ەلباسىنىڭ قازاقستاندىقتارعا ارناعان «پرەزيدەنتتىڭ بەس الەۋمەتتىك باستاماسى» اتتى ۇندەۋىندە ەلىمىزدى دامىتۋدىڭ جاڭا باعىتتارى ناقتى كورسەتىلگەن. ۇندەۋدەگى بەسىنشى باستاما – ەلدى ودان ءارى گازبەن قامتاماسىز ەتۋدى جالعاستىرۋ ماسەلەسى.

پرەزيدەنت نۇرسۇلتان ءابىشۇلى نازارباەۆ ءوزىنىڭ باعدارلامالىق ماقالاسىندا ەلدى-مەكەندەردى گازبەن قامتۋ جوسپارىن ءارى قاراي جالعاستىرۋعا ەرەكشە دەن قويعان بولاتىن. سونىمەن، ۇندەۋدە نە ايتىلدى؟

«ەلىمىزدە گاز ءوندىرۋ تاۋەلسىزدىك كەزەڭىندە جىلىنا 8-دەن 52 ميلليارد تەكشەمەترگە دەيىن ارتتى، ءارى قاراي دا وسە تۇسەدى.  

قازىر ەلىمىزدەگى تۇرعىنداردىڭ 50 پروتسەنتكە جۋىعى گازبەن قامتاماسىز ەتىلگەن.  

9 وبلىسقا گاز تارتىلعان.

دەگەنمەن، ورتالىق جانە سولتۇستىك وڭىرلەر ءالى دە گازسىز وتىر.

ءبىز قاراوزەك (قىزىلوردا وبلىسى) – جەزقازعان–قاراعاندى–تەمىرتاۋ–استانا باعىتىندا ماگيسترالدى گاز قۇبىرىن سالۋ جوباسىن جۇزەگە اسىرۋىمىز كەرەك.

وعان تيىسىنشە قاراجات تارتۋ قاجەت بولادى، سونىڭ ىشىندە حالىقارالىق قارجى ينستيتۋتتارىنان دا.

بۇل 2,7 ميلليون ادامدى گازبەن قامتاماسىز ەتۋمەن قاتار، شاعىن جانە ورتا بيزنەستىڭ جاڭا وندىرىستەرىن اشۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.

سونىمەن بىرگە، ەكولوگيا جاقسارادى.

گازعا كوشۋ تەك استانانىڭ وزىندە زياندى قالدىقتاردىڭ اۋاعا تارالۋىن 6 ەسەگە نەمەسە جىلىنا 35 مىڭ تونناعا ازايتادى.

بۇل جوبانى جۇزەگە اسىرۋ ءارى قاراي وزگە وڭىرلەردى دە گازبەن قامتاماسىز ەتۋگە مۇمكىندىك بەرەدى.  

پرەزيدەنتتىڭ بەس باستاماسى – وسى.

ولاردى ىسكە اسىرۋ جاڭا جۇمىس ورىندارىن قۇرۋعا، سول ارقىلى ەل ەكونوميكاسىنىڭ ءارى قاراي دامي تۇسۋىنە جول اشادى.

ۇكىمەت پەن ۇلتتىق بانككە باستامالاردى ىسكە اسىرۋدىڭ ەگجەي-تەگجەيلى تەتىكتەرىن جاساۋدى تاپسىرامىن.

پارلامەنت دەپۋتاتتارىنان زاڭناماعا قاجەت وزگەرىستەردى ۋاقتىلى ەنگىزۋدى وتىنەمىن.

باستامالاردىڭ ايرىقشا ماڭىزدى ەكەنىن ەسكەرسەك، ولاردى ءتيىمدى جۇزەگە اسىرۋدىڭ جولدارى كەڭىنەن تالقىلاۋدى قاجەت ەتەدى.

حالىق پەن بيزنەس وكىلدەرىنىڭ اراسىندا ءتۇسىندىرۋ جۇمىستارىن جۇرگىزۋ دە ماڭىزدى.

«نۇر وتان» پارتياسى حالقىمىز ءۇشىن ايرىقشا ماڭىزى بار وسى شارالاردىڭ تياناقتى ورىندالۋىن باقىلاۋعا الادى.» 

وسىعان سايكەس، 2020 جىلعا دەيىنگى وڭىرلەردى دامىتۋ باعدارلاماسىن جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن رەسپۋبليكا كولەمىندە اۋقىمدى جوبالار ىسكە اسىرىلۋدا. بۇگىن سولاردىڭ ءبىرسىپىراسىنا شولۋ جاسايمىز.

