ءسىز تاڭەرتەڭ كوزىڭىزدى اشقاندا ۇزاق جىلدان بەرى ءومىر ءسۇرىپ كەلە جاتقان الەمىڭىزدىڭ وزگەرگەنىن كورەسىز. ۇيرەنشىكتى بولعان ءجايتتىڭ ءبارى وتە از ۋاقىت ىشىندە مۇلدەم وزگەرىپ كەتكەن. ايتالىق، وتكەن جىلى عانا وسى كۇن ۇلى مەرەكە سانالاتىن. ءسىز كوگىلدىر ەكران الدىندا وتىرىپ، مەرەكەلىك شەرۋدى تاماشالاعانسىز. دوستارىڭىز قوڭىراۋ شالىپ، ءتۇرلى-ءتۇستى قۇتتىقتاۋ حاتتارىن العانسىز. بۇل كۇن ءسىز ءۇشىن ءالى دە مەرەكە سانالادى. بىراق ەشكىم قوڭىراۋ شالىپ، قۇتتىقتاعان جوق. مەرەكە سىرتتاي قاراعان ادامعا عانا ءومىر ءسۇرىپ تۇرعان سەكىلدى. ال، ءىس جۇزىندە ەشكىم تويلامايدى. وندا ونىڭ كەرەگى نە؟

ءسىز تاڭەرتەڭ كوزىڭىزدى اشقاندا ۇزاق جىلدان بەرى ءومىر ءسۇرىپ كەلە جاتقان الەمىڭىزدىڭ وزگەرگەنىن كورەسىز. ۇيرەنشىكتى بولعان ءجايتتىڭ ءبارى وتە از ۋاقىت ىشىندە مۇلدەم وزگەرىپ كەتكەن. ايتالىق، وتكەن جىلى عانا وسى كۇن ۇلى مەرەكە سانالاتىن. ءسىز كوگىلدىر ەكران الدىندا وتىرىپ، مەرەكەلىك شەرۋدى تاماشالاعانسىز. دوستارىڭىز قوڭىراۋ شالىپ، ءتۇرلى-ءتۇستى قۇتتىقتاۋ حاتتارىن العانسىز. بۇل كۇن ءسىز ءۇشىن ءالى دە مەرەكە سانالادى. بىراق ەشكىم قوڭىراۋ شالىپ، قۇتتىقتاعان جوق. مەرەكە سىرتتاي قاراعان ادامعا عانا ءومىر ءسۇرىپ تۇرعان سەكىلدى. ال، ءىس جۇزىندە ەشكىم تويلامايدى. وندا ونىڭ كەرەگى نە؟

ءسىز دۇكەنگە بارىپ، ونداعى باعانىڭ شارىقتاپ كەتكەنىنە قايران قالاسىز. جوق، بۇگىنگى كۇننىڭ مەرەكە ەمەس ەكەندىگىنە كوندىگۋگە بولار، ال مۇنداي باعاعا!.. كىم ويلاعان، جۋانىڭ ءبىر بۋماسى... نەمەسە ۆازەليننىڭ ءبىر قۇتىسى... شاماسى، الدا سىناق بۇدان دا كوپ بولعاندىقتان، كەلىسۋ كەرەك تە شىعار. بىراق جانىڭىز مۇنداي وزگەرىسكە بوي ۇيرەتىپ ۇلگەرمەيدى. الەم سىزگە دۇشپان سەكىلدى كورىنىپ، تۇسىنىكسىزدىگىمەن ۇرەيلەندىرەدى...
ءوزى مەكەن ەتەتىن كەڭىستىگى كەنەتتەن تارىلىپ كەتكەنىن سەزگەن قاسقىر ينفاركت الادى ەكەن. ال، كەنەتتەن وزگە ۇلت وكىلدەرى جايعاسقاندىقتان كورشى اۋدانعا بارا المايتىنىن بىلگەن ادامعا نە بولۋى مۇمكىن؟ بارلىق قۇندىلىق بىردەن وزگەرىپ كەتتى. مۇعالىم كەي كەزدە بالاعا نە ايتارىن بىلمەيدى - ۋاقىت وزگەرگەن. عالىم قوعامدىق دارەجەسىن جوعالتقانىنا قىنجىلادى. ءسال ۋاقىت بۇرىنعى بولاشاعى بار مەكەمە قىزمەتكەرى كۇتپەگەن جەردەن جۇمىسسىز قالادى. ءۇش رەت ماراپاتتالعان قىزىل شىرايلى ديرەكتور ءوز ورنىما قايتىپ كەلەتىن شىعارمىن دەپ ۇمىتتەنەدى. الايدا، ءۇمىتتىڭ ءوزى تۇگەسىلىپ بارادى...
ادامزات بالاسى - ءوزىنىڭ اسەر ەتۋى جاعىنان قاتەرلى دەرتكە تەڭ، بۇرىن بايقالماعان پسيحولوگيالىق كۇيگە دۋشار بولىپ وتىر. بۇل اۋرۋ - «فۋتۋروشوك»، ياعني «بولاشاقتىڭ سوققىسى» دەپ اتالادى. ادامزات - جەر استى بايلىعىنىڭ تۇگەسىلگەندىگىنەن، اتوم ەنەرگياسى باقىلاۋدان شىعىپ كەتكەندىكتەن نەمەسە تابيعاتتىڭ بۇزىلۋىنان ولمەۋى مۇمكىن. ولار پسيحولوگيالىق اۋىرلىقتى كوتەرە الماعاندىقتان ولەدى...
