(اڭگىمە)

ول تۋىلعاندا جۇرتتىڭ ءبارى قاتتى قۋاندى. «كوز تيمەسىن» دەپ اتىن شىرىكباي قويدى.  بىرەۋلەر اپالون قويايىق دەگەن (سو كەزدە بىرەۋ كوسمىسقا ۇشقان). وعان ەشكىم كونبەدى. «ەي، اپالونىڭدى قوي، شىرىكباي دۇرىس» دەدى. تاعى بىرەۋلەر: «قوي باعىپ، كوتەن جەيدى، قويشىباي قويايىق دەدى (تاعى بىرەۋلەر – 45, بىرەۋلەر – تابيعات، بىرەۋلەر – ءجۇزباي، بىرەۋلەر – مارات، بىرەۋلەر – الپامىس  قويايىق دەگەن). قاتتى تالاس بولدى.

جابىلىپ ءجۇرىپ بەسىككە سالدى. جۇرتتىڭ ءبارى سوندا «تۇشتىما» جەدى. «تۇشتىمانىڭ» ىشىندە نەشە ءتۇرلى ءتاتتى-ءپاتتى: اق كامپيت، ءىريس، توقاش، تومپاق كۇلشە، مەيىز، ورىك، جيدە ت.ب. نارسەلەر بولدى. كەيىن ستالىندەگى بايزاق كەلىپ اكۋىن كەستى. وعان تەز جازىلسىن دەپ كۇل سەپتى. مەكتەپكە باردى. بەتىندە قالى بار اپاي «پارتاعا ءبىر بالا ءبىر قىز بولىپ وتىرىڭدار» دەدى. تاعى ولار 11 پەرومەن جازۋ جازدى. «كيرىليسا» ارىپتەرىن ۇيرەندى. ىڭقىلداپ ءجۇرىپ وقىپ كەتتى. ءۇتىردى بىراق كەز-كەلگەن جەرگە قويا بەرەتىن. نۇكتەنى وقتا-تەكتە ءبىر قوياتىن. سۋرەتتى قاتتى سالاتىن. اسىرەسە بەسجۇلدىزدىڭ سۋرەتىن اينىتپاي سالاتىن. ءبارى بۇعان «بىزگە دە سالىپ بەرشى» دەپ جالىناتىن. قازاق تىلىنەن بەرەتىن اپاي وڭكەي قۇلاعىن تارتىپ، باسىنا بورمەن ۇراتىن. تاريحتان بەرەتىن حانتورە اعاي «قۇداي جوق، داربين دەگەن عالىم ادامنىڭ مايمىلدان شىققانىن زەرتتەپ، توشنى دالەلدەگەن» دەيتىن. شىرىكباي «قازىرگى مايمىلدار نەگە ادام بوپ كەتپەيدى وندا» دەپ ويلايتىن. بىراق جەمە-جەمگە كەلگەندە اعايدان سۇراۋعا باتا المايتىن. تاعى ول تاريح كىتابىنداعى باسى قۇستىڭ باسى سياقتى توت قۇدايدىڭ سۋرەتىنە كوپ قىزىعىپ قارايتىن. توت قۇدايدىڭ باسى قۇس سياقتى، ساۋساقتارى ادامنىڭ ساۋساقتارىنا قۇسايدى، بۇتىنا قىزداردىڭكى سياقتى گاماج كيىپ العان. شىرىكبايعا سول ءبىرتۇرلى ەرسى كورىنەتىن. «قۇدايدىڭ قىزتەكە قۇساپ گاماج كيىپ العانى نەسى؟» دەپ ويلايتىن. شىرىكباي ءولىپ-ءوشىپ كوبەيتۋ كەستەسىن جاتتادى. كەيىن «الگەبرا، حيميا قونبايدى مەنىڭ مىيىما» دەگەن ولەڭ جاتتادى. حيميانىڭ اپايى «وسى ولەڭدى جاتتايسىڭدار» دەدى. بالالاردىڭ ءبارى جوعارى كلاستاردا وسى ولەڭدى جاتتاۋى كەرەك ەكەن. الگەبرا اپاي بالالاردىڭ بارىنە «وڭكەي ميحوق» دەپ ۇرساتىن. شىرىكباي الگەبرادان مۇلدە قاقپايتىن. تاعى ولار «ءاندىر-ءماندىر دىڭ-دىڭ، نەمىس ءولسىن مىڭ-مىڭ، ورىس ءولسىن بەس-التاۋ، قازاق قالسىن امان ساۋ» دەگەن ولەڭ ۇيرەندى. بۇنى ولار قى-حى، لاي اتىسپاق ويناعاندا ايتاتىن. تاعى:

                                  مەن ايتامىن تاقپاق،

                                  سابەتتەردى ماقتاپ.

