تاقىرىپتى بۇلاي قويۋىمىزدىڭ سەبەبى سول، وسى ەكى جايت جايلى جازامىز، بۇگىن. اۋەلى ءپۋتيننىڭ ءوزى ايتقان جۇماعىنان باستايىق.

ءيا، كرەملدىڭ 2000-جىلدان بەرگى قوجايىنى، كگب-نىڭ تۇلەگى، ەلى سەنبەسە دە، ەلتسينى سەنگەن ۆولوديا اعاي پۋتين كۇللى الەمنىڭ كۇلكىسىنە قالدى. قالاي دەيسىز عوي، ايتايىق.

رەسەيدە «ۆالداي» فورۋمى دەگەن ءبىر جيىن ءوتتى، وتكەندە. سول جەردە سوزتالقىعا قاتىسىپ، وي بولىسكەن رەسەي پرەزيدەنتى حالقىنىڭ جارىم بولىگى قايىرشىلىققا سالىنىپ، ەكونوميكاسى قۇلدىراپ، ءوندىرىسى ءولىمشى بولعان قازىرگى رەسەيدىڭ وكتەمدىگىن، الدە جەكە امبيتسياسىن تانىتقىسى كەلدى مە، ايتەۋىر، بەيساياسي سوزدەر ايتتى.

رەزيدەنتسياسى ءمايىتحانا مەن مولاعا اينالعان ۆولوديا اعايدىڭ ءسوزىن قازاقشاعا قوتارىپ بەرگەندى ءجون كوردىك. ءسوزىن بۇرمالاعان جوقپىز.

«ەندەشە اگرەسسور ءبىلسىن. ءبارىبىر كەك، ەسەنىڭ قايتارىلاتىنىن ءبىلسىن. ول جەر بەتىنەن جوق بولادى. ال ءبىز شە؟ ءبىز سول اگرەسسوردىڭ قۇربانىمىز. ءبىز ازاپتالۋشى رەتىندە جۇماققا كىرەمىز. ال ولار، ولار – ولەدى. ويتكەنى، ولار كەشىرىم سۇراپ تا ۇلگەرمەيدى»، دەدى.

«ويباي-شىنىمەن، سولاي دەپ پە؟» دەيتىندەر بولسا، مىنە ورىسشاسى: نۋ دا، نو توگدا اگرەسسور، ون ۆسە راۆنو دولجەن زنات، چتو ۆوزمەزديە نەيزبەجنو، چتو ون بۋدەت ۋنيچتوجەن، ا مى جەرتۆى اگرەسسي، ي مى كاك مۋچەنيكي پوپادەم ۆ راي، ا وني پروستو سدوحنۋت، پوتومۋ چتو وني داجە راسكاياتسيا نە ۋسپەيۋت.

ايتپاقشى، پۋتين وسى سوزدەردى ايتقان فورۋمنىڭ تاقىرىبى – «ءبىز ءومىر سۇرەتىن الەم: XXI عاسىرداعى تۇراقتىلىق پەن دامۋ» دەپ اتالادى.

پۋتين جاڭاعى سوزدەردى ايتقاندا زالدان قارقىلداعان كۇلكى ەستىلدى. ويتكەنى، كرەملدىڭ تۇرعىنى قانشا كىجىنىپ سويلەسە دە، بۇل كۇلكىلى ەدى. نەگىزى بۇل كۇلكىنى ەكى ءتۇرلى باعالاۋعا بولادى.

اۋەلى، سول زالعا جيىلعاندار ءپۋتيندى سايقىمازاق دەپ بىلەدى. سول ءۇشىن دە ىشەك-سىلەسى قاتىپ كۇلدى. ساحناداعى سۇيىكتى سايقىمازاعى ولاردى ەرىكسىز كۇلدىردى. يا بولماسا، سول زالعا جيىلعانداردىڭ دەنى دەلىقۇلىلار.

ويتكەنى، پروگرەسس تۋرالى سويلەيتىن فورۋمدا پۋتين مىرزا رەگرەسسيۆتى سوزدەر ايتتى. ءپۋتيندى تۇسىنۋگە دە بولادى. ول باسقاراتىن ەلدە پروگەسس بولسا، وسى قارۋ-جاراق ءوندىرىسى سالاسىندا بار ەمەس پە... بولاشاقتى سوعىسپەن باعالايتىن ادام عوي. ءبىز ءومىر سۇرەتىن الەمنىڭ تۇراقتىلىعى تۋرالى ايتار جيىندا اجداھاداي ارقىراپ، يادرولىق قارۋىمەن ماقتاندى، تاعى.