بۇل - باسىنا وزگەرىستەر سەلى تونگەن كەزدە ادامدار قانداي كۇيگە تاپ بولاتىنى جايلى، ياعني، ءبىز بولاشاققا قالاي ۇيرەنىسەمىز نەمەسە ۇيرەنىسپەيتىنىمىز تۋرالى كىتاپ. بولاشاق جايلى كوپ جازىلدى. مەنىڭ بولاشاق الەم تۋرالى جازىلعان كوپتەگەن كىتاپتارىمدا قاتقىل سارىن باسىم. ال بۇل بەتتەر ەرتەڭگى كۇننىڭ جۇمساق جاعىنا ارنالعان. بۇعان قوسا بۇل كىتاپ - ءبىز ەرتەڭگى كۇنگە قالاي بارا جاتقانىمىز تۋرالى باياندايدى. دوستىق پەن وتباسىلىق ءومىردىڭ بولاشاعى زەرتتەلەدى. ءتۇرلى جاڭا بۇقارالىق مادەنيەت مەن ءومىر ءسۇرۋ داعدىلارى قاراستىرىلادى. كىتاپتاعى سەكىلدى، ومىردە دە مۇنىڭ ءبارىن قازىرگى كەزدەگى ەڭ كۇشتى وزگەرىستەر تاسقىنى بىرىكتىرەدى. بۇل تاسقىن ءداستۇرلى ينستيتۋتتاردى توڭكەرىپ، قۇندىلىقتاردى قوزعالتىپ، تامىرىمىزدى قۇرعاتادى. وزگەرىس - ءبىزدىڭ ومىرىمىزگە بولاشاقتى ەنگىزەتىن پروتسەسس. سوندىقتان وعان تەك ۇلى تاريحي كورىنىس دەپ قانا قاراماي، ونى سەزىنەتىن، ءومىر ءسۇرىپ وتىرعان تۇلعالار تاراپىنان دا مۇقيات قاراۋ ماڭىزدى. ءبىزدىڭ ۋاقىتىمىزدا وزگەرىستەردىڭ شاپشاڭداۋى - وزىنشە ءبىر اپاتتى كۇشكە اينالىپ وتىر. بۇل كۇشتىڭ وزىندىك پسيحولوگيالىق، سونداي-اق الەۋمەتتىك زارداپتارى بار. كىتاپ - ەگەر دە ادام ءوز ىسىندەگى جانە تۇتاس قوعامداعى وزگەرىستەردىڭ جىلدامدىعىن باقىلاۋعا الۋدى تەز ۇيرەنبەيتىن بولسا، جاپپاي بەيىمدىلىك كەرى كەتەتىنىن سەنىمدى تۇردە دالەلدەيدى.
1965 جىلى «Horizon» باسىلىمىندا جاريالانعان ماقالامدا مەن - تۇلعالاردىڭ بويىندا وتە از ۋاقىت ىشىندە اسا ۇلكەن وزگەرىس تۋدىراتىن ءبۇلدىرۋشى سترەسس پەن باعىتتان اداسۋشىلىقتى بەينەلەۋ ءۇشىن، العاش رەت «بولاشاقتىڭ سوققىسى» دەگەن تەرميندى قولداندىم. بۇل يدەياعا قۇمارتقاندىقتان، كەلەسى بەس جىلىمدى ۋنيۆەرسيتەتتەرگە، زەرتتەۋ ورتالىقتارىنا، زەرتحانالار مەن ۇكىمەتتىك اگەنتتىكتەرگە بارۋمەن، سانسىز ماقالا مەن عىلىمي بايانداما وقۋمەن، بولاشاق پەن وزگەرىستەردىڭ ءتۇرلى اسپەكتىلەرىمەن اينالىساتىن جۇزدەگەن ساراپشىمەن اڭگىمەلەسۋمەن وتكىزدىم. نوبەل سىيلىعىنىڭ يەگەرلەرى، حيپپيلەر، پسيحياترلار، دارىگەرلەر، بيزنەسمەندەر، كاسىبي فۋتۋرولوگتار، فيلوسوفتار جانە ءبىلىم سالاسىنداعى ماماندار - «وزگەرىسكە»، «بەيىمدەلۋگە» قاتىستى ءوز پىكىرلەرىن، بولاشاققا قاتىستى ۇرەيلەرىن ءبىلدىردى. وسى تاجىريبەنىڭ ارقاسىندا مەن ءوزىمدى مازالاعان جايتتىڭ ەكى قورىتىندىسىن شىعاردىم.
بىرىنشىدەن، «بولاشاقتىڭ سوققىسى» - بولار-بولماس الەۋەتتى قاۋىپ ەمەس، ەرەسەك ادامداردىڭ بارلىعى اۋىراتىن ناقتى دەرت ەكەندىگى بەلگىلى بولدى. بۇل پسيحوبيولوگيالىق كۇيدى مەديتسينالىق، پسيحياترلىق تەرميندەرمەن تۇسىندىرۋگە بولادى. بۇل - وزگەرىستىڭ اۋرۋى.
