ۇمبەتەي جىراۋ. بوگەنباي قازاسىن ابىلاي حانعا ەستىرتۋ
|
اكەسى تىلەۋ قاھارماندىق جىرلاردى، ەسكى اڭىزداردى، بيلەردىڭ شەشەندىك سوزدەرى مەن ناقىلدارىن جاقسى بىلەتىن شەجىرەشى، سونىمەن قاتار حالىقتىڭ مۋزىكا مۇراسىنا دا جەتىك داۋلەسكەر قوبىزشى، ەل ىشىندە ابىز اتانعان ادام ەكەن. ۇمبەتەيدىڭ ومىردەگى، ونەردەگى مەكتەبى - ءوز اكەسى جانە سول ىسپەتتەس كونەنىڭ كوزدەرى ارقىلى العان ءدارىس بولادى. اقىندىق قابىلەتى ەرتە بايقالعان ول اۋىلداستارىنىڭ، كەيدە، ءتىپتى، اعايىن-تۋعاندارىنىڭ تەرىس ىستەرىن اشكەرەلەگەن وتكىر ءتىلدى ولەڭدەردىڭ اۆتورى عانا ەمەس، ەسكى ەپيكالىق جىرلاردىڭ بىلگىرى رەتىندە دە تانىلادى. ۋاقىت وزا كەلە فيلوسوفيالىق-ديداكتيكالىق تولعاۋلارعا دەن قويادى. سونىمەن قاتار سىرت جاۋلارمەن كۇرەستە اتى شىققان باتىرلاردى ماداقتاۋ دا جىراۋ ونەرناماسىنداعى وزەكتى تاقىرىپتاردىڭ بىرىنە اينالادى. جانە وسى رەتتەگى جىرلارى وعان ۇلكەن داڭق اكەلەدى.قازىرگى اقمولا وبلىسىنىڭ ەرەيمەنتاۋ اۋدانىندا قايتىس بولعان. |
بوگەنباي قازاسىن ابىلاي حانعا ەستىرتۋ
ەي، ابىلاي، ابىلاي،
ابىلاي حانىم، بۇل قالاي؟
بۇل قالايدان سەسكەنىپ،
ءسوزىمدى قويما تىنداماي.
تالاي ىستەر باسىڭنان
ءوتىپ ەدى-اۋ جاسىڭنان،
قيىن، قىزىق ءاربىر جاي.
جاس كۇنىندە، ابىلاي،
ۇرگەنىشتەن مۇندا كەپ،
سارىارقانى جەرىم دەپ،
قالىڭ قازاق ەلىم دەپ،
|
اكەسى تىلەۋ قاھارماندىق جىرلاردى، ەسكى اڭىزداردى، بيلەردىڭ شەشەندىك سوزدەرى مەن ناقىلدارىن جاقسى بىلەتىن شەجىرەشى، سونىمەن قاتار حالىقتىڭ مۋزىكا مۇراسىنا دا جەتىك داۋلەسكەر قوبىزشى، ەل ىشىندە ابىز اتانعان ادام ەكەن. ۇمبەتەيدىڭ ومىردەگى، ونەردەگى مەكتەبى - ءوز اكەسى جانە سول ىسپەتتەس كونەنىڭ كوزدەرى ارقىلى العان ءدارىس بولادى. اقىندىق قابىلەتى ەرتە بايقالعان ول اۋىلداستارىنىڭ، كەيدە، ءتىپتى، اعايىن-تۋعاندارىنىڭ تەرىس ىستەرىن اشكەرەلەگەن وتكىر ءتىلدى ولەڭدەردىڭ اۆتورى عانا ەمەس، ەسكى ەپيكالىق جىرلاردىڭ بىلگىرى رەتىندە دە تانىلادى. ۋاقىت وزا كەلە فيلوسوفيالىق-ديداكتيكالىق تولعاۋلارعا دەن قويادى. سونىمەن قاتار سىرت جاۋلارمەن كۇرەستە اتى شىققان باتىرلاردى ماداقتاۋ دا جىراۋ ونەرناماسىنداعى وزەكتى تاقىرىپتاردىڭ بىرىنە اينالادى. جانە وسى رەتتەگى جىرلارى وعان ۇلكەن داڭق اكەلەدى.قازىرگى اقمولا وبلىسىنىڭ ەرەيمەنتاۋ اۋدانىندا قايتىس بولعان. |
بوگەنباي قازاسىن ابىلاي حانعا ەستىرتۋ
ەي، ابىلاي، ابىلاي،
ابىلاي حانىم، بۇل قالاي؟
بۇل قالايدان سەسكەنىپ،
ءسوزىمدى قويما تىنداماي.
