...بۇل ماسەلە العاش كوتەرىلگەدە ادام قۇقىن قورعاۋشى ۇيىمداردىڭ جەتەكشىلەرىمەن، (ولاردىڭ بارلىعى دەرلىك باسقا ۇلتتىڭ، باسقا ءدىننىڭ وكىلدەرى) پىكىر الىستىم،  كوزقاراستارىن ءبىلدىم. ولاردىڭ بارلىعى ءبىر كىسىدەي «كونستيتۋتسياعا قايشى بۇيرىق» دەگەن تۇجىرىمعا كەلدى. سونىڭ ارتىنشا ادىلەت مينيسترلىگىنىڭ دە ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگىنىڭ بۇيرىعىنىڭ قر كونستيتۋتسياسىنا قايشى كەلەتىنىدىگى تۋرالى مالىمەتى جارىق كوردى. سوندىقتان بولۋى كەرەك، ءوز باسىم، بۇل ماسەلەگە نۇكتە قويىلعان بولار دەپ ويلاپ ەدىم. الايدا، سوڭعى ۋاقىتتا، كوپتەگەن ايماقتاردان حيدجابقا قاتىستى سان ءتۇرلى اسىرا سىلتەۋشىلىكتەر بولىپ جاتقانى بايقالا باستادى. دەمەك نە ادىلەت مينيسترلىگى كونستيتۋتسيانى دۇرىس بىلمەيدى، نە ءبىلىم مينيسترلىگى ادىلەت مينيسترلىگىنىڭ سوزىنە پىسقىرىپ تا قارامايدى، نە ءبىزدىڭ ەلىمىزدىڭ قۇقىقتىق مەملەكەت قۇرامىز دەگەن ۇرانى بوس ءسوز بولعانى. مەنىڭشە، بۇل ماسەلەنىڭ نۇكتەسى ءالى قويىلعان جوق، ەڭ قىزىعى ول نۇكتەنى كىمنىڭ قوياتىنى دا بەلگىسىز.

...بۇل ماسەلە العاش كوتەرىلگەدە ادام قۇقىن قورعاۋشى ۇيىمداردىڭ جەتەكشىلەرىمەن، (ولاردىڭ بارلىعى دەرلىك باسقا ۇلتتىڭ، باسقا ءدىننىڭ وكىلدەرى) پىكىر الىستىم،  كوزقاراستارىن ءبىلدىم. ولاردىڭ بارلىعى ءبىر كىسىدەي «كونستيتۋتسياعا قايشى بۇيرىق» دەگەن تۇجىرىمعا كەلدى. سونىڭ ارتىنشا ادىلەت مينيسترلىگىنىڭ دە ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگىنىڭ بۇيرىعىنىڭ قر كونستيتۋتسياسىنا قايشى كەلەتىنىدىگى تۋرالى مالىمەتى جارىق كوردى. سوندىقتان بولۋى كەرەك، ءوز باسىم، بۇل ماسەلەگە نۇكتە قويىلعان بولار دەپ ويلاپ ەدىم. الايدا، سوڭعى ۋاقىتتا، كوپتەگەن ايماقتاردان حيدجابقا قاتىستى سان ءتۇرلى اسىرا سىلتەۋشىلىكتەر بولىپ جاتقانى بايقالا باستادى. دەمەك نە ادىلەت مينيسترلىگى كونستيتۋتسيانى دۇرىس بىلمەيدى، نە ءبىلىم مينيسترلىگى ادىلەت مينيسترلىگىنىڭ سوزىنە پىسقىرىپ تا قارامايدى، نە ءبىزدىڭ ەلىمىزدىڭ قۇقىقتىق مەملەكەت قۇرامىز دەگەن ۇرانى بوس ءسوز بولعانى. مەنىڭشە، بۇل ماسەلەنىڭ نۇكتەسى ءالى قويىلعان جوق، ەڭ قىزىعى ول نۇكتەنى كىمنىڭ قوياتىنى دا بەلگىسىز.