ەكىنشىدەن، مەن - قوعامدى كەڭ كولەمدى وزگەرىسكە شاقىرىپ، ءبىزدى سول «وزگەرىسكە دايىندايتىنداردىڭ» ءىس جۇزىندە بەيىمدەلگىشتىك تۋرالى وتە از بىلەتىندىگىنە كوزىم جەتكەندە ابىرجيتىن بولدىم. سالماقتى زياتكەرلەر «وزگەرىسكە باعىتتالعان ءبىلىم» نەمەسە «ادامداردى بولاشاققا دايارلاۋ» تۋرالى باتىل اتقان بولادى. بىراق، شىنىنا كەلگەندە، ءبىز مۇنى قالاي جۇزەگە اسىرۋ كەرەكتىگى تۋرالى تۇك تە بىلمەيمىز. جىلدام وزگەرىپ جاتقان قوعامدا ءومىر ءسۇرىپ وتىرعاندىقتان، بۇل پروبلەمالاردىڭ شەشىمىن تابا المايمىز.
قازىرگى پسيحولوگتار مەن ساياساتكەرلەر وزگەرىسكە دەگەن كەيبىر تۇلعالار مەن توپتار كورسەتەتىن سىرتقى يرراتسيونالدى قارسىلىققا ابدىراپ قالادى. ءبولىمدى قايتا جاساقتاعىسى كەلگەن كورپوراتسيا باسشىسى، جاڭا ءادىس قولدانعىسى كەلگەن وقىتۋشى، ءوز قالاسىنداعى بەيبىت ناسىلدىك ينتەگراتسياعا ۇمتىلعان مەر - بارلىعى دا وسىنداي ىشتەي قارسىلىققا تاپ بولادى. قالاي دەسەك تە، ءبىز مۇنىڭ قايدان شىققانى تۋرالى از بىلەمىز.
مۇنداي جاعدايدا بۇل كىتاپتىڭ ماقساتى - بولاشاقپەن كەلىسىمگە كەلۋگە جاردەمدەسۋ. ياعني، ءبىزدىڭ تۇسىنىگىمىزدى تەرەڭدەتە وتىرىپ، جەكە جانە الەۋمەتتىك وزگەرىستەردىڭ بارلىعىنا دا وزگەلەر سەكىلدى جاۋاپ قاتا بىلۋگە كومەكتەسۋ. وسىدان بارىپ بۇدان بەيىمدىلىكتىڭ جاڭا، جالپى تەورياسى شىعادى.
ول سونداي-اق ءجيى بايقالا بەرمەيتىن، بىراق ماڭىزدى ايىرماشىلىققا نازار اۋدارادى. «وزگەرىستىڭ اسەرى» سالاسىنداعى زەرتتەۋلەردە وزگەرىستىڭ جىلدامدىعىنا ەمەس، سول وزگەرىس ءبىزدى قايدا اپارادى دەگەنگە كوبىرەك باسىمدىق بەرىلەدى. ال بۇل كىتاپتا مەن وزگەرىستىڭ جىلدامدىعى - ونىڭ باعىتىنا قاراعاندا الدەقايدا ماڭىزدىراق ەكەندىگىن كورسەتۋگە تىرىسامىن. بۇل فاكت مويىندالماسا، بەيىمدىلىكتى تانۋ تالپىنىسىنىڭ ەشقايسىسى جەمىستى بولا المايدى. وزگەرىستىڭ مازمۇنىن ايقىندايتىن كەز-كەلگەن ارەكەت وسىنى باسشىلىققا الۋى كەرەك.
ۋيليام وگبەرن ءوزىنىڭ اتاقتى «مادەني ارتتا قالۋشىلىق» تەورياسىمەن قوعامنىڭ ءتۇرلى بولىگىندە ورىن الاتىن وزگەرىستىڭ تەڭەسپەگەن جىلدامدىعىنان الەۋمەتتىك سترەسس قالاي تۋاتىنىن كورسەتىپ بەردى. بولاشاقتىڭ سوققىسىنىڭ تۇجىرىمداماسى مەن ودان شىعاتىن بەيىمدىلىك تەورياسى - ءتۇرلى بولىكتەگى وزگەرىستەردىڭ جىلدامدىعى اراسىندا عانا ەمەس، ورتا وزگەرىسىنىڭ جىلدامدىعى مەن ادامزات اسەرىنىڭ شەكتەلگەن جىلدامدىعى اراسىندا دا تەپە-تەڭدىك بولۋ مىندەتتى ەكەندىگىن ايقىن دالەلدەيدى. ويتپەگەن كۇندە، بولاشاق سوققىسىنىڭ سەبەبى - ولاردىڭ اراسىنداعى ۇلعايعان جىككە اينالارى ءسوزسىز.
ءححى عاسىردا قاراپايىم، جۇيكە جۇيەسى قالىپتى ميلليونداعان ادام بولاشاقپەن شاپشاڭ قاقتىعىسقا تۇسەدى. الەمدەگى ەڭ باي جانە تەحنيكالىق دامىعان ەلدەردىڭ ازاماتى بولعان ولاردىڭ كوبىسى - ءبىزدىڭ زامانىمىزعا ءتان وزگەرىستەردىڭ تالاپتارىنا ۇلكەن ەڭبەكپەن ىلەسىپ وتىرادى. ولار ءۇشىن بولاشاق وتە تەز كەلەدى.
باتىس قوعامى سوڭعى ءۇش ءجۇز جىلدا وزگەرىس تاسقىنىنىڭ استىندا قالدى. بۇل تاسقىن قازىر كۇش جيناپ جاتقانعا ۇقسايدى. ول ءسويتىپ وزگەرىستەر جوعارى دامىعان ەلدەر ارقىلى ايتارلىقتاي ىقپال ەتەتىن بولادى. سونداي-اق، ول وزگەرىستەر ون ەكى جاسار بالانى ەرەسەك ادامداي، ەلۋ جاسار ەگدە كىسىنى ون ەكى جاسار بالاداي كورسەتەتىن تاڭقالارلىق جانداردى دۇنيەگە اكەلدى.
