ءبىز «الەمدىك» دەگەندە ەڭ الدىمەن: اقش، قىتاي، رەسەي، انگليا جانە ەۋروداق مەملەكەتتەرىن ايتامىز. بۇلاردىڭ ىشىندەگى الەمدىك ساياساتقا ەلەۋلى  وزگەرىستەر اكەلۋگە قاۋقارلىلارى – اقش، قىتاي جانە رەسەي دەر ەدىم.

اقش – بۇگىنگى تاڭداعى اسكەري ءال-اۋقاتى، ەكونوميكاسى، ياعني، كۇشى جاعىنان ءبىرىنشى ورىندا تۇرسا، ال، ادام سانىمەن، اسكەري قۋاتىمەن ەمەس، اسكەرلەر سانىنىڭ كوپتىگىمەن قىتاي كۇن وتكەن سايىن اقش-قا كادىمگىدەي باسەكەلەس بولۋعا جاراپ قالدى. رەسەي – ءوزىنىڭ تۇسىنىكسىز ساياساتىمەن، اتوم قارۋىمەن اقش-پەن باسەكەلەس بولعىسى كەلەتىنى بەلگىلى. بىراق، قىتاي دا، رەسەي دە اقش-قا اشىق قارسى شىعا الاتىنداي كۇيدە ەمەس.

اقش-تىڭ قازىرگى پرەزيدەنتى د.ترامپ – ءوزى تاققا وتىرعان كۇننەن باستاپ، قىتايعا اشىق سەس كورسەتە باستادى، ولاردى ەكونوميكالىق جاعىنان قىسپاققا الۋدا. وسى ترامپ رەسەي پرەزيدەنتى پۋتينگە ءبىر بۇيرەگى قانشا جەردەن بۇرىپ تۇرسا دا، امالسىزدان بولۋى مۇمكىن، ايتەۋىر رەسەيگە الۋان ءتۇرلى ەكونوميكالىق سانكتسيالار سالىپ، ولاردىڭ ەكونوميكاسىن السىرەتۋگە تىرىسۋدا. جاسىراتىنى جوق، رەسەي امالسىزدان اقش-تىڭ ايتقانىنا كونۋگە ءماجبۇر بولىپ وتىر. ايتپەسە، جۋان جۇدىرىق ورىستاردىڭ مۇمكىندىك بولسا، ەشتەڭەدەن دە تايىناتىن ءتۇرى جوق.

سوڭعى اقپاراتتارعا قاراعاندا: قىتاي دا، رەسەي دە - اقش قارۋلى كۇشتەرىنە قارسى سۋ استى سوعىسىنا دايىندالىپ جاتقانى بەلگىلى بولىپ وتىر. قىتايدا دا، رەسەيدە دە اقش-پەن اشىق كۇرەسەتىن دارمەن جوق پا، الدە باسقا جول بار ما، ءبىز ول جاعىن تاپ باسىپ ايتا المايمىز...

بۇگىندەرى قازاقستاننىڭ بۇيىرىندە وتىرعان مىنا الىپ قىتاي – قازاقستان بايلىعىنا ەركىن قول سالىپ، ءبىزدىڭ الۋدى جاقسى كورەتىندەرىمىزدىڭ اۋزىن مايلاپ، ۇلت بايلىعىنىڭ قىزىعىن كورىپ جاتقانى وتىرىك ەمەس.

ال، سول قىتايدىڭ شينجاڭىندا تۇرىپ جاتقان ءبىزدىڭ قانداس باۋىرلارىمىز قازاقتاردى جازىقسىز جاپپاي قۋدالاپ، سوتتاپ، جەر اۋدارىپ، ەڭبەكپەن تۇزەۋ لاگەرلەرىنە ايداپ، قۋعىنداپ، ويلارىنا كەلگەنىن ىستەپ جاتسا دا، ءبىزدىڭ قازاقستاندىق بيلىك «اش بالەدەن قاش بالە» دەگەندەي «كورمەس، تۇيەنى دە كورمەس» مىنەز تانىتۋدا. بۇعان ايقىن دالەل، شەكارا بۇزىپ كەلىپ، ءبىر بالەدەن امان قالعانداي بولعان، «4-قازان كۇنى قازاقستان بيلىگى سايراگۇل ساۋىتبايعا «بوسقىن» مارتەبەسىن بەرۋدەن باس تارتتى» (www.abai.kz). جازىقسىز جاپا شەگىپ وتىرعان قانداستارىمىزعا قول ۇشىن سوزا الماساق، بۇل كىمنىڭ سورلىلىعى بولماق؟..

ال، اقش تاراپىنان سانكتسيادان كەيىن سانكتسيادان كوز اشا الماي وتىرعان رەسەي بۇرىن بودانىندا بولعان قازاقستان سياقتى تاۋەلسىز مەملەكەتتەردىڭ تاۋەلسىزدىگىن مۇلدەم مويىندامايتىنداي سىڭاي تانىتىپ، ولاردى «ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداق» دەگەنمەن شىر كوبەلەك اينالدىرىپ وتىرعانى، ال، ءبىزدىڭ جوعارىداعىلاردىڭ سول «ورىس دوسىنا» بىردەڭە دەپ ءوز پىكىرىن اشىق ايتۋعا دا جاراماي السىزدىك تانىتىپ وتىرعانى تاعى بار.

قۇداي ونىڭ بەتىن ارى قىلسىن، ەرتەڭ انا ءۇش الپاۋىت مەملەكەتتەردىڭ اراسىنان وت شىعا قالسا، قازاقستان -  كىمدى جاقتار ەدى: اقش-تى ما، رەسەيدى مە، جوق، قىتايدى ما؟..

جۇماش كوكبورى

Abai.kz