اڭگىمەنىڭ باسىن اشىپ الايىق، ءوز باسىم، مۇسىلمان دىنىمەن بىرگە اراب حالقىنىڭ مادەنيەتىنىڭ، ءومىر سالتىنىڭ، ادەت-عۇرىپتارىنىڭ ءبىزدىڭ ۇلتتىق ومىرىمىزگە ەنۋىن قولدامايمىن. سوندىقتان بۇگىنگى اڭگىمە حيدجاب تۋرالى ەمەس، حيدجابقا تيىم سالۋ ماسەلەسى تۋرالى بولماق. حيدجابتى بىرەۋ قولدايدى، ەندى بىرەۋ قارسى شىعادى، ماسەلە ادامداردىڭ سان ءتۇرلى پىكىرىندە ەمەس، ءبىلىم مەن عىلىم مينيسترلىگىنىڭ قر كونستيتۋتسياسىن، ادام قۇقىعى مەن ەركىندىگىن بۇزا وتىرىپ،  ادامداردىڭ قانداي كيىم كيۋگە بولاتىنىن نە بولمايتىنىن رەتتەۋگە ارالاسۋى تۋرالى بولىپ وتىر. ەگەر بۇل بۇيرىق وسى كۇيىندە قوعام تاراپىنان «ءۇنسىز قولداۋعا» يە بولىپ قالا بەرسە،  ەرتەڭ ءار ادامعا ءتان تاڭداۋ مەن تالعاۋ ماسەلەسىن وكىمەتتىڭ ءوز قولىنا الۋى دا عاجاپ ەمەس. ەستەرىڭىزدە بولار، جاس كەزىمىزدە شاشىمىزدى «بيتلز» ەتىپ، جالبىراتىپ، يىعىمىزعا تۇسىرۋگە تالپىنعاندا (بىرەۋگە جاراسادى ەندى بىرەۋلەرگە مۇلدەم كەلمەيدى...), تالاي مارتەبە كلاستان قۋىلعانىمىز. ال 70-جىلداردىڭ اياعىندا رەستوراندارعا گالستۋكسىز كىرگىزبەيتىن دە زاڭ شىقتى. زاڭ قابىلداندى ما، الدە گالستۋگى كوپ، ءبىر اقىماق باسشىنىڭ بۇيرىعى ما، ول جاعىن بىلمەيمىز، بىراق ءبىر گالستۋكپەن بىرنەشە ستۋدەنت رەستورانعا كىرگەنىمىز ەسىمدە (العاشقى كىرگەن جىگىت، گالستۋگىن شەشىپ، تەرەزەدەن ەكىنشى ادامعا بەرەدى، ول - ۇشىنشىگە دەگەندەي...) الماتى تاريحىندا كۇلكى مەن مازاق بولىپ ول دا قالدى.

حيدجاپ ماسەلەسى، ونى كيگەن ادامداردى وقۋ ورنىنا جىبەرمەۋ تۋرالى اڭگىمە، ەڭ العاشقى، وسىدان بىرنەشە جىل بۇرىن (2004 جىلى) فرانتسيادا كوتەرىلدى. بۇل تۇسىنىكتى دە بولاتىن. الەۋمەتتىك دەڭگەيى ەۆروپالىقتاردان كوش تومەن اراب جاستارىنىڭ ۇيىمداستىرعان بىرنەشە «شاڭىراق شايقاسى» فرانتسۋزدارعا دا، كونە قۇرىلىقتىڭ باسقا مەملەكەتتەرىنە دە وي سالىپ، ولاردىڭ ۇكىمەتتەرىن كۇن ساناپ كوبەيىپ كەلە جاتقان كەلىمسەكتەردىڭ ءدىنى مەن مادەنيەتىن شەكتەۋدىڭ جولىن ىزدەۋگە ءماجبۇر ەتتى. سونىڭ ناتيجەسىندە دەموكراتيانىڭ تۋىن العاش كوتەرگەن فرانتسۋز ەلى حيدجابقا توسقاۋىل قويۋ ءۇشىن ارنايى زاڭ قابىلدادى. ال سوڭعى ۋاقىتتا ەۆروپانىڭ كوپتەگەن ەلدەرىندە مەشىت سالۋ ماسەلەسى دە جالپىحالىقتىق رەفەرندۋمعا قويىلا باستاعانىن جاقسى بىلەمىز. ال ولاردان مادەنيەتى تومەنىرەك كورشى رەسەي ەلىنىڭ استاناسىنىڭ تۇرعىندارى رەفەرەندۋمدى ىسىرىپ تاستاپ، «ماسكەۋدىڭ مىنا جەرىنە مەشىت سالعىزبايمىز» دەپ، كوشەگە دە شىقتى. عالامدانۋدىڭ - باتىستىق ءومىر ءسۇرۋ سالتىنىڭ مۇسىلمان الەمىنە، شىعىسقا، ودان قالسا ازيا ەلدەرىنىڭ رۋحاني دۇنيەسىنە قارسى باعىتتالعان ساياسي كۇرەستىڭ ەڭ ءبىر قيتۇرقى ءتاسىلى ەكەنى بەلگىلى. الايدا، جاۋ جاعادان العاندا ءبورى ەتەكتەن دەگەندەي، فرانتسۋزدارمەن جاعالاسا ءجۇرىپ، العاشقى سوققىنى ءبىزدىڭ ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگى بەردى. مەنىڭشە، مينيسترلىكتىڭ كىندىگىن كورسەتىپ جۇرگەن نەمەسە مۇرنى مەن ەرنىنە، ودان قالسا كىندىگىنە  سىرعا سالعان وقۋشىلار مەن ستۋدەنتتەرگە تيىم سالۋدىڭ (دەنساۋلىقتارىن ساقتاۋعا باعىتتالعان) جولدارىن قاراستىرعاندارى كوڭىلگە قونىمدى بولار ەدى...