«ءبىز يادرولىق پوتەنتسيالعا نەگىزدەلگەن الەمدە ءومىر ءسۇرىپ جاتىرمىز. رەسەي – ەڭ ءىرى يادرولىق دەرجاۆالاردىڭ ءبىرى. ءبىز زقق-عا (پرو) قارسى ءوز سوققىلاۋ كوملپەكستەرىمىزدى جەتىلدىرىپ جاتىرمىز. ولاردىڭ كەيبىرى قولدانىستا بار، ال كەيبىرى جاقىن ايلاردا قولدانىسقا بەرىلەدى. ول – «اۆانگارد» جۇيەسى.  بىز بارلىق قارسىلاستارىمىزدى باسىپ وزدىق. گيپەردىبىستىق قارۋ ەشكىمدە جوق. سوندىقتان ءبىز ءوزىمىزدى قاۋىپسىز سەزىنەمىز» دەپ سويلەدى.

(ورىس كاريكاتۋراسى)

ءپۋتيننىڭ جۇماقتى اڭساۋى، «ءبىز جۇماققا كىرەمىز، سەندەر توزاققا باراسىڭدار» دەۋى ءبىز تۇگىلى ورىس ساراپشىلارىن دا تىعىرىققا تىرەگەن سەكىلدى. رەسەي جۋرناليستەر وداعىنىڭ ەكس باسشىسى يگور ياكوۆەنكو بىلاي دەپتى: «لەونيد برەجنەۆ تە بيلىگىنە تىقىر تاياعان تۇستا وسىلاي الجىپ سويلەي باستاعان».

ءسويتىپ، الدا-جالدا  يادرولىق سوعىس بولا قالسا، ءپۋتيننىڭ جاۋلارى توزاققا، ال ءوزى جۇماققا بارادى ەكەن. ال جاقتاستارى شە؟

جاقتاس دەمەكشى، ساۋديا حانزاداسىنىڭ توزاعى تۋرالى ايتايىن...

مىنە، اپتادان استى. الەمدىك باق ساۋديالىق جۋرناليست – جامال حاشوگيدىڭ جانتۇرشىگەرلىك ءولىمى تۋرالى جازىپ جاتىر. 59 جاستاعى جامال حاشوگي تۇركياداعى ساۋديا باس كونسۋلدىعىنا كىرىپ كەتكەن. ال سىرتتا ونىڭ قالىڭدىعى كۇتىپ تۇرعان. بىراق، جامال سول كىرگەننەن ءتىرى شىقپاعان.

(جامال حاشوگي)

جامال حاشوگي كىم؟ ول ءوز ەلىنىڭ ەڭ ءىرى ينتەللەكتۋالدارىنىڭ ءبىرى بولعان. ساياسي ديسسيدەنت. ساۋديا بيلىگىنىڭ باستى كريتيگى دە وسى حاشوگي ەكەن.

حاشوگي سىنىنىڭ نەگىزگى نىسانى – ساۋديا تاعىنىڭ مۇراگەرى، حانزاداسى مۇحاممەد بەن سالماننىڭ ناق ءوزى.  مىنە، سوندىقتان دا، الەمدىك باق حاشوگيدى ولتىرتكەن دە وسى بەن سالمان دەپ جازادى.

ول ساۋديا ليبەرالدارىنىڭ مۇددەسىن باتىستا قورعاپ جۇرگەن ادام بولعان. «Washington post» گازەتىنە ماقالالار جازىپ جۇرگەن تۇراقتى اۆتور ەكەن، تاعى. ارينە، ونىڭ سىنى ءادىل سىن، ادەكۆاتتى سىن دەپ باعالانعان. ءسويتىپ، ساۋديا مودەرنيستەرىنىڭ باس يدەولوگىنا اينالعان. ءوز ەلىندە بيلىك پەن بيلىك جاقتاستارىنىڭ سۇعىنا تۇسكەنىن تۇسىنگەن حاشوگي كوپتەن بەرى ساۋديا توپىراعىنا اياق باسپاعان. كوبىنە اقش پەن تۇركيانى پانالاپ جۇرگەن.

ال ساۋديا بيلىگى حاشوگيدى الداپ-سۋلاپ ەر-ريادقا قانشا الدىرعىسى كەلسە دە، بۇل ارەكەتتەرى ءساتسىز بولعان. ءسويتىپ، اقىرى ايلا تابادى.