                                  وڭ قولىمنىڭ كۇشىمەن،

                                  سوڭ قولىمنىڭ كۇشىمەن،

                                  تەرەزەدەن وق اتتىم،

                                  التىن ساعات جوعالتتىم،

                                  ۇيىقتاپ جاتقان ءپاشىستىڭ،

                                  باسىنان تەۋىپ وياتتىم.

                                  اكەل بەرى قىلىشتى،

                                  باسىن كەسىپ الايىن،

                                  اق دورباعا سالايىن،

                                  كرەمىلگە بارايىن،

                                  لەنىن وردەن الايىن،

                                  كوكىرەگىمە تاعايىن.

دەگەن تاقپاق جاتتادى.  مەكتەپتە تاعى «جاڭا جىل» قاتتى قىزىق بولاتىن. بۇلار اياز اتامەن بىرگە ءان سالىپ، بي بيلەيتىن، شىرشانى دوڭگەلەك بوپ اينالاتىن. پيانەرباجاتىي گۇلميرا اپاي قالاي شاپالاق ۇرۋدى ۇيرەتتى. پيزرۋك تورەبەك ەكى ساۋساقپەن قالاي ىسقىرۋدى ۇيرەتتى. شىرىكباي «اياز اتا قىزىل دالا جاقتان  يا بوماسا ۇشبارباس جاقتان كەلەتىن شىعار» دەپ ويلايتىن.

بالالار اسىق وينايتىن. شىرىكباي كۇرىكتى ونشا ويناي المايتىن، كوبىنە وتىرىپ تايدىر وينايتىن. قاعاز تىگىپ، تاس اتىسپاق وينايتىن. ءجاي كامپيتتىڭ قاعازى بىرگە، ىشكالاتتىڭ قاعازى ەكىگە سانالاتىن. لاڭگىگە ونشا ەمەس ەدى. ءلۇر توڭقي المايتىن، ابويعا ءسال-ءپال بار بولاتىن. زاكال تەبۋ ءجىدا قيىن ەدى.  «جاپا تاس» جاقتا ەسەك كوكپار وينايتىن.

شىرىكباي تاعى «اتا قوراز گۇج-گۇج» دەپ كۇركەلەردى تالاستىرعاندى جاقسى كورەتىن. سوسىن بالا كەزىندە ول اسپانعا كوپ قارايتىن. اسپاندى كوك مۇز دەپ ويلايتىن. شولدەگەندە ونى «كىتىرلەتىپ جەسەڭ عوي» دەيتىن. بۇلتتاردى «قار سياقتى بولاتىن شىعار» دەپ ويلايتىن. تاعى ول «ەركەك پەن ايەل ۇيلەنگەندە ايەل قالاي ەكى قابات بولادى؟ ول ءۇشىن نە ىستەۋ كەرەك؟ كەيىن ۇيلەنگەندە ونى بىلمەي قالسام قايتەم؟» دەپ ۋايىمدايتىن. ودان كەيىن ول بالا كۇنىندە جويىتتەردەن قاتتى قورقاتىن، «اكەتىپ قالا ما دەپ».

ونىڭ مەكتەپتەگى اتى «سوراي» بولاتىن. كەيىن ۇلكەن كلاستارعا وتكەندە ونى «شىرىكباي شيشكار» دەيتىن بولدى. ويتكەنى ول شيشكارلار قۇساپ وڭكەي شاپكىسىن قيسايتىپ كيەتىن. تاعى شيشكارلار قۇساپ «شىرت» ەتكىزىپ تۇكىرەتىن. شىرىكباي شيشكار  كلاستا تاپەك، جەرسيدەن كەيىن ءۇشىنشى اتامان بولدى. ءتورتىنشى اتامان بالقىبەك ەدى. پيانەرگە ءوتتى. وتەر كەزدە انت ءىشتى. ءومىرى گالستۇگى مىج-تىج بوپ جۇرەتىن. ۇيلەرىندە ۇتىك جوق ەدى. «بىپۋسكنوي» بەشىر بولدى. بەشىردە اپايلارى «شاشتارىڭدى تىقىرلاپ الماساڭدار بولمايدى» دەگەن سوڭ ءبارى باستارىن تىقىرلاپ الىپ كەلدى. بەشىرگە ءبىر جاشىك ليمانات، ءبىر شيشا تۇزدالعان بادىرەڭ الدى. بەشىردە ولار ءبالىس بيلەي المادى. قىزداردان ۇيالدى. «قىزىقسىڭ با، قايتىپ قۇشاقتاسامىز؟» دەدى. اقىرى ءبارى «بۇزىق تەلەفون» وينادى. تاپەك گيتارا تارتتى. «اپپاعىم» دەگەن ءان ايتتى. ءبىر رەت مونتايتاستىڭ كوك اپتوبۇسىمەن شىمكەنتكە باردى. وندا «وزەرانى»، «قىرقى بازاردى» كوردى. ساپارالى كوكەسى وملەت ساتىپ اپەردى. اۋىلدا تۇقىمدى بۇلاي جەمەيتىن، قالادا باسقا عىپ، ساندەپ جەيدى ەكەن.

