الاشتىڭ التىن جۇلگەلى ءسوزى مەن ءىسى ولگەن جوق. الاش يدەياسى  ماڭگىلىك جاسامپازدىعىمەن الدىمىزدان جارقىرىپ باعدار بولىپ كەلەدى. الاشقا قىزمەت ەتۋ ءبىر ساتكە دە توقتاعان ەمەس. الاش رۋحىنىڭ جاڭا زاماندا جادىمىزدا جاڭعىرعىرۋىنا ولشەۋسىز ەڭبەك ەتىپ كەلە جاتقان  الاش رۋحتى ازاماتتار بار. سونىڭ ءبىرى ءھام بىرەگەيى - جازۋشى، الاشتانۋشى عالىم تۇرسىن جۇرتباي مىرزا ينتەرنەت-كونفەرەنتسيامىزدىڭ كەزەكتى قوناعى بولىپ، وقىرماندار تاراپىنان كەلىپ تۇسكەن ساۋالداردارعا جالعاستى جاۋاپ بەرىپ وتىر.

«اباي-اقپارات»

- قازاقتار! تاريح بىزگە ءبىر-بىرىمىزدەن ءوش الۋ ءۇشىن ەمەس، ساباق الۋىمىز ءۇشىن كەرەك. وتكەن - ءوتتى. سول وتكەننەن ساباق الا وتىرىپ، قازىرگى الاشىمىزدى (قازاعىمىزدى) قالاي كوركەيتەمىز، بۇرىنعى قازاقىلىعىمىزدى قايتادان قالايشا جاڭعىرتامىز دەگەن ماسەلەنى شەشۋگە جۇمسايىق تا كۇشىمىزدى. نەگىزگى سۇراق: نە ىستەۋ كەرەك؟ تۇرسىن اعا، ايتىڭىزشى، نە ىستەۋىمىز كەرەك؟ وتكەندە وزىڭىزبەن از ۋاقىت قانا سويلەسە الدىم. قۇمارىم قانبادى...

ناعاشىباي ەسمىرزاەۆ

- ناعاشىباي باۋىرىم! ەڭ الدىمەن ساۋاتتى ناداندار مەن پاسىقتاردى «ەمدەۋ» كەرەك.

«ءبىرىڭدى قازاق - ءبىرىڭ دوس، كورمەسەڭ كۇننىڭ ءبارى بوس!».

كەلەر كۇندەردەگى ۇلتتىق قوزعالىستىڭ ۇلى كۇشى - بىرلىكتە. مەن كوسەم ىزدەپ ءجۇرمىن. شىركىن، بوكەيحانوۆتىڭ كولەڭكەسىندەي بولسا دا قاناعات تۇتار ەدىم.

الاشتىڭ التىن جۇلگەلى ءسوزى مەن ءىسى ولگەن جوق. الاش يدەياسى  ماڭگىلىك جاسامپازدىعىمەن الدىمىزدان جارقىرىپ باعدار بولىپ كەلەدى. الاشقا قىزمەت ەتۋ ءبىر ساتكە دە توقتاعان ەمەس. الاش رۋحىنىڭ جاڭا زاماندا جادىمىزدا جاڭعىرعىرۋىنا ولشەۋسىز ەڭبەك ەتىپ كەلە جاتقان  الاش رۋحتى ازاماتتار بار. سونىڭ ءبىرى ءھام بىرەگەيى - جازۋشى، الاشتانۋشى عالىم تۇرسىن جۇرتباي مىرزا ينتەرنەت-كونفەرەنتسيامىزدىڭ كەزەكتى قوناعى بولىپ، وقىرماندار تاراپىنان كەلىپ تۇسكەن ساۋالداردارعا جالعاستى جاۋاپ بەرىپ وتىر.

«اباي-اقپارات»

- قازاقتار! تاريح بىزگە ءبىر-بىرىمىزدەن ءوش الۋ ءۇشىن ەمەس، ساباق الۋىمىز ءۇشىن كەرەك. وتكەن - ءوتتى. سول وتكەننەن ساباق الا وتىرىپ، قازىرگى الاشىمىزدى (قازاعىمىزدى) قالاي كوركەيتەمىز، بۇرىنعى قازاقىلىعىمىزدى قايتادان قالايشا جاڭعىرتامىز دەگەن ماسەلەنى شەشۋگە جۇمسايىق تا كۇشىمىزدى. نەگىزگى سۇراق: نە ىستەۋ كەرەك؟ تۇرسىن اعا، ايتىڭىزشى، نە ىستەۋىمىز كەرەك؟ وتكەندە وزىڭىزبەن از ۋاقىت قانا سويلەسە الدىم. قۇمارىم قانبادى...