دەمەك، بىرىنشىدەن، حيدجابقا قارسى بۇيرىقتىڭ شىعۋ سەبەبىن انىقتاپ الۋىمىز كەرەك. ول كوپ تە ەمەس. ءبىرىن ءبىرى قايتالايتىن ويلاردى جيناستىرا كەلگەندە، تومەندەگىدەي بىرنەشە سەبەپ كورىنىس بەردى:

1. «مينيسترگە نەمەسە جوعارىداعى شەنەۋنىكتەرگە حيدجاب ۇنامايدى، ولاردىڭ ەشقايسىسى نە وزدەرى نە بالالارى ونى كيمەيدى. ولار ءۇشىن حيدجاب كوزگە شىققان سۇيەل سياقتى»

- ادام قۇقىعى مەن ەركىندىگىنىڭ باستى ءپرينتسيپى - باسقالاردىڭ قۇقىعى مەن ەركىندىگىنىڭ سەنىڭ قۇقىعىڭا بوگەت بولماۋىندا جاتىر. بىرەۋلەردىڭ كيگەن كيىمدەرى سەنىڭ تالعامىڭا ساي كەلمەۋى مۇمكىن، بىراق ول ونىڭ سول كيىمدى كيىپ جۇرۋىنە تيىم سالۋعا نەگىز بولا المايدى. ەڭ قىزىعى، كريشنايتتاردىڭ ءبىز ءۇشىن مۇلدەم وسپادارسىز كورىنەتىن كيىمىن كيىپ، بىزگە تۇسىنىكسىز ولەڭدەرىن قوعامدىق ورىنداردا ايقايلاپ ايتىپ جۇرگەنىنە قارسى (ولار سول كيىمدەرىن جوعارعى وقۋ ورىندارىندا دا كيىپ جۇرەدى) ەشقانداي بۇيرىق قابىلدانعان جوق. مۇمكىن، حيدجاب كيگەندەرگە (جانە رەپۋبليكا حالقىنىڭ باسىم كوپشىلىگىن قۇرايتىن مۇسىلمان قاۋىمىنا دا) دە قىزدارىمىزدىڭ ۇستىمىزدەگى ءتوسىن اشىپ قوياتىن كيىمدەرى مەن تىزەدەن ەكى قارىس جوعارى تۇرعان كويلەكتەردىڭ ەتەگى ۇنامايتىن شىعار.  قىسقاسى، ەگەر ءبىز زايىرلى مەملەكەت بولساق، بىرەۋلەردىڭ تالعامىنا قاراپ، ەكىنشى بىرەۋلەردىڭ ەركىنە تيىم سالىنباۋى كەرەك.

