تەرەزەسi تەڭ ىنتىماقتاستىقتى جاقتايمىز، ال ەكسپانسياعا جول بەرمەيمiز!

قازاقستان ازاماتتىق قوعامىنىڭ قر پرەزيدەنتiنە اشىق حاتى

بiز، ەل بولاشاعىنا بەيجاي قارامايتىن ازاماتتار - ساياسي پارتيالار، قوعامدىق جانە ۇكiمەتتiك ەمەس ۇيىمدار، ينتەلليگەنتسيا جانە ساراپشىلار قاۋىمداستىعىنىڭ وكiلدەرi -قازاقستان مەن قىتاي اراسىنداعى تەڭ قۇقىقتى جانە كوپقىرلى ارiپتەستiك قارىم-قاتىناستى ەلiمiزدiڭ گۇلدەنۋi كەپiلiنiڭ بiرi رەتiندە قاراستىرامىز. الايدا ەكi ەلدiڭ ناقتى ەكونوميكالىق قارىم-قاتىناسىنا الدىن الا جاسالعان تالداۋ كوڭiلiمiزگە كۇدiك ۇيالاتتى، ەرەكشە الاڭداۋشىلىق تۋعىزدى.

ءارتۇرلi مالiمەتكە سۇيەنسەك، سوڭعى جىلدارى قازاقستانداعى گازوكوندەنسانت پەن مۇنايدىڭ جىلدىق ءوندiرiسiنiڭ ۇشتەن بiرi قىتايلىق كومپانيالارعا تيەسiلi ەكەن. وسىنىڭ ءوزi ەلiمiزدiڭ ستراتەگيالىق مۇددەسi مەن ۇلتتىق قاۋiپسiزدiگiنە تونگەن قاتەر تۋرالى ايتۋىمىزعا تولىق نەگiز بولادى.

ماسەلەن، اقتوبە وبلىسىندا قىتايلىق ينۆەستورلار نەگiزگi مۇناي ءوندiرۋشi كومپانيا - «CNPC - اقتوبەمۇنايگاز» بەن ماڭىزى جاعىنان ەكiنشi جانە ءۇشiنشi ورىنداعى «قازاقويل-اقتوبە» مەن «لانكاستەر پەترولەۋمگە» يەلiك ەتەدi. جالپى العاندا، وبلىستا وندiرiلەتiن مۇنايدىڭ - 97, ال گازدىڭ 95 پايىزى وسىلاردىڭ ۇلەسiندە.

تەرەزەسi تەڭ ىنتىماقتاستىقتى جاقتايمىز، ال ەكسپانسياعا جول بەرمەيمiز!

قازاقستان ازاماتتىق قوعامىنىڭ قر پرەزيدەنتiنە اشىق حاتى

بiز، ەل بولاشاعىنا بەيجاي قارامايتىن ازاماتتار - ساياسي پارتيالار، قوعامدىق جانە ۇكiمەتتiك ەمەس ۇيىمدار، ينتەلليگەنتسيا جانە ساراپشىلار قاۋىمداستىعىنىڭ وكiلدەرi -قازاقستان مەن قىتاي اراسىنداعى تەڭ قۇقىقتى جانە كوپقىرلى ارiپتەستiك قارىم-قاتىناستى ەلiمiزدiڭ گۇلدەنۋi كەپiلiنiڭ بiرi رەتiندە قاراستىرامىز. الايدا ەكi ەلدiڭ ناقتى ەكونوميكالىق قارىم-قاتىناسىنا الدىن الا جاسالعان تالداۋ كوڭiلiمiزگە كۇدiك ۇيالاتتى، ەرەكشە الاڭداۋشىلىق تۋعىزدى.

ءارتۇرلi مالiمەتكە سۇيەنسەك، سوڭعى جىلدارى قازاقستانداعى گازوكوندەنسانت پەن مۇنايدىڭ جىلدىق ءوندiرiسiنiڭ ۇشتەن بiرi قىتايلىق كومپانيالارعا تيەسiلi ەكەن. وسىنىڭ ءوزi ەلiمiزدiڭ ستراتەگيالىق مۇددەسi مەن ۇلتتىق قاۋiپسiزدiگiنە تونگەن قاتەر تۋرالى ايتۋىمىزعا تولىق نەگiز بولادى.