قوستاناي

وبلىستا گازداندىرۋ ماسەلەسى جوسپارعا ساي ورىندالۋدا. بيىل اۋىل-ايماقتى كوگىلدىر وتىنمەن قامتۋ جوبالارىنا 5 ملرد. تەڭگە ءبولىندى. مامانداردىڭ مالىمەتىنشە، توبىل ەلدى مەكەنىنەن اۋليەكول اۋدانىنا دەيىنگى اۋماققا جوعارى قىسىمدى ماگيسترالدى گاز قۇبىرلارى ورناتىلىپتى. ەندى كوپ كۇتتىرمەي اۋىلدىقتار كوگىلدىر وتىنعا قول جەتكىزەتىن بولادى.

2010 جىلى قازترانسگازايماق، قازمۇنايگاز جانە وبلىس اكىمدىگى  3 جاقتى ىنتىماقتاستىق جونىندەگى مەموراندۋمعا قول قويعان بولاتىن. ماڭىزدى قۇجات نەگىزىندە قازترانسگازايماق اكتسيونەرلىك قوعامى ينۆەستيتسيالىق باعدارلامانى ىسكە اسىرۋعا كىرىسڭپ كەتىپتى.  ول 2020 جىلعا جوسپارلانعان. بۇگىندە اۋىل- ايماقتاردى كوگىلدىر وتىنمەن قامتۋ ماقساتىندا 7 ملرد تەڭگە باعىتتالدى.

وسىدان 2 جىل بۇرىن قارابالىق اۋدانىنداعى توعىزاق اۋىلى مەن  اۋليەكول اۋىلىنا گاز تاراتۋ جەلىلەرىنىڭ قۇرىلىسىن باستاۋعا جوبالىق-سمەتالىق قۇجاتتار  ازىرلەندى.  كوگىلدىر وتىنمەن  دەنيسوۆ اۋدانىنا قاراستى انتونوۆ جانە الچانوۆ اۋىلىن ىڭ تۇرعىندارىن قامتۋ جوسپارلانعان. بىلتىر قازترانسگاز ايماق 6 نىسان بويىنشا قۇرىلىس جۇمىستارىن اياقتادى.

توبىل اۋىلىنان اۋليەكول سەلوسىنا دەيىنگى اۋماققا ماگيسترالدى گاز قۇبىرىن سالۋ - مەموراندۋم اياسىندا قازترانسگازايماق قولعا العان ەڭ ءىرى جوبالاردىڭ ءبىرى.  نەگىزگى قۇرىلىس اياقتالدى. ۇزىندىعى 130000 مەترلى جەراستى گاز قۇبىرى تارتىلدى. بۇل جۇمىستارعا 5 ملرد تەڭگە كولەمىندە قاردجات جۇمسالدى. اتالعان جوبالار ءساتتى جۇزەگە اسسا، وركەنيەتتىڭ جايلىلىعىن جاقىن ارادا مىڭداعان  وتباسى سەزىنەتىن بولادى.  بۇل ءوز كەزەگىندە ەلدى- مەكەندەردىڭ الەۋمەتتىك، ەكونوميكالىق احۋالىن  جاقسارتىعا ىقپال ەتەتىنى تالاس تۋدىرمايدى.

باتىس قازاقستان وبلىسى

پرەزيدەنت ۇندەۋىندەگى  بەسىنشى باستاما – ەلدى ودان ءارى گازبەن قامتاماسىز ەتۋدى جالعاستىرۋ ماسەلەسى ەكەنىن جوعارىدا ايتتىق. بۇل بويىنشا باتىس قازاقستاندىقتاردىڭ تۇرمىسىن كوتەرىپ، ءال-اۋقاتىن جاقسارتا تۇسەتىن بولادى.

اق جايىق وڭىرىندەگى الەۋمەت­تىك-ەكونوميكالىق دامۋداعى با­سىم باعىتتاردىڭ ءبىرى – ەلدى مە­كەن­دەردى گازبەن جابدىقتاۋ. وبلىستى تابيعي گازبەن جابدىقتاۋ نەگىزىنەن ءتورت «ورتالىق ازيا – ورتالىق»، «ورىنبور – نوۆو­پسكوۆ»، «قاراشىعاناق – ورال»، «اگرس جىمپيتى، قاراتوبە» ماگيسترالدى قۇبىرى ارقىلى جۇزەگە اسىرىلادى.