2. «حيدجاب مۇسىلمان ءدىنىنىڭ بەلگىسى، كورسەتكىشى. ال ءبىز زايىرلى ەلمىز. سوندىقتان جەكە ءبىر ءدىننىڭ بەلگىسىن پايدالانۋعا بولمايدى. بۇل - بىزدەگى سەنىم بوستاندىعىن جوققا شىعارادى»

- ەگەر حيدجابتى ءدىننىڭ بەلگىسى، كورسەتكىشى  رەتىندە قابىلداساق، مەكتەپتەر مەن جوعارعى وقۋ ورىندارىنىڭ الدىنا تەكسەرۋشىلەر قويىپ، ءاربىر وقۋشى مەن ستۋدەنتتىڭ مويىندارىن تەكسەرۋىمىز شارت. ولاردىڭ كەيبىرەۋلەرىنىڭ مويىندارىنا تاققان كرەست - حريستيان ءدىنىنىڭ بەلگىسى، دەمەك ولاردىڭ ءبىلىم مەكەبەسىنە كىرۋىنە تيىم سالىنۋى كەرەك. شىنىندا دا، ەگەر ءدىننىڭ بەلگىسىنە تيىم سالاتىن بولساق، بارلىق دىنگە بىردەي قاراۋىمىز كەرەك قوي. الدە، مەملەكەت تەك قانا مۇسىلمان ءدىنىنىڭ بەلگىلەرىمەن كۇرەسۋدى ماقسات ەتىپ قويدى ما؟  مۇمكىن، كەيىننەن مەكتەپتىڭ الدىندا ەر بالالاردىڭ شالبارلارىن شەشىپ تەكسەرۋگە دە كىرىسەرمىز... سول ۋاقىتتا ءبىر ەمەس ەكى ءدىننىڭ دە تامىرىنا بالتا شابۋعا بولادى. (بۇل يدەيانى جاڭا مينيسترگە سىيلايمىن). 60-70-جىلدارى كەڭەس وكىمەتىندە جانازاعا تيىم سالىنىپ، كوممۋنيست بولىپ، قىزمەت ىستەگەن تالاي قازاقتىڭ كيىمىمەن جەرلەنگەنىن كوپشىلىگىمىز ۇمىتىپ كەتكەن سياقتىمىز. جانازانى جاسىرىن شىعارۋ دەگەن ءسوز اۋىسپالى ماعىنادا ەمەس، ناقتى ماعىناسىندا قولدانىلاتىن.

3. «حيدجاب - ارابتىڭ كيىمى. قازاققا نە قازاقستاندىقتارعا ءتان ەمەس. سوندىقتان بىزدەر ءوزىمىزدىڭ سالت-سانامىزدى، ءداستۇرىمىزدى ۇستانۋىمىز كەرەك. حيدجابقا تيىم سالۋ - اراب ءداستۇرىنىڭ قازاق اراسىندا تارالۋىنا قارسى ارەكەت»