ماسەلەن، اقتوبە وبلىسىندا قىتايلىق ينۆەستورلار نەگiزگi مۇناي ءوندiرۋشi كومپانيا - «CNPC - اقتوبەمۇنايگاز» بەن ماڭىزى جاعىنان ەكiنشi جانە ءۇشiنشi ورىنداعى «قازاقويل-اقتوبە» مەن «لانكاستەر پەترولەۋمگە» يەلiك ەتەدi. جالپى العاندا، وبلىستا وندiرiلەتiن مۇنايدىڭ - 97, ال گازدىڭ 95 پايىزى وسىلاردىڭ ۇلەسiندە.

قىزىلوردا وبلىسىنداعى iرi كاسiپورىن - «پەتروقازاقستان» قىتايلىق وندiرۋشiلەردiڭ قولىندا. قىتايلىق كومپانيالاردىڭ بۇدان بولەك «قازگەرمۇناي» مەن «تورعاي پەترولەۋمدە» ۇلەسi بار. وسىلايشا، وبلىستا وندiرiلەتiن مۇناي مەن گازدىڭ 61 پايىزى قىتايلىقتاردىڭ باقىلاۋىندا.

ماڭعىستاۋ وبلىسىنا كەلسەك، مۇندا قىتايلىق ينۆەستورلار «ماڭعىستاۋمۇنايگاز»، «قاراجانباسمۇناي»، «بوزاششى وپەرەيتينگ»، «قاراقۇدىقمۇناي» كومپانيالارىنا كiردi. ءسويتiپ، وبلىستاعى مۇنايدىڭ كەمiندە 30 پايىزىنا يەلiك ەتەدi.

اتىراۋ وبلىسىندا قىتايلىق كومپانيالاردىڭ جۇمىس iستەي باستاعانىنا كوپ ۋاقىت بولعان جوق. سوعان قاراماستان وندiرiلەتiن مۇنايدىڭ 11 پايىزى قىتايلىقتاردىڭ قولىنا وتكەن.

قىتايلىقتاردىڭ ۇلەسi بار ءوندiرۋشi كومپانيالاردىڭ تiزiمi تومەندەگiدەي (01.03.2011 جىلعى مالiمەت بويىنشا):

كومپانيا اتاۋى                                                                        قىتايدىڭ ۇلەسi, %-بەن

1.«سنپس - اقتوبەمۇنايگاز» ااق                                                      94,47

2.«ماڭعىستاۋمۇنايگاز» اق                                                                 50

3.«پەتروقازاقستانقۇمكولرەسورسەز» اق                                            67

4.«قازگەرمۇناي» بك جشس                                                                   50

5.«تورعايپەترولەۋم» اق                                                                     50

6.بوزاششىوپەرەيتينگ لتد                                                                    75

7.«قاراجانباسمۇناي» ااق                                                                  50

8.«قۋاتاملونمۇناي»بك جشس                                                           100

9.«سنپس-ايدانمۇناي» بك جشس                                                     100

10.«سازانقۇراق» جشس                                                                          100

11.«پوتەنتسيالويل» جشس                                                                    100

12.«پريكاسپيانپەترولەۋمكومپاني» جشس                                       100

13.«ساعىزپەترولەۋمكومپاني» جشس                                                 100

14.«ەمباۆەدويل» جشس                                                                       100

15.«ادايپەترولەۋمكومپاني» جشس                                                   50

16.«قازمۇنايگاز» ءبو اق                                                                     11

17.«قازاقويلاقتوبە»جشس                                                                  25

18.«قاراقۇدىقمۇناي» جشس                                                                50

19.«ارمان» بك جشس                                                                            25

20.«جامباي» جشس                                                                               12,5

21.«لانكاستەر پەترولەۋم» اق                                                            87,96

22.«ەمير ويل» جشس (پروتسەسس ۇستiندە)                                             100

