مۇرات ابەنوۆ، دەپۋتات. جار باسىنداعى جالعىز ءۇي. دەپۋتاتتىق ساۋال
بالالاردىڭ قۇقىقتارى مەن زاڭدى مۇددەلەرىن قورعاۋدى جۇزەگە اسىرۋدى سۇرايمىن
ءماجىلىس دەپۋتاتى مۇرات ابەنوۆتىڭ Masa.kz ينتەرنەت-گازەتىندە جاريالانعان «جار باسىندا جالعىز ءۇي» اتتى ارنايى فوتورەپورتاج بويىنشا قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ باس پروكۋرورى مەن الماتى قالاسىنىڭ اكىمىنە جولدانعان دەپۋتاتتىق ساۋالى باق نازارىنا ۇسىنىلادى:
«مەنىڭ دەپۋتاتتىق ساۋالىما تۇرتكى بولىپ وتىرعان http://masa.kz/article/view/id/1327 ينتەرنەت-گازەتىندە جاريالانعان «جار باسىندا جالعىز ءۇي» اتتى ارنايى فوتورەپورتاج. بۇل رەپورتاج باسقا مەملەكەتتىك ورگاندارمەن قاتار پارلامەنت دەپۋتاتتارىنىڭ نازارىنا دا جولدانعان ەكەن.
فوتورەپورتاجدا الماتى قالاسى الاتاۋ اۋدانىندا تەرەڭقارا وزەنى اعىپ جاتقان سايدا قوڭىس تەپكەن ماسكۇنەم، جەزوكشە كەلىنشەكتەردىڭ جانە ولاردىڭ وتباستارىنىڭ كۇندەلىكتى ءومىرى بەينەلەنگەن.
وندا بالالاردىڭ قاراپايىم قۇقىقتارى تاپتالىپ جاتقانى كورسەتىلگەن. ماسكۇنەمدىلىككەن سالىنعان، جەزوكشەلەكپەن اينالىساتىن اتا-انا بۇلدىرشىدەرىن ءوز بەتتەرىمەن قالدىرعان. وسىنىڭ سالدارىنان بالالاردىڭ دەنساۋلىق ساقتاۋعا، قاجەتتi تۇرمىس دەڭگەيi مەن جاعدايى بولۋعا قۇقىقتارى بۇزىلىپ، ءتيىستى مەملەكەتتىك كومەكتەن قاعىلىپ وتىر.
جان تۇرشىگەرلىك جاعداي كىمدى دە بولسا بەي-جاي قالدىرماس.
بالالاردىڭ قۇقىقتارى مەن زاڭدى مۇددەلەرىن قورعاۋدى جۇزەگە اسىرۋدى سۇرايمىن
ءماجىلىس دەپۋتاتى مۇرات ابەنوۆتىڭ Masa.kz ينتەرنەت-گازەتىندە جاريالانعان «جار باسىندا جالعىز ءۇي» اتتى ارنايى فوتورەپورتاج بويىنشا قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ باس پروكۋرورى مەن الماتى قالاسىنىڭ اكىمىنە جولدانعان دەپۋتاتتىق ساۋالى باق نازارىنا ۇسىنىلادى:
«مەنىڭ دەپۋتاتتىق ساۋالىما تۇرتكى بولىپ وتىرعان http://masa.kz/article/view/id/1327 ينتەرنەت-گازەتىندە جاريالانعان «جار باسىندا جالعىز ءۇي» اتتى ارنايى فوتورەپورتاج. بۇل رەپورتاج باسقا مەملەكەتتىك ورگاندارمەن قاتار پارلامەنت دەپۋتاتتارىنىڭ نازارىنا دا جولدانعان ەكەن.
فوتورەپورتاجدا الماتى قالاسى الاتاۋ اۋدانىندا تەرەڭقارا وزەنى اعىپ جاتقان سايدا قوڭىس تەپكەن ماسكۇنەم، جەزوكشە كەلىنشەكتەردىڭ جانە ولاردىڭ وتباستارىنىڭ كۇندەلىكتى ءومىرى بەينەلەنگەن.