ودان  اسكەرگە كەتتى. و جاقتا سىبىردە دياكىنىپ دەگەن ياكۇت ەكەۋى بىرگە شوشقا باقتى. اسكەردەن «دەمبىل» بوپ، قايىس بەلبەۋ تاعىپ ورالدى. تاعى كاكارداسى بار ەدى. شىعاردا ەتىگىن ابدەن مايلاپ، گارموشكى عىپ العان. ءالبومىن قورعاسىن قاعازبەن ساندەگەن. اسكەردەن كەلگەنىندە ۇيدەگىلەر توقاش ءپىسىردى. سوندا بۇل «شتو تاكوي «سارى دومالاق؟» دەدى. جۇرت: «ءولا، مىناۋ قازاقشا سويلەي الماي قاپتى عوي» دەدى. سوندا شىرىكباي شيشكاردىڭ اپتاريتەتى ءبىر قاتتى كوتەرىلگەن. جۇرت ايتتى: «ەندى بۇعان ۇيلەنۋ كەرەك» دەپ. ۇيلەندى. تاپەنگە ءشوپ سالىپ، وعان وت جاعىپ، ۇستىنە ماي قۇيدى. وسى وتقا ماي قۇيۋ – جۇرتقا ءبىر ۇركى ءماردان بوپ كەتكەن. ءوزى «Y» رۋىنان بولاتىن. «ح» رۋىنىڭ قىزىنا ۇيلەندى. جۇرت: «بەكەر قىلدى، «Z» رۋىنان الۋى كەرەك ەدى» دەدى. «Z» رۋىنىڭ قىزدارى پىسىق بولادى: ناندى جاقسى پىسىرەدى، تەزەكتى كۇشتى يلەيدى، كىردى قاتتى ەزەدى» دەدى. قۋعىنشى كەلىپ «قىزدى اكەتەمىز» دەدى. شىرىكباي قورقىپ قالدى، «شىرمان اكەتىپ قالا ما؟» دەپ.  ولار اشەيىن «قايتەر ەكەن» دەپ ءسويتىپ ايتادى ەكەن. قۋعىنشىلار اراقتى سىڭعىتىپ ءىشتى. قۋىرداقتى وپىرىپ جەدى. «كيىت بەرىڭدەر» دەدى. كيىت بەردى بۇلار. كيىتكە پومبارقىت، اتلەس كويلەك، پيانەرسكي كاستۇم-شالبار بەردى.

ارتىنان «بەتاشار» بولدى. بەتتى ءامىرجان اشتى. بەتاشاردىڭ پالاۋىن تاشكەنباي باستى. جۇرت «پالاۋدىڭ كۇرىشى ءسال ءتىرى بوپ قاپتى ە» دەدى. شىرىكباي «كۇرىش قايتىپ ءتىرى بولاد؟» دەپ ويلادى. جۇرت سوسىن: «ءۇي بوپ كەتسەڭ بولدى» دەدى. اقىرى ءۇي بوپ كەتتى.

اكەسى: «بالام، مەنى قالامنىڭ نانىمەن ەمەس، سالاركىنىڭ نانىمەن اسىرا» دەدى. سول ءسوز قۇلاعىندا قالىپ قويعان. سودان ول اۋەلى تۇرباتتا ۇشىليشەدە وقىدى. وندا «دىتى» ايداۋدى ۇيرەندى. ەلگە ورالدى. شىرىكبايدىڭ تۇرعان جەرى – «كۇيىك شالعان» ساپقوزى. ساپقوز ديرەكتورى – لەب ابرامىبىش رەپليانسكىي ەد. رەپليانسكىي – ابدەن كىركىلتايى تولعان بىرەۋ بولاتىن. شىرىكباي №2 پەرمادا تۇراتىن. اتى – «ءۇش باستاۋ». اۋىل ادەمى. وندا تەڭىز تولقىنى سياقتى ءتۇرلى-ءتۇستى ادەمى جوتالار بار. اسىرەسە «ءداۋ جوتا» ادەمىتۇعىن. شىرىكباي كۇندە كەشكە پادا كەلەر كەزدە سول جوتاعا شىعىپ،  اۋىل جاققا قاراپ وتىراتىن.

