جانىبەك كارمەنوۆ 1949 جىلى قازىرگى شىعىس قازاقستان، بۇرىنعى سەمەي وبلىسى، اباي اۋدانى، قاراۋىل اۋىلىندا دۇنيەگە كەلگەن. ءانشى، جازۋشى، قازكسر-ءىنىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن ءارتىسى. العاشىندا الماتى ەسترادا-تسيرك ونەرى ستۋدياسىنىڭ (قازىرگى كوللەدج) انشىلىك ءبولىمىن، ودان كەيىن قازاق مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىن ءبىتىردى. جانىبەك "ونەر" باسپاسىندا رەداكتور، الماتى مەملەكەتتىك كونسەرۆاتورياسىندا حالىق اندەرى كافەدراسىنىڭ مەڭگەرۋشىسى بولىپ قىزمەت اتقاردى. ول وزىندىك ءان ورىنداۋشىلىعىمەن ەرەكشە كوزگە ءتۇستى. كوپتەگەن حالىق كومپوزيتورلارىنىڭ شىعارماشىلىق ءومىرى مەن مۇراسىن ناسيحاتتاۋ جانە ولاردىڭ ۇمىتىلعان ءان ماتىندەرىن قالپىنا كەلتىرۋ ىسىنە زور ۇلەس قوستى.

كەزىندە قازاق راديوسى مەن تەلەۆيزياسى ارقىلى حالىق انشىلەرى مەن انشىلىك ءداستۇر جايىندا حابارلار جۇرگىزدى. ونەر تاقىرىبىنا ارنالعان كىتاپتارى («اقىلبايدىڭ ءانى»، «عاشىقتىڭ ءتىلى»، «ماحاببات ءانى») جارىق كوردى. 1984 جىلى كونتسەرتتىك-ورىنداۋشىلىق، زەرتتەۋ قىزمەتتەرى جانە جاستار اراسىندا حالىق ونەرىن ناسيحاتتاۋداعى جۇمىستارى ءۇشىن وعان قازاقستان لەنين كومسومولى سىيلىعى بەرىلدى. 1996 جىلى ونىڭ ەسىمى قاراۋىل اۋىلىنداعى (قازىرگى شىعىس قازاقستان وبلىسى، اباي اۋدانى) مۋزىكا مەكتەبىنە بەرىلدى.
جانىبەك 1992 جىلى كولىك اپاتىنان قازا تاپتى.

جانىبەك كارمەنوۆ 1949 جىلى قازىرگى شىعىس قازاقستان، بۇرىنعى سەمەي وبلىسى، اباي اۋدانى، قاراۋىل اۋىلىندا دۇنيەگە كەلگەن. ءانشى، جازۋشى، قازكسر-ءىنىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن ءارتىسى. العاشىندا الماتى ەسترادا-تسيرك ونەرى ستۋدياسىنىڭ (قازىرگى كوللەدج) انشىلىك ءبولىمىن، ودان كەيىن قازاق مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىن ءبىتىردى. جانىبەك "ونەر" باسپاسىندا رەداكتور، الماتى مەملەكەتتىك كونسەرۆاتورياسىندا حالىق اندەرى كافەدراسىنىڭ مەڭگەرۋشىسى بولىپ قىزمەت اتقاردى. ول وزىندىك ءان ورىنداۋشىلىعىمەن ەرەكشە كوزگە ءتۇستى. كوپتەگەن حالىق كومپوزيتورلارىنىڭ شىعارماشىلىق ءومىرى مەن مۇراسىن ناسيحاتتاۋ جانە ولاردىڭ ۇمىتىلعان ءان ماتىندەرىن قالپىنا كەلتىرۋ ىسىنە زور ۇلەس قوستى.