بۇدان بولەك وڭتۇستiك قازاقستان، جامبىل مەن الماتى وبلىستارى ارقىلى قىتايعا قاراي وتەتiن ازيا گاز قۇبىرىن سالۋ شارتتارىنا الاڭدايمىز. ساراپشىلاردىڭ مالiمەتiنە سۇيەنسەك، «ازيا گاز قۇبىرى» بiرلەسكەن كاسiپورنى CNPC مەن «قازمۇنايگازعا» تيەسiلi. ارقايسىسىنىڭ 50 پايىزدىق ۇلەسi بار. قازاقستان پارلامەنتi وسى بiرلەسكەن كاسiپورىنعا سالىق، كەدەندiك جانە ەڭبەك زاڭناماسىنداعى جانە مەملەكەتتiك ساتىپ الۋدا اقىلعا قونىمسىز جەڭiلدiكتەردi زاڭ جۇزiندە بەكiتiپ بەرگەن.

بiراق ەڭ قاۋiپتiسi - قىتاي نەسيەسiنە (8 ميلليارد دوللاردان استام) سالىنعان گازوماگيسترال. قازاقستاننىڭ قىتايدان العان قارىزدارى ءتارiزدi وسى نەسيەنi ءبولۋ جونiندەگi كەلiسiمشارت تا قوعام ءۇشiن جابىق، جۇمباق كۇيiندە قالىپ وتىر. مامانداردىڭ پiكiرiنشە، وسى كەلiسiمشارت بويىنشا بiرلەسكەن كاسiپورىن 2014 جىلعا دەيiن نەسيەسiن وتەمەسە، وندا ونىڭ بارلىق مۇلكi, ونىڭ iشiندە ءۇش وبلىس ارقىلى وتەتiن گاز قۇبىرى دا قىتاي يەلiگiنە كوشەدi.

نەبارi ەكi جىلدىڭ iشiندە، 2009-11 جىلدارى قازاقستاندىق قۇرىلىمدار قىتايدان 19 ميلليارد دوللارعا جۋىق قارىز العانى قاتتى الاڭداتادى! ماسەلەن، 2009 جىلى قازاقستان قىتايدان 10 ميلليارد دوللار نەسيە السا، 2011 جىلدىڭ اقپانىندا تاعى 8,7 ميلليارد دوللار الىپتى. ونىڭ 7 ميلليارد دوللارى قازاقستاننىڭ دامۋ بانكiنە بەرiلگەن. سونىڭ iشiندەگi 5 ميلليارد دوللار مۇناي-حيميالىق كەشەننiڭ قۇرىلىسىنا جۇمسالعان.

وسى قارجىنىڭ 2 ميلليارد دوللارى ەۋرازيالىق توپتىڭ قاجەتتiلiكتەرiن قارجىلاندىرۋعا باعىتتالعان ء(دال وسى كەزدە ولار 3 ميلليارد دوللاردى برازيلياعا ينۆەستيتسيالاعان). ەكi جىل بۇرىن دا قىتايلىق قارىزدىڭ 3 ميلليارد دوللارى تۋرا وسىنداي جولمەن «قازاقمىس» قاجەتتiلiكتەرiنە جۇمسالعان بولاتىن.

تابىسى شاش ەتەكتەن جەكە شيكiزات كومپانيالاردىڭ نەسيەلەرiنە نەلiكتەن مەملەكەت كەپiلدiگi بەرiلەتiنi تۇسiنiكسiز. Iس جۇزiندە وعان ءاربiر قازاقستاندىق ازامات جاۋاپتى بولىپ شىقپاي ما. ونىڭ ۇستiنە وسى كومپانيالاردىڭ جەتەكشiلەرi وزدەرi ءۇشiن شەتەلدەن ەڭ قىمبات جىلجىمايتىن مۇلiك ساتىپ العانىمەن عانا كوزگە ءتۇستi.

بۇل رەتتە قازاقستاننىڭ جالپى سىرتقى بورىشى 117 ميلليارد دوللارعا جەتكەنiن اتاپ ايتقان ءجون.