اۋىلدا بيدايىق، ساسىر، قۇلقايىر، نوقاتەك، مىشىقكوت، بوتاتايلاق، قىزعالداق، سارعالداق، بايشەشەك، قاقى، ءماسى-كەبىس ت.ب. وسەدى. ادامدارى شەتىنەن اسكيا. مىسالى، ءدارىباي دەگەن كىسى بار. ول اڭگىمە ايتپاقشى بولسا ءسوزىن ماپازداپ «ءماشار ءتۇم» دەپ باستايتىن. ونىڭ قانداي ءسوز ەكەنىن ەشكىم بىلمەيدى. قويشىباي ءومىر بويى گوش بوپ ساپقوزدا جۇمىس ىستەدى. ىسكارتقا باردى، ساعمان باقتى، قىش قۇيدى، سابان جينادى، ماقتاعا كەتتى، قىرقىمعا شىقتى، كۇكپەگە قوي سالدى، قوزىعۇيرىق تەردى («يرەك سايدا» كوپ شىعاتىن), پاسەپكە قاتىستى ت.ب. تالاي رەت ايلىق، پرەمىيا، ىستاج الدى. ءبىر رەت «ساتسيالىستىك ەڭبەك جارىسىنىڭ وزاتى» دەگەن شەتىندە سارى شاشاعى بار قىزىل جالاۋشا الدى. ونى جاقسىلاپ جۋعان. اراق ءىشۋدى تەز ۇيرەندى. بىراق «زاكۇسكا» جەۋگە جوق ەدى. ونشا ساندەپ، كەلىستىرىپ ىستەي المايتىن. مۇرنىمەن يىسكەپ، كەيبىرەۋلەر ارتىستەر قۇساپ كۇشتى ىستەيدى عوي. ولار ىشكەندە كوبىنە قۇرت، پياز نە «كىلكي» دەگەن كانسەرۆىگە نان باتىرىپ جەيتىن. بالقىبەك ىشكەن كەزدە «ءبىر كۇنى ءبارىمىز ولەمىز عوي» دەپ جىلايتىن. بۇل بارىنە قىزىق كورىنەتىن. العاشقىدا «بەرمۇت» دەگەن بينو ءىشتى. جۇرت «وسى بينو جاقسى» دەگەن. گاگادا پيبو ىشەتىن. پيبو جوق كەزدە بوزا ىشەتىن. ەل قاتارلى تەمەكى شەكتى. كەيبىرەۋلەر «ءپريما»، كەيبىرەۋلەر «بەلاموركانال» شەگەتىن. جۇرت بۇعان «استىرا» شەك دەدى. «ءپيلتىرى باردى وقىعاندار شەگەدى» دەيتىن ولار. بۇل «ە، ە، ە...» دەدى (بىراق كەيىن بىرىڭعاي كەلەستىڭ ناسىبايىنا كوشتى).