ناعاشىباي ەسمىرزاەۆ

- ناعاشىباي باۋىرىم! ەڭ الدىمەن ساۋاتتى ناداندار مەن پاسىقتاردى «ەمدەۋ» كەرەك.

«ءبىرىڭدى قازاق - ءبىرىڭ دوس، كورمەسەڭ كۇننىڭ ءبارى بوس!».

كەلەر كۇندەردەگى ۇلتتىق قوزعالىستىڭ ۇلى كۇشى - بىرلىكتە. مەن كوسەم ىزدەپ ءجۇرمىن. شىركىن، بوكەيحانوۆتىڭ كولەڭكەسىندەي بولسا دا قاناعات تۇتار ەدىم.

- Cاق حانزاداسى اناحارسيس تۋرالى نە بىلەسىز؟ قانداي جاقسى ماتەريالدار بار؟

-«دۋلىعا» اتتى ەكى تومدىق ءافسانادا «اناقارىس» اتتى تاراۋ بار. مەنىڭ بار بىلگەنىم سونىڭ ىشىندە قامتىلدى.

- تۇرسىن اعا، الاشتانۋشى رەتىندە ءبىرشاما ەڭبەكتەنىپ ءجۇرسىز، الاش اتىنان راحمەت! الايدا، سىزگە زەرتتەۋشىگە ءتان سالقىنقاندىلىق پەن بايسالدىلىق جەتىسپەي جۇرگەن سەكىلدى. ءوزىڭىز وسى جايلى ويلانبايسىز با؟ مەنىڭشە, ءسىز الاشتانۋشىلاردىڭ اعاسى بولىپ ءبارىن بىرىكتىرگەنىڭىز ورىندى جانە سونى باستاساڭىز ەكەن. سوندا بيلىكتى يلىكتىرىپ، بالكىم، گرانت الىپ تياناقتى دۇنيە شىعار. ايتپەسە، ءسىزدىڭ ەڭبەگىڭىزدى ءوزىڭىزدىڭ ەموتسياىڭىز باسىپ، دۇشپان كوبەيتىپ جۇرگەندەي اسەر بار. امان بولىڭىز، الاشقا كەرەكسىز! جەرشىلدىككە شىدامدى بولىڭىز...

- باۋىرىم سەرىكجان! جاناشىرلاعىڭا شىن ريزامىن. جازۋشىنىڭ مىندەتى - شىمىركەندىرۋ، ويلانتۋ. قازىر شىمشىماساڭ - شىمىركەنبەيدى. بۇل دا ءبىر ادەبي ءتاسىل. ايتپەسە، سەناتور عاريفوللا ەسىم ايتقانداي، «تۇرسىن قايعى» اتانىپ، اتىمدى شىعارايىن دەگەن ويىم جوق. «قايعى شىعار ىلىمنەن» دەگەن دە بار ەمەس پە. سونى اكادەميكتەر نەگە ەسكەرمەيدى ەكەن. الدە... ولاردا ۋايىم بولماي ما؟

- ەلىمىزدىڭ «قازاقستان رەسپۋبليكاسى» دەگەن قازىرگى اتىن وزگەرتىپ، بولاشاقتا «الاش رەسپۋبليكاسى»دەپ اتاساق قايتەدى. «الاش اۆتونومياسىن» قۇرۋدى ماقسات ەتكەن ارىستارىمىز وسى الاش اتاۋىمەن بولاتىن ەلدى ارمان ەتتى ەمەس پە.

-تەك قانا: قازاق رەسپۋبليكاسى. الاش - ۇلتتىق يدەيانىڭ سيمۆولى بولۋعا ءتيىستى.

- ەڭبەگىڭىز جانا ءتۇسسىن! الاش يدەياسى جونىندە ورتالىق تەلەارنالاردا نەگە كوپ ايتىلمايدى؟ قاتارلارىما الاشتىقتار جايىندا ايتا باستاسام، سەلت ەتپەيدى. مەنىڭشە، نە ەكەنىن بىلمەيتىن سەكىلدى.جانە گازەت بەتتەرىنەن گورى ارنالاردان كوبىرەك ايتىلسا، سەبەىب گازەتتى ءبارى وقي بەرمەيدى. قاراكەسەك.

