شاريعات تالابى بار مۇسىلمانعا بىردەي بولعانىمەن، ءدىني كوزقاراس ءارتۇرلى. ءدىني پىكىر وزگەرگەنىمەن، ءدىن وزگەرمەيتىنى بەلگىلى. مامىلە ماسەلەسى مۇشكىلدەۋ. مويىنسۇنۋ از، مويىنداماۋ كوپ. وزەگىمىز ورتەنىپ كەتسە دە، ءالسىز تۇسىمىز وسى. ەندى نە ىستەمەك كەرەك؟ ماسەلەنىڭ ءتۇيىنىن قالاي تارقاتامىز؟ ءدىني الاۋىزدىقتى قايتىپ اۋىزدىقتايمىز؟ سەكتالاردى قالاي شەكتەيمىز؟ ساراپشىلارىمىز وسىنى ءسوز ەتتى. «جاس قازاق» كونفەرەنتسياسىنىڭ كەزەكتى قوناقتارى - جازۋشى-جۋرناليست مارات توقاشباەۆ، بەلگىلى اقىن قۇل-كەرىم ەلەمەس، «شاپاعات-نۇر» جۋرنالىنىڭ باس رەداكتورى نۇرتاي ەرنازار، «نۇر-مۇباراك» ەگيپەت يسلام مادەنيەتى ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ ۇستازى سەيدمۇحاممەد ءابدىنايىم.

پيعىل مەن قيمىل

شاريعات تالابى بار مۇسىلمانعا بىردەي بولعانىمەن، ءدىني كوزقاراس ءارتۇرلى. ءدىني پىكىر وزگەرگەنىمەن، ءدىن وزگەرمەيتىنى بەلگىلى. مامىلە ماسەلەسى مۇشكىلدەۋ. مويىنسۇنۋ از، مويىنداماۋ كوپ. وزەگىمىز ورتەنىپ كەتسە دە، ءالسىز تۇسىمىز وسى. ەندى نە ىستەمەك كەرەك؟ ماسەلەنىڭ ءتۇيىنىن قالاي تارقاتامىز؟ ءدىني الاۋىزدىقتى قايتىپ اۋىزدىقتايمىز؟ سەكتالاردى قالاي شەكتەيمىز؟ ساراپشىلارىمىز وسىنى ءسوز ەتتى. «جاس قازاق» كونفەرەنتسياسىنىڭ كەزەكتى قوناقتارى - جازۋشى-جۋرناليست مارات توقاشباەۆ، بەلگىلى اقىن قۇل-كەرىم ەلەمەس، «شاپاعات-نۇر» جۋرنالىنىڭ باس رەداكتورى نۇرتاي ەرنازار، «نۇر-مۇباراك» ەگيپەت يسلام مادەنيەتى ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ ۇستازى سەيدمۇحاممەد ءابدىنايىم.

پيعىل مەن قيمىل

جاس قازاق: ءدىندى بيلىك ءۇشىن پايدالانۋعا قالاي قارايسىزدار؟ سۇراقتى توتەسىنەن قويۋىمىزدىڭ سەبەبى دە جوق ەمەس. سوڭعى كەزدەرى قازاقستان مۇسىلماندارى وداعى دەيتىن ۇيىم ساياساتقا ارالاسا باستادى. وداقتىڭ توراعاسى تاققا تالاسۋعا بىلەك سىبانىپتى. پرەزيدەنت سايلاۋىنا قاتىسپاق. نە ايتۋعا بولادى؟