قازىر بىزگە قول جەتپەيتىن بولىپ كورىنەتىن نارسەنىڭ كوبىسى كەيدە كالەيدوسكوپ سەكىلدى بولىپ كورىنەتىن وزگەرىستەردىڭ جىلدامدىعىمەن قاراساق، تۇككە تۇرماي قالار ەدى. ويتكەنى، وزگەرىستەردىڭ شاپشاڭداۋى تەك ءوندىرىس پەن ەلدەرگە عانا سوققى بولمايدى. بۇل - ءبىزدىڭ جەكە ومىرىمىزگە تەرەڭدەي ەنىپ، رۋحاني تەپە-تەڭدىگىمىزدى بۇزىپ، پسيحولوگيالىق اۋرۋعا ۇشىراتىپ، جاڭا قاۋىپپەن بەتپە-بەت كەلتىرىپ، جاڭا ءبىر رولدە ويناۋعا ءماجبۇر ەتەتىن ناقتى كۇش. بۇل جاڭا اۋرۋدى «بولاشاقتىڭ سوققىسى» دەپ اتاۋعا بولادى. ونىڭ بەلگىلەرى مەن سەبەپتەرىن ءبىلۋ كوپ نارسەنى تۇسىنۋگە كومەكتەسەدى.
«بولاشاقتىڭ سوققىسى» تەرمينىنە پاراللەل «مادەنيەتتىڭ سوققىسى» تەرمينى دە جالپى قولدانىسقا ەنە باستادى. مادەنيەتتىڭ سوققىسى - ەشتەڭەدەن بەيعام ساياحاتشى جاڭا ءبىر جەرگە كەلىپ تۇسكەندە، سول جەردەگى وزگە مادەنيەتتىڭ ساياحاتشىعا ەتەتىن ىقپالى. (عالامدىق كورپۋستىڭ ەرىكتىلەرى بۇل ىقپالدى بورنەو مەن برازيليادا سەزىنگەن. ماركو پولو دا بۇدان كاتايدە زارداپ شەككەن بولسا كەرەك). ياعني مادەنيەتتىڭ سوققىسى - ساياحاتشى كەنەتتەن «ءيا» دەگەن ءسوز «جوق» دەگەندى بىلدىرەتىن، كەلىسىلگەن باعانىڭ اينالاسىندا كەلىسسوزدەر جۇرگىزىلەتىن، قابىلداۋ بولمەسىندە كۇتۋ قورلىق بولىپ ەسەپتەلمەيتىن، كۇلكى - اشۋدى بىلدىرەتىن جەرگە تاپ بولعاندا باستان كەشەتىن كۇي. بۇل سوققى قارىم-قاتىناستارعا سىزات ءتۇسىرىپ، جاعدايدى ەركىنە باعىندىرۋدان ايىرىپ، اقيقاتتى قاتە تۇسىنۋگە الىپ كەلەدى. سوعان قاراماستان، «مادەنيەتتىڭ سوققىسى» وزىنە قاراعاندا سالماقتى دەرت «بولاشاقتىڭ سوققىسىنا» قاراعاندا الدەقايدا «جۇمساعىراق». «بولاشاقتىڭ سوققىسى» - باس اينالدىرارلىق اداسۋعا باستايتىن، بولاشاقتىڭ مەرزىمىنەن بۇرىن كەلۋ وقيعاسى. ول ەرتەڭگى كۇننىڭ ەڭ قاتەرلى اۋرۋى بولۋى ابدەن مۇمكىن.
ءسىز بولاشاقتىڭ سوققىسىن «Index Medicus-تان» نەمەسە قانداي دا ءبىر پسيحولوگيالىق اۋىتقۋلار انىقتامالىعىنان تابا المايسىز. بىراق، ونىمەن كۇرەسۋدە وڭتايلى قادام جاسالماسا، ميلليونداعان ادام جوعارى دارەجەدە باعىتىنان اداسىپ، ءوز ورتاسىمەن ءتيىمدى بايلانىس جاساۋعا قابىلەتسىز بولا بەرمەك. ەگەر ءبىز ءتۇسىنىپ، بۇل دەرتتى ەمدەمەسەك، قازىرگى ومىردەن كورىپ وتىرعانىمىزداي، كەلەشەك ومىرىمىزدە بەتپە-بەت كەلەتىنىمىز - قاناعاتتانباۋشىلىق، جاپپاي جۇيكە اۋرۋى، تيىمسىزدىك پەن كەڭىنەن قانات جايعان زورلىق-زومبىلىق بولادى.
بولاشاقتىڭ سوققىسى - قوعامداعى وتە جىلدامداپ بارا جاتقان وزگەرىس قارقىنىنىڭ ءونىمى. ول ەسكى مادەنيەتكە جاڭا مادەنيەتتى اكەلىپ تاڭعاندا تۋىندايدى. بىلاي قاراعاندا مادەنيەتتىڭ سوققىسىنا كەلىڭكىرەيدى. بىراق وعان قاراعاندا الدەعايدا جامان. ويتكەنى، عالامدىق كورپۋستىڭ قاتىسۋشىلارى (ەسكى ساياحاتشىلاردىڭ كوپشىلىگى) وزدەرى شىققان مادەنيەت ولار ول جەرگە قايتا ورالعاندا دا ءومىر ءسۇرىپ تۇراتىنىن بىلەدى. ال بولاشاقتىڭ سوققىسىنا ۇشىراعان ادام مۇنى بىلمەيدى.