- الاش تۋرالى ماتەريالداردى سايلاۋ وتكەنشە ۋاقىتشا توقتاتىڭدار - دەپ رەسمي تۇردە جوعارى جاقتان نۇسقاۋ، بۇيرىق بەرىلگەنىن انىق بىلەمىن. ونىڭ ۋاقىتى ەندى وتكەن شىعار. ال وزىڭە ايتارىم، ءجونىڭدى ءبىلدىرىپ، نىسپىڭدى جاسىرساڭ، مايسىزدانا بەرەسىڭ!

- سۇرايتىن نارسە كوپ، بىراق سۇراعىم جوق. ۇزاق جاساڭىز اعا! ءومىر ءوتىپ بارادى. قالعان عۇمىرىڭىزدا اللاعا دەگەن قۇلشىلىعىڭىز كەمەلدەنە بەرسە ەكەن!...

التايدىڭ بالاسى

- التايدىڭ باسىن بۇلت شالماسىن. ەندى قارا ارعىماقتىڭ باۋىرىن وق كەسپەسىن، قارا اتاننىڭ بۇيداسى ۇزىلمەسىن. جوندارىڭدا قۇلجالار جورتسىن.

- تاريحتى زەرتتەي بەرگەنشە قالعان عۇمىرىڭدا اللاعا قۇلشىلىقپەن وتكىزىڭىز دەگەن تىلەك پە، بۇل؟

- «جاقسى ءسوز - جارىم ىرىس». اللانىڭ الدىنا قامسىز بارماسىن دەگەن يماني نيەت قوي. قابىل الدىم.

- تۇرسىن اعا، ارمىسىز؟ «ابايدىڭ» قوناعى بولعانىڭىز ءۇشىن العىسىم شەكسىز. سوڭعى كەزدەرى قازاق قوعامىندا زيالىلاردىڭ ىشىنەن ءسىزدىڭ ءۇنىڭىز، جانايقايىڭىز قاتتى شىعىپ جاتىر. ريزامىن. 1) تاريحىمىز بۇرمالانىپ جازىلىپ جاتىر دەگەن وي ايتتىڭىز. وسى تاريحىمىزدى قايتسەك دۇرىس جازامىز؟ 2) جوعارىدا ءبىر اعامىز جازعانداي، نە ىستەۋ كەرەك؟ الاش يدەياسىن بۇگىنگى ومىرىمىزگە ورالتۋ ءۇشىن قانداي قارەكەت قىلماق كەرەك؟ 3) ءبىزدىڭ ارمانىمىز قاشان ورىندالادى؟ قازاقتىڭ ۇلتتىق مەملەكەت قۇرۋ يدەياسىنىڭ جۇزەگە اسۋى مۇمكىن بە جانە ول قاشان بولادى دەپ ويلايسىز؟ 4) قازاق ادەبيەتىنىڭ ءىرىلى-ۇساقتى وكىلدەرى نەگە جاعىمپاز بولىپ كەتتى؟

- ءبىز قازىر تاۋەلسىز ەلمىز. ۇلتتىق مەملەكەتتى قۇرۋ جولىنداعى كۇرەس ءجۇرىپ جاتىر. ەگەر بويكۇيەزدەنە، ويكۇيەزدەنە بەرمەي، رۋحتى سىلكىپ ۇستاساق، ءسوزسىز جەتەمىز. ايتپەسە، نە ءۇشىن ءومىر ءسۇرىپ ءجۇرمىز.

جازۋشىلاردى جاعىمپاز ەتكەن - كۇن كورىس. باسپانا. مۇقتاجدىق. قىزىل قارىن بالانىڭ قامى. قازىر تىم اساۋسي بەرسەڭ، بالاڭدى تۇقىرتادى. سوفى اعامىزدىڭ، تاعى دا باسقا قالامگەرلەردىڭ ازامات بالالارىن قىزمەتتەن تەگىن ىسىردى دەيسىڭ بە؟ كىم نەمەرسىنىڭ توق جۇرگەنىن جەك كورەدى دەيسىڭ.

- ولجاستىڭ الجاسۋىنا قالاي قارايسىز؟ ءوز تىلىنە قارسى، ءوز ۇلتىن الداۋدى ات شىعارۋدىڭ كاپيتالى ەتەتىن ارسىز ەليتا تۋرالى نە ايتاسىز؟ تاريحشىلار كەيدە كەشەگە كوپ قاراپ جالتاق بولىپ قالۋ اۋرۋىنا ۇشىرايتىنىن سەزەسىز بە؟ بولاشاقتىڭ بيىگىنە شىققان ويشىلدىڭ كوزىمەن تاريحقا قارايتىن اۋليە تەكتى ۇلتشىل تاريحشىلار قاشان قالىپتاسادى؟ ءمالىم ءبىر ءداۋىر شىندىعىن ءبىرشاما قاۋزاعانداردى عانا تاريحشى دەۋدىڭ قانداي قيسىنى بار؟ تاريحشى تاريحتىڭ قيسىنىمەن بولاشاققا جول سىلتەر ەدى عوي؟ ونداي كورەگەندىك نەگە تام-تۇم، سيرەك؟ مەن، مەن دەگەن وسىناۋ مۇرىن ۇشىنداعى ارسىز مۇددەشىلىك اۋرۋىنان، اتاققۇمارلىق اۋرۋىنان قازاق زيالىلارى قاشان ارىلادى؟