مارات توقاشباەۆ: مەن مۇرات تەلىبەكوۆتi جاقسى تانيمىن. قازاق ۇلتتىق اگرارلىق ۋنيۆەرسيتەتىندە جۇمىس ىستەيدى. ءبىر كەزدەرى «قازاقستان» تەلەارناسىندا ءدىن تاقىرىبىندا ويدودا وتكىزىلدى. سول كەزدە ەلىمىزدىڭ ءدىني باسقارماسىنا شۇيلىگىپ، ايىپ تاققانداي بولدى. سوندا مەن ودان: «وسى ءسىز باسقاراتىن وداققا قانشا ادام مۇشە؟» - دەپ سۇرادىم. جاۋاپ بەرە المادى. بايقاسام، سول وداقتا جالعىز ءوزى جۇمىس ىستەيدى ەكەن. قولداۋشىلارى جوق. باتىستىڭ كەيبىر ەلدەرى قازاقستانداعى ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمدارعا گرانت بولەدى. مەنىڭ بايقاۋىمشا، ول ۇلىبريتانيادان اقشا الاتىن كورىنەدى. قازىر ونسىز دا يسلام ءدىنىن «قۇبىجىق» ەتىپ كورسەتىپ، مۇسىلمانداردى ىشتەي ءىرىتۋ ساياساتى بەلەڭ الىپ كەلەدى. كوك قاعازعا بولا ءوز يمانىن ساتىپ، بەي-بەرەكەتسىز ايىپتاۋلار تاعىپ، مۇسىلماندار تۋرالى جاعىمسىز پىكىر قالىپتاستىرۋ ارەكەتتەرى كورىنىس تابۋدا. مۇنىڭ ارتىندا شەتەلدىڭ قۇپيا قىزمەتكەرلەرىنىڭ ىقپالى تۇرعانىن ءبىز مويىنداۋ­ىمىز كەرەك. مۇسىلماندار وداعىنىڭ جىمىسقى ءىس-ارەكەتى ءسوزىمنىڭ ايعاعى دەپ ەسەپتەيمىن. ال وسى وداق توراعاسىنىڭ ءوزىن پرەزيدەنتتىككە ۇسىنۋى قىپ-قىزىل - پيار. ول قازاقشانى ءجوندى بىلمەيدى. ۇلكەن قىزمەتتەردە بولىپ، قازاقتىڭ سەنىمىنە كىرگەن ازامات ەمەس. قازاقشا ايتقاندا، مۇنىسى دالباسا ارەكەت. ونىڭ سوزىنە يلانۋدىڭ قاجەتى جوق.
جاس قازاق: تەلىبەكوۆتi تانيتىن­دارىڭىز بار ما؟
قۇل-كەرىم ەلەمەس: مەن ونى تانىمايمىن. وسىنداي وداق قۇرىپ العانىن سىزدەردەن ەستىپ وتىرمىن.
بۇل وزىنە ۇپاي جيناعىسى، ءوزىن جارنامالاعىسى كەلگەن ادامنىڭ ارەكەتى. سىرتتان اقشا الۋدىڭ ءبىر ءتاسىلى شىعار. مەملەكەت مۇندايلاردىڭ جۇمىسىنا توسقاۋىل قويۋ كەرەك.

حالال مەن حارام

جاس قازاق: ءدىن­سىز­دەرگە ەمەس، دىندارلارعا ۇركە قارايتىن جاعدايعا جەتتىك. بالاسىن مەشىتكە جىبەرۋگە قورقاتىن اتا-انالاردى كەزدەستىردىك. ءبىز نەگە ءدىندار بولۋدان قورقامىز؟
نۇرتاي ەرنازار: قازاقستان تاۋەلسىزدىگىن جاريالاعانى سول ەدى، بار-جوعى 30 كۇننىڭ ىشىندە ءدىني-سەنىم تۋرالى زاڭدى قابىلداتقىزىپ جىبەردى. زاڭ سول كەزدە جازىلعان جوق. بۇل ەرتەرەكتە ارنايى دايىندالعان. وعان سىرتقى كۇشتەر ىقپال ەتتى. وسىعان دەيىن ءبىر ەمەس، بىرنەشە زاڭىمىزعا وزگەرتۋلەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزىلدى. ال ءدىن تۋرالى زاڭ وزگەرتىلمەي كەلەدى. مۇنىڭ استارىندا ۇلكەن ويىن جاتىر.