وندا بالالاردىڭ قاراپايىم قۇقىقتارى تاپتالىپ جاتقانى كورسەتىلگەن. ماسكۇنەمدىلىككەن سالىنعان، جەزوكشەلەكپەن اينالىساتىن اتا-انا بۇلدىرشىدەرىن ءوز بەتتەرىمەن قالدىرعان. وسىنىڭ سالدارىنان بالالاردىڭ دەنساۋلىق ساقتاۋعا، قاجەتتi تۇرمىس دەڭگەيi مەن جاعدايى بولۋعا قۇقىقتارى بۇزىلىپ، ءتيىستى مەملەكەتتىك كومەكتەن قاعىلىپ وتىر.
جان تۇرشىگەرلىك جاعداي كىمدى دە بولسا بەي-جاي قالدىرماس.
قازاقستان رەسپۋبليكاسى كونستيتۋتسياسىنىڭ 27-بابىنا سايكەس بالالارىنا قامقورلىق جاساۋ جانە ولاردى تاربيەلەۋ - اتا-انانىڭ ەتەنە قۇقىعى ءارى مiندەتi ەكەنى بەلىگىلى.
دەگەنمەن، اتا-اناسى ماسكۇنەم بولىپ، ونداي مىندەتتى سەزىنبەگەن جاعدايدا مەملەكەت بالالاردى ءوز قامقورلىعىنا الۋى ءتيىس. كونستيتۋتسيامىزدىڭ جوعارىداعى بابىنا سايكەس بالا مەملەكەتتiڭ قورعاۋىندا بولادى.
قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ بالالار مۇددەسiن كوزدەيتiن مەملەكەتتiك ساياساتىنىڭ ماقساتى بالالاردىڭ قۇقىقتارى مەن زاڭدى مۇددەلەرiن قامتاماسىز ەتۋ، ولاردى كەمسiتۋشiلiككە جول بەرمەۋ، قۇقىقتارى بۇزىلعان جاعدايلاردا ولاردى قالپىنا كەلتiرۋ.
بالالاردىڭ قۇقىقتارىن قورعاۋدىڭ قۇقىقتىق، زاڭدى ىرگەتاسى قالانعان. قولدانىستا «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى بالانىڭ قۇقىقتارى تۋرالى»، «كامەلەتكە تولماعاندار اراسىنداعى قۇقىق بۇزۋشىلىقتاردىڭ پروفيلاكتيكاسى مەن بالالاردىڭ قاداعالاۋسىز جانە پاناسىز قالۋىنىڭ الدىن الۋ تۋرالى»، «نەكە جانە وتباسى تۋرالى» زاڭدار بار. سونىمەن قاتار، 2007-2011 جىلدارعا ارنالعان «قازاقستان بالالارى» باعدارلاماسى جۇزەگە اسىرىلۋدا.
«نەكە جانە وتباسى تۋرالى» قازاقستان رەسپۋبليكاسى زاڭىنىڭ 59-بابىنا سايكەس بالانىڭ ومiرiنە نەمەسە دەنساۋلىعىنا قاۋiپ تونگەندiگi تۋرالى، ونىڭ قۇقىقتارى مەن زاڭدى مۇددەلەرiنiڭ بۇزىلعاندىعى تۋرالى بەلگiلi بولعان ۇيىمداردىڭ لاۋازىمدى ادامدارى مەن وزگە دە ازاماتتار ول جونiندە بالانىڭ iس جۇزiندە تۇراتىن جەرi بويىنشا قورعانشى جانە قامقورشى ورگانعا حابارلاۋعا مiندەتتi. مۇنداي مالiمەتتەردi العان جاعدايدا قورعانشى جانە قامقورشى ورگان بالانىڭ قۇقىقتارى مەن زاڭدى مۇددەلەرiن قورعاۋ جونiندە قاجەتتi شارالار قولدانۋعا مiندەتتi.
الايدا بۇل جاعدايدا جەرگىلىكتى اتقارۋشى ورگاندار، قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى، ءبىلىم بەرۋ ورگاندارى، دەنساۋلىق ساقتاۋ ورگاندارى ءوز وكىلەتتىكتەرىنە نەمقۇرايلى قاراعان.
