ەلباسىنىڭ اتى-ءجونىن ارابتار 17-ءى ءتۇرلى نۇسقادا جازىپ ءجۇر
قازاق ەلى تاۋەلسىزدىك العالى بەرى اراب الەمىمەن تىكەلەي قارىم-قاتىناس ورناتىپ، كوپتەگەن اراب ەلدەرىندە ەلشىلىكتەرىن اشىپ، عىلىم، ءبىلىم، مادەنيەت، تاريح، ەكونوميكا، ت.ب. سالالارداعى بايلانىستارىن دامىتىپ كەلەدى. قازاق ءتىلدى باسپا جانە ەلەكتروندى اقپارات قۇرالدارىندا اراب ەلدەرىنە قاتىستى كوپتەگەن ەڭبەكتەر مەن حابارلار، جاڭالىقتار جازىلۋدا. سول سياقتى، كەرىسىنشە، اراب تىلىندەگى باسپا جانە ەلەكتروندى اقپارات قۇرالدارىندا قازاقستاننىڭ ءارتۇرلى سالاداعى جەتىستىكتەرى تۋرالى كوپتەگەن ەڭبەكتەر مەن حابارلار، جاڭالىقتار جارىق كورۋدە. الايدا قازاق تىلىندە جازىلىپ جاتقان ەڭبەكتەردەگى اراب ونوماستيكالىق اتاۋلارىنىڭ، سونداي-اق اراب تىلىندەگى ەڭبەكتەردەگى قازاق ونوماستيكالىق اتاۋلارىنىڭ جازىلۋى جۇيەلەۋدى قاجەت ەتەدى. ارنايى ەرەجە تۇزىلمەگەندىكتەن ءبىر ونوماستيكالىق اتاۋدىڭ ءوزى بىرنەشە نۇسقادا بەرىلىپ كەلەدى.
مىسالى ساۋد ارابياسىنىڭ التىنشى كورولىنىڭ اتى-ءجونى (عبد الله بن عبد العزيز آل سعود) قازاق تىلىندەگى ەڭبەكتەر مەن بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىندا 43 نۇسقادا جازىلىپ ءجۇر:
| 1 | ابدۋللا يبن ابدۋل-ازيز ءال-ساۋد[1] | 23 | ابداللا بەن ءابدى ءازىز [2] |
| 2 | ابدۋللا بين ابدۋل ازيز ءاس-ساۋد[3] | 24 | ابدۋللاح بەن ابدەل ءازيز ءال ساۋد[4] |
| 3 | ابدۋللا يبن ابدۋل-ءازيز ءاس-ساۋد[5] | 25 | ابدۋللاح بين ابدۋلازيز ال سۋد[6] |
| 4 | ابدۋللا يبن ابدۋل ازيز اس-ساۋد[7] | 26 | ابدۋللاح يبن ابدۋلازيز[8] |
| 5 | ابداللا يبن ابدەل ءازيز ءال-ساۋد[9] | 27 | ابدۋللاھ يبن ابدۋل-ازيز ءالي ساۋد[10] |
| 6 | ابداللا بەن ابدەل ءازيز ءال ساۋد[11] | 28 | ابداللا بەن ءابدىازىز اس-ساۋد[12] |
| 7 | ابداللا بەن ابدەل ءازيز ءال ساۋد[13] | 29 | ابدۋللا بين ابدۋلازيز[14] |
| 8 | ابداللا بەن ابدەل ءازيز ءال ساۋد[15] | 30 | ابدۋللا بين ابد ءال-ازيز ءال ساۋد[16] |
| 9 | ابداللا بەن ابدەل ازيز[17] | 31 | ابدۋللا بين ابدۋل ءازيز ءال ساۋد[18] |
| 10 | ابداللا بەن ابدەل ازيز[19] | 32 | ابدۋللا بين ءابد ءال-ءازيز[20] |
| 11 | ابدۋللا يبن ابدۋل-ازيز ءال-ساۋد[21] | 33 | ابدۋللا بين ءابد ءال-ءازيز[22] |
| 12 | ابدۋللا بين ابد ءال-ازيز ءال ساۋد [23] | 34 | ابداللا بەن ءابد-ءال-ءازيز[24] |
| 13 | ابداللا بەن ابدەلازيز ال ساۋد[25] | 35 | ابداللا ءال-ساۋد[26] |
| 14 | ابداللا بەن ابدەلازيز[27] | 36 | ابدۋللا بەن ءابد ءال-ءازيز ءال ساۋد[28] |
| 15 | ابداللا بەن ابدەل ازي́ز ال ساۋد[29] | 37 | ابدوللا بەن ابدۋلازيز[30] |
| 16 | ابداللا بەن ابدەل ازيز ال-ساۋد[31] | 38 | ابدوللا بەن ابدۋلازيز[32] |
| 17 | ابداللا يبن ابدۋل-ءازيز ءال-ساۋد[33] | 39 | ابدوللا يبن ابدەل ءازىز[34] |
| 18 | ابداللا يبن ابدۋل-ءازيز ءال ساۋد"[35] | 40 | ابدوللا بەن ابدەل ءازيز"[36] |
| 19 | ابداللا يبن ابدۋل-ازيز ال ساۋد"[37] | 41 | ابدوللا يبن ءابدىازىز"[38] |
| 20 | ابدۋللا يبن ابدەل-ءازيز ءال-ساۋد[39] | 42 | ابدوللا بين ابدۋل ءازيز ال-ساۋد"[40] |
| 21 | ابداللا يبن ابدەل ازيز ءال-ساۋد"[41] | 43 | ابداللا يبن ساۋد"[42] |
| 22 | ابداللا يبن ابدەل ازيز"[43] |
سول سياقتى بىرىككەن اراب امىرلىكتەرى باسشىسىنىڭ اتى ءجونى (خليفة بن زايد آل نهيان) 29 نۇسقادا، كۋۆەيت ءامىرىنىڭ اتى-ءجونى (صباح الأحمد الجابر المبارك الصباح) 19 نۇسقادا، قاتار ەلىنىڭ بۇرىنعى ءامىرىنىڭ اتى-ءجونى (الشيخ حمد بن خليفة آل ثاني) 16 نۇسقادا، قاتاردىڭ قازىرگى ءامىرىنىڭ اتى-ءجونى (الشيخ تميم بن حمد آل ثاني) 15 نۇسقادا، مىسىر اراب رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتىنىڭ اتى-ءجونى (عبد الفتاح السيسي) 18 نۇسقادا جازىلىپ ءجۇر.