- ۇمىتپاسام، 90-جىلداردىڭ اياعى بولۋ كەرەك. جاسارال ەكۋمىز قىزىلوردا وبلىسىندا كەزدەسۋ وتكىزىپ جۇرگەن بولاتىنبىز. بىردە قوناق ۇيگە شىركەيلى اۋىلىنىڭ «ازات» قوزعالىسىنىڭ باسشىسى جانە سول اۋىلدىڭ حالىق سايلاعان اكىمى (جانە مولداسى) ءبىزدى ءوزىنىڭ اۋىلىنا كەزدەسۋگە شاقىرا كەلدى. كىرىپ كەلگەندە-اق ۇستىندەگى كيىمى كوزىمە ءبىرتۇرلى كورىندى; اياعىندا جۇمساق ەتىك، قوڭىر شالباردىڭ بالاعى ەتىكتىڭ ىشىندە، جاعاسى قىسقا تاماعىنان تۇيمەلەنەتىن كويلەك، قامزول مەن قىسقا شاپانى، باسىندا قوڭىرقاي تاقياسى بار ەكەن. ءبارى دە وزىنە تاماشا جاراسىپ تۇر. «وسى كيىمىڭمەن جينالىستارعا قاتىسقاندا بىرەۋلەر بىردەمە دەمەيدى مە؟» - دەگەن مەنىڭ سۇراعىما، جىميا تۇرىپ، بىلاي دەگەنى ەسىمدە: «ۇلكەن ءبىر جيىندارعا نە وبلىس اكىمىمەن كەزدەسۋگە كەلگەندە ولاردىڭ كومەكشىلەرى «اعا مىناۋ كيىمىڭىزدى تاستاپ، كادىمگى ادامدارشا كيىنىپ كەلمەيسىز بە» دەپ شىپ-پىرلارى شىعادى. سوندا مەن: «مەنىڭ كيگەن كيىمىم - ناعىز قازاقتىڭ كيىمى. سەنبەسەڭدەر، ابايدىڭ بالالارىمەن تۇسكەن سۋرەتتەرىن قاراڭدار. سول كيىم - مەنىڭ ۇستىمدە. ال سەندەردىڭ كوستيۋم- شالبارلارىڭ مەن قاتىپ قالعان اق كويلەك، الا گالستۋكتەرىڭنىڭ كىمدىكى ەكەندىگىن بىلمەيمىن. ناعىز ادامشا كيىنگەن دە مەنمىن. مەنىڭ بۇل كيىمىم ءجۇرىپ-تۇرۋى كوپ جۇمىسىما دا ىڭعايلى»  دەپ جاۋاپ بەردىم دەدى. حيدجابتىڭ ارابتاردىڭ كيىمى ەكەندىگى راس، بىراق ءبىز ءوزىمىزدىڭ ۇستىمىزدەگى كيىمدى قازاقتىڭ كيىمى دەپ ايتا الامىز با؟ كوشەدە ساۋكەلە تاعىپ نە جارعاق شالبار كيىپ جۇرسەك، بۇنداي سوزدەردى العا تارتۋعا بولاتىن دا شىعار. الايدا ءوزىمىز تولىعىنان ەۆروپالىق، باتىستىق ۇلگىگە كوشكەننەن سوڭ، باسقا كيىمنىڭ تۇرىنە قاباق شىتۋدىڭ ءوزى كۇنا سياقتى. مەنىڭشە، اڭگىمە ءبىز سياقتى كيىنبەگەندەرگە  دەگەن كوزقاراسقا تىرەلەدى. ال بۇل - زايىرلى مەملەكەتتىڭ ۇستانىمى ەمەس.

4. «مۇسىلمان ءدىنىنىڭ قازاق اراسىندا كەڭ تارالۋى، تەرەڭ ەنۋى - قاراڭعىلىق پەن ناداندىققا الىپ كەلەدى. حيدجاب - وسى تارالۋدىڭ ناقتى كورىنىسى. ءبىز ەۆروپاعا، وزىق مادەنيەت پەن عىلىمعا باس بۇرۋىمىز كەرەك. حيدجاب - ورتا عاسىرلىق دەڭگەيگە ءتۇسۋدىڭ كورىنىسى»

- ورتا عاسىر - ەۆروپانىڭ ەڭ ءبىر قاراڭعى، ادام ايتقىسىز ناداندىق ءداۋىرى ەكەنىن تاريحتان جاقسى بىلەمىز. ال مۇسىلمان ءدىنىنىڭ عىلىم مەن بىلىمگە، وركەنيەتكە دەگەن دۇرىس كوزقاراسى دا داۋسىز شىندىق. باسىنا ورامال تاققان ادامنىڭ اقىلى كەم بولادى دەپ تە ەشكىمدى سەندىرە المايسىز. بار پالە - عاسىرلار بويى جۇرگىزىلىپ كەلە جاتقان يدەلولوگيادا. تاريحتىڭ زاڭى ما، الدە اللانىڭ بۇيرىعى ما، ايتەۋىر، ەلدەردىڭ نە ايماقتاردىڭ بىرقالىپتى دامىمايتىن زاڭدىلىعى بار. ەگيپەتتە عىلىم مەن ءبىلىم دامىعان ۋاقىتتا،  باسقا قۇرىلىقتار، ەلدەر مەن ولكەلەر ۇيقىدا جاتتى. اراب مادەنيەتى الەمدىك عىلىمدى، فيلوسوفيا مەن ناقتى عىلىمدى بۇرىن بولىپ كورمەگەن دەڭگەيگە كوتەرگەندە ەۆروپا وزدەرىنىڭ سيقىرشىلارىن وتقا جاعىپ جاتقان بولاتىن. ءدال سول ۋاقىتتا يسلام ەلدەرىنىڭ ءبىلىمدى بولۋىنا حيدجاب ەشقانداي كەدەرگى كەلتىرمەگەن سياقتى. مەنىڭشە، حيدجابتى قاراڭعىلىق پەن ناداندىقتىڭ بەلگىسى رەتىندە قابىلداۋ - كوزگە كورىنبەي جۇرگىزىلىپ جاتقان عالامدانۋ مايدانىنداعى الاعاشقى اشىق سوققىسى. بۇل - ۇزاق تا بىتىسپەس كۇرەستىڭ باستاماسى عانا.