ماسەلەنىڭ ەكىنشى سەبەبى - ءدىني ساۋاتتىڭ تومەندىگى. ناماز وقىعان ادام شاريعات تالاپتارىن بىلەدى. ونى ورىنداۋعا تىرىسادى. ال بۇدان حابارى جوق ادام ءۇشىن ءدىننىڭ تالاپتارى جات بوپ كورىنەدى. ءبىز حالقىمىزعا ءدىندى جوعارى دەڭگەيدە جەتكىزە الماي جاتىرمىز. انكارا قالاسىنىڭ وزىندە ءتورت مىڭنان استام مەشىت بار ەكەن. ال ەندى قازاقستان بويىنشا قانشا مەشىت بار؟ ونىڭ جارتىسىنان ءسال اساتىن شىعار. اۋىلعا ءبىلىمدى يمامدار جەتىسپەي جاتىر. تۇركيادا يمامداردىڭ ايلىعىن مەملەكەت تولەيدى. بىزدە وسىنداي جۇيە جوق.
سەيدمۇحاممەد ءابدىنايىم: ءدىن سالاسىندا جۇرگەن ازاماتتاردىڭ موينىنا ۇلكەن جۇك ارتىلدى. راسىندا دا، حالىق رۋحاني اڭگىمەگە شولىركەۋدە. ۋاعىز ايتساڭ، ۇيىپ تىڭدايدى. دىنگە ەندى بەت بۇرىپ جاتقان ازاماتتار وزگەلەردى دە جاقسىلىققا شاقىرۋدا. ولارعا اللا رازى بولسىن. الايدا كوپ ادام يسلامدى تىيمداردان تۇراتىن ءدىن دەپ تۇسىنەدى. نەگە؟ كەي جاعدايلاردا كەيبىر باۋىرلارىمىز ناسيحاتتى سۇيىنشىلەپ ەمەس، قورقىتىپ جەتكىزەدى. بىراق ءبىز ەلدى توزاقپەن قورقىتقانمەن، ەشقانداي ماقساتقا قول جەتكىزە المايمىز. ءجون-جوسىقسىز «اناۋ حارام، مىناۋ حارام» دەپ ۇركىتە بەرسەك، وسىدان كەيىن ول دىنگە قالاي كەلسىن؟ سۇيىنشىلەپ، قۋانتىپ، ءدىندى ۇستانۋدىڭ جاقسىلىقتارىن جەتكىزسەك، ابزال بولار ەدى.
ءدىندى تار تۇسىنىكپەن قاراۋعا بولمايدى. ەلىمىزدىڭ باتىس ايماعىندا يمانعا بەت بۇرعان كەيبىر جاستار اتا-اناسىن ناماز وقىماعانى ءۇشىن كىنالاپ، اۋىر ءسوز ايتادى ەكەن. نيەتى دۇرىس قوي. ادام ءوزى ناماز وقىعاننان كەيىن، وزگەلەر دە ساجدەگە باس قويعانىن قالايدى. يماننىڭ لاززاتىمەن بولىسكىسى كەلەدى. اللا نيەتىن قابىل ەتسىن. بىراق تاعى دا قايتالاپ ايتۋعا تۋرا كەلىپ تۇر، ءدىن دانالىقتى قاجەت ەتەدى. قىزبا مىنەزىمىزبەن كوپكە بارا المايمىز عوي. «مۇسىلمان بولۋ استە-استە» دەگەن ءسوز بار. اتا-انالارىمىز «قۇداي جوق» دەگەن اتەيستىك قوعامدا ءومىر ءسۇردى. ولارعا دا تۇسىنىستىكپەن قارايىق. اللا قالاسا، كۇندەردىڭ-كۇنىندە جۇرەگى ءجىبىپ، يمانعا كەلەر.
