عالامدى كوك وگىز كوتەرىپ تۇرادى ەكەن دەيتىن كوتەرەم اڭىز ورىستەن قالعالى بەرى ۇلكەن-كىشىنىڭ قاۋاشاعىنا قاۋىرسىن شانشىعان ۇعىم - جەر دومالاق. جانە ءبىر اقيقات - جۇمىر جەردىڭ بەتى ويقى-شويقى، كەدىر-بۇدىر. سول كەدىر-بۇدىر، ويقى-شويقىنى قونىس قىپ وتىرعان ارعى-بەرگى قوڭسى جۇرتتا، قۇدايىم ەنشىدەن تارىقتىرماعان وننىڭ توعىزىنشىسى قازاق. وسى كۇندە مىنەزدىڭ دە كەدىر-بۇدىر، ويقى-شويقىلىعىنان قازەكەمە شەندەسەرى بولماي تۇر-اۋ. ادامدىعىن كىسىلىك، تاكاپپارلىعىن مەنمەندىك، باتىرلىعىن وزبىرلىق، كىشپەيىلدىلىگىن جاعىمپازدىق اۋىستىرعان بۇگىنگى قازاقتىڭ كەيىنگى ءبىر مىنەزى ءبىرىنىڭ ءبىرى جۇيكەسىن توزدىرىپ، ىزقورلىققا باۋلۋدا. سونداعى مىنەز دەپ ميپازداپ وتىرعانىمىز مىنەز دە ەمەس. بار بولعانى سىرقات كوڭىلدىڭ شودىر پسيحولوگياسى عانا. سىرقاتىنىڭ اتاۋى بيۋروكراتيا. كەيىپى ءىرىڭى ىشىنە قاراي كەۋلەگەن سىزداۋىق سەكىلدى. جانىنا مازا بەرمەيدى. ءوز جانىن قاجاپ بارا جاتقان سوڭ، وزگەنىڭ دە شىبىنىن شىرقىراتىپ، ءلاززات الاتىنداي. وسىناۋ مارلاتتىقتىڭ اتاسى قايدان دەسەڭىز.

عالامدى كوك وگىز كوتەرىپ تۇرادى ەكەن دەيتىن كوتەرەم اڭىز ورىستەن قالعالى بەرى ۇلكەن-كىشىنىڭ قاۋاشاعىنا قاۋىرسىن شانشىعان ۇعىم - جەر دومالاق. جانە ءبىر اقيقات - جۇمىر جەردىڭ بەتى ويقى-شويقى، كەدىر-بۇدىر. سول كەدىر-بۇدىر، ويقى-شويقىنى قونىس قىپ وتىرعان ارعى-بەرگى قوڭسى جۇرتتا، قۇدايىم ەنشىدەن تارىقتىرماعان وننىڭ توعىزىنشىسى قازاق. وسى كۇندە مىنەزدىڭ دە كەدىر-بۇدىر، ويقى-شويقىلىعىنان قازەكەمە شەندەسەرى بولماي تۇر-اۋ. ادامدىعىن كىسىلىك، تاكاپپارلىعىن مەنمەندىك، باتىرلىعىن وزبىرلىق، كىشپەيىلدىلىگىن جاعىمپازدىق اۋىستىرعان بۇگىنگى قازاقتىڭ كەيىنگى ءبىر مىنەزى ءبىرىنىڭ ءبىرى جۇيكەسىن توزدىرىپ، ىزقورلىققا باۋلۋدا. سونداعى مىنەز دەپ ميپازداپ وتىرعانىمىز مىنەز دە ەمەس. بار بولعانى سىرقات كوڭىلدىڭ شودىر پسيحولوگياسى عانا. سىرقاتىنىڭ اتاۋى بيۋروكراتيا. كەيىپى ءىرىڭى ىشىنە قاراي كەۋلەگەن سىزداۋىق سەكىلدى. جانىنا مازا بەرمەيدى. ءوز جانىن قاجاپ بارا جاتقان سوڭ، وزگەنىڭ دە شىبىنىن شىرقىراتىپ، ءلاززات الاتىنداي. وسىناۋ مارلاتتىقتىڭ اتاسى قايدان دەسەڭىز.

