2003 جىلى قاراشانىڭ قارا سۋىعىندا تالانتتى اقىن سەرىك تومانوۆ ومىردەن وزدى. ماڭگىلىك ساپارىنا اسىعىس اتتانعان اقىندى اقتىق ساپارعا شىعارىپ سالىپ جاتقاندا (جانازاسىندا) وبلىس باسشىلارى  اقىننىڭ وتباسىنا ەكى بولمەلى پاتەر بەرەتىندەرىن جەتىزدى. ەشتەن كەش جاقسى. ءوزى كورمەگەن پاتەر قىزىعىن بالا-شاعاسى كورسە نەسى ايىپ؟!  ىشىمىز قان جىلاپ تۇرسا دا، قۋانىپ قالدىق. سەرىك اقىنىن جوعالتقان سەرىك اكىم (ۇمبەتوۆ) ءمينيستردىڭ ورىنتاعىنا وتىرماي تۇرىپ ءبورىباي مىرزاعا (جەكسەنبين) مىقتاپ تاپسىرىپ كەتكەن بولۋ كەرەك،  ۇي ماسەلەسى دە شەشىمىن تاپتى. ءبىز اقىنىمىز بەن اكىمىمىزگە اللا رازى بولسىن دەدىك.

تىرىسىندە لايىقتى باعاسىن الا-الماي كەتكەن تومانوۆتىڭ توم-توم جيناقتارىن كىتاپ ەتىپ شىعارۋ اقىنىنان ايىرىلىپ، اڭىراپ قالعان جاماعاتقا جۇكتەلدى. سەكەڭ مارقۇم ماڭگىلىك مەكەنىنە اتتاناردان ەكى كۇن بۇرىن سول كەزدەگى تالاس اۋدانىنىڭ اكىمى باتىربەك كۇلەكەەۆكە جولىعىپ ءبىر جيناعىنىڭ شىعارىپ بەرۋىن وتىنگەن ەكەن. باتىربەكتە ۇلكەن جۇرەكتى جىگىت قوي، اقىنىنىڭ ارقاسىنان قاعىپ تۇرىپ  ۋادەسىن بەرىپتى. ءبىز بۇل كەزدەسۋدى قازاعا كەلگەن كۇنى باتەكەڭنىڭ ءوز اۋزىنان ەستىدىك. ول ۋادەسىندە تۇردى. اۋدانداعى كاسىپكەر جىگىتتەردىڭ باسىن قوسىپ، تەز ارادا سەكەڭنىڭ «ءپارۋانا» جيناعىن وقىرماندارعا پاش ەتتى.

2003 جىلى قاراشانىڭ قارا سۋىعىندا تالانتتى اقىن سەرىك تومانوۆ ومىردەن وزدى. ماڭگىلىك ساپارىنا اسىعىس اتتانعان اقىندى اقتىق ساپارعا شىعارىپ سالىپ جاتقاندا (جانازاسىندا) وبلىس باسشىلارى  اقىننىڭ وتباسىنا ەكى بولمەلى پاتەر بەرەتىندەرىن جەتىزدى. ەشتەن كەش جاقسى. ءوزى كورمەگەن پاتەر قىزىعىن بالا-شاعاسى كورسە نەسى ايىپ؟!  ىشىمىز قان جىلاپ تۇرسا دا، قۋانىپ قالدىق. سەرىك اقىنىن جوعالتقان سەرىك اكىم (ۇمبەتوۆ) ءمينيستردىڭ ورىنتاعىنا وتىرماي تۇرىپ ءبورىباي مىرزاعا (جەكسەنبين) مىقتاپ تاپسىرىپ كەتكەن بولۋ كەرەك،  ۇي ماسەلەسى دە شەشىمىن تاپتى. ءبىز اقىنىمىز بەن اكىمىمىزگە اللا رازى بولسىن دەدىك.

تىرىسىندە لايىقتى باعاسىن الا-الماي كەتكەن تومانوۆتىڭ توم-توم جيناقتارىن كىتاپ ەتىپ شىعارۋ اقىنىنان ايىرىلىپ، اڭىراپ قالعان جاماعاتقا جۇكتەلدى. سەكەڭ مارقۇم ماڭگىلىك مەكەنىنە اتتاناردان ەكى كۇن بۇرىن سول كەزدەگى تالاس اۋدانىنىڭ اكىمى باتىربەك كۇلەكەەۆكە جولىعىپ ءبىر جيناعىنىڭ شىعارىپ بەرۋىن وتىنگەن ەكەن. باتىربەكتە ۇلكەن جۇرەكتى جىگىت قوي، اقىنىنىڭ ارقاسىنان قاعىپ تۇرىپ  ۋادەسىن بەرىپتى. ءبىز بۇل كەزدەسۋدى قازاعا كەلگەن كۇنى باتەكەڭنىڭ ءوز اۋزىنان ەستىدىك. ول ۋادەسىندە تۇردى. اۋدانداعى كاسىپكەر جىگىتتەردىڭ باسىن قوسىپ، تەز ارادا سەكەڭنىڭ «ءپارۋانا» جيناعىن وقىرماندارعا پاش ەتتى.

