس بولدى. ورنىنا بالاسى شاۋقي كەلدى. ول دا باھايەنىڭ ءورىسىن كەڭەيتۋدى قولعا الدى. جالپى، باھايە ءىلىمى بويىنشا ءاربىر ەكى مىڭ جىل سايىن جاڭا ءبىر پايعامبار كەلەدى. ءوز سەنىمدەرى بويىنشا، ون توعىز سانىن قاسيەتتى دەپ بىلگەندىكتەن، باھايەنىڭ ءاربىر مۇشەسى ون توعىز كۇن سايىن قاۋىمنىڭ ون توعىز مۇشەسىن قوناققا شاقىرۋى ءتيىس. جاڭادان قۇرىلعان قاۋىمداستىقتى «قوعامدىق ادىلەت ءۇيى» اتتى جوعارى ماجىلىستەرىنە سايلانعان ون توعىز باسقارادى. باھايەنىڭ ءاربىر مۇشەسى جىل سايىنعى تابىسىنىڭ بەستەن ءبىر بولىگىن وسى جوعارى ۇيىمعا بەرىپ وتىرادى. بويداق بولىپ ءومىر سۇرۋگە جول جوق، قاۋىم مۇشەسى ون ءبىر جاستا ۇيلەنۋ قاجەت. ولار جالاڭاش ايەلدەرمەن بىرگە بولۋدى قۇلشىلىق دەپ سانادى.

بۇگىندە باھايەنىڭ دۇنيەجۇزىندە 88 جەردە ۇيىمى بار. حريستيان، يۋدا، ءماجۋسي، سيح، ءزاردۋشت جانە بۋددا دىندەرىن ۇستاناتىن حالىقتاردى تۇلكى بۇلاڭعا سالىپ الداپ، وزدەرىنە تارتۋدا. ولاردىڭ قاس دۇشپاندارى - يسلام عالىمدارى. سەبەبى، ولاردىڭ  تۇزاعىنا وڭايلىقپەن تۇسپەيتىن مۇسىلماندار سانالادى. كىتاپتارى مەن باسىلىمدارى قىرىق سەگىز تىلدە جارىق كورەدى. عيبادات جاساۋ جانە ءجۇرىپ-تۇرۋ ەرەجەسى «اقداس» دەگەن كىتابى مەن «وسيەتتەر قاعازدارى» اتتى جازبالارىندا جازىلعان. ولاردىڭ پىكىرلەرىنىڭ يسلامعا قايشى كەلەتىن تۇستارى وتە كوپ.

باھايە تۋرالى مىسىرلىق زەرتتەۋشى مۇحاممەد ءابۋ زەحرا: «باتىس الەمىنىڭ باھايەگە قولداۋ كورسەتۋىنىڭ بىردەن-ءبىر سەبەبى، ولار باھايەنىڭ وزدەرىندە ەمەس، يسلام ەلدەرىندە دامىعانىن قالادى. يسلام ەلدەرىنە باھايەنى ەنگىزۋ ارقىلى، مۇسىلمانداردىڭ اراسىنا ىرىتكى سالۋدى مۇرات ەتتى. ويتكەنى، باھايەدە يسلامعا مۇلدە جات سانالاتىن كوپتەگەن پىكىرلەر مەن ۇردىستەر ورىن العان. ولاردىڭ يدەولوگياسى يسلام ەلدەرىنە تارالاتىن بولسا، مۇسىلمانداردىڭ اۋىزبىرشىلىگىنە جارىقشاق تۇسەتىنى انىق. ياعني، باتىس الەمى ىشتەن ءىرىتۋ جولىمەن يسلامنىڭ تۋىن جىعۋدى كوزدەگەن ەدى»، - دەيدى.

الايدا، باھايە يسلام ەلدەرىندە كەڭ كولەمدە قولداۋعا يە بولعان ەمەس. ءى-ءىى-ءشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىستان كەيىن يسلام ەلدەرىنە ءبىرشاما تارالعانمەن، مۇسىلمانداردىڭ قارسىلىعىنا تاپ بولۋىنا بايلانىستى ءورىسى تىم تار كۇيىندە قالىپ وتىر. مىسىر، ساۋد ارابيا، باە سەكىلدى مەملەكەتتەر باھايەنىڭ ءوز تەرريتورياسىندا ناسيحاتتالۋىنا قاتاڭ تىيىم سالعان.

حاق ءدىننىڭ اقيداسى مەن ءجۇرىپ-تۇرۋ ەرەجەلەرىنە مۇلدە تەرىس سانالاتىن باھايە اعىمىنىڭ يدەولوگياسى ءبىزدىڭ ەلىمىزدە كەڭىنەن ناسيحاتتالىپ كەلەدى. بىراق، قوعامدىق تۇرعىدان باھايە ىلىمىنە قارسى تويتارىس بەرىلمەي وتىر. ءبىز باھايەنىڭ بەت-پەردەسىن اشىپ بەرۋدى عانا ماقسات تۇتتىق. ال، ۇلت پەن مەملەكەتتىلىكتى مويىندامايتىن باھايەنىڭ بۇدان كەيىنگى تاعدىرىن قۇزىرلى ورىنداردىڭ ەنشىسىنە قالدىردىق.

«اباي-اقپارات»