مارات توقاشباەۆ: ءيا، دۇرىس ايتاسىز. قۇراندا اللا بىزگە اۋەلى وزىنە قۇلشىلىق ەتۋدى، سوسىن اتا-اناعا قۇرمەت كورسەتۋدى ءامىر ەتكەن. ءتىپتى اتا-انالارىڭا «ۋف» دەمەڭدەر دەگەن ايات بار. ءبىر كىسى پايعامبارىمىزعا (س.ع.س) كەلىپ: «انامدى مەككەگە اپارىپ كەلدىم، قىزمەت ەتتىم، بورىشىمدى وتەي الدىم با؟» - دەپتى. سوندا اللا ەلشىسى (س.ع.س): «ونىڭ تۇندە ۇيقىسىن ءبولىپ، سەنى ەمىزگەن شارشاۋىن وتەي الدىڭ»، - دەگەن ەكەن. وزگە دىنگە ءوتىپ كەتكەندەر بولماسا، ءار مۇسىلمان قازاقتان مۇنداي قىلىق شىعادى دەي المايمىن. اتا-انانى جاۋ كورۋ، قۇداي ساقتاسىن، ناعىز يمانسىز ادامنىڭ ءىسى. ەگەر وتباسىندا بولىنۋشىلىك پايدا بولسا، بۇل قوعامعا قاسىرەت اكەلەدى. سول جاستارعا اقىرىپ-جەكىرىپ «سەنىكى دۇرىس ەمەس» دەگەننەن گورى، ولارعا ءدىندى دانالىقپەن جەتكىزگەنىمىز ءجون.
قازاق جىگىتتەرىنىڭ اتىراۋداعى قابىرلەردى قيراتقانى تۋرالى اقپاراتتى وقىپ، جاعامدى ۇستادىم. بۇل ۆانداليزم ەمەي نەمەنە؟ قىرىپ-جويۋمەن، قورقىتىپ-ۇركىتۋمەن ءدىندى جۇرەككە جەتكىزە المايمىز. كەرىسىنشە، بۇل ادام جانىن تىتىركەندىرەدى.

سىيىنۋ مەن تىيىلۋ

نۇرتاي ەرنازار: ءدىندى ۇستانىپ، ۇستانباي جۇرگەن ادامنىڭ اراسىنداعى قايشىلىق، مەنىڭ ويىمشا، ولاردىڭ ۇستا­نىم، تانىم-تۇسىنىكتەرىنىڭ ال­شاقتىعىنان تۋىندايدى. كوپ ادامدار تويدى اراق-شاراپپەن وتكىزەدى. ال يمانعا بەت بۇرعان جاستار مۇنى قولداماي جاتادى. تالاس-تارتىس وسى جەردەن باستالادى. ەگەر سول جىگىتتىڭ ءدىني ساۋاتى، دانالىعى بولسا، اتا-اناسىنا اراقپەن وتكەن تويدا تىلەكتىڭ قابىل بولمايتىنىن، شايتان سۋ بارلىق جاماندىقتىڭ باستاۋى ەكەنىن تاپتىشتەپ تۇسىندىرەدى. وعان قۇلاق اسقان اتا-انالار دا بار. ماسەلە ءبىزدىڭ اراقتىڭ حارام ەكەنىن كوركەم تۇردە ناسيحاتتاي الماۋىمىزدا. كەز كەلگەن ماسەلەنىڭ ءتۇيىنىن شەشۋ ءۇشىن كەيدە ونىمەن ۇزاق كۇرەسۋگە تۋرا كەلەدى. ءبارىن بىردەن وزگەرتۋ قيىن. «ءبىز اللاعا عانا باس ءيۋىمىز كەرەك»، - دەگەن تار تۇسىنىككە قاتىپ قالعان كەيبىر ىنىلەرىمىز بەتاشار جاساۋعا قارسى بوپ جاتادى. بۇرىننان بەتاشار جاساپ كەلگەن اتا-انا ءۇشىن بۇدان باس تارتۋ وتە قيىن. قۇرمەت نيەتىمەن كەلىندەرىمىزدىڭ سالەم سالۋىندا وعاشتىق جوق. سوندىقتان، ءبىزدىڭ تەولوگ عالىمدار وسىنى تاپتىشتەپ ءتۇسىندىرىپ، اراجىگىن اجىراتىپ بەرۋى ءتيىس.
باتىسقا ساپارلاپ بارىپ، مەشىتتەن ناماز وقىپ شىقساڭ، سەن جەرگىلىكتى حالىقتىڭ ويىنشا «ءۋاحابيسسىڭ». ناماز وقىعاننىڭ بارىنە وسىنداي كوزقاراسپەن قارايدى. ولاردىڭ ويىنشا، بەكەت اتاعا «سىيىنۋ» - ءدىندى ۇستانۋ. كەشىرىڭىز، بەكەت اتانى سىيلايمىز، بىراق سىيىنبايمىز.