قازiر قازاقستان مەن قىتاي ارiپتەستiگi اياسىندا جاڭا iرi جوبالار ايقىندالدى. ماسەلەن، قىتاي جاعى استانا - الماتى باعىتىنداعى جۇردەك تەمiر جول قۇرىلىسىن قولعا الماق. مۇنى سالۋدىڭ ەشقانداي قاجەتتiلiگi جوق دەپ ەسەپتەيمiز. بۇدان گورi استانا مەن الماتى اراسىنداعى جولاۋشىلار اينالىمىن ونسىز دا iسكە اسىرا الاتىن قولدا بار تەمiرجول ماگيسترالدەرiن جوندەپ، دامىتقان دۇرىس. ال شىن مانiندە قاجەت كولiك جانە كوممۋنيكاتسيالىق جوبالاردىڭ قۇرىلىسى قازاقستان ۇلتتىق قورىنىڭ ەسەبiنەن جۇزەگە اسىرىلۋى تيiس. بۇعان تولىق مۇمكiندiك بار!

سونداي-اق جەل قۋاتى بويىنشا قازاقستان مەن قىتاي بiرلەسكەن كاسiپورنى قۇرىلماق. وسى كاسiپورىندى قۇرۋعا جول بەرۋگە بولمايدى. تاۋەلسiز ساراپشىلاردىڭ مالiمەتتەرiنە قاراعاندا، بiرلەسكەن كاسiپورىنعا زاتتاي گرانتتار رەتiندە جەر بەرiلمەك! قىتايدىڭ قاتىسۋىمەن قۇرىلعان ەشقانداي بiرلەسكەن كاسiپورىنعا گرانت رەتiندە جەر بەرۋگە بولمايدى!

پرەزيدەنت مىرزا، جوعارىداعىنى قاپەرگە الا وتىرىپ، ەلiمiزدiڭ ستراتەگيالىق مۇددەسi مەن ۇلتتىق قاۋiپسiزدiگiن قامتاماسىز ەتۋ ءۇشiن جانە قازاقستاننىڭ تاۋەلسiز ەكونوميكاسىن قۇرۋ ءۇشiن كەلەسi شارالاردى iسكە اسىرۋدى ۇسىنامىز:

- قىتايمەن جاسالعان كەلiسiمشارتتاردىڭ بارلىعىن جانە قىتاي نەسيەسi قازاقستانعا قانداي شارتتار نەگiزiندە بەرiلگەنiن حالىققا جاريا ەتۋ.

- قىتاي جاعىمەن بiرلەسiپ جوسپارلاعان جوبالاردى ساراپشىلار قاۋىمداستىعى مەن قوعام تولىق زەرتتەپ بiتپەيiنشە iسكە اسىرىلۋىن دوعارۋ.

- قىتاي حالىق رەسپۋبليكاسىنا قازاقستاننان 1 ميلليون گەكتار اۋىلشارۋاشىلىق جەرلەرiن بەرۋ يدەياسىنىڭ تۋى تاريحىن حالىققا اشىپ ايتۋ. بۇل ماسەلەنiڭ قازiرگi جاي-كۇيiنە توقتالۋ.

- جوعارىداعى ماسەلەلەردi زەرتتەپ-زەردەلەۋ ءۇشiن ۇكiمەت، ساياسي پارتيالار مەن قوعام وكiلدەرiنەن كوميسسيا قۇرۋ.

وسىنداي قادامدار قازاقستان مەن قىتاي ارiپتەستiگiن اشىق، تەڭ قۇقىقتى ەتiپ، ەكi ەلدiڭ مۇددەسiنە ساي كەلەتiن تاتۋ-ءتاتتi كورشiلiك سيپات بەرە الادى.