- مەنى دە وسى سۇراقتار كۇنىنە مىڭ رەت مازالايدى. كەيدە ءسىز ەمەۋىرىن ەتىپ وتىرعان ادامداردىڭ سۇلباسىن كورگەدە سىرت اينالىپ كەتەمىن.

«ارسىز بولماي اتاق جوق، الدامشى بولماي باق قايدا؟» - دەگەن ەمەس پە اباي اتاڭ.

ءبىر انىعى: ارسىز ادام - قاراكوكتىڭ قاتارىنا جاتپايدى. ولاردىڭ ورىنى - تاريحتىڭ كۇلتوبەسى مەن جەمتىكتە.

- قازىرگى بيلىككە كوزقاراسىڭىز قالاي؟

بۇرىنعىشا باسقارۋعا بولمايتىنىن بىلەدى، ءدال بۇگىن قالاي باسقارىپ جاتقانىن ءوزى دە بىلمەيدى، ەرتەڭگى كۇندى ەلەستەتكىسى كەلمەيدى.

انىعى: ولار حالىقتان ىرگەسىن اجىراتىپ الدى، عىلىمدى دا، ءبىلىمدى دە، مادەنيەتتى دە بەتىنە جىبەردى. تەك «اقشا» كىرىپ شىعاتىن ءىندى عانا اڭدىپ وتىر. اشىق مۇحيتقا بەت العان ايسبەرگ سياقتى جاعادان الىستاپ بارادى. وقشانتايداعى وقسىز پاترونداردى اۋىستىرۋدى عانا ەرمەككە اينالدىرعان سياقتى.

«تانىمادىق،

جارىمادىق،

جاقسىعا ءبىر ىرگەلى.

قولىنا الىپ،

پالە سالىپ،

اڭدىعانى ءوز ەلى» (اباي).

- تۇرسىن اعا، ءوزىڭىز ەڭبەك ەتەتىن ەنۋ-ءدىڭ رەكتورى ب.ءابدىرايىمدى ءبىز وتە جەك كورەمىز، ال ءسىز شە؟

- بالام! مەن قاقپانعا تۇسكەن اياعىن شايناپ تاستاپ قۇتىلا-قۇتىلا جىلىنشىگى مولتاق بىتكەن تاقىس كوكشۋلانمىن. سوندىقتان بۇل قاقپاندى دا اينالىپ ءوتىپ كەتكەنىمە كەشىر.

- تۇرسىن اعا، «ون عاسىر جىرلايدى»انتولوگيالىق كىتابىندا ابايدىڭ ولەڭدەرى وزگەرىسكە ۇشىرادى. عالىمدار وزدەرىن قورعاپ اقتالدى. ماسەلەن، ا.سىماقوۆا: «ابايدىڭ قولجازباسىندا اللاھ دەپ جازىلعان!» دەدى. ابايتانۋشى رەتىندە ءسىز بۇعان نە دەي الاسىز؟ ءسىز دە ايگۇل سەكىلدى: «ءبىر ءارىپتى قوزعاعانداردىڭ ارتىندا ۇلكەن ۇيىمدار تۇر!» دەپ ويلايسىز با؟ جەكە ازامات رەتىندە ويىڭىزدى ايتساڭىز. جالتاقتىقتى جانىم سۇيمەيدى. بيبۇگىل جەكسەنباي بۇل ماسەلەنى 7-ارنادن كورسەتتى. ءسوز كەزەگى سىزدە!

- «اللانىڭ ءوزى دە راس، ءسوزى دە راس، راس ءسوز ەشقاشاندا جالعان بولماس!» (اباي).

«اللا ايتقىزباي ءىشىڭدى بىلەدى، ويلا!» (اباي).

«اللا!» دەگەن ءسوز جەڭىل...» (اباي).

وسىدان ارتىق قانداي تۋرا ءسوز كەرەك.