ول كەزدە «مادەنيەت جانە تۇرمىس» دەگەن ءداۋ سبەتنوي جۋرنال بولاتىن. اۋىلعا وڭكەي كەلەتىن. ءپاشتالون كەمپىرباي كوپ اكەلەتىن. سىرتىنىڭ سۋرەتى ادەمى ەدى، ءجۇدا. «لەنىن وسيەتى» دەگەن قاعازى سارعىش اۋداندىق گازەت الاتىن. ومان شيشا وراۋعا، قول سۇرتۋگە جاقسى ەدى. شىرىكباي دەمدە ۇلكەيدى. جۇرت «سەن ەندى كىسى بولدىڭ، داستارقان باسىندا باتا قايىرۋىڭ كەرەك» دەدى. ونى ۇيرەنىپ الدى. باتانى «امان ساقتاپ، ءابيىر بەرمەن»  باستاپ، «قايدا جۇرسەڭ قىدىر الەيكىس ءسالام شىلاۋىڭدا بولسىنمەن» اياقتايتىن، سوسىن «ءاميندى» ايتىپ، ناشىنە كەلتىرىپ بەت سيپايتىن. جۇرت «شىرىكباي باتانى مىقتى بەرەتىن بوپ كەتىپتى» دەدى. قۇدايى تاماققا باراردا ول «شاتاسىپ قالمايىن» دەپ، باتاسىن ىشتەي قايتالاپ، دايىندالىپ باراتىن. باتانى جاقسى بەرەتىن بولعان سوڭ كوبىنە باستى ءبىرىنشى شىرىكبايدىڭ الدىنا قوياتىن. سودان ول «شورا» بازاردان ءمىشتار ساتىپ الدى. شىرىكباي بىردەن باستىڭ ءوزى جاقسى كورەتىن جەرلەرىن: قۇلاعىن، كوزىن، شۇيدەسىنىڭ جۇمساق جەرىن كەسىپ جەپ الاتىن (شىرىكباي تاعى ءشىلايدى جاقسى كورەتىن). قالعان جەرىن جۇرتقا بەرەتىن.

كەيىن جۇرت «جاقسى» دەگەن سوڭ كرەمپىلىن كاستۇم-شالبار ساتىپ الدى (كرەمپىلىننىڭ نەگە جاقسى ەكەنىن بىلگەن جوق، بىراق ونىسىن جۇرتقا اشكەرە قىلمادى). «كاستۇم-شالباردى شىلاپىمەن كيمەسە بولمايدى» دەگەن سوڭ بارقىتنىي ءشىلاپى ساتىپ الدى. الپىسباي «قىرت ورىس بوپ كەتىپسىڭ عوي» دەپ مازاقتادى. شىرىكبايعا ەكى قويىڭ ءبىر سوم. اۋىلدا ءبىرىنشى بوپ «يزمۇرىت» دەگەن تەلەبيزىر ساتىپ الدى. ودان «ءنۇۋ پاگادي زايىس!»، «برەميا» كورەتىن. ارتىنان سوعىس كىينولار كورەتىن، سوعىستا وڭكەي سابەتتەر جەڭەتىن. نەمىستەر جامان اڭقاۋ بولعان عوي، تۇك سوعىسا الماعان. تەلەبيزىر كەيدە ءتابليسا بوپ قاتىپ قالاتىن.

ءسويتىپ جۇرگەندە شىرىكباي ءبىر كۇنى اۋىرىپ قالدى. كوزى اۋىرىپ ءىسىپ كەتتى. «ءولىپ قالسام قايتەم» دەپ كادىمگىدەي ءتاشپىش قىلدى. جۇرت «دوقتىرعا بار» دەدى. و كەزدە ءساپىرىس قايتىس بوپ كەتكەن (پوگەلەپكاداعى اتاقتى ەبرەي دوقتىر). باسقا ءبىر دوقتىر «ءاريتيمول»، «پەنالكارپين» دەگەن دارىلەر جازىپ بەردى. كەيىن جازىلىپ كەتتى. قاتتى قۋاندى. «ەندى ولمەيتىن شىعارمىن» دەدى. «ادام نەگىزى قىزىقتىڭ ءبارىن كورىپ بولىپ، ابدەن قارتايىپ بارىپ ءولۋى كەرەك قوي» دەپ ويلادى ول ىشتەي.