قازاقتىڭ قاسىنان دوس كەتىپ، ىرگەسىنە جاۋ كۇشىكتەگەن ءبىر زاماندا قاندى قول چەكيستەر الاش دەيتىن الىپ بايتەرەكتىڭ كەمىرىپ جاپىراعىن، قايزاپ تامىرىن تۇگەسكەنىن بىلەسىز. جىلىگىنىڭ مايى قالىڭ، ەس-اقىلدى قازاقتى ءوزىنىڭ اشكوز اعايىنىنا جىعىپ بەرىپ، اتىپ، اسىپ قىرعىن تاپتىرعانىن دا. وق پەن وتتان امان قالعانى قاق جارىلىپ، جارىمىنىڭ سۇيەگىن يتجەككەندە مۇك باسىپ، جارىمى ەتەكتى بەلگە ءتۇرىنىپ شەكارا اسقان. ەلدە قالعان جانە ءبىراز كوزى اشىعىنىڭ كومەيىنە وكسىك كەپتەلىپ، ەندىگى جەردە بىلگەنىنەن اينىماسقا شاراسىز ەدى. تيىسىنشە، باعاناعى اۋزى اسقا، اۋى اتقا جارىماي وسكەن جارەۋكە تۋىستىڭ تاسى شىڭعا شىرقاماسا دا، ورگە دومالاپ جۇرە بەرگەن... قازىرگى قازاق قوعامىنىڭ باسىنا شىعىپ اپ، جۇرتتىڭ جۇيكەسىنە ساۋىسقانشا ساڭعىپ وتىرعان مارلاتتار سولاردىڭ بيت سورعان بۇتىنان ورگەندەر. ودان قالسا، بەرىدە قاتارلاسى قان مايدانعا اتتانعاندا، دەنساۋلىعى اتام زاماننان وتان قورعاۋعا جارامايتىن بوپ قالىپ، سونىڭ ارقاسىندا شال-شاۋقان، قاتىن-قالاشتىڭ ۇستىنەن قامشى ۇيىرگەن بريگادىر، اۋلىنايلاردىڭ زاماننىڭ تار كەزىندە دە ەزۋىنەن اققان اق مايدى ەتىگىنە جاققان ءدالدۇرىش ۇرپاعى. قۇددى، قۋىرشاقتىڭ كوزىن ويىپ، قول-اياعىن جۇلىپ وينايتىن قيقار بالا. جەتكەنى جەتىلمەگەن قانداستىڭ مەكەمەدەن مەكەمەگە، ەسىكتەن ەسىككە تىزداياقتاپ، كوزىنە تەر قۇيىلىپ القىنا شاپقىلاعانىن كورىپ، راحاتتاناتىنداي. يا، قارىنداستى قۋىرشاق قۇرلى كورەدى.

ال ەندى قوجايىننىڭ قوراسىن تازالاۋعا جالدانسا دا، قۇدايدىڭ ءوزىن جەتەلەپ جۇرگەندەي كەۋدەسى اياققاپتاي كۇپيە قالاتىن تومەندەگى شىركەي-مارلاتتاردىڭ جايى تىپتەن سوراقى. قۇلدىق قوعامنان تاۋەلسىز قۇلدىق قوعامعا ءوتىپ، ەتەگىنەن ۇڭگىگەن ساۋساقتىڭ ىعىمەن الدىڭعى كورەرمەندى مازاق ەتىپ، ارتقى قاتارداعىلاردى قىران-توپان قىلعان قۋىرشاق تەاترىنىڭ قۋىس كەۋدە پەرسوناجدارى سەكىلدى. ولاي دەرىمىز.