كەزىندە قازاق راديوسى مەن تەلەۆيزياسى ارقىلى حالىق انشىلەرى مەن انشىلىك ءداستۇر جايىندا حابارلار جۇرگىزدى. ونەر تاقىرىبىنا ارنالعان كىتاپتارى («اقىلبايدىڭ ءانى»، «عاشىقتىڭ ءتىلى»، «ماحاببات ءانى») جارىق كوردى. 1984 جىلى كونتسەرتتىك-ورىنداۋشىلىق، زەرتتەۋ قىزمەتتەرى جانە جاستار اراسىندا حالىق ونەرىن ناسيحاتتاۋداعى جۇمىستارى ءۇشىن وعان قازاقستان لەنين كومسومولى سىيلىعى بەرىلدى. 1996 جىلى ونىڭ ەسىمى قاراۋىل اۋىلىنداعى (قازىرگى شىعىس قازاقستان وبلىسى، اباي اۋدانى) مۋزىكا مەكتەبىنە بەرىلدى.
جانىبەك 1992 جىلى كولىك اپاتىنان قازا تاپتى.

- مەنىڭ ءالديىم - اكەمنىڭ ءانى، - ءداس­تۇرلى ءانشى، جازۋشى جانىبەك كارمەنوۆتىڭ ءسۇت كەنجەسى شاھ-كەرىم اڭگىمەسىن وسىلاي باستادى. - قاتار وسكەن قۇرداستارىم سياقتى اكەمنىڭ الدىنا وتىرىپ، اكەنىڭ جىلى الاقانىن سەزىنە الماعانىم وكىنىشتى-اق. كەيدە وسىنداي كەڭ دۇنيەگە سىيماي كەتەمىن. وندايدا قيالعا بەرىلەمىن. اكەمدى قۇشاقتاپ، اكەمنىڭ قۇشاعىنا تىعىلىپ، اينالادا نە بولىپ جاتقانىن ۇمىتقىم كەلەدى. تىپتەن تۇندە ۇيقىعا جاتقان كەزدە «اكەم بۇگىن تۇسىمە كىرسىنشى» دەپ اللادان تىلەيمىن. تىم بولماسا، تۇسىمدە بولسا دا اكەممەن بىرگە بولعىم كەلەدى. اكەمنىڭ اسقاق داۋىسىن سۋىق ءۇنتاسپادان ەمەس، تىرىدەي، شىنايى قالپىندا تىڭداعىم كەلەدى. داناگوي دە قاراپايىم سوزدەرىن اكەمنىڭ دوستارىنىڭ اۋزىنان ەمەس، ءوز اۋزىنان تىڭداعىم كەلەدى. ماسەلەن، اكەمنىڭ ورىنداۋىنداعى «ءومىر تولعاۋى» قانداي عاجاپ دۇنيە دەسەڭىزشى!
«ومىردە ادام قانداي بولۋى كەرەك، قالاي ءومىر ءسۇرۋ كەرەك، قانداي زاتتارعا جاقىن بولۋى كەرەك، نەدەن ساقتانۋ قاجەت» - مىنە، اكەمنىڭ تاسپادا جازىلىپ قالعان اندەرىن تىڭداي وتىرىپ، وسىلاي تەرەڭ ويعا كەتەمىن. اكەمنىڭ قالدىرىپ كەتكەن وسيەتى ءوز-وزىمە باعا بەرۋگە ۇندەيدى. كەز كەلگەن ءىستى باس­تاردا نەمەسە العا قادام باساردا «اكەم بۇعان قالاي قارايدى؟ قانداي كوزقاراس بىلدىرەر ەدى؟ اكەمە بۇل ۇناۋشى ما ەدى؟» دەپ تولعانامىن.
ايتسا ايتقانداي، «ءومىر تۋرالى تولعاۋ» كىم-كىمدى دە تەبىرەنىسكە سالارى انىق. «ويلاماڭدار، جىگىتتەر، باستا داۋرەن تۇرمايدى»، «قاراشادا قارا ءۇي تۇر، قارايلاي ءجۇر ارتىڭا»، «ءومىردىڭ سوڭى - وكىنىش، سانامەن ويلاپ بىلگەنگە»، «جەلىگىپ كەلسەڭ ومىرگە، جەرىنىپ ءبارىبىر وتەرسىڭ»، «بايلىقتى قۋساڭ بازارلاپ، تۇبىندە ساعان - سول قايعى»، «قۋلىقپەن تاپقان مال ارام، تۇبىندە قايىر بولمايدى»، «جولداس بولما جامانمەن، كوزىڭ جەتپەي پارقىنا»، «جالعىز شىقپا ساپارعا، وكىنىشتە قالارسىڭ»، «قايىرىم ءتۇبى - دانالىق، جاقسىلىق ەتپە ەسەپپەن»، مىنە، ولەڭدەگى تەرىپ الىنعان وسىناۋ سويلەمدەردىڭ ارقايسىسى قانشالىقتى جۇك، امانات ارقالاپ تۇرعانىن ءوزىڭىز-اق ىشتەي سارالاي بەرەرسىز.