جامال تۇركيادا ۇيلەنبەك بولادى. ول ءۇشىن ساۋديا كونسۋلدىعىنان بۇرىنعى ايەلىمەن اجىراسقانى تۋرالى انىقتاما الۋى كەرەك ەكەن. سودان، حاشوگي ىستامبۇلداعى كونسۋلدىققا حابارلاسىپ، كەزدەسۋ ۋاقىتىن بەلگىلەيدى. بۇل 2-قازانعا بەلگىلەنگەن. ايتىلعان ۋاقىتتا حاشوگي كونسۋلدىققا كەلەدى. ال ونىڭ قالىڭدىعىن ىشكە كىرگىزبەي قويادى. وزىنە قارسى قانداي دا ءبىر قاستاندىقتىق بولاتىنىن سەزگەن جامال قالىڭدىعىنا ءوزىن كۇتۋدى تاپسىرادى. سويتەدى دە، ىشكە كىرىپ كەتەدى. سول كىرگەننەن جامالدى قالىڭدىعى دا، باسقا ءتىرى جان بالاسى دا كورمەگەن.

ساۋديا بيلىگى رەسمي مالىمدەمە جاساپ، حاشوگيدىڭ قازاسىن راستاعان. الايدا، ول كونسۋلدىقتا بولعان توبەلەستەن كوز جۇمدى دەپ مالىمدەگەن.

بولجام. جامالدىڭ كونسۋلدىققا كەلەتىنىن ەستىگەن ساۋديا بيلىگى، دالىرەك ايتساق، ونىڭ باستى دۇشپانى – مۇحامەد بەن سالمان دەرەۋ ارەكەتكە كوشەدى. بەن سالمان شۇعىل تۇردە قاسىنا 15 نوكەرىن ەرتىپ، ىستامبۇلعا ۇشادى.

تالاح مۇحاممەد ءال-تۋبايجي دەگەن دارىگەر دە بەن سالمانمەن بىرگە ىستامبۇلعا ۇشىپ كەلەدى. ءدال، وسى ءال-تۋبايجي حاشوگيدىڭ ءمايىتىن جويۋمەن اينالىسقان-مىس.

مىنە، وسى 15 ادامدىق كوماندا حاشوگي جوعالعان كۇنى ىستامبۇلعا ۇشىپ كەلەدى. تاڭعى 04:30 شاماسىندا. سويتەدى دە، سول كۇنى ەكى توپقا ءبولىنىپ، كەرى ۇشىپ كەتەدى. ءبىرىنشى توپ بىرىككەن اراب امىرلىكتەرىنە، ال ەكىنشى توپ ساۋدياعا قايتقان.

ول 15 كىسىنىڭ ءتىزىمى جانە قايدا بولعاندىعى مىنا ماقالادا انىق ايتالادى: https://www.anadolupress.com/gundem/iste-15-kisiliksuikasttimi-h15738.html

ساۋديا  بيلىگى بۇل ادامداردى تۋريستەر دەپ مالىمدەگەن. سەنىمسىزدەۋ مالىمدەمە، بۇل. سەبەبى، تۋريستەر نەگە ەكەنى بەلگىسىز، وزدەرىمەن بىرگە سۇيەك كەسۋگە ارنالعان مەديتسينالىق ارا الا كەلىپتى. ارا دەمەكشى، پراكتيكادان بەلگىلى، كوپ ديكتاتوردى «قاساپشىلار» دەپ اتايدى. ويتكەنى ديكتاتورلىق دەرت اسقىنعان كەزدە، ولار ءوز قارسىلاستارىن ولتىرۋدەن تايىنبايدى. ءتىپتى، ءوز قارسىلاستارىنىڭ ەتىن جەگەن ديكتاتورلار دا بولعان. ال بۇل وقيعاداعى «قاساپشى اراسى» جاي مەتافورا ەمەس.

كەيبىر تۇرىك باسىلىمدارىنىڭ جازۋىنشا، حاشوگيدى اسا اۋىر جازالاپ، ازاپتاعان. ءساديزمنىڭ شەكتىك شارالارىن جاساعان. ءتىپتى، اۋەلى حاشوگيدى ەسىرتكىمەن ۋلاپ، سوسىن تىرىدەي بولشەكتەگەن دەپ جازادى كەيبىر اقپارات. وسىنىڭ ءبارى ساۋديا كونسۋلىنىڭ كابينەتىندە بولعان.

حاشوگيدىڭ ءمايىتى قايدا؟ ءۇش ءتۇرلى بولجام ايتىلادى. ءبىرىنشى نۇسقا: الگى ءال-تۋبايجي دەگەن دارىگەر حيميالىق قوسپا اكەلگەن دە، بولشەكتەنگەن دەنەنى ەرىتىپ جىبەرگەن. ەكىنشى نۇسقا: حاشوگيدىڭ دەنەسىن ىستامبۇل ورماندارىنىڭ بىرىنە لاقتىرپىپ تاستاعان. ءۇشىنشى نۇسقا: بولشەكتەنگەن دەنەنى ساۋدياعا اكەتكەن. ارتىنان ورتەپ جىبەرگەن. بۇل ايتىلعاندار بولجامدار عانا.