5. «مەكتەپتىڭ ىشكى زاڭىنا سايكەس قابىلدانعان فورمالاردى بارلىعى كيىپ جۇرۋگە مىندەتتى. حيدجابقا تيىم سالۋ تەك وسى فورمانى ساقتاۋعا باعىتتالعان بۇيرىق»

- بۇل جاعدايدا، حيدجاب ماسەلەسى تەك قانا مەكتەپتەرگە قاتىستى بولۋى كەرەك تە، فورما كيەتىن تالابى جوق جوعارعى وقۋ ورىندارىندە بۇل بۇيرىق ءوزىنىڭ كۇشىن جويۋى شارت. ال قازىرگى كەزەڭدە حيدجاب تۇگىل ورامال تارتقان ستۋدەنتتەرمەن دە «جانكەشتى كۇرەستىڭ» باستالىپ كەتكەنى بارىمىزگە ءمالىم. مەكتەپكە حيدجاب كيىپ كەلۋگە تيىم سالۋدىڭ دا ناقتى پراكتيكالىق نەگىزى بولۋى شارت. (ونداي بولماسا كونستيۋتسيا بويىنشا بەرىلگەن سەنىم بوستاندىعىنىڭ بۇزىلۋى بولىپ تابىلادى). انگليانىڭ ءبىر قالاسىندا  حيدجابقا تيىم سالۋدى - حيميا ساباقتارىندا تاجىريبە جۇرگىزگەن ۋاقىتتا ۇزىن ورامىل، كويلەكتىڭ ەتەگى ورتەنىپ كەتۋ قاۋپىمەن بايلانىستىرعان ەكەن. حيدجاب كيەتىن وقۋشىلار تەك سول ساباقتا عانا كيىمدەرىن اۋىستىرىپ، باسقا ساباقتاردا حيدلجابپەن جۇرە بەرىپتى. ال ءبىزدىڭ مينسيترلىك حيدجابقا تيىم سالۋ جونىندە ءالى كۇنگە دەيىن اۋىز تولتىرىپ ءبىر اۋىز ناقتى دايەك ايتا الماي وتىر. ايتپاقشى، 60-جىلداردا اقش-تىڭ ءبىر شتاتى ەر ادامداردىڭ گالستۋك تاعىۋىنا تيىم سالعان بولاتىن. ول تيىمنىڭ باستى دالەلى - ادامدارعا يت سياقتى قارعىباۋ تاعىپ جۇرۋگە بولمايدى-مىس...كۇلكىلى بولعانمەن، تيىم سالۋدىڭ سەبەبىن دالەلدەۋگە تىرىسقاندارىنا راحمەت. (ايتا كەتۋ كەرەك، «پرەزيدەنت قارسى بولعان» دەگەن دالەل وركەنيەتتى ەلدەردە قابىلدانبايدى! تەك كۇلكى بولامىز)