- شاھ-كەرىم، ەسىمىڭنىڭ ءوزى قۇپياعا تولى كورىنەدى. ماسەلەن، «شاھ» ءسوزىنىڭ بالاماسى پارسى تىلىنەن قازاقشاعا اۋدارعاندا «حان» دەگەن ۇعىمدى بىلدىرەدى. دەمەك، اتا-اناڭ سەنىڭ عاجاپ ادام بولعانىڭدى قالاعانى انىق. «حاندا قىرىق كىسىنىڭ اقىلى بولادى» دەيدى عوي حالىق دانالىعى. بالكىم، ساعان بۇل ەسىمدى كىم قويعانىن ايتارسىڭ؟
- اكەم اناسىن ەرەكشە جاقسى كورگەن عوي. 1986 جىلى ماعريپا اپا قايتىس بولىپتى. سودان كەيىن اكەم ىشتەي قاتتى كۇيزەلىسكە تۇسەدى. مەن دۇنيەگە كەلەردەن ءسال بۇرىنىراقتا: «انام تۇسىمە تاعى دا كىردى. شاكارىم اتانىڭ ءبىر كىتابىن بەرىپ جاتىر ەكەن»، - دەپ اناما ايتا بەرىپتى. مەن 1990 جىلى دۇنيەگە كەلدىم. ەسكەرەرلىك جاي، فيلوسوف-اقىن شاكارىم قۇدايبەرديەۆتىڭ دە، اتاقتى اكتەر ءارى رەجيسسەر شاكەن ايمانوۆتىڭ دا شىن اتتارى شاھ-كەرىم ەكەن. بۇنى مەن اكەمنىڭ قولجازبالارىنان ەسەيگەن سوڭ وقىپ، ءبىلىپ الدىم.
«قۇلىنىمنىڭ ءبىرىنشى سىنىپقا بارعانىن كورسەم، ارمانىم جوق»، - دەيدى ەكەن اكەم. وكىنىشكە وراي، ول كۇنگە جەتە المادى.
- الدىڭدا اعا، اپكەڭ بار. وعان دا شۇكىرشىلىك. سەنى اناڭ ايالاپ ءوسىردى. قازاقتىڭ بارلىق جاقسى قاسيەتىن بويىڭا ءسىڭىرىپ ءوسىپ كەلە جاتقانىڭدى سىرتتاي باقىلاپ وتى­رامىز. الايدا اكە الاقانىنىڭ تابىن ساعىناتىن شىعارسىڭ؟
- ارينە، اكەگە دەگەن سارتاپ ساعىنىش كوكىرەگىمنەن ەش تارقامايدى. اكەم ايتاتىن تولعاۋ-ولەڭدە «ارمانى بيىك اسىل ەر، ۇرپاقتىڭ قامىن ويلايدى» دەگەن ءسوز بار. قاشاندا جاقسى اكە جامان ۇلعا قىرىق جىلدىق ازىق قوي. اسىرەسە، اعام اسەت پەن اپكەم اقبوتاعا قىزىعىپ ءوستىم. قانشا دەگەنمەن، ولار اكەمنىڭ قاسىندا بولدى. اكە مەيىرىمىن، اكە قۇشاعىن، جىلۋىن سەزىندى. اكەمنىڭ اقىل-عيبراتتارىن تىڭدادى. ال مەن ءۇشىن «جانىبەك كارمەنوۆتىڭ بالاسى» دەگەن اتاقتىڭ ءوزى - ۇلكەن ابىروي.