سودان قايتادان شاۋىپ-شاپقىلاپ جۇرە بەردى. شىرىكباي «كوپ جاساسام عوي، ءتىسىم ءومىرى تۇسپەسە عوي» دەدى. «سوندا قانشا؟ مىسالى – 80 (اتاسى سول جاستا ولگەن), جوق» دەدى، «90, جوق، 100, 120» دەدى. «بىراق جۇزدە نەڭ قالاد؟! ادام الجىپ قالادى عوي». ونداي بولعىسى كەلمەدى. «قوي» دەدى. «كەرەگى جوق، 90 جەتەد» دەدى. ءسويتىپ، 90-عا توقتادى. 90 – ءنارمالنى. سوندا ءالى قانشا جىل ءومىر سۇرەد؟! قانشا رەت اۋقات ىشەدى، «تالاي رەت ناۋاتپەن ءشاي ىشەمىن، تۋراعان اۋقات جەيمىن» دەدى ول، «قاتىنىممەن قانشا رەت توسەككە جاتامىن».  «قانشا رەت «كۇلىس»، «قارا قاتىن» وينايمىن، قۇدالىققا بارامىن. ءاي، كوپ قىزىق بولاد» دەدى. ءوستىپ ءپارۋايى پالەك بوپ جۇرگەندە شىرىكباي تاعى اۋىرىپ قالدى. بۇل جولى ءىشى اۋىردى. بىرەۋلەر «قويدىڭ مايىن جاق، سودان داۋاسى جوق» دەدى. بىرەۋلەر «100 گىرامداتىپ جىبەرسەڭ، اۋرۋىڭ ءپاتامام جوق بولادى» دەدى. ءبىر سالماقتى كىسىلەر «سەنىڭكى، ارۋاق قوي، «قىرىق شىلتەنگە» بارىپ تۇنە» دەدى. بىرەۋلەر «ۋقالا» دەدى. بىرەۋلەر «تۇز سۋعا شومىل» دەدى. بىرەۋلەر «دوقتىرعا بارساي» دەدى. بىرەۋلەر «شەرنايىپكىدەگى كارتامەن پال اشاتىن نەمىس قاتىنعا بارىپ وقىت» دەدى. نە ىستەسە دە اۋرۋى جازىلمادى. شىرىكباي ءوزىنىڭ ولەتىنىن ويلاعاندا قاتتى قورىقتى. نەگىزى 90-عا بارعىسى كەلىپ ەدى. ءالى الپىسقا دە جەتكەن جوق. نەگە ول ءبۇيتىپ اۋىرىپ قالۋى كەرەك، قانشا ويلانسا دا وسىعان مىيى جەتپەدى. نەگىزى ول قازىر ولمەۋى كەرەك قوي. جۇرتتىڭ ءبارى وعان وڭكەي «سەنىڭ كورەر قىزىعىڭ ءالى الدا» دەيتىن. يا. شىرىكبايدىڭ كورەر قىزىعى ءالى الدا. ول ءۇشىن وعان ۇزاق جاساۋ كەرەك. نەشە ءتۇرلى تاماق جەۋ ءۇشىن ونىڭ تىستەرى مىقتى بولۋى كەرەك. كارتا ويناۋى ءۇشىن كوزى (زرەنيەسى) جاقسى بولۋى كەرەك. قاتىنىمەن جاتۋى ءۇشىن... يا! وعان قازىر ولۋگە بولمايدى. بۇرىن ول تالاي ولگەن ادامداردى جەرلەۋگە مازاراتقا باراتىن. سوندا ول تەك «باسقا بوتەن ادامدار عانا ولەدى» دەپ ويلايتىن. ولگەن ادامدى جەرلەپ، تەزىرەك بارىپ، ىستىق پالاۋ جەپ، سورعىش كامپيتپەن ءشاي ءىشۋدى ويلاپ تۇراتىن. «ادامنىڭ ءبارى سونى ويلاپ تۇراتىن شىعار» دەيتىن. «باسقا نە ويلايد؟». نەگە ەكەنى بەلگىسىز ولگەن ادامدى جەرلەگەندە قارنىڭ قاتتى اشىپ، تاڭلايىڭ كەۋىپ شولدەيسىڭ. نەگىزى ءولىم تۋرالى كوپ ويلاۋعا قورقاتىن ول. سويلەپ، كۇلىپ، تاماق ءىشىپ -جەپ جۇرگەن ادامنىڭ اياق استىنان ءولىپ قالۋى وعان تۇسىنىكسىز بوپ كورىنەتىن. ءولىم وعان ءبىر قاراڭعى الەم بولىپ ەلەستەيتىن. بۇندا ءبارى بار. كلاستاستارىڭمەن گاپ ءجيسىڭ، كىينو كورەسىڭ، كايىپ بولاسىڭ. ال، ول جاقتا... ەشتەڭە جوق. قۇرى تاس-تۇنەك. قىزىق ەمەس. «قىزىقتىڭ ءبارى وسى جاقتا» دەپ ويلايتىن. ونىڭ ولگىسى كەلمەيتىنى سودان ەدى. ۇزاق ءومىر سۇرگىسى كەلەتىن. «ءومىر سۇرە بەرسەڭ عوي، ءومىرى بىتپەسە عوي» دەيتىن. «كۇلىپ-ويناپ، اۋقات ءىشىپ، قاتىنىڭمەن بىرگە جۇرە بەرسەڭ عوي شىركىن» دەپ ويلايتىن.

