قازاق دۇنيەتانىمىندا «زامان» - دەگەن ۇعىم كوپ كەزدەسەدى. الايدا، زامان كاتەگورياسىنىڭ مانىسىنە بارا المايدى ەكەنبىز؟! قازاق تىلىنە قاتىستى سوزدىكتەردە زاماننىڭ تۇرلەرى كوپتەپ كەزدەسەدى. ايتالىق، ەڭ الدىمەن زار زامان، اقىر زامان، قازىرگى زامان دەپ جالعاستىرا بەرەمىز. الايدا ادام ءومىرىڭ ءار كەزەڭىن زامان ۇعىمىمەن بايلانىستىرىپ ايتۋعا ابدەن بولادى. ادام جەرگە اياق باسىپ جۇرە باستاعان كەزەڭدى «ارعى زامان» دەپ اتاساق. لەكسيكامىزداعى ءبىزدىڭ داۋىرىمىزگە دەيىنگى كەزەڭدى وسىنداي ۇعىممەن بەكىتىپ تاستاساق. سەبەبى ارعى زامان دەپ، قازىرگى جىل ساناۋىمىزعا دەيىنگى كەزەڭدى تولىقتاي وسىلاي اتاۋعا نەگىز بار.

اتام قازاق سوناۋ ارعى زامانداردا دەگەن ءسوز تىركەستەردى كوپ ايتقان. ارعى اتا-بابالارىمىز نەمەسە ارعى-بەرگى تاريحىمىزدا دەپ تاريحتا ايتىپ جاتامىز. ءومىردىڭ ارعى جاعى نەمەسە بەرگى جاعى دەگەن ۇعىمداردا كەزدەسەدى. حاكىم ابايدا ارعى، ەستە جوق، ەسكى زامان دەگەن سوزدەردى قولدانعان.  دەمەك، بەرتىنگى، قازىرگى زامان بولسا "ارعى زامان" بولۋى زاڭدى. ءبىزدىڭ ارعى اتا-بابالارىمىز ساق، عۇن بولعان دەپ جاتامىز. ادامنىڭ ارعى تەگى قايدان شىققاندىعى تۋرالى ديسكۋسياعا ءتۇسىپ جاتامىز. ارعى تەگىڭ قايدان شىققان دەگەن ساۋالدارعا دا جاۋاپ ىزدەيمىز. دەمەك، ءبىزدىڭ ومىرىمىزگە دەيىنگى كەزەڭدى ءبىر سوزبەن "ارعى زامان" دەپ اتاساق، قاتەلەسپەيمىز. ارعى زاماننىڭ ءوز ەرەكشەلىگىمەن قاتار، تاريحى بار ۇلكەن كەزەڭ. بۇدان شىعاتىن قورىتىندى سوۆەتتىك زاماندا رۋحاني ومىرىمىزگە، لەكسيكامىزعا، وقۋلىقتارعا ەنىپ كەتكەن «ءبىزدىڭ داۋىرىمىزگە دەيىنگى كەزەڭ»، «كونە ءداۋىر» دەگەن ۇعىمداردان ارىلىپ، قازاقتىڭ قانىندا، دۇنيەتانىمىندا سايراپ جاتقان «ارعى زامان» ۇعىمىن ەندىگى شىعاتىن وقۋلىقتارعا ەنگىزۋدى قولعا العان ءجون.

كەڭەستىك زاماندا تاريحىمىز ەڭ اۋەلى ورىس تىلىندە، ودان كەيىن قازاقشاعا اۋدارىلعانىن ەسكەرسەك، قازاققا ءتان ۇعىمداردار مەن ءسوزدىڭ مانىنەن الشاقتاپ قالعانىمىزدى بايقاۋعا بولادى. اۋدارما ءسوز بەن قولدان جاسالعان تاريحتىڭ قۇنارى، سالماعى، ءدامى بولمايتىنى تاعى بار. سودان بولار، قازىرگى زاماندا كەز-كەلگەن ءسوزدىڭ تامىرىنا ءمان بەرىپ، ارعى ماعىناسىن ىزدەيتىندىگىمىز شىندىق.

ولاي بولسا، كۇندەلىكتى ومىردە «ارعى زامان» ۇعىمىن قولدانىسقا ەنگىزىپ، اۋدارماسىز ءتول تاريحىمىزدان جاڭعىرىپ، زاماننان زامانعا قادام باسا بەرەيىك.

راۋان كەمەرباي

Abai.kz