كەز كەلگەن مەكەمەگە باس سۇقساڭ كۇرىك بولعان تاۋىقشا دۇرديە تۇرا كەلىپ، جۇيكەڭدى شۇقي باستايتىن بيۋروكراتتار. ەڭ الدىمەن ەسىگىندەگى كۇزەتشىسىنە تاپ كەلەسىڭ. نە قىلعان ادام ەكەنىڭدى سۇرايدى. كىم ەكەنىڭدى، كىمگە كەلگەنىڭدى ايتاسىڭ. وندا نە شارۋاڭ بار؟ بۇل كۇزەتشىنىڭ كەلەسى سۇراعى. نە ماسەلەمەن كەلگەنىڭدى ايتاسىڭ. كۇزەتشى از ويلانىپ، ارتىنشا راتسيامەن يا بولماسا ىشكى تەلەفون ارقىلى باستىعىنا شىعادى. سەنىڭ قايدان، نە قىلىپ جۇرگەنىڭدى باياندايدى. باستىعى كومەكشىسىنە سەنبەيتىن سەكىلدى. ونى كۇزەتشىنىڭ ءوزىن كۇزەتىپ قارسى بۇرىشتان سىعىرايعان كامەرا دا دالەلدەيتىندەي. باستىعىمەن حابار الىسقان كومەكشى تۇتقانى ساعان ۇستاتادى. ءسويتىپ «تەرگەۋ» باسىنان باستالادى. نە قىلعان ادام ەكەنىڭدى سۇرايدى. كىم ەكەنىڭدى، كىمگە كەلگەنىڭدى ايتاسىڭ. نە ءۇشىن كەلگەنىڭدى سۇرايدى. نە جۇمىسپەن جۇرگەنىڭدى ايتاسىڭ. تۇتقانى قاسىڭدا تۇرعان كومەكشىسىنە بەرۋىڭدى سۇرايدى. ۇستاتاسىڭ. ەندى ەكەۋارا سەنىڭ ماسەلەڭدى تالقىلاۋعا كوشەدى. كومەكشى تۇتقانى قويادى. بولعان شىعار دەيسىڭ. سويتسەڭ بۇل ءالى باسى ەكەن. كومەكشى پالەن ماسەلەمەن پالەنشەكەڭە كىرەتىن ەسىك بۇل ەمەسىن ايتىپ، باسقا جاقتى نۇسقاپ جىبەرەدى. سەن ءسوزدى كوبەيتپەي باسىندا-اق ءجون سىلتەمەگەنىنە زىعىردانىڭ قايناپ، ءزارىڭدى شاشىپ كەرتە باراسىڭ. ول ءمىز باقپاي، سازارىپ قالا بەرەدى. ەتتەرى ءولىپ كەتكەن. قارعىستى اينالايىنداي قابىلدايدى.

حوش. تۇيەقۇلاقتىڭ ءىنى سەكىلدى شۇرىق تەسىك عيماراتتىڭ سىرتىن اينالا ساندالىپ ءجۇرىپ، كەرەك اۋزىن تاباسىڭ-اۋ. كىرەسىڭ. كىرۋىن كىرگەنمەن، ىشكە ءوتۋدىڭ ءىش كەپتىرەرلىك اۋرەسى جانە بار. قوينى-قونشىڭا قول جۇگىرپەي-اق كوزبەن اقتارىپ، بارىڭدى شىعارتادى. قالتانىڭ ءتۇبىن تەرىس اۋدارىپ، شالباردىڭ قۇلاعىن قالقايتاسىڭ. سودان كەيىن ەسىكسىز، سۇر جاقتاۋدان ارى اتتايسىڭ. جاقتاۋ شيق ەتە تۇسەدى. وتكەن ادامنىڭ ۋاقىتىن بوسقا جەمەپسىڭدەر دەگەندەي قاۋىپتىڭ سەيىلگەنىن ايتىپ، بەلگى بەرگەنى. مۇلىك-مۇكامالىڭدى قاقشىپ اپ، پالەنشەكەڭنىڭ كابينەتىن ىزدەپ كۇڭگىرت ءدالىزدى شارلاپ كەتەسىڭ. تاباسىڭ، كەرەك ەسىكتى. اۋىزعى بولمەدە حاتشىسى وتىرادى...