تالاي ىستەر باسىڭنان
ءوتىپ ەدى-اۋ جاسىڭنان،
قيىن، قىزىق ءاربىر جاي.
جاس كۇنىندە، ابىلاي،
ۇرگەنىشتەن مۇندا كەپ،
سارىارقانى جەرىم دەپ،
قالىڭ قازاق ەلىم دەپ،
كەلمەپ پە ەدىڭ جاياۋلاي؟!
تولە ءبيدى تاپقاندا،
كۇندىز تۇيە باققاندا،
جالعىزبىن دەپ شوشىماي،
ەش مالشىعا قوسىلماي،
قارا جەرگە وتىرماي،
كۇپىندى سالىپ استىڭا،
جەڭ جاستانىپ باسىڭا،
قول-اياعىڭ ءتورت جاقتا،
جاتۋشى ەدىڭ سول شاقتا،
ۇمىتتىڭ با سونى، ابىلاي!
جيىرما جاسىڭ تولعاندا،
قالماقپەن سوعىس بولعاندا،
العاشقى باقتى تاپقاندا،
شارىشتىڭ باسىن قاققاندا،
قانجىعاڭا باس بايلاپ،
جاۋ قاشتى دەپ ايعايلاپ،
ابىلايلاپ شاپقاندا...
ۇمىتتىڭ با سونى، ابىلاي!
سول ەرلىكپەن حان بولدىڭ،
الەم اسقان جان بولدىڭ،
بارشا الەمگە داڭ بولدىڭ،
ۇمىتتىڭ با سونى، ابىلاي!
قالدان حاننىڭ اسكەرى
ىزدەپ سەنى ءارى-بەرى،
قاپىدا ۇستاپ العاندا،
الىپ بارىپ تاشكەندە
كور زىڭدانعا سالعاندا،
ەلىڭ قاراڭ قالعاندا،
توقسان جاقسى ءۇش جۇزدەن
سەنى سۇراي بارعاندا،
ولتىرەم دەپ قالدان حان
ورايىنا شارىشتىڭ،
سوزىنە قارسى ءسوز ايتىپ،
جاۋاپتاستىڭ، قارىستىڭ.
قاپيادا تۇتىلدىڭ،
قالماققا بىتەۋ جۇتىلدىڭ،
شەشەندىك جولىن تۇتىندىڭ،
ءۇش اۋىز سوزبەن قۇتىلدىڭ،
ۇمىتتىڭ با سونى، ابىلاي!
ارۋاعىڭا بولىسقان،
ءادىل بيلىك قىلىسقان،
قاشپاعان قانداي ۇرىستان
كەرەيدە باتىر جانىبەك،
قاز داۋىستى قازىبەك،
قۋ داۋىستى قۇتتىباي،
قاراكەرەي قابانباي،
قانجىعالى بوگەنباي -
ابىلاي، سەنىڭ تۇسىڭدا
سول بەسەۋى بولىپتى-اي!
كەيى باتىر، كەيى بي،
ءتاڭىرىم بەرگەن سونداي سىي،
ۇمىتتڭ با سونى، ابىلاي!
باتىرى حانعا ساي بولدى،
ەلىڭ جايپاق باي بولدى،
قىس قىستاۋى تاۋ بولدى،
جاز جايلاۋى كول بولدى،
سالقىن سارى بەل بولدى،
ەلگە لايىق ەر بولدى،
سارىارقا دەپ تاڭدانىپ،
وزگە جۇرت اڭسار جاي بولدى،
ۇمىتتىڭ با سونى، ابىلاي!