«كامەلەتكە تولماعاندار اراسىنداعى قۇقىق بۇزۋشىلىقتاردىڭ پروفيلاكتيكاسى مەن بالالاردىڭ قاداعالاۋسىز جانە پاناسىز قالۋىنىڭ الدىن الۋ تۋرالى» 8-بابىنا سايكەس جەرگiلiكتi اتقارۋشى ورگاندار:
1) ومiردە قيىن جاعدايعا دۋشار بولعان كامەلەتكە تولماعانداردىڭ جانە جايسىز وتباسىلاردىڭ وڭiرلiك ەسەبiن جۇرگiزەدi;
2) ومiردە قيىن جاعدايعا دۋشار بولعان كامەلەتكە تولماعانداردى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ زاڭدارىندا بەلگiلەنگەن تارتiپپەن جۇمىسقا ورنالاستىرۋ جانە تۇرمىستىق جاعدايىن جاساۋ، وزگە دە كومەكتەر كورسەتۋ جونiندەگi شارالاردى قولدانادى.
اتالعان زاڭنىڭ 10-بابىنا سايكەس iشكi iستەر ورگاندارى ءوز قۇزىرەتi شەگiندە:
1) كامەلەتكە تولماعانداردى تاربيەلەۋ، وقىتۋ، باعىپ-كۇتۋ جونiندەگi ءوز مiندەتتەرiن ورىندامايتىن جانە (نەمەسە) ولاردىڭ مiنەز-قۇلقىنا تەرiس اسەر ەتەتiن ولاردىڭ اتا-انالارىن انىقتايدى، ەسەبiن جۇرگiزەدi جانە ولارعا قاتىستى جەكە پروفيلاكتيكاسى شارالارى جۇرگiزەدi;
2) كامەلەتكە تولماعانداردىڭ قاداعالاۋسىز، پاناسىز قالۋى، قۇقىق بۇزۋشىلىقتارى تۋرالى جانە قوعامعا جات iس-ارەكەتتەرi, وعان يتەرمەلەيتiن سەبەپتەر مەن جاعدايلار تۋرالى مۇددەلi ورگاندار مەن مەكەمەلەردi حاباردار ەتەدi;
3) كامەلەتكە تولماعانداردى، ولاردىڭ اتا-انالارىن جانە باسقا زاڭدى وكiلدەرiن قۇقىقتىق تاربيەلەۋدە بiلiم بەرۋ ورگاندارىنا جاردەمدەسەدi.
جوعارىدا كورسەتىلگەن زاڭنىڭ 15-بابىنا سايكەس دەنساۋلىق ساقتاۋ ورگاندارى ءوز قۇزىرەتi شەگiندە:
1) كامەلەتكە تولماعانداردىڭ، ولاردىڭ اتا-انالارىنىڭ نەمەسە زاڭدى وكiلدەرiنiڭ اراسىندا سانيتارلىق-گيگيەنالىق بiلiمدi تاراتۋدى، سونداي-اق سالاۋاتتى ءومiر سالتىن ناسيحاتتاۋدى;
2) كامەلەتكە تولماعاندار اراسىنداعى ماسكۇنەمدiك، ناشاقورلىق پەن ۋىتقۇمارلىق جانە وسىعان بايلانىستى ولاردىڭ مiنەز-قۇلقىنداعى اۋىتقۋشىلىقتاردىڭ پروفيلاكتيكاسى جونiندەگi iس-شارالاردى ازiرلەپ، iسكە اسىرۋدى;
3) كامەلەتكە تولماعاندار اراسىنداعى قۇقىق بۇزۋشىلىقتاردىڭ، قاداعالاۋسىز جانە پاناسىز قالۋدىڭ پروفيلاكتيكاسى جۇيەسiنiڭ مەملەكەتتiك ورگاندارى مەن مەكەمەلەرiنە، سونداي-اق كامەلەتكە تولماعانداردىڭ اتا-انالارىنا نەمەسە زاڭدى وكiلدەرiنە كونسۋلتاتسيالىق كومەك كورسەتۋدi ۇيىمداستىرادى.