مارات توقاشباەۆ: قازاقتىڭ ادەت-عۇرىپتارى شاريعاتتىڭ تالاپتارىنا 100 بولماسا دا، 95 پايىز سايكەس كەلەدى. وسى كۇنگە دەيىن تالاس تۋدىرىپ كەلە جاتقان ءبىر ماسەلە - ارۋاقتارعا «تابىنۋ». بابالارىمىز ارۋاقتاردى قۇرمەتتەگەن، سىيلاعان. بىراق سىيىنباعان. وسىنىڭ اراجىگىن اجىراتىپ الايىق. قازىر حالىق قايتىس بولعان ادامعا تابىنىپ، جالبارىنۋدىڭ دۇرىس ەمەس ەكەنىن ۋاقىت وتكەن سايىن ءتۇسىنىپ كەلەدى. اباي ايتپاقشى، جاراتۋشى تۇرعاندا جاراتىلعانداردان نە سۇرايمىز؟
نۇرتاي ەرنازار: تاعى دا ايتامىن، بۇل ءبىلىمنىڭ تومەندىگىنەن. پايعامبارىمىز (س.ع.س) ساحابالارىنا ءىلىم ۇيرەتىپ كەتتى جانە بۇكىل ۇممەتىنە تال بەسىكتەن، جەر بەسىككە دەيىن ءبىلىم ىزدەۋدى ناسيحاتتادى. بىزدە نەگە مەملەكەتتىك تەلەارنالاردان ايىنا ءبىر رەت بولسىن، ماسەلەنىڭ ءمانىن اشىپ، ءپاتۋا بەرمەيدى؟ سىزدەر وسىنى قالاي ويلايسىزدار؟ بۇل حالىققا كەرەك قوي.
سەيدمۇحاممەد ءابدىنايىم: الماتى قالاسى ورتالىق مەشىتىنىڭ باس يمامى قۇلمۇحاممەد ماحانبەتپەن ءبىر كەزدەسكەنىمىزدە، تەلەارناعا ءتىپتى اقشاسىن تولەپ، ەفيرگە شىعۋ تۋرالى ۇسىنىس جاساعانىن ايتتى. بىراق باسشىلار بۇعان كەلىسىمىن بەرمەي قويىپتى.

يمام مەن يمان

جاس قازاق: سەكە، دىنگە قاتىستى ءوز ارامىزدا كۇڭكىل ءسوز كوبەيىپ كەتتى. نەگە؟ سەبەپ قايسى؟
سەيدمۇحام­مەد ءابدىنايىم: قازىر شەتەلدەن (مىسىر، ءمادينا، تۇركيا، ت.ب.) ءىلىم الىپ كەلگەن جاس عالىمدار ۋاعىزدى سول جاقتىڭ تانىم-تۇسىنىگىمەن ايتادى. ول جاق پەن بۇ جاقتىڭ ءدىن تۋرالى كوزقاراسىنىڭ دەڭگەيى ءارتۇرلى بولعانىنا بايلانىستى كەيبىر جاعدايلاردا كەلىسپەۋشىلىكتەر ورىن الۋدا. يسلامنىڭ ۇلكەن عالىمى ءابۋ حانيفانىڭ كورسەتكەن ءمازھابىن ءبارىمىز ۇستانساق، ءتارتىپ، اۋىزبىرشىلىك بولار ەدى. ءتورت ءمازھابتىڭ ۇستانعان باعىتى دۇرىس ەكەنىندە كۇمان جوق. ءبىزدىڭ ءدىني باسقارما ءابۋ حانيف ءمازھابىن ۇستانادى...
نۇرتاي ەرنازار: ماكە، ەسىڭىزدە مە، وسى، تاۋەلسىزدىك العان جىلدارى دىنگە بەت بۇرعان ادامداردىڭ ءبارى بىردەي ەدى. ەشقانداي الاۋىزدىق جوق ەدى. قازىر شە؟ كەرىسىنشە، ءوزارا تۇسىنبەۋشىلىك ورىن الدى.