- 2005 جىلى «اباي وقۋلارىنىڭ» ەكىنشى نوميناتسياسى بويىنشا باس جۇلدەنى جەڭىپ العانىڭنان حاباردارمىز. «انگە بارار جول - ادەبيەت»، - دەيتىن اتاقتى ءانشى جۇسىپبەك ەلەبەكوۆتىڭ ءسوزىن جانىبەك اعا دا كوزى تىرىسىندە قاتتى باسشىلىققا العانى كوپشىلىككە ايان. سونداي-اق 2006 جىلى پۋشكين وقۋلارىنان ءبىرىنشى ورىن الىپ، ورالعا باردىڭ. حالىق اراسىندا «ارقاعا كەلسەڭ - ءانشىمىن دەمە، باتىسقا بارساڭ - كۇيشىمىن دەمە» دەگەن قاناتتى ءسوز بار. باتىس قازاقستاندا ورىستىڭ اقىنى، كەزىندە زامانىنىڭ سەرىسى سانالعان پۋشكيننىڭ تابان ىزدەرى سايراپ جاتىر. ول جاقتان العان اسەرىڭ قانداي؟
- ارينە، ورال قالاسىندا مەن ەرەكشە اسەر الدىم. ءبىز بۇل قالادا كوپتەگەن مادەنيەت وشاقتارىن ارالادىق. سونداي-اق ورىستىڭ ۇلى اقىنى ا.پۋشكيننىڭ تابانىنىڭ ءىزى قالعان جەرلەرمەن جۇردىك. ەگەر ورىس ءۇشىن پۋشكين قانداي ۇلى بولسا، ال قازاق ءۇشىن اباي سونداي ۇلى ادام دەر ەدىم. بۇل بايقاۋعا رەسەي جانە ورتا ازيادان بىرنەشە مەملەكەتتەردىڭ وكىلدەرى قاتىسىپ جاتقاندىقتان، مەن بارىنشا ورىس جانە وزگە ۇلت وكىلدەرى ءۇشىن ابايدى دارىپتەۋگە جانە قازاق حالقىنىڭ ونەرىن پاش ەتۋگە تىرىسىپ باقتىم. قانشا دەگەنمەن دە، حالىقارالىق بايقاۋدا توپ جارۋ وڭاي ەمەس. ناتيجەسىندە مەن ەكىنشى جۇلدەگە يە بولدىم. ماسەلە جۇلدە الۋدا ەمەس، باق سىناپ قاتىسۋدا. مەن باتىس قازاقستاندا نەبىر دارىندى، ابايدىڭ ولەڭدەرىن كەرەمەت مانەردە وقيتىن جاستارمەن تانىستىم. مەنىڭشە، بۇل بايقاۋدىڭ تاربيەلىك ءمانى زور بولدى دەسەم، قاتەلەسپەيمىن.
- قالامگەر ءانشى قىسقا عۇمىرىندا «عا­شىقتىڭ ءتىلى»، «ماحاببات ءانى»، «اقىلبايدىڭ ءانى» سياقتى كىتاپتارىن جازىپ كەتتى. ءانشىنىڭ سىرلاس دوسى، ارىپتەسى بولعان جازۋشى اقسەلەۋ سەيدىمبەك: «جانىبەكتىڭ اندەرى - قۇيما التىن سياقتى قۇيىلىپ تۇسەتىن اندەر» دەپ ءوز كەزىندە ءادىل باعاسىن بەرىپتى...
- اكەمنىڭ رەپەرتۋارىندا ەشقانداي دايىندىقسىز ايتاتىن 300-دەن استام ءانى بولىپتى. شاشۋبايدىڭ «اققايىڭىن»، عازيزدىڭ ءانىن، سەيىتجان سال سالعان «قاناتتالدىنى»، ءبىرجاننىڭ جانە جارىلعاپبەردىنىڭ اندەرىن اكەم ناقىشىنا كەلتىرىپ ورىندايتىنىن كوپتەگەن ادامدار ماعان ايتتى. اقسەلەۋ اعا ەكەۋى تەلەديداردان «اسىل مۇرا» اتتى توعىز حابار دايىنداپتى. «اباي اندەرى» اتتى حابارلار توپتاماسى قازىر دە تەلەراديو كەشەنىنىڭ التىن قورىندا ساقتالعان. وندا ءاربىر ءاننىڭ تاريحىنان مول ماعلۇمات بەرەدى، سوڭىنان سول ءاندى ءوزى ورىندايدى. الايدا ءۇنتاسپالاردىڭ الداعى جاعدايى، ساقتالۋى مەنى الاڭداتادى.