ج.تۇياقباي، ب.ابIلەۆ، «ازات» جسدپ تەڭ توراعالارى; ءا.قوسانوۆ، «ازات» جسدپ-نىڭ باس حاتشىسى; ع.الدامجاروۆ، قازاقستان كوممۋنيستiك پارتياسى ورتالىق اتقارۋ كوميتەتiنiڭ بiرiنشi حاتشىسى: و.جاندوسوۆ، "راكۋرس" ەكونوميكالىق ساراپتاۋ ورتالىعىنىڭ ديرەكتورى، قر ۇلتتىق بانكiنiڭ بۇرىنعى توراعاسى; م.شاحانوۆ، رەسپۋبليكالىق «مەملەكەتتiك تiل» قوعامدىق قوزعالىسىنىڭ توراعاسى; ت.اۋباكIروۆ، كەڭەس وداعىنىڭ باتىرى، «حالىق قاھارمانى»، قر تۇڭعىش عارىشكەر-ۇشقىشى; ق.جۇمادIلوۆ، قر مەملەكەتتiك سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى، قازاقستاننىڭ حالىق جازۋشىسى; س.سماتاەۆ، جازۋشى، حالىقارالىق «الاش» ادەبي سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى; د.يسابەكوۆ، جازۋشى، قر مەملەكەتتiك سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى; ع. قابىشۇلى، جازۋشى، حالىقارالىق «الاش» ادەبي سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى، قازاقستاننىڭ قۇرمەتتi جۋرناليسi; ت.مەدەتبەك، اقىن، قر مەملەكەتتiك سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى; ۇ.ەسداۋلەت، اقىن، قر مەملەكەتتiك سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى; ت.جۇكەەۆ، قوعام قايراتكەرi; ب.ابIشەۆ، «ازات» جسدپ پرەزيديۋم مۇشەسi; س.الIباەۆ، «ازات» جسدپ پرەزيديۋم مۇشەسi; م.اسپاندياروۆا، «ازات» جسدپ پرەزيديۋم مۇشەسi; ر.سارسەنباي، «جاس الاش» گازەتiنiڭ باس رەداكتورى; م.تايجان، بولاتحان تايجان اتىنداعى قوردىڭ پرەزيدەنتi, ەكونوميكا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى; ز.باتتالوۆا، «قازاقستانداعى پارلامەنتاريزمدi دامىتۋ» قوعامدىق قورىنىڭ ءتورايىمى; ە.باپي، «تاسجارعان» گازەتiنiڭ باس وقىرمانى; س.مۇحتاربەك، «قازاقستان» گازەتiنiڭ باس رەداكتورى; ق.اسقاروۆ، التىنبەك سارسەنبايۇلى اتىنداعى قوردىڭ جەتەكشiسi; د.قۋات، «اباي.kz» اقپاراتتىق پورتالىنىڭ باس رەداكتورى; ق.اشانۇلى، جەكە كاسiپكەر; ب.تۇرسىمباەۆ، قوعام قايراتكەرi; ق. يسا، اقىن، حالىقارالىق «الاش» ادەبي سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى، قر مادەنيەت قايراتكەرi; ب.اتاباەۆ، «اقساراي» ميۋزيكل جاستار تەاترىنىڭ جەتەكشiسi; ج.اكIم، ساياساتتانۋشى، بيولوگيا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى; د.بابامۇراتوۆ، «بولاشاق» رەسپۋبليكالىق جاستار قوزعالىسىنىڭ ليدەرi; ە.تورەحانوۆ، الماتى قالالىق «قازاق تiلi» قوعامىنىڭ توراعاسى; ق.قۇرمانالI, ش.قالداياقوۆ اتىنداعى ءان فەستيۆالi ديرەكتسياسىنىڭ ديرەكتورى، «ءشامشi» جۋرنالىنىڭ باس رەداكتورى; ا.سارىم، ساياساتانۋشى; ب.