قۇل-كەرىم ەلەمەس: مەنىڭ ويىمشا، ءبىز بۇل ماسەلەنىڭ الدىن الۋىمىز كەرەك. ءدىن مەملەكەتتەن بولەك دەگەن تۇسىنىكتەن ارىلۋىمىز كەرەك. كەرىسىنشە، ءدىننىڭ قازاق حالقىنىڭ ءوسىپ-وركەندەۋىنە كوپ ۇلەس قوستى. قازاق تالاي قيىندىقتى باستان كەشتى. سونىڭ بارىنە سابىر ساقتاعان قازاقتاي ۇلتتى مەن كورمەدىم. ءدىن ءبىزدى سابىرلىققا ۇيرەتتى. قۇدايسىز قاۋىمداردىڭ ىرقىندا جۇرگەنىمىزبەن،  اتا-بابامىز سوندا دا يمانىن ساتپادى.
سوندىقتان، ءبىز ءبىر يدەيانىڭ توڭىرەگىندە توپتاسۋىمىز ءتيىس. ايتپەسە، ءوزارا كۇڭكىلدەسۋىمىز جاقسىلىق اكەلمەيدى. ءبىر-ءبىرىمىزدى قارالاۋدىڭ قايىرى جوق. نۇرەكەڭ تەلەارنادان ۋاقىت ءبولۋدىڭ ءبىر شەتىن شىعاردى. مەنى كەيدە سۇحباتقا شاقىرادى. جۋرناليستەر «اعا، ءدىندى ايتپاي-اق قويىڭىزشى، ودان اينالىپ ءوتىڭىزشى» دەپ، ءوتىنىش جاسايدى. اۋرۋىن جاسىرعاننىڭ جاعدايى قالاي بولارىن جاقسى بىلەسىز. وتاندى ءسۇيۋ - يماننان دەيمىز. ەگەر مەملەكەتتىڭ مەرەيى ارتسىن دەسەك، سەن دەمەي، مەن دەمەي، ءبارىمىز ءبىراۋىزدان ۇلتتى ساقتاپ قالاتىن تۇجىرىمدامانىڭ جوباسىن جاساۋىمىز كەرەك.
مارات توقاشباەۆ: مەن ءبىر وي قوسايىنشى. قازىر ءدىندى ۇستانعان ادامعا ۇركە قارايتىن كوزقاراس قالىپتاستى. اتىن، زاتىن بىلمەي جاتىپ «ويباي، ول ۋاحابيس، مىناۋ ءسالافيت» دەپ ءجون-جوسىقسىز ءسوز ايتىپ، جەكسۇرىن قىلا بەرەدى. سولاردان «ۋاحابيس» دەگەن نە ءوزى، ءتۇسىندىرىپ بەرىڭىزشى» دەسەڭ، جاۋاپ بەرە الماي قالادى. كوز جەتكىزبەي، ناقتى دالەل تاپپاي، ءجونسىز جالا جابۋ ءجون بە؟ ءبىر-ءبىرىمىزدىڭ كوكىرەگىمىزدەن يتەرىپ، ءسوزىمىزدى جوققا شىعارىپ، عايبات ايتقاننان قازاق ۇتىلادى. ءدىنىمىزدىڭ دۇشپاندارى بۇعان قول شاپالاقتايدى. حاليفا التاي اتامىز كىتاپتارىندا وسى ماسەلەنى كوتەرگەن. ول كىسىنىڭ ءبىر ارتىقشىلىعى، ەشكىمگە «ءمازھاب ۇستاناتىن ادامعا مىناۋىڭ دۇرىس ەمەس» دەپ ايتپاعان.
مەنىڭ ويىمشا، ەلىمىزدەگى بارلىق مۇسىل­مانداردىڭ باسىن جيىپ، ءبىر داستارقان باسىندا ورتاق مامىلەگە كەلەتىن باسقوسۋدى ءجيى وتكىزىپ تۇرۋىمىز قاجەت. مۇمكىن ول مۇسىلمانداردىڭ سەزى بولا ما، جوق باسقاداي بولا ما، ونى ويلاستىرۋىمىز كەرەك.
