كورشىمىزدىڭ بيىلعى ارمانى — بالا-شاعاسىمەن الاكولدە دەمالىپ قايتۋ. ورىندالمايتىن ءتۇرى بار. ۇشاققا بيلەت الۋعا قالتا قۇرعىر جۇقا. ماشينەمەن ۇزاق جۇرگىسى كەلمەيدى. ونىڭ ۇستىنە بارىپ كەلگەندەر جولدىڭ ناشار ەكەنىن ايتادى. ەڭ قولايلى كولىك – وتاربا. بىراق جاز باستالماي جاتىپ-اق «ول جاققا بيلەت جوق» دەگەن حابار تاراعان. بىلەتىندەردىڭ ايتۋىنشا، تابۋعا بولادى. ول ءۇشىن الىپساتارعا بيلەت باعاسىنىڭ ۇستىنە بىرنەشە ەسە قوسىپ بەرۋ كەرەك، - دەپ جازادى "جاس قازاق" باسىلىمى…

ول كەشەگى كەڭەستىك داۋىردە الماتىدا وقىدى. شالعايداعى وڭىردەن كەلۋ ءۇشىن پويىزعا مىنەتىن. اسىققاندا بيلەت تاپپاي، تالاي رەت سول الىپساتارعا جۇگىنگەن. ول كەزدە الىپساتارلىق زاڭمەن قۋدالانادى. جالاڭداعان قۋلار سوندا دا قويمايتىن. ال قازىر نارىق زامانى. ۇستىنە قوسىپ ساتىپ، پايدا تابۋ – بۇگىندە ۇيرەنشىكتى نارسە. تەك زاڭ شەڭبەرىندە جۇمىس ىستەپ، ەڭ باستىسى، سالىق تولەسەڭ بولعانى.

بۇرىن ۇشاققا بيلەت الۋ قيىننىڭ قيىنى ەدى. تامىر-تانىستى اراعا سالىپ، ازەر تابىلاتىن. قازىر بۇل ماسەلە شەشىلگەندەي. ايتەۋىر، اۋەجايدا بيلەت تىقپالاپ جۇرگەن پىسىقايلاردى كورمەيسىڭ. اۋە ساپارىنا ەرتەرەك قامدانساڭ، جولاقى ارزانعا تۇسەدى. ال اياق استىنان جول جۇرەتىندەر كوبىرەك شىعىندانادى.

جالپى ءبىزدىڭ تەمىرجولداعى بيلەت ساتۋدى وركەنيەتتى جۇيەگە كەلتىرۋگە بولا ما؟ ارينە، بولادى. بۇل ءۇشىن ەڭ الدىمەن زاڭنىڭ ورىندالۋىن قاداعالايتىن جانە ونى ىسكە اسىراتىن قۇقىق قورعاۋ مەكەمەلەرى مەن سالىق قىزمەتى ءوز مىندەتىن ورىنداۋى ءتيىس. ۆوكزالدا جۇرگەن الىپساتاردىڭ قولىندا بيلەت ساتۋعا رۇقسات بەرەتىن پاتەنتى نەمەسە ليتسەنزياسىنىڭ بار-جوعىن تەكسەرۋ، بىزدىڭشە، ەش قيىندىق تۋدىرمايدى. ءتىپتى، رۇقساتى بولعان كۇننىڭ وزىندە، كاسىپكەردىڭ تاپقان تابىسىنان سالىق تولەگەنى ياكي جالتارىپ جۇرگەنىن انىقتاۋ دا وڭاي. ال ازىرگە بيلەت تاپشىلىعىن قولدان جاساپ، جۇرتشىلىقتىڭ نارازىلىعىن تۋعىزىپ جۇرگەندەر تەك ارنايى رەيد كەزىندە عانا اشكەرەلەنىپ ءجۇر. جاقىندا سونداي تەكسەرۋ جونىندە اقپارات جاريالاندى. سول-اق ەكەن، ماسەلەنىڭ بايىبىنا بارماي، ءاتۇستى اسىعىس تۇجىرىممەن تەك تەمىرجولدا جولاۋشى تاسىمالىمەن اينالىساتىن كومپانيالاردى كىنالى ەتىپ كورسەتەتىندەر شۋلاپ بەردى.

ماسەلەنىڭ ءمانى نەدە؟ «قارا بازارداعى» بيلەت ساۋداسى كىمگە ءتيىمدى؟ زەرتتەپ كورەلىك.

بۇگىندە ەلىمىزدە جولاۋشىلار تاسىمالى نارىعىندا 10 كومپانيا بار. «جولاۋشىلار تاسىمالى» اكتسيونەرلىك قوعامىنا قاراستى كاسسالاردىڭ سانى 250-دەن اسادى. ال جەكەمەنشىك كاسسالاردىڭ سانى — 4,5 مىڭنان استام. مىنە، وسى سوڭعىلارىنىڭ قىزمەتى باقىلاۋدان تىس قالعان سياقتى. كاسسا ءار ادامعا تەك قۇجات بويىنشا بيلەت ساتۋى ءتيىس. ال ءىس جۇزىندە الىپساتارلار بيلەتتى ەرتەرەك ءارى كوپتەپ ساتىپ الادى. ايتپەسە، ءاربىرىنىڭ قولىندا 20-30 بيلەت قايدان ءجۇر؟ جابايى ساۋدانىڭ كەڭ تارالعان ەكى ءتۇرى بار. الىپساتارلار بيلەتتى ەرەتەرەك الادى دا، سوسىن ۇستىنە قوسىپ ساتادى. ەكىنشىسى، پويىزدىڭ جۇرۋىنە ءبىر ساعات قالعاندا الگى ارتىق بيلەتتەر كاسساعا وتكىزىلەدى. بىراق كاسسير «بيلەت جوق» دەپ وتىرا بەرەدى. الىپساتار مەجەلى جەرگە جەتۋ ءۇشىن اسىعىپ، ارتىق اقشا تولەۋگە دايىن كليەنتتى ەرتىپ كەلگەن كەزدە بيلەت تە تابىلا كەتەدى.