يمانقوجا، «جەلتوقسان رۋحى» قوعامدىق بiرلەستiگiنiڭ توراعاسى; ب.سادۋۇلى، «جەلتوقسان اقيقاتى» قوعامدىق بiرلەستiگiنiڭ توراعاسى; ح.عابجاليلوۆ، «الاش» تاريحي-زەرتتەۋ ورتالىعىنىڭ پرەزيدەنتi; ب.قويشىباەۆ، «ادiلەت» تاريحي-اعارتۋ قوعامى توراعاسىنىڭ بiرiنشi ورىنباسارى; د.تۇرلىبەك، حالىقارالىق تۇركi الەمi تەلەستۋدياسىنىڭ باس ديرەكتورى، حالىقارالىق «جامبىل» اتىنداعى سىيلىقتىڭ لاۋرەاتى; ق.راحمەتوۆ، «جەلتوقسان» رەسپۋبليكالىق حالىقتىق-پاتريوتتىق قوزعالىستىڭ توراعاسى; س.ساپارعالي، «ۇلت.رۋح.وتان.جاڭعىرۋ.» قوعامدىق قوزعالىسىنىڭ توراعاسى; گ.ەرگاليەۆا، تاۋەلسiز جۋرناليست، ح.ەرعاليەۆ اتىنداعى قوردىڭ ءتورايىمى; ج.ماماي، «رۋح پەن تiل» كلۋبىنىڭ جەتەكشiسi; م.بوتەەۆ، «اللاجار-قولداۋ» قوعامدىق قورىنىڭ توراعاسى; ك.قاپتاعاي، «حالىق دابىلى» قوزعالىسىنىڭ توراعاسى; I.بايجانوۆ، شىمكەنت قالالىق «تاۋەلسiزدiكتi قورعاۋ» حدق ۇيىمداستىرۋ كوميتەتiنiڭ توراعاسى; ە.راقىشەۆ، «جاس ۇلان» كينوستۋدياسىنىڭ ديرەكتورى; ج.كەنەباي، «تانىم» پiكiرسايىس كلۋبىنىڭ جەتەكشiسi; س.باتىرشاۇلى، ەكونوميكا عىلىمدارىىڭ كانديداتى، استانا قالالىق «مەملەكەتتiك تiل» رەسپۋبليكالىق قوعامدىق قوزعالىسىنىڭ توراعاسى; ج.اشۋۇلى، قازاقستان ساياسي قۋعىن-سۇرگiنگە ۇشىراعاندار قاۋىمداستىعىنىڭ توراعاسى; ت.Iرگەباەۆ، «قابانباي باتىر» اتىنداعى قوردىڭ توراعاسى; ە.ايعاليۇلى، «قازاقستان-زامان» گازەتiنiڭ باس رەداكتورى; ج.قالىباي، «جۇلدىزدار وتباسى» جۋرنالىنىڭ باس رەداكتورى; م.توقاشباەۆ، «پرەزيدەنت جانە حالىق» گازەتiنiڭ باس رەداكتورى، قر مادەنيەت قايراتكەرi; ق.سارسەكەەۆ، «قازاق» گازەتiنiڭ باس رەداكتورى; ق.عابدوللا، «جۇماداعى جۇزدەسۋ» گازەتiنiڭ باس رەداكتورى; ج.شىمشىقوۆ، ەكونوميكا عىلىمدارىىڭ كانديداتى; ق.ءبIلال، جازۋشى، قر مادەنيەت قايراتكەرi; ن.قانافيا، فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى; م.قالىباي، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنا ەرەكشە ەڭبەگi سiڭگەن زەينەتكەر; ءا.عالي، ساياساتتانۋشى، تاريح عىلىمدارىنىڭ دوكتورى; ءو.ىحسانوۆ، قر ەڭبەك سiڭiرگەن سۋدياسى; ن.كرەمەنيش، كەڭەس وداعىنىڭ باتىرى، ينتەرناتسيناليست-جاۋىنگەر; ۆ.ماكالكين، ەكونوميست; پ.سۆويك، ەكونوميست، قوعام قايراتكەرi; ءا.توعىسوۆ، گەنەرال-مايور، «ازات» جسدپ الماتى قالالىق فيليالىنىڭ توراعاسى; ۇ.دوسپامبەتوۆ، جازۋشى; ءا.قالامباەۆ، كسرو حالىق اعارتۋ iسiنiڭ ۇزدiگi, سارىاعاش اۋدانىنىڭ قۇرمەتتi ازاماتى; ج.داۋلەت، سازگەر، قر مادەنيەت قايراتكەرi; ب.ءابIش، جازۋشى، ع.مۇسiرەپوۆ اتىنداعى سىيلىقتىڭ لاۋرەاتى; ە.مۇقانعاليەۆ، زەينەتكەر، ءومiرتانۋشى.