سەيدمۇحاممەد ءابدىنايىم: ءبىزدى قۇرتىپ جاتقان ءسوز: «سەنىكى دۇرىس ەمەس، مەنىكى دۇرىس». ءبارى ءپاتۋا بەرگىش بولىپ كەتتى. مەنىڭ ويىمشا، ءپاتۋانى تەك يمامدار بەرسە. يمامعا باعىنا بىلەيىك.
قۇل-كەرىم ەلەمەس: ەلىمىزدە يمام دايىندايتىن بىردەن-ءبىر وقۋ ورنى - «نۇر-مۇباراكتىڭ» مارتەبەسىن كوتەرۋ كەرەك. جاتاقحانا جەتىسپەيدى، وقۋ اقىلى دەگەندەي. مىنە، بۇل ماسەلەلەر ستۋدەنتتىڭ ەمىن-ەركىن ءبىلىم الۋىنا كەدەرگى كەلتىرەدى. گرانت كوبىرەك بولىنسە. سەبەبى، ءبىز كادردى شەشىپ الماي، حالىقتىڭ ساۋاتىن اشامىز دەۋ - بەكەرشىلىك.

بىرلىك پەن تىرلىك

جاس قازاق: باتىس قازاقستان وبلىسىندا ءدىن ماسەلەسى مۇشكىل. جاقىندا ح.دوسمۇحامەدوۆ اتىنداعى اتىراۋ مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتى باسشىلىعى ورامال تاققان قىزداردى وقۋ ورنىنا كىرگىزبەي قويدى. بۇل ماسەلەنى ودان سايىن ۋشىقتىرىپ جىبەرمەي مە؟
قۇل-كەرىم ەلەمەس: ءبىز قىزدارىمىزدىڭ قىتايعا شىعىپ كەتكەنىنەن قورىقپايمىز. قارا­كوزدەرىمىزدىڭ ورىستانىپ بارا جاتقانىن ويلامايمىز دا. ۇيدە بوسانىپ العان ارۋلارىمىزعا باس اۋىرتپايمىز. تۇسىك جاساتقان قىزدارعا جانىمىز اشىمايدى. كىندىگىن اشقان بويجەتكەندەرگە «ءاي، مىناۋ قالاي؟» دەمەيمىز. ال اۋرەتىن جاپقان قىزدارعا شۇيلىگەمىز دە قالامىز.
نۇرتاي ەرنازار: يسلامدى قارالاعان اقپاراتتىڭ ساناعا سىڭگەنى سونشا، مۇسىلماندارعا دەگەن تەرىس كوزقاراس قوعامدا ءىس جۇزىندە كورىنىس تابۋدا. ءبىر شىمكەنتتىك باسىلىمنان: «يەگوۆا» كۋاگەرلەرىنە جىلىنا 5 ملن دوللار بولىنەدى ەكەن»، - دەگەندى وقىعانىم بار. قازاقتىڭ وزگە دىنگە ءوتۋى ءبىز ءۇشىن قالىپتى كورىنەدى. ال قازاق جاستارى يمانعا كەلسە، كەيبىر جازۋشىلارىمىز ايتىپ جۇرگەندەي، بۇل قاۋىپتى ەكەن. قالىپتى مەن قاۋىپتىنىڭ اراجىگىن اجىراتا الماي ءجۇرمىز. كەزىندە مەن «الماتى كىمنىڭ قالاسى؟» دەگەن تاقىرىپتا ماقالا جازدىم. سول ماقالامدا قالانىڭ كارتاسىن جاسادىم. كارتاعا قاراپ، ءبىر بايقاعانىم، قالاداعى سەكتالاردىڭ سانى مەشىتتەن اسىپ تۇسەدى ەكەن. بۇعان جانىمىز اۋىرىپ، جۇرەگىمىز سىزدامايدى. ال قىزىمىز ورامال تاعىپ، نامازعا جىعىلسا، ورە تۇرەگەلىپ، تۇگىن قويماي، جەر-جەبىنە جەتكىزىپ جاماندايمىز. بۇل قالاي بولعانى؟
جاس قازاق: سونىمەن، قازاقتى نە قۇت­قارادى؟ قايتسەك، باسىمىز بىرىگەدى؟
نۇرتاي ەرنازار: باتىستىڭ ءبىر عالىمى «ادام كەز كەلگەن ماقسات ءۇشىن ءومىر ءسۇرۋى مۇمكىن، بىراق شىندىعىندا بىزدەر ءدىنسىز ءومىر سۇرە المايمىز» دەپتى. سول ايتپاقشى، ءدىنسىز ادام - قوعامنىڭ قاسىرەتى. ادام اللاعا سەنبەي، جۇرەگى تىنىشتىق تاپپايدى. ءدىن ادەپتى ءومىر ءسۇرۋدىڭ جۇيەسى. ادامعا قۇرمەت، تۋعان-تۋىسقانمەن قارىم-قاتىناس، ءبارى-ءبارى - يسلامدا.