تۇلعانى ءوز مادەنيەتىنىڭ تامىرىنان ايىرىپ، كەنەتتەن ءوز ورتاسىنان ۋاقىت، كەڭىستىك، ەڭبەك، ماحاببات، توسەك قاتىناسى، ءدىن جانە باسقا دا قۇندىلىقتار جونىندەگى تۇسىنىگى ايتارلىقتاي وزگەشە ورتاعا ورنالاستىرىپ، وزىنە ءبىرشاما تانىس الەۋمەتتىك كورىنىسىن قايتا كورۋگە دەگەن ءۇمىتىن ۇزسەڭىز، ونىڭ ورىن اۋىستىرعانداعى قايعى-قاسىرەتى ەسەلەنە تۇسپەك. مۇنىڭ ۇستىنە بۇل جاڭا مادەنيەتتىڭ ءوزى تۇراقتى حاوستا بولاتىن بولىپ، ەڭ جامانى - ونىڭ قۇندىلىقتارى توقتاۋسىز وزگەرىپ وتىراتىن بولسا، شاتاسۋ سەزىمى ودان ءارى كۇشەيە بەرمەك.

<!--pagebreak-->

ەندى تەك جەكە تۇلعا عانا ەمەس، تۇتاس قوعام، ءوزىنىڭ ەڭ ءالسىز، الدەقايدا اقىلسىز، الدەقايدا اقىلعا سىيىمسىز مۇشەلەرىمەن قوسا تۇتاس ءبىر ۇرپاق وسى ءبىر جاڭا ومىرگە ءوتىپ كەتتى دەلىك. سوندا نە بولادى دەيسىز عوي؟ ناتيجەسىندە - جاپپاي شاتاسۋشىلىق، كەڭ كولەمدەگى بولاشاقتىڭ سوققىسى بولماق.
مىنە، ادام بالاسىنىڭ الدىنان اشىلىپ وتىرعان كەلەشەكتىڭ كورىنىسى وسىنداي. وزگەرىستەر ءبىزدى قار كوشكىنىندەي باسىپ قالايىن دەپ تۇر، ال ەڭ سوراقىسى ادامداردىڭ كوپشىلىگىندە ونىمەن كۇرەسەتىن دارمەن جوق...
...سۋپەريندۋستريالدى قوعامعا اياق باسقان كەزدە ءبىز جىلدامدىق پروتسەسىن ساراپتاپ، ۋاقىتشالىق تۇسىنىگىن قاراستىرۋعا ءتيىستىمىز. ەگەر جىلدامدىق جاڭا الەۋمەتتىك كۇش بولسا، ۋاقىتشالىق - ونىڭ پسيحولوگيالىق پاراللەلى. قازىرگى ادامنىڭ مىنەز-قۇلىعىنداعى ونىڭ ءرولىن تۇسىنبەيىنشە، ءبىزدىڭ بارلىق جەكە تەوريامىز بەن پسيحولوگيامىز قازىرگى زامانعى تالاپقا جاۋاپ بەرە المايدى. پسيحولوگيا - ۋاقىتشالىق تۇسىنىگىنسىز اسا ماڭىزدى قۇبىلىستارمەن ساناسا المايدى. ءوزىمىزدى قورشاعان ورتاعا دەگەن قارىم-قاتىناسىمىزدى وزگەرتە وتىرىپ، وزگەرىستەردىڭ قاناتىن كەڭگە جايىپ، ولاردىڭ قارقىنىن جىلدامداتا كەلىپ ءبىز وتكەنىمىزبەن ات قۇيرىعىن ءبىر-اق كەسىستىك. ءبىز ويلاۋ جۇيەسىنىڭ، قابىلداۋدىڭ، بەيىمدەلۋدىڭ ەسكى ادىستەرىنەن ءوزىمىزدى ءبولىپ الدىق. ءبىز ساحنانى وتە جاڭا قوعامعا بوساتىپ، ەندى سوعان ۇمتىلىپ جاتىرمىز. بۇل ادامنىڭ بەيىمدەلۋگە مۇمكىندىگى تۋرالى سۇراق تۋعىزادى: ول بۇل جاڭا قوعامدا قالاي ءومىر سۇرەدى؟ ول قوعامنىڭ بۇيرىقتارىنا كوندىگە الا ما؟ كوندىگە الماعان كۇندە، ونى وزگەرتە الا ما؟
بۇل سۇراقتارعا جاۋاپ بەرۋگە تىرىسپاستان بۇرىن، ءبىر-بىرىمەن تىعىز بايلانىستى جىلدامدىق جانە ۋاقىتشالىق دەگەن ەكى كۇشكە باسا نازار اۋدارعانىمىز ءجون. ءبىز ولاردىڭ ءبىزدىڭ ءومىرىمىز بەن پسيحولوگيامىزدان جاڭا، بەيتانىس فورمالاردى جاساي وتىرىپ، ءومىر ءسۇرۋدىڭ ءتۇرىن قالاي وزگەرتەتىنىن ءبىلۋىمىز كەرەك. ءبىز ولاردىڭ قالاي جانە نەگە ءبىزدى ومىردە ءبىرىنشى رەت جارىلىستىق الەۋەتى بار بولاشاقتىڭ سوققىسىمەن بەتپە-بەت قويىپ وتىرعانىن ءتۇسىنۋ قاجەت.