- اباي مۇراسى كريشنالاردىڭ قاعيداتتارىنا اينالىپ شىعا كەلدى. نە دەرىڭىز بار اعا؟

- بۇل تاعى نە پالە؟  ول قايدان شىقتى؟ «ەل بۇزىلسا، سالادى، شايتان ورنەك» (اباي) دەگەن وسى.

- سالەمەتسىز بە، تۇرسىن اعا! ءسىدزىڭ الاش ارىستارى تۋرالى زەرتتەۋ ەڭبەكتەرىڭىزدى وقىعان سايىن وزىمە رۋحاني كۇش الامىن. ەڭبەكتەرىڭىزدى وقىعان سايىن الاش «اۋرۋىمەن» اۋىرا باستادىم. الاش قايراتكەلەرىنىڭ ءومىرى، قايراتكەرلىكتەرىن زەرتتەۋلەردىڭ ناتيجەسىن ساراپتاي كەلە, ءبىزدىڭ ەلدىڭ ۇلتتىق يدەولولگياسىن، وسى كىسىلەردىڭ ۇستانعان جولى، يدەياسىن جالعاستىرۋشى بولاشاق قازاق ۇلتتىق مەملەكەتتىك قايراتكەرىنىڭ بولمىسىن جاساۋ جانە قالىپتاستىرۋ ءۇشىن مەكتەپتەگى جاس ۇرپاقتى ۇلتتىق رۋحتا تاربيەلەۋدىڭ نەگىزىن قالاۋدىڭ مەزگىلى جەتتى دەپ ويلايمىن. تەك قانا عىلىمي-زەرتتەۋ نەمەسە جۇرتشىلىققا تانىستىرۋ عانا ەمەس تۇتاس ۇلتتىق قۇندىلىققا، يدەياعا اينالدىرۋدىڭ مەحانيزمدەرىن جاساۋ كەرەك. ءوزىڭىز جانە باسقا دا عالىمدار، مىسالى مامبەت قويگەلديەۆ سياقتى عالىمدارمەن بىرلەسە وتىرىپ الاش ارىستارى تۋرالى دەرەكتى فيلم جاساساڭىزدار جاقسى بولار ەدى. بىزگە بۇدان باسقا دۇرىس جول، ۇستانىم جوق. ءسىز قالاي ويلايسىز؟

- مەن الاش يدەياسىن ناسيحاتتاۋ ءۇشىن نەگە دە بولسا دايىنمىن. حومەينيدىڭ: «عىلىمدى يگەرۋ ءۇشىن شايتانمەن دە ءتىل تابىسار ەدىم» - دەگەن ءسوزىن مۇراجايىندا ءوز كوزىممەن وقىدىم. ال تاياۋدا ءبىر ايەل: «الاش جانە كەلىسىمپازدىق يدەياسى» دەگەن تاقىرىپتا كينو تۇسىرۋگە مول قارجى ءبولىندى. كەڭەس بەرىڭىز» - دەگەندە قاتتى ىزا بولدىم. بۇل ناسيحات ەمەس، جالعان عىلىم، الاشقا جاسالعان قيانات. شىندىقتى وتكىزۋ ءۇشىن وتىرىك ايتاتىن زامان ءوتتى. ەندى الاشتى تازا ۇستاۋىمىز كەرەك.

- «ۇلى وتان سوعىسى» دەگەن ۇعىمدى «ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىسى» دەسەك قالاي بولادى؟ سەبەبى روسسيا ءبىز ءۇشىن ۇلى ەمەس قوي! ولار ۇلى ورىس دەگەنگە قۇنىعىپ العان.

2. «قازاقستان - وتار مەملەكەت بولدى. ءبىزدى رەسەي وتارلادى»، دەپ جازادى قازاق تاريحشىلارى. ودان دا ءبىزدى مالداندىردى، مالعا اينالدىردى دەپ نەگە اشىق جازبايدى؟ سوندا ولاردا نامىس جوق پا؟ وتار دەپ مالعا ايتسا كەرەك ەدى ولار. الدە ءبىزدىڭ تاريحشىلارىمىز ادام مەن مالدى اجىراتا الماي ما؟ قازاق وقۋلىقتارىنان وسى وڭباعان ءسوزدى الىپ تاستاۋ كەرەك پە؟

- دۇرىس، ەكىنشى دۇنيە جۇزىلىك سوعىس. حالىقارالىق تەرمين سولاي.

مۇحتار ماعاۋين «بودان» تەرمينىن ەنگىزدى. تۋراسىنا كوشكەندە، وتارلانعان ەل - قاشان دا وتارداعى مالدىڭ كەبىن كەشەدى. اتاۋدىڭ تۇپكى ماعىناسى دا سول.