بۇل جاقسىلىق پەن جاماندىق كاتەگورياسىنان، ادامدىقتىڭ شەگىنەن تىس جاۋىزدىق. قانشا جەردەن جاۋىز بولسا دا، ءتىرى ادامدى بولشەكتەۋ – توزاقتى تىرىدەي كورسەتۋمەن پارا-پار.

بۇل وقيعانى جازۋىما ەكى سەبەپ بار. ءبىرى – ءبىزدىڭ ەكى كىتاپ وقىپ اپ، ەكى دۇنيەنىڭ سىرىن تۇسىنگەندەي بولاتىن شالا-ساۋاتتى قازاقتار مەن ساۋدياداعى ساۋابىنان ساقالى ۇزىن قانقۇمارلارعا قۇلدىق ۇراتىن جارتىكەش مولداسىماقتار بىلە ءجۇرسىن. ءپىرىڭ ءپىر ەمەس، كادىمگى توزاق پەرىشتەسىنىڭ ناق ءوزى ەمەس پە؟

مەيلى، حاشوگيدى مۇنشالىق ازاپتاماپتى دەسەك تە، كىسى ءولتىرۋ – ساۋاپتى ىستەر ساناتىنا جاتپايتىنىن جىندى ەكەش جىندىنىڭ ءوزى جاقسى بىلەدى.

مۇحاممەد بەن سالمان تۋرالى جازايىن ەندى. تاقىرىپتىق بايلانىس بولۋى كەرەك قوي...

جاڭاعى «يادرولىق قارۋدى جارىپ، ءوزىم جۇماققا كىرەمىن» دەپ جۇرگەن پۋتين مەن مىناۋ بەن سالمان جاقىن دوس.

(بۇل جەردە پۋتين مەن بەن سالمان فۋتبول قاراپ وتىر)

ءبىر عانا «ريا ءنوۆوستيدىڭ» وزىندە مۇحاممەد بەن سالمان مەن ءپۋتيننىڭ كەزدەسۋلەرى تۋرالى ونشاقتى ماقالا جازىلىپتى. سولاردىڭ ءبىرسىپىراسىن مىسال ەتەيىك.

«ساۋد ارابياسى مۇناي سالاسىندا رەسەيمەن بىرلەسىپ جۇمىس جاساۋدى ءجون كورەدى»

https://ria.ru/world/20180614/1522719683.html?inj=1

«پۋتين: سا كورولىنىڭ كەلۋى قارىم-قاتىناسىمىزعا جاڭا سەرپىن بەردى»

https://ria.ru/politics/20180614/1522724726.html?inj=1

«پۋتين ساۋد ارابياسى حانزاداسىمەن كەزدەسىپ وپەك+ ماسەلەسىن تالقىلاماق»

https://ria.ru/economy/20180613/1522608434.html

«FT: ساۋديتتەرگە اقش-تان گورى ماسكەۋمەن بىرىككەن تيىمدىرەك»

https://ria.ru/world/20160405/1402484408.html

«اراب شەيحتارىنىڭ رەسەيگە كەلۋى گەوساياساتتى وزگەرتەدى»

https://ria.ru/world/20151012/1300799998.html

(رف پرەزيدەنتى پۋتين مەن سا حانزاداسى بەن سالمان)

«باق: ساۋديا-رەسەي اليانىسى اقش-قا قارسى كۇرەسكە وزگەرىس اكەلەدى»

https://ria.ru/world/20150701/1108059835.html

وسى تەكتەس ماقالالاردىڭ ەسەبىندە شەك جوق. وعان قوسا، ساۋديا حانزاداسىمەن رەسەيدىڭ سۋبەكتىسى سانالاتىن شەشەنستاننىڭ پرەزيدەنتى رامزان قادىروۆتىڭ دا قارىم-قاتىناسى تىم جاقسى.

(شەشەنستان پرەزيدەنتى قادىروۆ پەن سا حانزاداسى بەن سالمان)

ءتۇيىن

قازىر الەم ءپۋتيننىڭ جۇماعى مەن سالماننىڭ توزاعىنان قورقاتىن بولدى. ال، ءبىز سول جۇماق پەن توزاقتىڭ ورتاسىندا، قايسىسىنا بارارىمىزدى بىلمەي تۇرعاندايمىز. وسى ەكى جولدان باسقا بارار جەرىمىز قالمادى ما؟ ەندى وسى ساۋال اشىق قويىلار كەز كەلدى دەپ ويلايمىن!

نۇرگەلدى ابدىعانيۇلى

Abai.kz