ءوڭىردى گازبەن قامتاماسىز ەتۋ جۇمىستارى 2006-2007 جىلداردان باستاپ قارقىن الدى. سول جىلدارى «باتىس قازاقستان وبلىسىنىڭ ەلدى مەكەندەرىن گازداندىرۋدىڭ 2006-2008 جىلدارعا ارنالعان ايماقتىق باعدارلاماسىنىڭ» اكىمشىسى وب­لىس­تىق قۇرىلىس باسقارماسى بولدى. اتالمىش باعدارلاما اياسىندا 21 ەلدى مەكەنگە تابيعي گاز جەتكىزىلىپ، سايكەسىنشە ەلدى مەكەندەردىڭ گازبەن جابدىقتالۋ كورسەتكىشى 26%-دى نەمەسە 137 اۋىلدىق ەلدى مەكەندى قۇرادى. سوندا اۋىل تۇرعىندارىن تابيعي گازبەن قامتاماسىز ەتۋ ۇلەسى 45%-دى، ال وبلىسقا شاققاندا 68%-دى قۇرادى. 2008 جىلدان باستاپ ەلدى مەكەندەردى گازداندىرۋ جۇمىستارىن بقو-نىڭ ەنەرگەتيكا جانە تۇرعىن ءۇي كوممۋنالدىق شارۋاشىلىعى باسقارماسى ىسكە اسىرىپ كەلەدى.
قازىرگى ۋاقىتتا ورال مەن اقساي قالالارى، وبلىستىڭ 12 اۋدان ورتالىقتارى تۇتاستاي كوگىلدىر وتىنمەن قامتاماسىز ەتىلىپ، جە­لىلىك گاز قۇبىرى تارتىلعان جانە ايماقتاعى بارلىق ەلدى مەكەندى گازداندىرۋ جۇ­مىستارى ودان ءارى جالعاسۋدا.

– 2008-2017 جىلدار ارالى­عىندا وڭىردەگى 153 ەلدى مەكەنگە تابيعي گاز جەتكىزىلدى، وعان 25,4 ملرد. تەڭگە قارجى جۇمسالدى. وتكەن جىلدىڭ قو­رىتىندىسى بويىنشا وبلىس تۇر­عىن­دارىنىڭ گازبەن قامتىلۋ ۇلەسى 94%-دى، ونىڭ ىشىندە اۋىل حالقىنىڭ سانى بويىنشا 88%-عا جەتتى، – دەدى وبلىستىق ەنەرگەتيكا جانە تۇرعىن ءۇي كوممۋنالدىق شارۋاشىلىعى باسقارماسى باسشىسىنىڭ ورىنباسارى قۋانىش شارافۋتدين.

ونىڭ ايتۋىنشا، بيىل بوكەي ورداسى اۋدانىنىڭ 11, اق­جا­يىق اۋدا­نىنىڭ 11, جانىبەك اۋ­دا­نىنىڭ ءبىر ەلدى مەكەنىنىڭ تۇر­­عىندارى گازدىڭ راقاتىن كورەدى دەپ كۇتىلۋدە. سوندا وبلىس تۇرعىندارىنىڭ تابيعي گازبەن قامتىلۋ ۇلەسى 95%-عا جەتەدى.

سونىمەن قاتار قر ەنەرگەتيكا مينيسترلىگىنە جانە بقو ەكونوميكا جانە بيۋدجەتتىك جوسپارلاۋ باسقارماسىنا جالپى قۇنى 3,2 ملرد. تەڭگەنى قۇرايىن بيۋد­جەتتىك ءوتىنىم جولدانعان. بۇل ءوتىنىم نە­گىزىندە بيۋدجەتتىك قاراجات ءبو­لىن­گەن جاعدايدا، قارالعان قارجىعا زەلەنوۆ اۋدانىنىڭ ءبىر، قازتالوۆ اۋدانىنىڭ 13, تەرەكتى اۋدانىنىڭ 13 ەلدى مەكەنى گازبەن قامتىلماق. سوندا وبلىس تۇرعىندارىنىڭ تا­بيعي گازبەن قامتىلۋ ۇلەسى 97%-عا، ونىڭ ىشىندە كوگىلدىر وتىنمەن قامتىلعان اۋىل حالقىنىڭ سانى 92%-عا جەتەدى. جالپى گازداندىرۋ جۇمىستارىنىڭ ارقاسىندا تۇرعىنداردىڭ ءومىر ءسۇرۋ ساپاسى جاقسارا تۇسەدى.

سونىمەن قاتار وبلىستىڭ كوگىلدىر وتىنمەن قام­تاماسىز ەتىلۋ كورسەتكىشىنىڭ ءوسۋى ورتا جانە شاعىن كاسىپكەرلىكتىڭ دامۋىنا، ەكولوگيالىق جاعدايعا وڭ اسەر ەتەرى انىق.

ەلوردا

استاناعا تارتىلاتىن گازبەن ەڭ الدىمەن قالاداعى جىلىتۋ قازاندىقتارى مەن وڭتۇستىك – شىعىس اۋدانىنىڭ تۇرعىندارى قامتىلاتىن بولادى. بۇل تۋرالى  قر ەنەرگەتيكا ۆيتسە-ءمينيسترى ماعزۇم مىرزاعاليەۆ ايتقان بولاتىن.