- ءسىزدى ولجاس تۋرالى پىكىر ايتۋدان قورقادى دەيدى. ءسىز قورىقساڭىز دا ءبىز جاستار قورىقپايمىز! نامىس جۋرنالىندا بەرگەن سۇحباتىڭىزدا ءسىز قازاق سالت-داستۇرلەرىنە قارسى شىعىپسىز سول راس پا؟

- دەيدى، دەيدى - دەيتىن تۇگى جوق. 1. قورىقپاعان ادامنان قورقامىن. ول باتىرلىق تا، وجەتتىك تە ەمەس. ازىرشە، ولجاكەڭ ماعان قارۋ الىپ، سوعىس جاريالاي قويعان جوق. ءتىپتى، سونداي بولا قالعان كۇننىڭ وزىندە دە، بەيبىت ءبىتىم تابامىز دەپ ويلايمىن. ال قورىقپاعاندا نە ىستەيسىڭ؟

«نامىسقا» سۇحبات بەرگەنىم راس. وندا اباي ايتقان ءدىني ءراسىمنىڭ يمام اعزامنىڭ جولىنىڭ ءتورت-بەسەۋىنە توقتالعانمىن. سالت-ءداستۇر ءبىر باسقا، ادەت ءبىر باسقا. ءراسىم ءبىر باسقا. قازاققا سالت-ءداستۇرىن ساقتاتا الماي جۇرگەندە، ولاي ۋاعىز ايتپاسام كەرەك. وقىپ ناقتىلاپ كورسەتەرسىڭ. ءپارانجى، شالما، ءشادىرا، ءولىم، ءجىتىم ءراسىمى تۋرالى بولسا، ايتقانىم - ايتقان.

- مەن ءوز باسىم ورالمانداردى اسا قاتتى ۇناتپايمىن! ءسىز شە؟

- اتتەڭ، اتىڭىزدى جانە ونىڭ سەبەپتەرىن ايتپاپسىز. ماسەلە - ورالماندا ەمەس، ادامىندا. ەكىنشى، ول ۇلكەن تاعدىردىڭ ەنشىسىندەگى تاۋقىمەت. ءۇشىنشى، ءوزىڭنىڭ اينالاڭا ءبىر قاراپ الشى. بالكىم تاعى بىرەۋدى جەك كورىپ قالارسىڭ. مەنىڭ پىكىرىم: «ءبىرىڭدى، قازاق، ءبىرىڭ دوس، كورمەسەڭ ءىستىڭ ءبارى بوس» (اباي).

- ورالمان ەمەس باۋىرلارىڭىزدى ۇناتىپ جۇرسەڭىز دە جەتەدى. ءسوزىڭىزدىڭ توركىنىنە قاراعاندا، ءسىز وزىڭىزدەن باسقا ەش كىمدى «اسا قاتتى ۇناتاتىن» ادام ەمەس كورىنەسىز...

مۇندايدا قازاق «كوپكە توپىراق شاشپا، كومۋسىز قالاسىڭ» دەيتىنىن ەستىگەن بولارسىز؟!

- اششى ايتقانسىز. بىراق شىندىق بار.

- ورالمانداردىڭ وتانعا، ياعني تاريحي اتامەكەنگە ورالىپ كەلگەنى وتىرىك پە؟ قاي ەلگە باردى، سول ەلدىڭ سۇم-سۇرقياسىن كورگەن ولاردان مەن دە ۇلكەن قاۋىپتىڭ تونەرىن سەزەمىن. قۇداي ساقتاسىن، الاعاي دا بۇلاعاي زامان تۋىپ، باستان داۋرەن كوشكەندە تۋماعان قازاقستانىن تاستاپ كەتۋ ولارعا تۇك ەمەس شىعار. ورالمانسىز دا كۇنىمىز اشىق، تاڭىمىز جارىق. قازاق جەرىندەگى قايعى-قاسىرەتتىڭ سان ءتۇرىن كورسە دە باس ساۋعالاپ قاشپاعان، قولدىڭ كىرى مال-دۇنيەسىن ساناپ، جاتتىڭ جەرىن باسپاعان ءوز قازاعىمدى سۇيەمىن. مەيلى كوممۋنيستەردىڭ مازاعىن كورسىن، اتەيستەردىڭ قورلىعىن كورسىن، ول ءوزىنىڭ تۋعان جەرىندە، تۋعان توپىراعىندا وتىر عوي. سونىسى ءۇشىن سۇيەمىن. دەسەم قايتەسىز؟

- وسى ءسوزدى، شىنىمەن، ءسىز ايتىپ وتىرسىز با؟ قايتەمىن، «قارعايىن دەسەم...»...