بۇل ۋاقىتتا  سەرىكتىڭ رۋحاني باۋىرىنا اينالعان مارالتاي رايىمبەكۇلى دا قاراپ جاتپاپتى. تالانتتى ءھام تاعدىرلى اقىندى حالىققا كەڭىنەن ناسيحاتتاۋ ءۇشىن رەسپۋبليكا كولەمىندە ءبىر ءمۇشايرا وتكىزۋدى پارىز ساناعان مارالتاي الماتىنىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىنەن دەمەۋشى ىزدەپ ابدەن الاسۇرعان. رۋحاني بايلىقتىڭ دا كەرەك ەكەنىن سەزىنەتىن قالتالى ازاماتتار دا بار ەمەس پە. مارالتايدىڭ ەڭبەگى اقتالىپ، ىزدەگەنى تابىلدى. «ءپارۋانانىڭ» تۇساۋكەسەرىمەن بىرگە «مەن ولسەم، اسپاندا ءبىر جاسىن ولەر» اتتى رەسپۋبليكالىق جىر-ءمۇشايراسى دا ءوتتى.

كەزىندە اقيىق اقىن مۇقاعالي ماقاتاەۆتىڭ دا 50 جىلدىعى جەتىم قىزدىڭ تويىنداي بولىپ ەدى. قۇدايعا شۇكىر، مۇقاڭنىڭ 60 جىلدىعىن ەل بولىپ تويلادى. مۇقاڭنىڭ باعى تىرىسىندە ەمەس، ولگەن سوڭ جاندى. سودان بەرى مۇقاعاليدىڭ تۋعان كۇنى جىل سايىن ەلىمىزدىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىندە ەشكىم وتكىزىڭدەر دەمەسە دە تويلانىپ جاتىر. بۇل - ۇرپاق تاربيەلەۋدىڭ وڭتايلى جولى. ولەڭ وقىپ وسكەن جاس، وقىس قىلىقتارعا بارمايتىنى ايدان انىق. ولەڭمەن تاربيەلەنگەن جاستىڭ بويى دا، ويى دا تۇزەلەتىنىن دالەلدەپ جاتۋ ارتىق.

ءبىزدىڭ ءبىر بايقاعانىمىز، سەرىكتىڭ ولىمىندە دە ءبىر قۇپيا بار سياقتى. 2003 جىلدىڭ 31 قازانىندا، ياعني جۇما كۇنى تاراز مەملەكەتتىك پەدوگوگيكالىق ينستيتۋتىنىڭ وقىتۋشىسى سەيسەكۇل يسماتوۆانىڭ باستاماسىمەن سەرىك تومانوۆ بىلىمگەرلەرمەن كەزدەسۋ وتكىزدى. سوندا سەكەڭ ساحناداعى العاشقى ولەڭىن بىلايشا ءورىپ ەدى:

سامايىمدا اق قىراۋ،

ماڭايىمدا باق سىناۋ.

تويلاعانىم تاتتىلەۋ،

ويلاعانىم اششىلاۋ.

كوزدەرىمدە كولەڭكە،

سوزدەرىمدە كەڭ ولكە.

كەلتىرمەڭدەر ماعان ءسوز،

ولتىرمەڭدەر مەنى ەرتە.

ماڭدايىمدا مىڭ قاتپار،

تاڭدايىمدا ءتۇرلى اقپار.

مۇڭدارىممەن مىڭ باتپان،

سىرلارىمدى تىڭداپ قال.

ۋا، تىڭداپ قال، تىڭدارمان،

بەكەردەن-بەكەر تۇلدانبان.

ارتتاعىعا ءسوز قالسىن،

وتەر دە كەتەر بۇل جالعان.