«قاتىن دەگەن راحات قوي، قاتىنسىز ءبىر كۇندە ءومىر سۇرە الماس ەدىم» دەپ ويلايتىن شىرىكباي. نەمەسە تاپەن نانسىز. شىرىكباي تاپەن ناندى قاتتى جاقسى كورەتىن. «تاپەن نان –  مەنىڭ جانىم عوي» دەگەن ونىڭ ءسوزى اۋىل ىشىنە ءاپوريزىم بوپ تاراپ كەتكەن. ەندى ءمىنى ويلاماعان جەردەن وسى بولدى. جۇرت «وزىنەن دە بار، ماتسەكىل الىپ، تەلەبيزىر الىپ قۇتىرىپ كەتىپ ەدى» دەدى. «ءتىل-كوز دەگەن بار، ابايلاۋ كەرەك ەدى» دەدى. كەيبىر شالدار «تەك جۇرسەڭ توق جۇرەسىڭ» دەگەندى ايتتى. اۋىرارىنىڭ الدىندا «ۆاسقود» دەگەن ماتسەكىل ساتىپ العان ەدى. «ە، سوعان كورىنگەن ەكەن عوي» دەدى. «جوق، وعان ەمەس، تۇنەۋگۇنى ءۇيدىڭ ارتىنداعى قاراعاشقا بايعۇز قونىپ، شاقىرىپ ەدى، سودان با ەكەن ءا؟» دەدى ول. «جوق انەۋگۇنى اقتوس اتاڭانالەتى جۋىندى قۇيىپ جاتقاندا ۇلىپ ەدى سودان با ەكەن؟ جوق بىلتىر الدىنان ءبىر قارا مىسىق كەسىپ ءوتىپ ەدى، اقىرى سونىڭ كەسىرى ءتيدى مە ەكەن ءا، سوندا ءىشىم قىلپ ەتە قالىپ ەدى» دەدى ول. ويلاي بەرسەڭ وي كوپ قوي (وتكەندە قاتىنى سىپىرعىنى تۇرگەتىپ قويعان ەدى... تاعى ءبىر رەت توڭكەرىلىپ جاتقان كەبىستى كوزى شالعان). قۇدايدىڭ قۇتتى كۇنى ونىڭ بۇكىل ءومىرى تىزبەكتەلىپ كوز الدىنان ءوتىپ جاتتى. كادىمگى كىينو ءتارىزدى. ول وسىلاي اۋىرىپ 3-4 اي جاتتى. بىراق بەتى بەرى قارامادى. قايتا كۇننەن-كۇنگە ناشارلاي بەردى. اۋىرىپ جاتىپ ءارتۇرلى تۇستەر كوردى. تۇسىندە وڭكەي ولگەن ادامداردى كوردى. ءبىر قاتتى اۋىرىپ جاتقاندا وعان مىناداي ويلار كەلدى: «ءبارى دالباسا ەكەن عوي، اشەيىن» دەدى. «ءومىر دەگەن تۇككە تۇرمايتىن نارسە ەكەن عوي. بەكەرگە اۋرە بوپپىز» دەدى. ادامداردىڭ ءبارى وعان جانسىز قۋىرشاق ءتارىزدى بوپ كورىندى. ولاردىڭ ءومىرى، ىستەپ جۇرگەن تىرلىكتەرى وعان تۇك قىزىقسىز، تۇسىنىكسىز ءھام ماعىناسىز بوپ كورىندى. ولاردان ءوزىن بولەك، مۇلدە قاتىسى جوق بوتەن بىرەۋدەي سەزىندى.

دۇنيەنىڭ ءبارى وعان باياعى بالا كۇندەرىندە وزدەرى توپىراق، لايدان جاساپ وينايتىن ويىنشىق ۇيلەر سياقتى بوپ ەلەستەدى. «ە، ادام ولەيىن دەپ جاتقاندا وسىنداي بوپ قالادى ەكەن عوي» دەدى ول. «سوسىن ادام نە ءۇشىن ءومىر سۇرەدى؟» دەدى ول. «قىزىق. مىناۋ ءبىر ءتۇرلى سۇراق قوي». بۇرىن ونىڭ ويىنا بۇنداي سۇراق كەلمەگەن. ولەرىنەن ءبىر اپتا بۇرىن: «قويدىڭ باسىن جەگىم كەپ جاتىر» دەدى. ۇيدەگىلەر قويدىڭ باسىن ءپىسىرىپ بەردى. ودان كەيىن ءۇستى بيتتەدى. جۇرت: «ە، شىرىكباي ولەيىن دەپ جاتىر ەكەن، مىناۋ مۇردە بيت قوي» دەدى. ءسويتىپ جاتىپ اقىرى شىرىكباي ءولدى. «ولەر كەزىندە قاتتى قينالدى، ەرنى جىبىرلاپ بىردەڭە دەگىسى كەلىپ ەدى، تىلگە كەلە المادى» دەپتى باسىندا وتىرعاندار.