-قازىرگى جاس اقىندار ءبىر اتاق السا بولدى اسىپ-تاسىپ كەتەدى. كوزدەرىن شەل باسادى. مەن مىقتىمىن دەپ ويلايدى. ال جازىپ جۇرگەندەرى قارا باستارىنىڭ قامى، مۇڭى عانا. جاستار پەسسيميست بولىپ العان. جىلاي بەرسەم بىردەڭە بوپ قالار دەپ ەسەك دامەلەنەدى. سول جاستارعا قانداي اقىل ايتاسىز؟

- ءبىز دە سولاي بولعامىز. تاساتىن كەزىندە تاسىسىن. ءوزىن-ءوزى قايراسىن. كەيدە ۋايىم دا قايرات بەرەدى. قۋىس كەۋدە بولسا ءوزى ەرتەڭ ساباسىنا تۇسەدى.

- كەزىندە ءسىزدىڭ قىتايدا تۋعام جوق دەپ برەجنوۆكە ءۇش رەت حات جازعانىڭىز راس پا؟

- تۋسام دا، تۋماسام دا، مەنىڭ - برەجنەۆتە، برەجنەۆتىڭ - مەندە نە قۇنى بار ەدى؟ سۇراقتا - ءمان، قۇمارلىقتا پارىق دەگەن بولماي ما ەكەن وسى. سوندا نە سۇراۋىم كەرەك ەدى؟ بۇرىن دا، قازىر دە ونداي قاجەتتىلىك تۋعان جوق. مەنىڭ اكەم مەن شەشەمنىڭ كورپەسىنىڭ اراسىنا كىرىپ، شىعىپ جۇرگەن بۇل كىم بولدى ەكەن؟

- ءسىزدىڭ كوزىڭىزبەن قاراعاندا ن. ايتۇلى قانداي اقىن؟ ونىڭ ارعى بەتتەن كەلگەن ەلگە تيگىزگەن سەبى بار ما؟ قايسسىڭ ۇلتشىلىراقسىڭ؟

- قازاقتىڭ ماڭدايىنا بۇيىرعان اقىن. ونىڭ ءار شۋماعى «ەلىم، ەرىم» دەپ ەڭىرەپ تۇرادى. ال مەن ۇلت تاعدىرى تۋرالى جازعانىممەن، «ۇلتىم» دەگەن ءسوزدى قولدانباسام كەرەك. سوندىقتان مەنەن گورى ول ناعىز بارىپ تۇرعان ۇلتشىلدىڭ ءوزى.

- تۇرسىن اعا، ياسساۋيدىڭ اتىن جامىلىپ اتا-بابالارىمىزدان قالعان اسىل جول سوپىلىقتى بىلعاپ جۇرگەن زىكىرشى-يسماتۋللاشىلارعا دەگەن كوزقاراسىڭىز قانداي؟سىزدىڭ ويىڭىزشا ورتالىق ازيادا بولعان ياسساۋي جولىمەن، قازىرگى بار ناقىشباندي جولىن ءبولىپ قاراۋعا بولا ما؟ وسى تالاستى قولدان تۋدىرىپ جۇرگەن يسماتۋللاشىلارعا نە ايتاسىز؟ بۇل مۇسىلماننىڭ، قازاقتىڭ اراسىنا ىرىتكى سالۋ دەپ ويلامايسىز با؟ نەگە ابايدا، شاكارىم دە، الاش ارداقتىلارى دا ءبارىن تاستاڭدار، تەك ياسساۋيدىڭ جولىمەن جۇرىڭدەر دەمەگەن؟ نەگە ولاردا ياسساۋي تۋرالى ءبىر اۋىز ءسوز جوق؟

- الاشباي ءىنىم! ءياسساۋيدىڭ ۇستانعان تاريحاتى مەن ناقشبانديا تاريحاتىنىڭ اراسىندا راسىمدىك بولماسا، تانىمدىق ايىراشىلىق بار دەپ ايتۋعا ءبىلىمىم جەتپەيدى. ياسساۋي دە زىكىردى جوققا شىعارماسا كەرەك. قاتەلەسسەم، اللا كەشىرسىن. دەگەنمەن دە، ابايدىڭ «وتىز سەگىزىنشى» ءسوزىن بايىپپەن وقىپ شىقشى. سوندا سوفلىقتىڭ جولى تۋرالى ويلى پىكىر بولسا كەرەك. ال، شاكارىمنىڭ تاريحاتى - «ار ءىلىمىنىڭ تاريحاتى». رۋحاني، اعزالىق تازالىق پەن ار تازالىعى. اردىڭ ءوزىن يمان دەپ بىلسە كەرەك.