ال ەلىمىزدىڭ اتاۋى «قازاقستان» اراب تىلىندەگى ەڭبەكتەر مەن بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىندا 25 نۇسقادا جازىلىپ ءجۇر:
| 1 | كازاخستان [44] | 14 | كزكستان [45] |
| 2 | كزاخستان [46] | 15 | قازخستان [47] |
| 3 | كزخستان [48] | 16 | قزخستان [49] |
| 4 | كازخستان [50] | 17 | خازاخستان [51] |
| 5 | قازاقستان [52] | 18 | خازخستان [53] |
| 6 | قزاقستان [54] | 19 | خازاقستان [55] |
| 7 | قازقستان [56] | 20 | خازقستان [57] |
| 8 | قزقستان [58] | 21 | كازاقستان [59] |
| 9 | كازاكستان [60] | 22 | كازقستان [61] |
| 10 | كزاكستان [62] | 23 | كزقستان [63] |
| 11 | كازكستان [64] | 24 | قازاكستان [65] |
| 12 | قازاخستان [66] | 25 | كذهتان [67] |
| 13 | قزاخستان [68] |
قازاقستان پرەزيدەنتىنىڭ فاميلياسى «نازارباەۆ» 17 نۇسقادا:
| 1 | نازاربايف [69] | 10 | نزربايف [70] |
| 2 | نزاربايف [71] | 11 | نزاربيف [72] |
| 3 | نازاربايف [73] | 12 | نزاربايف [74] |
| 4 | ناظاربايف [75] | 13 | نزاربايوف [76] |
| 5 | نظربايف [77] | 14 | نَذَرْبَايف [78] |
| 6 | نظربايف [79] | 15 | نذربيف [80] |
| 7 | نظربيف [81] | 16 | نذربيف [82] |
| 8 | نازاربيف [83] | 17 | نذاربايف [84] |
| 9 | نازاربيف [85] |
سول سياقتى ەلوردامىز «استانا» 14 نۇسقادا، وڭتۇستىك استانا «الماتى» 15 نۇسقادا جازىلىپ ءجۇر.
مىنە قازاق ەلى تاۋەلسىزدىگىن العالى بەرى شيرەك عاسىردان اسسا دا اراب ونوماستيكالىق اتاۋلارى مەملەكەتتىك تىلدە، قازاق ونوماستيكالىق اتاۋلارى اراب تىلىندە وسىلاي شۇبالاڭقىلانىپ بىرنەشە نۇسقادا جازىلىپ ءجۇر.
مەملەكەتتىك ونوماستيكالىق كوميسسيانىڭ شەشىمىمەن بەكىتىلگەن قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى ۇلتى قازاق ازاماتتاردىڭ اتى-ءجونىن رەتتەۋ تۋرالى تۇجىرىمدامادا «... قازاق ازاماتتارىنىڭ اتى-جوندەرى ورىس، اعىلشىن، ت.ب. تىلدەردە جازىلعاندا قازاق مەملەكەتتىك ءتىلىنىڭ ادەبي نورمالارىنا سايكەستەندىرىلىپ ترانسليتەراتسيالانۋى (ارىپتىك سايكەستىگى ساقتالىپ جازىلۋى) قاجەت» دەلىنگەن. 1997 جىلى قابىلدانعان «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى ءتىل تۋرالى» زاڭنىڭ 19-بابىندا: «ەلدى مەكەندەردىڭ، كوشەلەردىڭ، الاڭداردىڭ، سونداي-اق باسقا دا فيزيكو-گەوگرافيالىق وبەكتىلەردىڭ ءداستۇرلى، تاريحي قالىپتاسقان قازاقشا اتاۋلارى باسقا تىلدەردە ترانسليتەراتسيا ەرەجەلەرىنە سايكەس بەرىلۋگە ءتيىس» دەلىنگەن.