تاعدىر-ءا؟! جالعان دۇنيەمەن قوش ايتىسارىن اقىن ءوزى سەزگەندەي. كىم ءبىلسىن. كەزدەسۋدىڭ وتەرىنەن ەكى-ءۇش كۇن بۇرىن تارپي پرورەكتورىنىڭ  «سەندەر نە ىستەپ جۇرسىڭدەر؟ قايداعى ءبىر قاڭعىباسپەن كەزدەسۋ وتكىزبەكشىسىڭدەر مە؟ مەن وندايعا جول بەرمەيمىن!» دەگەنىنە قاراماستان  قاسارىسىپ تۇرىپ العان ۇيىمداستىرۋشىلار سەيسەكۇل اپايىمىز بەن «جاسىن» ادەبي بىرلەستىگىنىڭ مۇشەلەرى اقىندى جىرىن سۇيەر قاۋىمىمەن سوڭعى رەت قاۋىشتىرىپ ۇلگەرىپ ەدى-اۋ...

قايشىلىقتى قاراڭىز، سول كەزدەسۋدە اتالمىش كەشتىڭ  وتپەۋىنە مۇددەلى بولعان اتالمىش پرورەكتور وڭعار سالىمباەۆ ساحناعا سۇرانىپ شىعىپ، سەرىك اقىندى سوزدىك قورى تاۋسىلعانشا ماقتاعانى دا كوز الدىمىزدا.

جۇماداعى كەزدەسۋدىڭ اسەرىنەن ارىلا الماي جۇرگەن جامبىل جۇرتى اراعا اپتا سالىپ اقىنىنان ماڭگىلىككە ايىرىلىپ قالامىز دەپ ويلاعان جوق ەدى.

جول بويىنا جەرلەڭدەر مەن ولگەندە،

ولگەن سوڭ دا نە جەتسىن ەلەنگەنگە.

بەيىتىمدى كورگەندەر ەسىنە السىن،

بەيىم ەدى ءوزى دە ولەڭگە دە،-دەپ اماناتىن ايتىپ كەتكەن اقىن شىن مانىندە دە سول جولدىڭ بويىنا جەرلەندى. ولگەننەن كەيىپ ەلەگەنىمىز دە وتىرىك ەمەس.

ءوز ەپاتاپياسىن ءوزى جازىپ «اقىن ولسە ولەدى جۇرەگىنەن» دەگەن سەرىك تومانوۆقا تەكتۇرماستىڭ زيراتىنىڭ توپىراعى بۇيىرعان ەكەن.

قىرىق جەتى جاسقا قاراعان شاعىندا قايتقان اقىننىڭ ەلۋ جىلدىعىن اتاپ وتپەۋ وبلىس باسشىلارىنا ۇلكەن سىن ەدى. مارالتاي باستاعان ءبىر توپ جاس قالامگەرلەر سول كەزدەگى وبلىس اكىمى ءبورىباي جەكسەنبين مىرزاعا حات جازدى. ابىروي بولعاندا وبلىس اكىمى جاستاردىڭ باستاماسىنا قولداۋ ءبىلدىرىپ سەكەڭنىڭ ەلۋ جىلدىعىن ايتىپ جۇرەتىندەي ەتىپ اتاپ ءوتتى. اقىننىڭ تاعى دا ءبىر جيناعىن جارىققا شىعاردى. جىر-ءمۇشايراسىن وتكىزىپ، جيناعىنىڭ تۇساۋكەسەرىن جاسادى. بۇنداي اكىمگە العىس ايتپاعاندا كىمگە العىس ايتاسىڭ.

سەرىكتىڭ ەلۋ جىلدىعىنان بەرى دە باقانداي بەس جىل ءوتتى. بىراق سول بەس جىلدا اۋىز تولتىرىپ ايتاتىن ءبىر شارۋا اتقارىلمادى. بيىل  4 ناۋرىزدا سەرىك اعامىز ءتىرى بولعاندا ەلۋ بەسكە كەلەر ەدى. تاعى دا مارالتاي باستاعان جاستار وبلىسىمىزدىڭ اكىمى قانات بوزىمباەۆ مىرزاعا سەرىك تومانوۆتى كەڭىنەن ناسيحاتتاۋ ماقساتىندا كىتابىن باستىرىپ، ەسكە الۋ كەشى مەن جىر-ءمۇشاراسىن وتكىزۋگە قولداۋ ءبىلدىرىڭىز دەپ حات جولدادى. ماسقاراسى سول، ۇلكەن ۇمىتپەن جولدانعان حاتتىڭ جاۋابى، وبلىس بيۋدجەتىنىڭ ءبۇيىرى تەسىك دەگەنگە سايدى.