- بۇل كىسنىڭ عۇمىر ءتۇينىن بەرۋ كەرەك ەدى.بىرەۋ بىلەد، بىرەۋ بلمەيدى. تۇرسەكە، ءوزىڭىز تۋرالى قىسقاشا ايتىپ وتسەڭىز.

- «الپىسقا كەلگەن جاسىمىز بار، اعارعان ساقال، شاشىمىز بار». ۇستانىمىم - امانات، اماناتقا قىلما قيانات.

بايلىعىم - باس ەركىندىگىم،  ەركىن ويىم.

جۇبانىشىم - ءۇرىم، بۇتاعىم.

ۇناتاتىن ءسوزىم - بولماسىن، دەگەن وڭباسىن.

جەككورەتىنىم - ساۋاتتى ناداندار مەن ەكىجۇزدىلەر، ياعني ءوزىنىڭ تابيعي مىنەزىنەن ايىرىلىپ قالعاندار.

ۇناتاتىن مىنەزىم - قويدان قوڭىر، جۋساننان الاسا بولۋ، بارىنشا قاراپايىم، ەلەۋسىز بوپ جۇرسەم - سوعۇرلىم ءوزىمدى ەمىن ەركىن سەزىنەمىن.

كەمشىلىگىم تولىپ جاتىر، سونىڭ ىشىندە وزىمە ۇنامايتىنى - اقىلىمنىڭ مىنەزىمە سىيماعاندىعى.

بىرەۋدى جۇمساعانشا، ءوزىم ىستەي سالعىم كەلىپ تۇرادى.

ادال ادامداردان قورقامىن. بايقاۋسىزدا كوڭىلىنە سىزات ءتۇسىرىپ الۋىم مۇمكىن عوي.

تىلەگىم - جۇرت تا تىنىش، مەن دە تىنىش، امان جۇرسەك ەكەن.

ارمانىم... ە، وعان كىم جەتكەن؟ ەسسىز عاشىق بولعىم كەلەدى.

ءجا، «ولەڭ شىركىن وسەكشى...» - دەگەن اباي اتام.

- تاۋەلسىز تاريحشىلار قاۋمداستىعىن قۇرۋعا نەگە كءىرىسپەيسىزدەر؟

- مەن تاريحشى ەمەسپىن عوي. ونداي قاۋىمداستىق بار بولۋى مۇمكىن.

- ءجا، تۇرسىن اعا، قازۇۋ-ءدىڭ جۋرناليستيكا فاكۋلتەتىنە كەزدەسۋگە شاقىرساق، كەلەسىز بە؟

- ءوزىنىڭ ءبىلىم وتاۋىن ساعىنبايتىن شاكىرت بولا ما؟ ءوزىم دە سونى ويلاپ قويامىن. ءنامازالى باردا ءبارى دە قولدا سياقتى ەدى. قازىر مەنى بىلەتىن ستۋدەنت تە از شىعار.

- اينالايىن-اۋ، اباي كىم، ياسساۋي كىم؟ ياسساۋيدىڭ تۇسىندا قازاق دەگەن ۇلت بولماعان. ياساۋي تەك قازاقتىڭ ەمەس، بۇكىل تۇركىنىڭ ءپىرى، اقىنى، اتاسى، اۋليەسى. اباي قازاقتىڭ ءبىرىنشى اقىنى، حاكىمى عانا. سولاي ەمەس پە، تۇرسەكە?

- ال اباي بۇكىل ادامزاتقا ورتاق دانا. ەگەر وسىلاي سالىستىرساق، وندا سيىناتىن اۋليە دە، ءپىر دە قالمايدى. ءار تۇلعانى تاريحاتى مەن ماعريفاتىنا قاراي، ءوزىڭنىڭ تالعامىڭا قاراي  ءوز جۇرەگىڭنەن ورىن بەرگەن دۇرىس-اۋ دەيمىن.

- سماعۋل سادۋاقاسۋلىنىڭ ءمايىت كۇلى جەرلەنەتىن بولدى ما؟ نە حابارىڭىز بار؟

- ديحاننىڭ ايتۋىنشا، مامىردىڭ 31 كۇنىنە جوسپارلانىپ وتىر. كۇلى ناقتى قاي زيراتقا قويىلاتىنى ازىرشە بەلگىسىز.

جالعاسى بار

«اباي-اقپارات»