وسى زاڭنىڭ 12-بابىنا سايكەس بiلiم بەرۋ ورگاندارى ءوز قۇزىرەتi شەگiندە دەۆيانتتى مiنەز-قۇلىقتى كامەلەتكە تولماعانداردى، تۇرمىسى قولايسىز وتباسىلارىن انىقتاۋعا، ولاردى iشكi iستەر ورگاندارىندا ەسەپكە الۋعا جانە ولارمەن جەكە پروفيلاكتيكاسى شارالارى جۇرگiزۋگە قاتىسادى.
سونىمەن قاتار، قازاقستان رەسپۋبليكاسى ۇكiمەتiنiڭ 2005 جىلعى 11 ناۋرىزداعى №224 قاۋلىسىمەن بەكiتiلگەن جالپى ورتا بiلiمنiڭ بiلiم بەرۋ باعدارلامالارىن iسكە اسىراتىن بiلiم بەرۋ ۇيىمدارى قىزمەتiنiڭ ۇلگi ەرەجەسiنىڭ 12 تارماعىنا سايكەس ۇيىم جەرگiلiكتi اتقارۋشى ورگاننىڭ ۇسىنىسى بويىنشا، بەكiتiلگەن اۋماق شەگiندە مەكتەپكە دەيiنگi جاستاعى جانە مەكتەپ جاسىنداعى بالالاردى دەربەس (اتى-ءجونi بويىنشا) ەسەپكە الۋدى جۇرگiزەدi.
بالالاردىڭ قۇقىقتارىن قورعاۋ جونىندەگى ماماندار قىزمەتىنىڭ باسىم باعىتى وتباسى مەن بالالارمەن جۇمىستا وتباسىلىق ساتسىزدىكتىڭ باستاپقى كەزەڭىندە دەر كەزىندە انىقتاۋ مەن تۇزەتۋگە جاعدايلار جاساۋدى كوزدەيتىن پروفيلاكتيكالىق جۇمىستى ۇيىمداستىرۋ بولىپ تابىلادى.
بالالاردىڭ قۇقىقتارىن قورعاۋعا جاۋاپتى ورگاندار فوتورەپورتاجداعى بالالاردى ەرتە انىقتاپ، اتا-اناسىمەن جۇمىس جاساپ، بولماعان جاعدايدا بالالار ۇيىنە، ينتەرناتىنا تاپسىرۋ كەرەك ەدى. اتالعان ۇيىمداردا بالالاردىڭ ءومىرى قيىن بولعانىمەن، «وبەد»، ىستىق تاماقتا بىلمەيتىن بالالارعا قاجەتتى تۇرمىس قامتاماسىز ەتىلىپ، جاعدايلارى جاسالىناتىن ەدى.
«پروكۋراتۋرا تۋرالى» قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ زاڭىنا سايكەس ەگەر ادام فيزيكالىق جاعدايلارىنا بايلانىستى ءوز قۇقىقتارىن قورعاۋدى جۇزەگە اسىرا المايتىن بولسا، پروكۋرور ونى قامتاماسىز ەتۋ جونiندە قاجەتتi شارالار قولدانۋعا مiندەتتi. بۇل احۋال پروكۋراتۋرا ورگاندارى قورعاۋعا ءتيىستى جاعداي دەپ ەسەپتەيمىن.
وسى رەتتە، جەرگىلىكتى اتقارۋشى ورگاندار، قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى، ءبىلىم بەرۋ ورگاندارى، دەنساۋلىق ساقتاۋ ورگاندارىنىڭ بالالاردىڭ قۇقىقتارىن قورعاۋ بويىنشا قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ زاڭدارىندا بەلىگىلەنگەن مىندەتتەرىن ورىنداۋلارىن جان-جاقتى تەكسەرۋدى جانە بالالاردىڭ قۇقىقتارى مەن زاڭدى مۇددەلەرىن قورعاۋدى جۇزەگە اسىرۋدى سۇرايمىن.
بەلگىلەنگەن تارتىپپەن جانە جازباشا تۇردە جاۋاپ بەرۋدى سۇرايمىن».