دامىعان ەلدەردىڭ بارلىعى مەملەكەتتىك تىلدەرىندەگى تەرميندەردىڭ جازىلۋىن بىرىزدەندىرىپ، شەتەل ونوماستيكالىق اتاۋلارىنىڭ ترانسليتەراتسيالانۋىنا ەرەجە ءتۇزىپ قويعان. وعان اعىلشىن، ورىس، تۇرىك، ت.ب. تىلدەردەگى اراب ونوماستيكالىق اتاۋلارى مەن ءارتۇرلى سالاداعى تەرميندەردىڭ ءبىرىزدى جازىلۋى كۋا. ال قازاق ەلىندە اراب ونوماستيكالىق اتاۋلارى مەملەكەتتىك تىلدە شۇبالاڭقىلانىپ بىرنەشە نۇسقادا جازىلىپ ءجۇر. ءتىپتى، جوعارىدا كورسەتكەنىمىزدەي، ءبىر ەلدىڭ كورولىنىڭ اتىن 43 نۇسقادا جازىپ ءجۇرمىز. ەرتەڭ لاتىنعا وسى 43 نۇسقانىڭ قايسىسىن كوشىرمەكپىز. دامىعان 30 ەلدىڭ، ءتىپتى 50 ەلدىڭ قاتارىنا قوسىلاتىن ەلدىڭ مەملەكەتتىك ءتىلى مۇنداي دارەجەگە تومەن تۇسپەۋى ءتيىس. ەلباسى ن.ءا.نازارباەۆ: «ءبىز بارشا قازاقستاندىقتاردى بىرىكتىرۋدىڭ باستى فاكتورى بولىپ تابىلاتىن قازاق ءتىلىنىڭ ودان ءارى دامۋى ءۇشىن بارلىق كۇش-جىگەرىمىزدى سالۋىمىز كەرەك»، – دەمەپ پە ەدى؟!
اراب ءتىلى بۇۇ كونفەرەنتسيالارىنىڭ رەسمي جۇمىس ءتىلى سانالاتىن حالىقارالىق 6 ءتىلدىڭ ءبىرى جانە يسلام كونفەرەنتسياسى ۇيىمى، اراب ەلدەرى ليگاسى جانە افريكا وداعى سەكىلدى حالىقارالىق ۇيىمداردىڭ رەسمي ءتىلى بولعاندىقتان بۇل ءتىل وزگە ەلدەردى بۇكىل مۇسىلمان جۇرتىنا تانىستىرۋ مۇمكىندىگىنە يە بىردەن-ءبىر قۇرال بولىپ تابىلادى. سوندىقتان دا دامىعان ەلدەر ونوماستيكالىق اتاۋلارىنىڭ اراب تىلىندەگى ترانسليتەراتسيالانۋىن الدەقاشان ءبىر جۇيەگە سالىپ قويعان. ەلباسى ن.ءا.نازارباەۆ: «ءبىز – ۇلى دالا پەرزەنتتەرىمىز. ءبىز تەك كوشپەندىلەر عانا ەمەسپىز. ءدال وسى ۇرانمەن، وسى جاڭا برەندپەن ءبىز الەمگە جاڭا قازاقستاندى تانىتۋىمىز قاجەت»، – دەگەن بولاتىن. وسى سوزدەردى ايتقان ەلباسىنىڭ اتى-ءجونى قازاق ەلىن بۇكىل يسلام الەمىنە تانىتاتىن اراب تىلىندە 17 نۇسقادا، وسى سوزدەر ايتىلعان جەر ەلوردانىڭ اتاۋى 14 نۇسقادا جانە تانىلۋى ءتيىس «قازاقستان» 25 نۇسقادا جازىلىپ ءجۇر.
«ماڭگىلىك ەل» ۇلتتىق يدەياسىن جۇزەگە اسىرىپ، دامىعان 30 ەلدىڭ قاتارىنان كورىنەتىن قازاق ەلىنىڭ مەملەكەتتىك تىلىندە لەكسيكالىق قورىمىزدى تولىقتىرىپ وتىرعان اراب ونيمدەرىنىڭ جازىلۋىن (كيريل جانە لاتىن ءالىپبيى نەگىزىندە) بىرىزدەندىرۋ جانە قازاق ونيمدەرىن اراب تىلىنە ترانسليتەراتسيالانۋ ەرەجەلەرىن ءتۇزىپ ارنايى انىقتامالىق سوزدىكتەر دايىنداۋ وزەكتى ماسەلەلەردىڭ ءبىرى بولماق.
قىدىرباەۆ قالدىباي ارىستانبەكۇلى، PhD, ءال-فارابي اتىنداعى قازۇۋ شىعىستانۋ فاكۋلتەتى تاياۋ شىعىس جانە وڭتۇستىك ازيا كافەدراسىنىڭ دوتسەنتى
Abai.kz