ولار ساپار ۋاقىتى تاقاعاندا قىمبات باعامەن ساتادى. ورتاشا باعامەن وتكىزگەننىڭ وزىندە ايىنا 300-400 مىڭ تەڭگەنى جان قيناماي-اق تابادى. ۇستالىپ قالسا، وعان قولدانىلاتىن ايىپپۇل كولەمى 5 ايلىق ەسەپتىك كورسەتكىش. نەبارى 12 مىڭ تەڭگە. زاڭسىز بيلەتپەن ۇستالعان جولاۋشى دا جاۋاپكەرشىلىككە تارتىلادى. بىراق ونىڭ دا جازاسى ماردىمسىز. وسى سالادا وركەنيەتتى جۇيە قالىپتاستىرعان ەۋروپادا زاڭ مەيلىنشە قاتال. اقشالاي جازانىڭ مولشەرى 1000 ەۋرو! ساراپشىلار بىزدەگى ايىپپۇلدى بىرنەشە ەسە ءوسىرۋدى ۇسىنادى. ەگەر سولاي جاساسا، ورتادان پايدا تاۋىپ جۇرگەندەر اياعىن تارتار ەدى دەگەن پىكىردە.

وركەنيەتتى جۇيە دەمەكشى، باتىستا بيلەت ساۋداسىنىڭ ەكى ءتۇرى بار. Ticketmaster العاشقى ساتۋ الاڭى بولسا، Ticketmaster Resale دەپ اتالاتىن ماركەتپلەيستە ەكىنشى رەت ساتۋعا بولادى. بىراق قايتا ساتىلعان بيلەت ءۇشىن دە سالىق تولەۋگە تۋرا كەلەدى. بيلەت الىپساتارلىعى تەرىستىك كورشىمىز رەسەيدە دە وتكىر پروبلەما بولىپ تۇر. بۇل ەلدە، اسىرەسە، تەاتر مەن كينوداعى زاڭسىز ساۋدانى اۋىزدىقتاۋ جايى كوبىرەك ايتىلۋدا. ويتكەنى ماسكەۋ تەاترلارىندا ساتىپ الىنعان بيلەتتى قايتا قابىلدامايدى. سوندىقتان ونىڭ يەسى ارزان باعاعا وتكىزگەنىنە قۋانادى. ال ونى قىمباتقا ساتاتىن الىپساتار بىزدەگىدەي سالىق تولەمەيدى. قازىر وسى ەلدەگى ءتيىستى مينيسترلىك تاراپىنان بيلەت باعاسىنا قوسىپ ساتپاۋ، ايىپپۇل مولشەرىن كوبەيتۋدى كوزدەيتىن زاڭ جوباسى دايىندالىپ جاتقان كورىنەدى.

جابايى ساۋدا جولاۋشى تاسىمالداۋشى كومپانياعا قىپ-قىزىل زيان. سونىڭ كەسىرىنەن كەيدە ۆاگوندار تولماي قالادى. وسىدان بارىپ، جولاۋشى تاراپىنان اششى ءارى سىني پىكىردىڭ ايتىلارى انىق. تەمىرجول كومپانيالارى كوپشىلىكتى تولعاندىرعان وسى ءتۇيىندى وزدىنىنەن شەشە المايدى. سەبەبى، زاڭ بويىنشا تاسىمالداۋشى بۇل ىسكە ارالاسا المايدى. ۆوكزالدا زاڭسىز بيلەت ساۋداسىن قىزدىرىپ جۇرگەندەردى جاۋاپقا تارتۋ قۇقىق قورعاۋ مەمكەمەلەرى مەن سالىق قىزمەتىنىڭ قۇزىرەتىندە ەكەنىن الگىندە ايتىپ وتتىك. ماماندار بۇل كەلەڭسىزدىكتى كوشەدەگى جانە قوعامدىق ورىندارداعى زاڭسىز ارەكەتتەرمەن بىرگە قاراستىرۋ قاجەت ەكەنىن العا تارتادى.

پويىزدىڭ جۇرتقا قولايلى كولىك ەكەنىن ەسكەرسەك، بۇل ماسەلەنىڭ وڭتايلى شەشىمىن تابۋ كەرەك-اق. بۇعان مەملەكەتتىك مەكەمەلەرمەن قاتار حالىق قالاۋلىلارى، قوعامدىق ۇيىمدار اتسالىسا، قۇبا-قۇپ بولار ەدى.

ءابدىماناپ كەڭەس

Abai.kz