ەلباسى باستاماسى اياسىندا سالىناتىن «سارىارقا» ماگيسترالدى گاز قۇبىرى ەلىمىزدىڭ ورتالىق جانە سولتۇستىك وڭىرلەرىن گازبەن قامتاماسىز ەتۋدى كوزدەيدى. ول «قىزىلوردا — جەزقازعان — قاراعاندى — تەمىرتاۋ — استانا — كوكشەتاۋ — پەتروپاۆل» باعىتى بويىنشا جۇرگىزىلمەك.

ۆيتسە-ءمينيستردىڭ ايتۋىنشا، استاناعا دەيىن گاز جەتكىزۋ ەنەرگەتيكا مينيسترلىگىنە جۇكتەلگەن. ال ول گازدى تاراتۋ قالا اكىمدىگىنىڭ جاۋاپكەرشىلىگىنە بەرىلگەن. سوندىقتان بۇل جۇمىستار بىرنەشە كەزەڭگە ءبولىنىپ وتىر. قازىرگى تاڭدا قاراعاندى، اقمولا وبلىستارىنىڭ جانە استانا قالاسىنىڭ اكىمدىكتەرىمەن گاز تاراتۋ جەلىلەرىن جوبالاۋ جانە سالۋ جۇمىستارىن جەدەلدەتۋ مىندەتى تۇر.

«بۇل جۇمىستار باستالىپ جاتىر. كەلەسى جىلى ماگيسترالدى گاز قۇبىرى تارتىلعان بويدا ەلوردا اكىمى ونى تاراتۋ جەلىلەرى ءبىرىنشى كەزەڭگە ءازىر بولادى دەپ ءسوز بەردى. ءبىرىنشى كەزەڭدە گازعا جىلىتۋ ورتالىقتارى كوشىرىلەتىن بولادى. بۇل ءۇشىن قاجەتتى جوبالىق قۇجاتتار ازىرلەندى، قالا اكىمى جىلىتۋ قازاندىقتارىن گازعا قوسۋعا ءازىر. ەكىنشى كەزەڭدە استاناداعى وڭتۇستىك شىعىس اتالاتىن اۋدانعا گاز تارتىلادى»، — دەدى م. مىرزاعاليەۆ.

جوبانى ىسكە قوسۋ ءۇشىن قولدانىستاعى «ورتا ازيا — ورتالىق» ماگيسترالدى گاز قۇبىرىنىڭ ينفراقۇرىلىمى پايدالانىلاتىن بولادى.

«بۇل قۇبىر بەينەۋ – بوزوي – شىمكەنت گاز قۇبىرىنا قوسىلىپ، ونىڭ بويىمەن قىزىلوردا وبلىسىنداعى قاراوزەك كەن ورنىنا قوسىلادى. سول قاراوزەكتەن گاز جەزقازعان – قاراعاندى – تەمىرتاۋ – استانا باعىتىنا كەتەدى. الدىمەن استاناعا دەيىن قۇبىر جۇرگىزىلەدى. كەيىن كوكشەتاۋ مەن پەتروپاۆلعا دەيىن گاز تارتۋ قاراستىرىلعان»، — دەدى ول.

سالا باسشىسىنىڭ مالىمەتىنشە، قۇبىر تارتىلاتىن باعىت بويىنداعى ەلدى مەكەندەردە 2,7 ملن ادام تۇرادى.

«تۇتىنۋ كولەمىنە كەلسەك، گاز قۇبىرى ءوزىنىڭ ماكسيمالدى جۇكتەمەسىنە جەتكەندە، ول جىلىنا 2,5 ملن تەكشە مەتردى قۇرايدى دەپ شامالايمىز»، — دەپ ناقتىلادى ۆيتسە-مينيستر.

م. مىرزاعاليەۆ جوبانى قارجىلاندىرۋ كوزدەرى ماسەلەسىنىڭ ءالى پىسىقتالىپ جاتقانىن ايتتى. بۇل ورايدا، ەنەرگەتيكا مينيسترلىگىنىڭ توراعالىعىمەن ۆەدومستۆوارالىق جۇمىس توبى قۇرىلعان. قارجى تارتۋعا جاۋاپتى بولىپ «بايتەرەك» ۇلتتىق باسقارۋشى حولدينگى بەلگىلەنگەن.

«بۇل جوبانى ىسكە اسىرۋداعى «قازترانسگاز» ۇلتتىق كومپانياسىنىڭ رولىنە كەلسەك، ول گاز جەتكىزۋ سالاسىنداعى ۇلتتىق وپەراتور بولىپ وتىر. سونىمەن قاتار ول گاز قۇبىرى بويىنشا وپەراتور كومپانيا بولادى، بۇعان «قازترانسگازدىڭ» ماگيسترالدى گاز قۇبىرى بويىنشا «ينتەرگاز ورتالىق ازيا» كومپانياسى تارتىلادى»، — دەدى م. مىرزاعاليەۆ.

ەرعالي بەرىكۇلى

Abai.kz