حيدجاب تۋرالى داۋ-داماي قىزا باستاعان ۋاقىتتا پرەزيدەنت تە وسى ماسەلەگە ءوزىنىڭ ازاماتتىق پىكىرىن ايتىپ، وتقا ماي قۇيعانداي بولدى. ولاي دەيتىنىم، قازىرگى جەكە باسقا تابىنۋ دەرتى قازاق قوعامىن تولىق دەرلىك تۇمشالاپ العان ۋاقىتتا، پرەزيدەنتتىڭ جەكە پىكىرى - كونستيتۋتسيالىق زاڭنان دا جوعارى دەڭگەيدە قابىلداناتىنى بەلگىلى. ءالى ەسىمدە، مۇقاعالي ماقاتاەۆ قايتىس بولىپ، ونىڭ اتىن پاستەر كوشەسىنە بەرگەندە دە، پرەزيدەنت تەلەديدارداعى ءبىر سوزىندە «پاستەر - تالاي ميلليونداعان جانداردى اجالدان قۇتقارعان الەمدىك تۇلعا، ونىڭ اتىن الىپ تاستاۋدىڭ قاجەتتىلىگىن كورمەي تۇرمىن» دەگەن سياقتى ويىن بىلدىرگەن بولاتىن. ارينە، قوعامداعى ءاربىر قۇبىلىسقا ءار ازامات وزىندىك ويىن، پىكىرىن ايتا الادى. سوندىقتان بولۋ كەرەك، الماتى قالاسىنىڭ اكىمشىلىگى دە، ءماسليحات تا بۇل پىكىردى تىڭداپ الدى دا، ...قۇلاقتارىنا دا قىستىرمادى. شىنىندا دا، پرەزيدەنت توپونيميكانىڭ مامانى ەمەس، ونوماستيكانىڭ كوميسسياسىنىڭ دا مۇشەسى ەمەس. ءوزىنىڭ جەكە ويىن ايتتى دا قويدى. ول كىسىنىڭ ايتقان ءاربىر ويىن زاڭ رەتىندە قابىلداساق، دەموكراتيا دەگەندى جيناپ قويۋعا تۋرا كەلەدى. (ەگەر الماتى قالاسىنداعى كوشەلەردىڭ بارىنە پيفاگور، اريستوتەلدەن باستاپ، ادامزاتقا ەڭبەگى سىڭگەن ادامداردىڭ اتتارىن بەرەتىن بولساق، ابايدىڭ اتىن قوياتىن كوشە تاپاي قالاتىن ەدىك!)

پرەزيدەنت ءوزىنىڭ ءسوزىن «مەن پارانجىگە تۇبەگەيلى قارسىمىن» دەپ باستاپتى. نۇرەكەڭ سول  جەردە ەر ادامداردىڭ كيلت (شوتلاندىق ەر ادامداردىڭ كيەتىن يۋبكاسى) كيگەنىنە دە قارسىلىعىن ايتۋعا بولار ەدى. سەبەبى - شوتلانديالىق ەرلەر كيەتىن ايەلدەر يۋبكاسىن قازاق جەرىندە كيىپ جۇرگەن ءبىر ادامدى دا تاپپايسىز.  ءدال سول سياقتى، ءوز باسىم، قازاق جەرىندە ءپارانجى كيىپ جۇرگەن ءبىر ايەلدى دە كورمەپپىن. قوعامدا كەزدەسپەگەن نارسەگە قارسىلىق ءبىلدىرۋ ارقىلى پرەزيدەنتىمىز وتە ىڭعايسىز جاعدايدا قالدى دەپ ويلايمىن. نەمەسە وسى ءسوزدى ەستىگەن شەتەلدىك ازاماتتاردىڭ كوپشىلىگىندە «قازاقتاردا ءپارانجى كەڭ تاراعان كيىم ءتۇرىنىڭ ءبىرى ەكەن» دەگەن ويدىڭ قالىپتاسۋى دا عاجاپ ەمەس. (بوراتتان قۇتىلا الماي جۇرگەندە، الەمگە تاعى دا كۇلكى بولارمىز). پرەزيدەنت ەكىنشى سويلەمىندە «اسىرەسە ستۋدەنتتەر مەن وقۋشى جاستاردىڭ حيدجاب پەن ءپارانجى كيىپ جۇرۋىنە قارسىمىن» دەپتى. ءپارانجى جونىندە ءوز ويىمىزدى ايتتىق، ال ەندى حيدجابقا توقتالايىق. سەبەبى، تۇسىنبەستىك باسى - وسى حيدجابتىڭ ءمانى مەن ماعىناسىنىڭ ناقتىلانباۋىنان تۋعان سياقتى. پىكىر جارىستىرۋدىڭ الدىندا كەز كەلگەن ءسوزدىڭ نە قۇبىلىستىڭ ماعىناسىنا كەلىسىپ الۋىمىز شارت. رەسەي تەلەديدارىنان «حيدجابتى» تۇسىندىرگەن ءبىر عالىم ايەلدەردىڭ ەكى كوزى عانا كورىنەتىن، اۋزى مۇرنى تۇمشالانعان سۋرەتتى كورسەتسە، ەندى ءبىر جەردە دەنەنى تۇگەل جاباتىن، تەك قانا بەت-اۋىز بەن الاقان اشىق قالاتىن كيىمنىڭ ءتۇرىن «حيدجاب» دەپ تۇسىندىرەدى. ال ءبىزدىڭ ءبىلىم مەن عىلىم مينيسترلىگىندە وتىرعان ازاماتتار قانداي «حيدجابقا» تيىم سالعانىن ەشكىم بىلمەيدى دەپ ويلايمىن. سوندىقتان بولۋ كەرەك، باستارىنا ورامال ورامال بايلاعاندار (ونىڭ حيدجابقا جاتپايتىنى تالاسسىز ماسەلە!) دا جازاعا ۇشىرىپ جاتىر. مەنىڭشە، وسىنداي ىڭعايسىز جاعدايدا قالماس ءۇشىن، ءبىلىم مينيسترلىگى ءدىني باسقارمامەن بىرلەسە وتىرىپ «حيدجاب» سوزىنە جان-جاقتى تۇسىنىك بەرگەنى دۇرىس سياقتى. قاسىنا سۋرەتىن قوسا بەرسە دە ارتىق بولمايدى. ونداي بولماعان كۇندە قازاقتىڭ ۇلتتىق كيىمى بولىپ تابىلاتىن كيمەشەك كيگەن ۇستازدار دا مەكتەپتىڭ ەسىگىنەن قاراي الماي قالادى.