وزگەرىستەردىڭ شاپشاڭ ءجۇرىپ جاتقاندىعىن قايدان بىلەمىز؟ ويتكەنى، وزگەرىستەردى ولشەيتىن ارنايى ءتاسىل جوق قوي. قۇرىلىمى ۇرەي تۋعىزاتىن عالامدا وزگەرىستەردىڭ ەسەپسىز ىلەگى ءبىر ۋاقىتتا بولادى. كوزگە كورىنبەيتىن ۆيرۋستان باستاپ، الىپ گالاكتيكاعا دەيىنگى بارلىق «زاتتار» - نەگىزىندە زاتتار ەمەس، پروتسەسستەر. وزگەرىستى ولشەيتىن قوزعالمايتىن نۇكتە جوق. ەندەشە وزگەرىس دەگەنىمىز جاي سالىستىرمالى تۇردە عانا. سونداي-اق، وزگەرىس تەڭ ولشەمدى دە ەمەس. ەگەر دە بارلىق پروتسەسس بىردەي جىلدامدىقپەن شاپشاڭداپ نەمەسە باياۋلاسا، وزگەرىستى باقىلاۋ مۇمكىن بولماس ەدى. الايدا، بولاشاق - قازىرگى شاققا ءارتۇرلى جىلدامدىقپەن كەلەدى. مۇنداي جاعدايدا ءتۇرلى پروتسەستەردىڭ جىلدامدىعىن ولاردىڭ ورىستەۋىنە قاراپ سالىستىرۋعا بولادى. مىسالى، ءبىز بيولوگيالىق ەۆوليۋتسياعا قاراعاندا، مادەني جانە الەۋمەتتىك ەۆوليۋتسيا وتە جىلدام جۇرەتىنىنەن حاباردارمىز.
سول ىسپەتتى كەيبىر قوعامداردىڭ وزگەلەرگە قاراعاندا تەحنولوگيالىق جانە ەكونوميكالىق جاعىنان جىلدام اۋىساتىنىمەن دە تانىسپىز. سونداي-اق ءبىز سول قوعامنىڭ ءتۇرلى سالالارى وزگەرۋدىڭ ءار باسقا جىلدامدىعىن كورسەتەتىنىن، ونى ۋيليام وگبەرن «مادەني ارتتا قالۋشىلىق» دەپ اتاعانىن دا بىلەمىز. وزگەرىستىڭ ءدال سول ولپى-سولپى سيپاتى عانا ونى ولشەۋگە مۇمكىندىك بەرەدى.
الايدا بىزگە اسا قاتتى ايىرماشىلىعى بار پروتسەستەردى سالىستىرۋ ءۇشىن ءبىر بەلگى كەرەك بولادى. ول بەلگى - ۋاقىت بولماق. ۋاقىتسىز وزگەرىستىڭ ماعىناسى جوق. جانە ۋاقىت تا وزگەرىس بولماسا توقتاپ قالعان بولار ەدى. ۋاقىتتى وقيعالار وتەتىن ارالىق ولشەم دەپ الساق بولادى. اقشانىڭ المانى، اپەلسيندى باعالاۋعا مۇمكىندىك بەرگەنى سەكىلدى، ۋاقىت تا بىزگە ۇقساس ەمەس پروتسەستەردى سالىستىرۋ مۇمكىندىگىن ۇسىنادى.
جەر بەتىنىڭ تۇرعىندارى ناسىلدىك، ءدىني جانە يدەولوگيالىق بەلگىلەرىنە قاراي عانا ەمەس، كەي جاعدايدا ۋاقىتقا قاراي دا بولىنەدى. جەر شارىنىڭ قازىرگى حالقىن زەرتتەي وتىرىپ ءبىز - مىڭ جىل بۇرىنعىداي اڭشىلىق جانە تەرىمشىلىكپەن كۇن كورەتىن ازداعان توپتىڭ بارىنا كوز جەتكىزەمىز. وزگە كوپشىلىك اڭ اۋلاۋ مەن جەمىس-جيدەك تەرۋگە ەمەس، اۋىل شارۋاشىلىعىنا سۇيەنەدى. كوبىنەسە جۇزدەگەن جىلدار بۇرىنعى اتالارى قالاي ءومىر سۇرگەن بولسا، ولار دا سولاي ءومىر سۇرەدى. وسى ەكى توپ قوسىلىپ، جەر پلانەتاسى تۇرعىندارىنىڭ 70 پايىزىن قۇرايدى. بۇلار - وتكەن ءومىردىڭ ادامدارى.
جەر حالقىنىڭ 25 پايىزدان استامى وندىرىستىك دامىعان ەلدەردە عۇمىر كەشەدى. ولار قازىرگى زامان تالابىنا ساي ءومىر سۇرەدى. ولاردى جاپپاي ءبىلىم العان حح عاسىردىڭ ءبىرىنشى ءونىمى دەۋگە بولادى. ياعني، قازىرگى ۋاقىتتىڭ ادامى.
پلانەتا حالقىنىڭ قالعان 2-3 پايىزىن وتكەن ءومىردىڭ ادامىنا، نە بولماسا قازىرگى ۋاقىتتىڭ ادامىنا جاتقىزا المايسىڭ. ويتكەنى، مادەني جانە تەحنولوگيالىق وزگەرىستەردىڭ باستى ورتالىقتارى سانتا-مونيكادا (كاليفورنيا), كەمبريدجدە (ماسساچۋسەتس), نيۋ-يوركتە، لوندون مەن توكيودا ءومىر ءسۇرىپ جاتقان ميلليونداعان ەركەك پەن ايەلدى بولاشاقتا ءومىر ءسۇرىپ جاتىر دەپ ايتۋعا بولادى. بۇلار وزدەرى بايقاماستان وزگەلەردىڭ ەرتەڭ سۇرەتىن ءومىرىن قازىر ءسۇرىپ جاتىر. ولار قازىر جەر شارىنىڭ بار بولعانى بىرنەشە پايىزىن قۇراعانىمەن، بولاشاقتىڭ حالىقارالىق ۇلتىنىڭ قۇرامىن جاساقتاپ جاتىر. ولار سۋپەريندۋستريالدى قوعامنىڭ ازابىندا دۇنيەگە كەلىپ جاتقان العاشقى الەمدىك ازاماتتار، ادامزاتتىڭ بارلاۋشىلارى.
