قازاقستان رەسپۋبليكاسى كونستيتۋتسياسىنىڭ 1-بابىندا: “قازاقستان – دەموكراتيالىق، زايىرلى، قۇقىقتىق مەملەكەت” دەپ جازىلعان. جانە جەرگىلىكتى باق تىڭ سوزىنە سەنسەك، تاۋەلسىزدىك العان جىلداردان بەرى قازاقستان بىرنەشە حالىقارالىق شارالاردىڭ ۇيىتقىسى بولىپتى.

ماسەلەن، ن.نازارباەۆ ۇسىنعان يادرولىق قارۋسىزدانۋ جونىندەگى باستامالار بۇۇ دەڭگەيىندە قولداۋ تاۋىپ، ەلىمىز بۇكىل الەمدەگى يادرولىق قارۋسىزدانۋ ۇدەرىستەرىنە باستاماشى بولعان. سونىمەن قاتار، ەۋروپاداعى قاۋىپسىزدىك جانە ىنتىماقتاستىق ۇيىمى (ەقىۇ), شانحاي ىنتىماقتاستىق ۇيىمى، (شىۇ), يسلام ىنتىماقتاستىق ۇيىمى (يىۇ), ازياداعى ءوزارا ىقپالداستىق جانە سەنىم شارالارى (اوسشك), تۇركىسوي جانە بۇۇ قاۋىپسىزدىك كەڭەسى سىندى ءىرى حالىقارالىق ۇيىمدارعا توراعالىق ەتكەن تۇستاردا قازاقستاننىڭ حالىقارالىق بەدەلى “اسقاقتاي” تۇسكەن. ءتىپتى، بىلتىر عانا وتكىزگەن ەحرو-2017 كورمەسىنە 115 مەملەكەت جانە 22 حالىقارالىق ۇيىم قاتىسىپ، كورمەنى تاماشالاۋعا 3 ملن ادام كەلگەن. ءيا، مۇنىڭ ءبارى قازاقستاننىڭ سىرتقى ءيميدجىن كوتەرۋ ءۇشىن جاسالىپ جاتقان شارالار.

الايدا، 2011 جىلى بولعان جاڭاوزەن وقيعاسى ءبىزدىڭ الەم ەلدەرى الدىنداعى ءيميدجىمىزدى باسقاشا قالىپتاستىرعان سياقتى. قانشا جاسىرىپ -جاپقانىمىزبەن ول وقيعا تاريح بەتتەرىندە قاندى ارىپتەرمەن جازىلىپ قالعانى ءسوزسىز. 17 مۇنايشىنىڭ جازىقسىز وققا ۇشۋى الەم ەلدەرىنىڭ دە نازارىن اۋدارتىپتى.

كەشە وسى وقيعا تۋرالى دەرەكتى فيلم تۇسىرۋگە كەلگەن فرانتسۋز رەجيسسەرى، جۋرناليست ۆەنسان پرادونى پوليتسيا  ۇستاپ الىپ كەتكەن.ول 27 قىركۇيەك كۇنى تاڭەرتەڭ جەرگىلىكتى بەلسەندىلەردەن سۇحبات الىپ تۇرعاندا پوليتسيا وكىلدەرى وعان "قازاقستاننىڭ كوشى-قون زاڭىن بۇزدى" دەپ ايىپتاپ، 60 مىڭ تەڭگە كولەمىندە (شامامەن 165 اقش دوللارى) ايىپپۇل سالعان. بۇل تۋرالى “ازاتتىق” راديوسى جازدى.

47 جاستاعى ۆەنسان پرادو اقتاۋعا قىركۇيەكتىڭ 26-سى كۇنى كەشكە كەلگەن. ول ءۇش كۇن بويى ماڭعىستاۋ وبلىسىنىڭ جاڭاوزەن، شەتپە ايماقتارىنا بارىپ، "2011 جىلعى جاڭاوزەن وقيعاسىنان كەيىن نە وزگەردى؟" دەگەن ساۋالدارعا جاۋاپ ىزدەپ،  فيلم ءتۇسىرۋدى جوسپارلاعان.

- 60 مىڭ تەڭگە تولەيتىن بولدىم. قازاقستاندا اككرەديتاتسياسى بولعان سوڭ كەز كەلگەن تاۋەلسىز جۋرناليست جۇمىس ىستەي الادى دەپ ويلاعانمىن. بىراق اككرەديتاتسيام بولسا دا جۋرناليستىك قىزمەتىمە تىيىم سالدى. وسى جاعدايعا قاراپ، جۇمىسشىلاردىڭ، بەلسەندىلەردىڭ ادام قۇقىقتارى مەن ءسوز بوستاندىعىنىڭ ساقتالاتىنىنا كۇماندىمىن، - دەپ سۇحبات بەرگەن ول ازاتتىق تىلشىسىنە.

ال، حالىقارالىق جۋرناليستەر قۇقىعىن قورعايتىن “شەكاراسىز تىلشىلەر” ۇيىمى قازاقستان بيلىگىنەن فرانتسۋز رەجيسسەرىن بوساتۋدى تالاپ ەتكەن.

ەستەرىڭىزگە سالا كەتەيىك، 2011 جىلدىڭ 16 جەلتوقسان كۇنى ماڭعىستاۋ وبلىسىنىڭ جاڭاوزەن قالاسىندا ەرەۋىلگە شىققان جەرگىلىكتى جۇمىسشىلار مەن قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى قىزمەتكەلەرى اراسىندا قاقتىعىس بولدى.

بۇل تۋرالى BBC ارناسى “Kazakh oil strike: 10 dead in Zhanaozen clashes” (قازاقستانداعى مۇناي كوتەرىلىسى: جاڭاوزەندە 10 ادام قازا تاپتى) دەپ حابار تاراتقان بولاتىن. جانە،  “قازاقستان سوۆەت وداعىنان تاۋەلسىزدىك العانىنا 20 جىل تولۋىن مەرەكەلەپ جاتقاندا، مۇنايشىلار ەرەۋىلى بولعان”، - دەپ جازادى BBC.

پرەزيدەنت ن.نازارباەۆ قازاقستاننىڭ سىرتقى بەدەلى تۋرالى وسى ۋاقىتقا دەيىن بىرنەشە حالىقارالىق ارنالارعا سۇحبات بەردى. الايدا، كەشەگى فرانتسۋز ءجۋرناليسىنىڭ ۇستالىپ، قامالۋى سول بەدەلىمىزدى بەس تيىنعا تۇسىرمەي مە؟ ويتكەنى ول قازاقستان تۋرالى باسقاشا اقپارات تاراتۋى مۇمكىن عوي. ال، جەرگىلىكتى بيلىك وسىنى نەگە ويلاماعان؟

نۇربيكە بەكسۇلتانقىزى

Abai.kz