ونى «ە، مەنى جامباس جاققا قويىڭدار دەمەكشى بولعان عوي» دەپ اشىقتادى بىرەۋلەر. ولگەن سوڭ ءۇي-ءىشى ويبايلاپ جىلادى. جۇرت جينالدى. جۇرت: «نەگە ءولدى ول؟» دەدى. باسقا بىرەۋلەر: «بەكەر ءولدى، ءالى جاس ەدى، ءبىراز جۇرە تۇرۋى كەرەك ەدى» دەدى. «ەش پوماسا قۇدا بوپ تا ۇلگەرمەدى» دەدى. «ءالى پەنسياعا دا شىققان جوق». بىرەۋلەر: «ەڭ بوماسا سەنتابىرگە  تامان، كوگەرىش-پوگەرىش پىسكەن كەزدە ءولۋى كەرەك ەدى» دەدى. ودان كەيىن جۇرت: «قىرقىنا» نە سويار ەكەن؟» دەدى. «ءاي، ءبىر قوي نە ەشكى سويىپ-اق جايعاستىراتىن شىعار بۇلار ءالى» دەدى. «قوي سويسا اتجۇيرىگىن قايدا جاپسىرادى؟». «تەرىسىن نە ىستەيدى؟». «سالات تۋراي ما، تۋراماي ما؟» دەدى. «توقاش، قاتتاما پىسىرەتىن شىعار، نە قۇداي ۇرىپتى سونشا؟» دەدى. تاعى «جىرتىسقا نە تاراتادى ەكەن؟» دەدى جۇرت. «ءشاي ما، پيالاي ما، قاسىق پا، دەسەرەمال ما؟» «ءمايىتتى شىعارعاندا ۇستىنە كىلەم جابا ما، ءجاي كيىز جابا ما، جوق الدە ماتا-شۇتا قويا سالا ما؟». ودان كەيىن «ۇيىندە قانشا كۇن تۇنەتەدى ەكەن، جوق زۋىلداتىپ اپارىپ، كومىپ تاستاي ما؟». تاعى «مايىتكە ارناپ شىراق جاعا ما، جاقپاي ما؟». «قاتىنى قانشا ۋاقىت جىلايدى ەكەن، بالا-شاعاسى قايتىپ جىلايد، سونى قاراپ تۇرۋ كەرەك» دەستى جۇرت.

قاتىنى مۇنى بىلەتىن، سوندىقتان ول ساۋساقتارىنىڭ اراسىنان سىعالاپ، جۇرتقا كورسەتىپ، داۋىسىن قاتتىراق شىعارىپ، جىلاپ وتىردى. جوقتاۋ ايتتى. «باس يەم-اي، باس يەم-اي! نەگە ءولدىڭ، ءبىزدى كىمگە تاستاپ كەتتىڭ، ەندى ءبىزدى كىم اسىرايد؟» دەپ كادىمگىدەي ماقامعا سالىپ جىلادى. جۇرت «شىرىكبايدىڭ قاتىنى شىنىمەن جاقسى جىلاپ وتىر» دەپ سەندى. جۇرت شىرىكبايدىڭ ولىمىنە ەمەس، ونىڭ جەتىسى، قىرقىنا جانە جىرتىسىنا، قاتىن، بالا-شاعاسىنىڭ قايتىپ جىلايتىنىنا قاتتى الاڭدادى. وسىلاردى ونىڭ ولىمىنەن ماڭىزدى دەپ سانادى. بىراق ءولىپ قالعان شىرىكباي بەيشارا ولاردىڭ بۇل تىرلىكتەرىنەن مۇلدە بەيحابار ەدى. وعان ءبارىبىر ەمەس پە؟ وعان ەندى ەشتەڭەنىڭ كەرەگى جوق قوي. جۇرتتىڭ نە دەپ نە قويعانى دا وعان بەس تيىن.

شيشكار شىرىكبايدىڭ ءومىرى وسىلاي اياقتالدى. بەتى تاۋسىلىپ، وقىلىپ بىتكەن كىتاپ سياقتى عوي نەگىزى ادام ءومىرى، اشەيىن. ءاش-ءپۇش دەگەنشە وتە شىعاتىن. يا، دەسەيش!

اقجول قالشابەك

Abai.kz