قاي مەكەمەدە دە حاتشىلىقتى ەركەك ادامنىڭ اتقارىپ وتىرعانىن كورمەيسىڭ. ەگدە تارتقان كەلىنشەكتىڭ ءوزى نەكەن ساياق. قايدا بارساڭ قاقشاڭداعان قازاق قىز شىعادى الدىڭنان. جانە بويانۋ مەن كيىنۋدى دە بىرىنەن ءبىرى كوشىرگەندەي. تۋشتىڭ ششوتكەلەرى سۇزىلگەن بە، كىرپىكتەرىنە توڭ قاتىپ تۇرادى. كوزدىڭ قاتپارىنا قارا قارىنداشتى باتتاستىرا سۇيكەپ، اينالاسىنا كۇڭگىرت كوك كولەڭكە تۇسىرگەن. ەرىننىڭ دە ەتىن كوگەرتىپ، جيەگىن قارامەن قورالاپتى. ءتول تىرناقتىڭ ءۇستىن جاساندىسىمەن باستىرعان. ونىسى نەعۇرلىم ۇزىن بولعان سايىن، سوعۇرلىم بىرتىق ساۋساقتى سۇيرىكتەي قىلىپ كورسەدى دەسەدى. ەسەسىنە تۇلكىنىڭ تاباعىنان جەم شوقىعان تىرنانىڭ تۇمسىعى سەكىلدى كومپيۋتەردە ءارىپ باسۋعا ەبەدەيسىز. كلاۆياتۋرانىڭ بەتىن قارىنداشتىڭ دۇمىمەن شۇقىپ وتىرعاندارى. كەۋدە جاعى القام-سالقام. تىلتيعان بۇتتا تىرتيعان يۋبكاسىماق. قارىس ەتەگىن بوتەن كوزدەن قىمسىنعان كىسىمسىپ تومەن قاراي تارتىپ-تارتىپ قويادى. ەمىنە ىرعالعاندا ءبىز وكشەسى شاقىر-شۇقىر ەتىپ ميىڭدى قاجايدى. جاز تۇرماق قىستىڭ كۇنى دە بوزارىپ-سازارعان تاپ وسى سۇرەپەت.

...قازاقىلىق جونىمەن حاتشى قىزدان حال سۇرايسىڭ. كەڭسە «زاڭى» بويىنشا ول سەنەن نەگە كەلگەنىڭدى سۇرايدى. بۇگە-شىگەسىنە دەيىن باياندايسىڭ. ونسىز پالەنشەكەڭنىڭ الدىنان دامەتپەي-اق قويعىن. ۇيەزدەگەن بايتالشا وزىنە ەش قاتىسى جوق ارىز-ارمانىڭدى كومپيۋتەرگە شۇقشيعان كۇيى باس شۇلعىپ تىڭداپ وتىرادى. سول ەكى ورتادا تەلەفون شىر ەتەدى. حاتشى قىزدىڭ سۇق ساۋساعى ديرەجەردىڭ تاياقشاسىنداي شوشايىپ بارىپ كىلت توقتاعاندا سەن دە جىم بولاسىڭ. ار جاقتاعى ءوزىڭ سەكىلدى كولدەنەڭنەن جوق ىزدەگەن بىرەۋ بولسا جاقسى. وندايدا ءوزىنىڭ ەسىك كۇزەتىپ، شاي تاسىپ جۇرگەنىن ۇمىتقان حاتشى قىز باستىعىنىڭ ورنىنا جاۋاپتاسىپ، ارينە جاعدايدىڭ مۇمكىن ەمەسىن ايتىپ، تۇتقانى تاستاي سالادى. ال ەگەر قوڭىراۋ شالعان ادامنىڭ كىسىلىگى بۇدان زور شىقسا، امال جوق، سول ساتىندە-اق تاز قالىپقا ءتۇسىپ، قالبالاق قاعۋعا تۋرا كەلەدى.