- نەبارى 43 جىل عانا ءومىر سۇرگەن جانىبەك اعا ارتىندا وشپەس مۇرا قالدىردى. تىپتەن جانىبەك اعا تۋرالى جازىلعان سانسىز ەستەلىكتەردى وقىپ وتىرىپ، نەبىر توسىن قۇبىلىستارعا ەرىكسىز كۋا بولاسىڭ. ماسەلەن، جانىبەك اعا 22 ناۋرىزدا ومىرگە كەلىپ، 22 ناۋرىزدا باقيلىق بولىپتى. دۇنيە جاڭارىپ، جاسارعان كۇن جانە دۇنيە قارا جامىلعان كۇن. وسىنىڭ وزىندە تىلسىم سىر بارداي...
- انامنىڭ ايتۋىنشا، اكەمنىڭ بويىندا ەرەكشە قاسيەت-قابىلەت بار. مىسالى، ءوزىنىڭ كوز جۇماتىنىن سەزىپ جۇرگەندىگى. ءان ايتقاندا جانارى ۇش­قىنداپ كەتەتىندىگى. وسىنىڭ ءبارىن جاراتۋشىنىڭ بەرگەن سىيى دەپ ۇعۋعا بولادى. اسىرەسە، قازاقى كىسىلىك پاراساتى، ۇلكەندى سىيلاۋ، كىشىنى ارداقتاۋ سياقتى مىنەزدەرىن، ۇستانىمدارىن بىزدەر، ياعني بالالارى، ماقتانىش ەتەمىز.
اكەمنىڭ بويىنداعى جىلت ەتكەن ۇشقىندى العاش بايقاپ، ونى جەزتاڭداي ءانشى جۇسىپبەك ەلەبەكوۆكە الىپ بارعان كارىم نۇرباەۆ، كامەن ورازالين، ءباتتاش سىدىقوۆ، ورىنعالي سىدىقوۆ، مولدابەك، مەيرامبەك جانبولاتوۆتار سىندى اباي ءوڭىرىنىڭ ەل اعالارى ەكەن. سول كىسىلەردىڭ مەيىرىم، شاپاعاتىن ءبىزدىڭ وتباسى از كورگەن جوق. وسىعان قوسا اكەمنىڭ دوستارى، ءانشى قايرات بايبوسىنوۆ، قۇنىپيا الپىسباەۆ، تۇرسىن جۇرتباي، نەسىپبەك ايتوۆ، داۋلەت سەيسەنباەۆ، ت.ب. ازاماتتاردىڭ اڭگىمەسىن تىڭداپ، قۇلاعىما قۇيىپ ءوسىپ، ەرجەتتىم.
مەكتەپتىڭ جوعارى سىنىبىندا وقىپ جۇرگەن كەزىمدە بوستاندىق اۋدانىنداعى جاستار شىعارماشىلىعى ۇيىندە اكەمنىڭ شاكىرتى تىلەۋبەك اعاي ساباق بەردى. سول كەزدە ءداستۇرلى ءان ونەرى تۋرالى ءبىرشاما تۇسىنىك الدىم. اسقاقتاعان ءبىرجاننىڭ، ارىنداعان مۇحيتتىڭ، مۇڭلى اقاننىڭ، شەرلى ەستايدىڭ، ارقالى يسانىڭ، ارمانشىل اسەتتىڭ، ويشىل جامبىلدىڭ، سۇلۋ ساكەننىڭ، سىرشىل كەنەننىڭ، مىنەزدى قاسىمنىڭ اندەرىن اكەمنىڭ ءوز مانەرىندە ورىندايتىندىعىن ءبىلدىم.