ەكىنشىدەن، «حيدجابپەن» كۇرەستە شاش ال دەسە باس الاتىن كەيبىر باسشىلار اسىرا سىلتەۋگە دە كىرىسكەن سياقتى. ءبىر جەرلەردە ايدار قويعان بالالاردى كلاستان شىعارسا، ەندى ءبىر جەردە تاقيا كيگەندەر دە قۋىلىپ جاتىر. سول ارقىلى ءدىننىڭ نە اراب حالقىنىڭ بەلگىسى بولىپ تابىلاتىن كيىممەن ەمەس، قازاقتىڭ ۇلتتىق ەرەكشەلىگىنە، سالت-ساناسى مەن داستۇرىنە دە شابۋىل باستالدى.  دەمەك حيدجابتىڭ اياعى قازاقتىڭ اتا-بابادان قالعان قۇندىلىقتارىن جويۋعا الىپ كەلۋى عاجاپ ەمەس.

الايدا، ەڭ باستى ماسەلە باسقادا دەپ بىلەمىن. اتەيستەر (بۇرىنعى كوممۋنيستەردىڭ بارلىعى دەرلىك اتەيست ەكەندىكتەرى تۇسىنىكتى، سوندىقتان ولار ماعان رەنجىمەيدى دەپ ويلايمىن) باسقارىپ وتىرعان مەملەكەت وسى ۋاقىتقا دەيىن يسلام ءدىنىن وزدەرىنىڭ باقىلاۋىندا ۇستاپ كەلدى، بىراق يسلام قۇندىلىقتارىنا قارسى شابۋىلعا شىققان جوق ەدى. «حيدجاپ» ماسەلەسى بيلىكتىڭ «وسىعان بۇلار قالاي قارايدى ەكەن» دەگەن باعىتتاعى، حالىقتىڭ ويىن بىلۋگە باعىتتالعان قادامى سياقتى. ءبىلىم مينيسترلىگىنىڭ بۇيرىعى مەن ادىلەت مينيسترلىگىنىڭ وعان قارسى مالىمدەمەسى دە وسىنى راستايدى. دەمەك كەرى شەگىنۋگە دە جول دايىندالىپ قويىلدى.  بىراق بۇل «بايقاپ كورۋدىڭ» وتە قاۋىپتى ەكەندىگىن دە ەسىمىزدەن شىعارمايىق.  دىني ءفاناتيزمنىڭ كۇشى ۇلتتىق نە كوممۋنيستىك فاناتيزمنەن دە جوعارى. سونىمەن قاتار ۇلتتىق باعىتتاعى ازاماتتار مەن ۇيىمداردىڭ وسى ۋاقىتقا دەيىن ءدىني ماسەلەنى تۋ ەتىپ كوتەرىپ، ساياساتتارىنا قۇرال ەتپەي وتىرعانىن دا ەسەپتەن شىعارماۋ قاجەت.

دوس كوشىم

رەسپۋبليكالىق «ۇلت تاعدىرى» قوزعالىسىنىڭ توراعاسى

«اباي-اقپارات»