ولاردى وزگەلەردەن نە ەرەكشەلەندىرەدى؟ ارينە، ولار كوپشىلىككە قاراعاندا بايىراق، ساۋاتتى، جيناقى. سونداي-اق ولار كوپ جاسايدى. بىراق بولاشاقتىڭ ادامدارىن ەرەكشەلەيتىن نەگىزگى بەلگى - ولاردىڭ جاڭا، شاپشاڭداتىلعان ءومىردىڭ قارقىنىنا تۇسكەندىگى. ولار اينالاسىنداعى وزگەلەرگە قاراعاندا «جىلدامىراق ءومىر سۇرەدى». كەيبىرەۋلەرى وسىنداي جوعارى جىلدامدىقتى ءومىردىڭ قارقىنىنا تاۋەلدى. ولار ۇنەمى سول كۇيدە جۇرگەندى قالايدى جانە بۇل قارقىن باياۋلاسا الاڭداپ، جايسىزدىق سەزىنەدى نە بولماسا اۋا تارىلىپ، قىسىلعانداي كۇي كەشەدى.
الەۋمەتتىك جانە پسيحولوگيالىق وزگەرىستەر تۋراسىنداعى ءبىزدىڭ تەوريالىق وي-پىكىرىمىزدىڭ كوپ بولىگى - سالىستىرمالى تۇردە ورنىقتى قوعام-داعى ادامنىڭ شىن بەينەسىن بەرە العانىمەن، شىنايى، قازىرگى قوعامداعى ادامنىڭ بەينەسى - وتكەن ءومىردىڭ، وسى ۋاقىتتىڭ، بولاشاقتىڭ ادامىنىڭ اراسىنداعى نەگىزگى ايىرماشىلىق ەسەپكە الىنبايتىندىقتان بۇرمالان-عان، ءارى تولىق ەمەس. بۇل ايىرماشىلىق «ۋاقىتشالىق» دەگەن ۇعىممەن باعا-لانادى.
ۋاقىتشالىق - كۇندەلىكتى ومىردەگى جاڭا «قىسقالىق». ول تۇراقسىزدىق سەزىمىن تۋدىرادى. فيلوسوفتار مەن ءدىنتانۋشىلار ادامنىڭ تۇراقسىز ەكەنىن ارعاشان ەستە ۇستاپ وتىرعانى داۋسىز. وسى ۇلى ۇعىمدا ۋاقىتشالىق - ۇنەمى ءومىردىڭ بولىگى بولعان. بىراق قازىر تۇراقسىزدىق سەزىمى الدەقايدا وتكىر دە، تەرەڭ.
ءبىز «بولاشاقتىڭ سوققىسى» دەپ اتاعان نارسەنى توقتاتىپ، ءومىر ءسۇرۋ ءۇشىن تۇلعا بۇرىنعىعا قاراعاندا شەكسىز بەيىمدەلگىش جانە بىلگىش بولۋى كەرەك. وعان بۇدان قۇتىلۋدىڭ مۇلدەم جاڭا تاسىلدەرىن ىزدەگەن ءجون. ولاي بولماعان كۇندە ونىڭ - ءدىن، ۇلت، بىرلىك، وتباسى نەمەسە ماماندىق سەكىلدى بارلىق كونە تامىرلارى وزگەرىستىڭ دولى ەكپىنىنىڭ استىندا شاتاساتىنى انىق. الايدا، ول مۇنى ىستەمەستەن بۇرىن - جىلدامدىقتىڭ اسەرى ونىڭ جەكە ومىرىنە ءتيىپ، ءومىر ءسۇرۋ قالىپتىلىعىن وزگەرتۋى مۇمكىن ەكەندىگىن دە ۇعۋعا ءتيىس. باسقاشا ايتقاندا ول زاتتاردىڭ ۋاقىتشالىعىن، وتكىنشىلىگىن ءتۇسىنۋى قاجەت...
...ءدال قازىرگى ۋاقىتتا ادامزاتتىڭ جولىنداعى شاپشاڭدىق پلانەتاداعى بارلىق ەۆوليۋتسيالىق پروتسەسستەردىڭ كىلتىنە اينالدى. وزگە تۇرلەردىڭ ەۆوليۋتسيالىق دەڭگەيى مەن باعىتى، ولاردىڭ ءومىر ءسۇرۋى - ادامداردىڭ قابىلداعان شەشىمىنە بايلانىستى. الايدا ادامنىڭ ءوزىنىڭ ءومىر سۇرۋىنە كەپىلدىك بەرەتىن ەۆوليۋتسيالىق پروتسەستىڭ وزىنە ءتان ەشتەڭەسى جوق.