اكەم ءوزىنىڭ ۇستازى ج.ەلەبەكوۆكە ارناپ «ءانىڭنىڭ قازاق جەتپەس بۇرماسىنا» دەگەن تولعانىستارعا تولى ەستەلىك كىتابىن شىعارعان.
باياعىدا ءبىرجان سەرىلىك قۇرىپ، اباي ەلىنە كەلىپتى. ەل-جۇرت ۇيىپ ءان تىڭدايدى. سوندا اباي: «پاھ، شىركىن، ءبىرجان اعا، ەندى قايتىپ سىزدەي ءانشى قازاقتا تۋار ما ەكەن، تۋماس پا ەكەن؟» دەپتى. سوندا ءبىرجان: «ءاي، شىراعىم ابايجان-اي، التىن قۇرساق قازاق امان تۇرسا، مەندەي ءانشى تۋار-اۋ، بىراق ءدال سەندەي تىڭداۋشى تۋماي قور بولادى-اۋ»، - دەگەن ەكەن. سول سياقتى ءدال قازىرگى كەزدە اكەمنىڭ ءانىن تىڭداۋشىلاردىڭ قاتارى ازايىپ بارا جاتىر ما دەپ قاۋىپتەنەمىن. مەن ابايدىڭ ونشاقتى ءانىن قۋانا-قۋانا ورىندايمىن. كەز كەلگەن ءاندى ورىنداماس بۇرىن ونىڭ كىمگە ارنالعانىنا، قانداي كوڭىل-كۇيمەن شىعارىلعانىنا، كوزدەگەن ماقساتىنا كوڭىل بولەمىن. مىسالى، سيرەك ايتىلاتىن «اتا-اناعا كوزقۋانىش» ءانى ماعان تەرەڭ وي سالادى. ابايدىڭ ۇلى اقىلبايعا ارنالعان ءان بولعاندىعىنان بولار. اقىلباي جاستىق لەبىمەن قىزىق قۋىپ كەتكەن كەزىندە اباي ۇلىن ءبىر شىمشىپ الايىن دەپ، مىسقىلداپ شىعارعان ءانى كورىنەدى. اقىن ۇلىن وتىرعىزىپ قويىپ، ۇمىتپاسام، ءاندى كوكبايعا ورىنداتادى.
اكەمنىڭ ەسكى جازبالارىن اقتارىپ وتى­رىپ، «ەڭ قىزىق - جاستىق» دەگەن ءاندى تاۋىپ الدىم. اكەمنىڭ ورىنداۋ ماقامىن مەڭگەرىپ، اباي، شاكارىم وقۋلارى كەزىندە ساحناعا شىعاردىم.
2009 جىلى، اكەمنىڭ الپىس جىلدىعى كەزىندە، مەن دومبىرامەن ساحنادا ءان سالدىم. جانىبەك كارمەنوۆتىڭ ۇيىندەگى قارا دومبىرا يەسىز ەمەس، ارتىندا ءىسىن جالعاپ، جولىن قۋىپ كەلە جاتقان بالاسى بار دەگەن تۇسىنىكتى حالىققا جەتكىزگىم كەلدى.

دارىندى ءانشى، بەلگىلى قالامگەر ج.كارمەنوۆتىڭ ءسۇت كەنجەسى شاھ-كەرىم 1990 جىلى الماتى قالاسىندا دۇنيەگە كەلگەن. م.ماقاتاەۆ اتىنداعى №140 مەكتەپ-گيمنازياسىن ءتامامداپ، قازىر ءال-فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ جۋرناليستيكا فاكۋلتەتىنىڭ ءىV كۋرسىندا وقيدى. وسىعان قوسىمشا ول «حابار» تەلەارناسىندا ءتىلشى قىزمەتىن اتقارىپ ءجۇر. دارىندى ۇلعا ءبىز دە ساتتىلىك تىلەيمىز!

سۇحباتتاسقان نۇرلان قۇمار

«انا ءتىلى» گازەتى