ايتقان ءسوزىڭ ەم ەدى،
جولىندى تەرىس دەمەدى،
قاي باقىتىڭ كەم ەدى،
ەل قورعانى كوپ ەدى،
قالىپ پا ەڭ باتىر تابا الماي؟
جاۋىڭنىڭ قانىن اعىزعان،
اۋزىنان بالدى تامىزعان،
بي مەن باتىر از بولىپ،
تاسىرقاپ پا ەدىڭ شابا الماي!؟
اناۋ ءبىر جىلى اتتانعان
اسكەردى قىرعىز قىرعاندا،
باسىنان وبا قىلعاندا،
ول حاباردى ەل ءبىلىپ،
كوپ باتىرمەن سەن ءجۇرىپ،
كوزىڭنىڭ جاسىن كول قىلىپ،
كىسىلعان اسكەرباسىنىڭ
قاسىنا بارىپ تۇرعاندا،
اقبوز اتتى شالعاندا،
موينىڭا كىسە سالعاندا،
بابا تۇكتى شاشتى ءازيز،
سودان باتا العاندا،
تىلەۋىڭ قابىل بولعانىن،
باسىڭا قىدىر قونعانىن،
ۇمىتتىڭ با سونى، ابىلاي!
ۇلى ساسكە بولعاندا
جاساعان جاقسى جول بەرىپ،
جول بەرگەندە مول بەرىپ،
ويلاماعان باق بەرىپ،
قىرعىزدى ءتاڭىرىم قاق ءبولىپ،
سادىربالا بىتەم دەپ،
اتەكە سوعىس كۇتەم دەپ،
ءبىرى كونبەي بىرىنە،
سادىر كەتتى ءبولىنىپ،
سوعىسۋدان ءتۇڭىلىپ،
اتەكە سىندى جىرىقتىڭ
قابىرعاسى سوگىلىپ،
شاپقاندا باتىر توگىلىپ:
قاراكەرەي قابانباي،
قانجىعالى بوگەنباي،
سارى، بايان مەن ساعىنباي
قىرماپ پا ەدى جاۋىڭدى،
قۋانتپاپ پا ەدى قاۋىمدى،
ۇمىتتىڭ با سونى، ابىلاي!
دۇنيە كەزەك، ابىلاي!
قالاسىڭ ءالى-اق سەن بىلاي!
ارتىڭداعى بالاڭا
تابىلار باتىر تاعى دا-اي!
سونداي ەرلەر كوپ تۋسىن
دەپ تىلەي بەر، ا قۇداي!
ورتا جۇزدە قاتىن كوپ،
تۋاتىن كەيىن باتىر كوپ،
سول مۇقاتار جاۋدى دەپ،
ەلەستەر كوزگە ساعىمداي.
ەي، ابىلاي، ابىلاي،
ءسوزىمدى تىندا تاعى دا-اي!
وزىڭنەن ءبىراز جاسى ۇلكەن،
دومپەش تاۋداي باسى ۇلكەن،
جاسىڭدا بولعان سىرلاسىڭ،
ۇلكەن دە بولسا قۇرداسىڭ،
سەكسەننەن اسا بەرگەندە،
قايرىلماس قازا كەلگەندە،
باتىرىڭ ءولدى - بوگەنباي!
يمانىن ايتىپ ولەردە،
يەككە جانى كەلگەندە،
سالەم ايتتى ءۇش قايتا،
كەتتىم دەپ ءسىزدى كورە الماي.
باتىردى قولدان وتكىزدىم،
سالەمىن مىنە جەتكىزدىم.
جىلاماي تىندا، ابىلاي!
جاراعا جاقسى قاسقارار،
ويبايلاپ جامان باس سالار.
كورىسپەي ايتتى دەمەڭىز،
وسى ەدى ءبىزدىڭ كەلگەن جاي.
كوزىڭنىڭ جاسىن تىيا كور،
جاقسىلىق باتا قىلا كور.
تاعى دا تالاي باق بەرسىن،
بالاڭا التىن تاق بەرسىن،
بوگەنبايداي جاس بەرسىن،
ولشەۋسىز مال مەن باس بەرسىن!
بوگەنباي سىندى باتىردىڭ
بەرەكە بەرسىن ارتىنا-اي،
سابىر بەرسىن حالقىنا-اي.
جاساعان يە جار بولىپ،
بەيىشتە نۇرى شالقىعاي!
ۇمبەتەي جىراۋدىڭ بوگەنباي باتىردىڭ قازاسىن حان ابىلايعا ەستىرتۋى