بۇرىندارى الەۋمەتتىك ەۆوليۋتسيانىڭ ساتىلارىنا بايلانىستى ادامداردىڭ ساناسى وقيعالاردى بولجاي الماسا دا، باقىلاپ وتىراتىن ەدى. وزگەرىستەر باياۋ جۇرگەندىكتەن، ادامدار وعان بەيسانالىقپەن بەيىمدەلە الاتىن. ال قازىر ول مۇمكىن ەمەس. گەندى وزگەرتۋ، جاڭا تۇرلەر شىعارۋ، پلانەتالاردى قونىستاندىرۋ جانە جەر حالقىنىڭ سانىن ازايتۋ ءتارىزدى بيلىكتەر قولىنا تيگەندىكتەن، ادامزات قازىر ەۆوليۋتسيانىڭ ءوزىن سانالى باقىلاۋعا الۋى كەرەك. بولاشاق سوققىسىنان قاشا وتىرىپ، وزگەرىس تولقىندارىنىڭ اراسىمەن العا ۇمتىلا وتىرىپ ەۆوليۋتسيانى باسقارۋعا مىندەتتى. بولاشاققا قارسى كوتەرىلىس جاساۋ اقىلعا سىيىمسىز. ونىڭ ورنىنا ادام بالاسى وسى تاريحي كەزدەن باستاپ بولاشاقتى بولجاپ، ءوزى جاساعانى ابزال.
سونىمەن الەۋمەتتىك ءفۋتۋريزمنىڭ سوڭعى تالابى - تەحنوكراتيادان «اسىپ ءوتىپ» ونى الدەقايدا گۋماندى، الدەقايدا دەموكراتيالى جوسپارمەن اۋىستىرۋ عانا ەمەس، ەۆوليۋتسيالىق پروتسەستىڭ ءوزىن سانالى ادامزاتتىق باسقارۋعا باعىندىرۋ بولىپ وتىر. بۇل - ادامزاتتىڭ وزگەرىستەر پروتسەسىن باعىندىراتىن نەمەسە قۇريتىن تاريحي ءساتى. وسى ساتتە ول ەۆوليۋتسيانىڭ نە قۇرباندىعىنا، نە قوجايىنىنا اينالادى.
مۇنداي كۇشتى شاقىرۋ بىزدەن وزگەرىسكە تاڭ قالارلىق جاڭا، الدەقايدا ءتيىمدى ءۇن قاتۋدى تالاپ ەتەدى. بۇل كىتاپ ءوزىنىڭ باستى ارەكەت ەتۋشى تۇلعاسى سەكىلدى وزگەرىسكە ۇشىرادى. وزگەرىستەردى رەتتەۋگە شاقىرا وتىرىپ ول - قوسىمشا رەۆوليۋتسيالىق تولىقتىرۋلار ەنگىزۋدى ۇسىنادى. بۇل اسا اقىلعا سىيىمسىز ەمەس تە سەكىلدى. ادامدار ءۇشىن وزگەرىستەر العاش ماڭىزدى بولعانى سەكىلدى، قازىر دە ماڭىزدى. وزگەرىس دەگەنىمىزدىڭ ءوزى - ءومىر. بىراق ادامنىڭ فيزيكالىق قورعانىشىن عانا ەمەس، ونىڭ شەشىم قابىلداۋ پروتسەسىن جوياتىن دولى، باسقارۋسىز، اۋىزدىقسىز شاپشاڭداتىلعان وزگەرىستەر - ونىڭ ومىرىنە زياندى.
سوندىقتان ەۆوليۋتسيالىق تاعدىرىمىزدى بيلەمەستەن، گۋمانيستىك بولاشاق قۇرماستان بۇرىنعى ءبىزدىڭ ءبىرىنشى جانە اسا ماڭىزدى مىندەتىمىز - ميلليونداعان ادامدى بولاشاقتىڭ سوققىسىنا ۇشىراۋ قاۋىپ-قاتەرىمەن بەتپە-بەت كەلتىرەتىن شاپشاڭدىقتى توقتاتۋ. بۇعان قوسا، اينالىسۋعا ءتيىستى سوعىس، ەكولوگيا، راسيزم، بايلار جانە كەدەيلەر اراسىنداعى الشاقتىق، جاستاردىڭ كوتەرىلىسى سەكىلدى پروبلەمالارمەن كۇرەستى كۇشەيتۋ.
بۇل اقىلعا سىيىمسىز ءوسىم مەن جانە تاريحتىڭ قاتەرلى دەرتىمەن كۇرەسۋدىڭ وڭاي جولى جوق. سونداي-اق، ونەگە بولا المايتىن بولاشاقتىڭ سوققىسى سەكىلدى اۋرۋدان ەمدەيتىن سيقىرلى ءدارى دە جوق. مەن پروبلەمانى شەشۋدىڭ بىرنەشە جولىن ۇسىندىم. وزگە دە تاسىلدەرىن تابۋعا بولادى. الايدا، بۇل كىتاپتىڭ باستى ماقساتى - دياگنوز قويۋ. ال دياگنوز - ەم-دومعا سەبەپشى بولادى. ويتكەنى ءبىز پروبلەمانى ءدوپ باسىپ تاپپاي، وزىمىزگە كومەكتەسە المايمىز عوي.
بۇل كىتاپ ادامعا قاجەتتى سانانى بەلگىلى ءبىر دارەجەدە قالىپتاستىرۋعا كومەكتەسىپ، وزگەرىستەردى باقىلاۋعا الىپ، ءوز ەۆوليۋتسياسىن باسقارۋعا جاردەمدەسسە، ءوز ۇدەسىنەن شىققانى.

ىقشامداپ اۋدارعان: نۇراددين سادىق

«ءۇش قيان» گازەتى