مىسالى، وسىندا وتىرعاندارىمىزدىڭ ويى ءارتۇرلى. ءبىر ماسەلەگە بىرنەشە پىكىر ايتامىز. بىراق ءبىر-بىرىمىزگە الاكوز بولمايىق. ورتاق جول تابايىق.
سەيدمۇحاممەد ءابدىنايىم: باس بىرىكپەي، ءىسىمىز وڭعا باسپايدى. «مەن قازاقپىن، وسى جەردىڭ يەسىمىن، ءدىنىمدى ساقتاۋ - مەنىڭ مىندەتىم»، - دەگەن تۇسىنىكپەن ءبىر-بىرىمىزبەن ءتىل تابىسساق، ءتىلدىڭ دە، ءدىننىڭ دە ماسەلەسى شەشىلەدى.
قۇل-كەرىم ەلەمەس: ابايدىڭ جازۋىنا قاراعاندا، ول زاماندا «ءامانتۋ» وقىماعان قازاق بولماعان. ول كەزدە سەكتالار قازاقتىڭ سەنىمىنە سەلكەۋ تۇسىرە الماعان. ال، قازىر شە؟ ءوزىمىز ىزگى امال جاسامايمىز، دىنگە جاناشىرلىق تانىتىپ جۇرگەن جاندارعا سىن كوزبەن، كۇمانمەن قارايمىز. بايىبىنا بارماي، «پالەنشە انانداي» دەپ ءبىر سوزبەن شورت كەسەمىز. كىسىنى تانىماي تۇرىپ، عايبات ايتامىز. ءبىز ءبىر-بىرىمىزبەن ءسوز تالاستىرىپ، جوق جەردەن جالا جاۋىپ، اياقتان شالىپ جۇرگەندە ءدىنىمىزدىڭ دۇشپاندارى ءوزارا كۇڭكىلىمىزدى ءساتتى پايدالانىپ، تىنباي جۇمىس ىستەۋدە. وسى بىزگە كەرەك پە؟ ءبىر-ءبىرىمىزدى كورە الماي، كۇندەپ جۇرگەندە سەكتالار قازاقشا ۇيرەنىپ، جات پيعىلدارىن قازاقشا ۋاعىزداپ ءجۇر. ولاردىڭ جۇمىسىنىڭ جاندانۋىنا جاعداي جاساپ جۇرگەن - ءوزىمىز. اباي مۇنى: «ءبىرىڭدى، قازاق، ءبىرىڭدى دوس، كورمەسەڭ ءىستىڭ ءبارى بوس»، - دەگەن ءبىر سوزبەن ايتىپ كەتكەن. ءبىزدىڭ، بىرىنشىدەن، سانىمىز از. جەرىمىز كەڭ. اتا-بابا اماناتىن ابىرويمەن اتقارۋ ءۇشىن، اۋىزبىرشىلىك اۋاداي قاجەت.

اعابەك قوناربايۇلى، ءازيزا جۇمانازاروۆا

«جاس قازاق» گازەتى