سونىمەن سوتتىڭ الدىنداعى سۇرالۋشىداي سولبىرەيىپ تۇرىپ كەلگەن شارۋاڭدى ەجىكتەپ تاۋساسىڭ. ىڭىرانا تۇرىپ، شاق-شۇق باسىپ بارىپ باستىعىنىڭ ەسىگىن ىرسيتقان حاتشى قىزدىڭ باسى مەن كەۋدەسى ىشكە سۇعىنعاندا، بەلدەن تومەن بوكسە جاعى سەنى قاراۋىلداپ سىرتتا قالادى. ار جاقتان باستىقتىڭ بىردەڭە دەپ كۇڭكىلدەگەنىن، بۇنىڭ تاعى دا «اھا، اھا» دەپ باس شۇلعىپ تۇرعانىن ەستىپ، ءبىلىپ وتىراسىڭ. باس پەن كەۋدە بەرى سۋىرىلىپ، ەرنىن قىمقىرىپ ەسىكتى ەپپەن جاپقان حاتشى قىز، قابىعىن تاستاعان جىلان سەكىلدى كوز الدىڭدا قۇبىلىپ، تۇستەن كەيىن كەلىڭىزدى توردەگى ورنىنا قاراي وزىپ بارا جاتىپ سۇلەسوق ايتا سالادى.

تۇستەن كەيىن...

باستىق جۇمىسىڭدى جاۋاپتى قىزمەتكەرلەرىنىڭ بىرىنە جۇكتەيدى. جاۋاپتى قىزمەتكەرى مەملەكەتتىك قىزمەت دەپ اتالاتىن وگىزدىڭ جۇگىن تارتىپ، بۇزاۋدىڭ جەمىن جەپ وتىرعان بىرەۋ. تايىپ تۇرايىن دەسە ۇكىمەت نەسيەگە بەرەتىن باسپانانىڭ كەزەگىنە تىركەلىپ قويعان. وزىنەن ۇرىق شارقىنا ميراسقا قالار قىرۋار قارىزدىڭ مويىنعا مىنەر كەسىمدى كۇنىن كۇتىپ وتىرعان بەيباق. سەنىڭ شارۋاڭ تۇرماق ءوز شارۋاسى باسىنان اسادى. ازالى التى قاتىن، ارقايسىسى ءوز بايىن جوقتايدى. سەنەن قۇتىلۋدىڭ ءبىر جولى بار. اۋىز اشتىرمايتىن. تاپ وسى جولعى جۇرىسىڭمەن ەش قابىسپايتىن، سوندا دا شارۋانىڭ شەشىمىندەي ەتىپ سەندىرىپ، قايداعى جوق انىقتاما قاعازداردىڭ ەتەكتەي ءتىزىمىن ۇستاتىپ، قاڭعىتىپ جىبەرەدى...

ءوز ءىشى مۇزداپ تۇرعان سوڭ، وزگەنىڭ دە ءىشىن سىزداتىپ جىبەرەتىن وسىنداي جۇيەنى بيۋروكراتيا دەيمىز بە، جوق پا؟ البەتتە. ءبىزدىڭ ەلدەگى قاسقا ماڭدايىنان قۇس تىرناعىنا دەيىن گۇلدەپ تۇرعان «جۇيكە جۇقارتۋ» وپەراتسياسىنىڭ انتەك ءبىر كورىنىسى بۇل.

«قازاق ادەبيەتى» گازەتى