كورنەكى سۋرەت

بىرىنشىدەن، وكىمەت بولىس باسقارۋشىسىنا جاقسى جالاقى تولەدى. ەكىنشىدەن، بۇكىل بولىستىقتان جينالاتىن سالىق الدىمەن بولىس باسقارۋشىسىنىڭ قولىنا ءتۇستى. ول تۇسكەن قاراجاتتىڭ بەلگىلى ءبىر بولىگىن جاسىرىپ قالۋعا مۇمكىندىگى بولدى. ونىڭ ۇستىنە 1867 جىلعى ەرەجەنىڭ 112 پاراگرافىنا سايكەس بولىس باسقارۋشىسىنا ءوز قاراۋىنداعى تۇرعىندارعا بەلگىلى ءبىر ايىبى ءۇشىن 3 سومعا دەيىن ايىپپۇل سالۋعا قۇقىعى بولدى. «كەڭسەسى» قورجىنىندا جۇرەتىن بولىس باسقارۋشىسىنىڭ قارجى ەسەبىن تولىققاندى باقىلاۋدا ۇستاۋعا ۇكىمەت دارمەنسىز ەدى.

تۇركىستان ولكەسىن تەكسەرۋ ءۇشىن رەسەي سەناتى قۇرعان كوميسسيانى باسقارعان سەناتور گراف پالەننىڭ ەسەبى نەگىزىندە جاسالعان اسكەري مينيسترلىكتىڭ 1906 جىلعى «تۇركستان ولكەسىنىڭ مەملەكەتتىك جانە قوعامدىق-ەكونوميكالىق مۇقتاجدىقتارى تۋرالى جازبالارىندا» كوشپەندىلەر اراسىنداعى بولىس، ستارشىن، بي سايلاۋلارى تۋرالى بىلاي دەيدى: «...سايلاۋشىلاردى ساتىپ الۋ مەن ۇگىت-ناسيحات جۇمىستارىنا 40-50 مىڭ سومعا جەتەتىن وراسان كوپ اقشا جۇمسالاتىن بولدى. ...سايلاۋشىلاردى ساتىپ الۋ جۇيەسى كەڭ ەتەك الدى»، «بيلىككە وسىنداي جولمەن كەلگەن لاۋازىمدى قىزمەتكەر ەڭ الدىمەن ءوز شىعىنىن قايتارۋعا تىرىساتىنى –تابيعي جاعداي، سوندىقتان لاۋازىم يەسى تەگىن ساۋساعىن قيمىلداتپايدى، ال سىياقى ءۇشىن بارلىعىن شەشەدى»...

«بولدى دا پارتيا، ەل ءىشى ءبۇلىندى...»، «قالىڭ ەلىم - قازاعىم...» ―دەپ ۇلى ابايدىڭ كۇڭىرەنەتىنى وسى كەز. قازاقتىڭ جاڭا اتقامىنەرلەرى پاراعا جۇمسالعان شىعىننىڭ بارلىعىن قارا حالىقتىڭ مويىنىنا سالدى. ەلدە ارتى ادام ولىمىمەن اتالاتىن «بارىمتا، بارىمتاعا قارىمتا» دەگەندەي ۇرلىق-قارلىق، ونىڭ ارتى ءبىرىنىڭ ۇستىنەن ءبىرى ويازعا شاعىمدانىپ، ەكى جاقتى جەم بولۋ كوبەيدى.

بۇرىن جانىنداعى اقىن-جىراۋ، سال-سەرىلەرىمەن ماقتاناتىن قازاقتىڭ باي-باعلاندارى، ەندى باۋكەسپە ۇرىلارىمەن باسەكەلەسەتىن جاعدايعا جەتتى. قازاقتىڭ سونعى حانى كەنەسارىنىڭ ەرجۇرەك ۇلى، بۇكىل قايراتتى عۇمىرىن رەسەيلىك وتارشىلارمەن كۇرەسكە باعىشتاعان سادىق سۇلتان ءومىرىنىڭ سوڭعى كەزەڭىن قارابۇلاقتىڭ ماڭىنداعى «حانقورعان» دەگەن جەردە وتكىزگەنى بەلگىلى. وسى سادىقتىڭ 3 جىلقىسىن ماشات بولىسىنىڭ بۇرىنعى بولىسى يسا باتىربەكوۆ پەن ستارشىنى ءابىش پىرىمقۇلوۆ دەگەندەر ۇرى جۇمساپ، الدىرىپ سوتتى بولادى. ءىستى شىمكەنت ۋەزدىك سوتى 1894 جىلى 18 ناۋرىزىندا قارايدى. بولىس پەن ستارشىننىڭ اش ەمەس ەكەنى تۇسىنىكتى بولسا كەرەك؟! ەڭ سوراقىسى، قازاقتىڭ بي-بولىستارىنا «جاندارالدىڭ» (گەنەرال-گۋبەرناتور) قولىنان مەدال الۋ دۇنيەدەگى ەڭ ۇلكەن مارتەبەلى ىسكە اينالدى. (وكىنىشكە وراي، اتالارىنىڭ وتارشىلاردىڭ قانعا مالىنعان قولىنان العان #سالپىنشاقتارىن» ماقتان ەتەتىن اعايىندار ءالى كۇنگە ارامىزدا بارشىلىق).