ولگەنىمىزدى ءتىرىلتىپ بەرمەسە دە، قازاق رۋحانياتىنا از دا بولسا ۇلەس قوسىپ، ادەبيەت جاناشىرلارىنىڭ العىسىن الاتىن شىعار دەگەن ءۇمىتىمىز سۋ سەپكەندەي باسىلدى. ءشوپتى دە، شوڭگەنى دە ولەڭ ەتىپ جۇرگەن كوپ قىرتتىڭ ءبىرى ەمەس، قۇيرىقتى جۇلدىزداي اعىپ وتكەن تالانتتى اقىنعا قولداۋ بىلدىرە الماعان وبلىس اكىمى بوزىمباەۆقا دەگەن وكپەمىز قارا قازانداي بولدى.

سونىمەن، بيىل سەرىك تومانوۆتىڭ ەلۋ بەس جىلدىعى ءۇن-ءتۇنسىز وتە شىقتى. تاعى دا سول سەيسەكۇل اپكەيىمىز اقيىق اقىن مۇقاعالي ماقاتاەۆ پەن سەرىك تومانوۆتىڭ شىعارمالارىن ۇندەستىرە وتىرىپ ءوز بىلىمگەرلەرىنە ادەمى ءبىر كەش جاساپ بەردى. سونىمەن قۇدامىز دا، قۇداعيىمىز دا تىنىشتالدى.

ءبىر قىزىعى، ءوزى تۋعان اۋدان جاعى جۇمعان اۋزىن اشقان دا جوق. اۋدان باسشىسى ايتقازى قارابالاەۆ سەرىك اقىندى بىلسە دە بىلمەگەنسىپ وتىرا بەردى. تالاس اۋدانىنا ايتقازى اكىم بوپ كەلگەندە ءوزى ولەڭ جازادى، اۋداندا سەرىك تومانوۆ اتىنداعى كوشە پايدا بولاتىن بولدى عوي دەپ بىزدەر قاتتى قۋانعان ەدىك. سول ءۇمىت اقتالمادى.  اۋدان ورتالىعىندا سەرىك اقىندى ەسكە الۋ كەشىنىڭ وتپەگەنى اۋدان باسشىسىنا ۇلكەن سىن بولدى. الدە كوشە بەرۋ مەن كەش وتكىزۋ اۋدان باسشىسىنىڭ قولىنان كەلمەي مە؟!

بۇل كۇندە سەرىك ءۇشىن قۇراننان باسقانىڭ تۇك تە پايداسى جوق. كوشە بەرىپ، كىتاپ شىعارساق ءوزىمىزدىڭ ابىرويىمىز. بولاشاقتىڭ الدىنداعى پارىزىمىز. قازاق رۋحانياتىنا قوسقان ۇلەسىمىز. اللا ءناسىپ ەتسە، ءتۇپتىڭ تۇبىندە سەرىك تومانوۆ اتىنداعى كوشەنىڭ پايدا بولاتىنى ايدان انىق قوي. ويتكەنى، سەرىك قانداي ماراپاتقا بولسا دا لايىق اقىن.  سونى اكىمدەرىمىز قازىر جاساپ، العىسىن الىپ جاتسا نۇر ۇستىنە نۇر بولماس پا ەدى.

ايتپاقشى، اكىمدەر جايلى اڭگىمە بولعان سوڭ سەرىكتىڭ «اكىم مەن اڭگىمە» دەگەن ولەڭى ويىما ورالىپ وتىر. مارقۇم اعامىز بۇل ولەڭدى قاي اكىمگە جازدى ەكەن؟

اقكوز اقىن مەن بولسام،

قىزىل كوز اكىم سەن ەدىڭ.

قوي باعىپ مەن قور بولسام،

قور بولدىڭ-اۋ دەمەدىڭ.

قابانداي بوپ جونداندىڭ،

حالىقتى الداپ جەپ ءجۇرىپ،

قالامداي بوپ مەن قالدىم،

قاعازىمدى كەمىرىپ.

قارىن كەتتى سەنى ەرتىپ،

قاناعاتتان اۋلاققا،

دارىن كەتتى مەنى ەرتىپ،

قالا جاققا تاۋ جاققا.

سەنىڭ اۋزىڭ سالىمدى،

تاقتان تاققا مىنەسىڭ.

مەنىڭ اۋزىمداعىمدى،

تاقپاق پا دەپ كۇلەسىڭ.

سەن دە بيلىك، تاق بولسا،

مەن ءبىر جۇيرىك قالاممىن.

التىنعا سەن اتتانساڭ،

حالقىما مەن قارارمىن.

مەن-جۇرەكپىن

(سول ارتىق!),

حالقىم ءۇشىن قايعى الدىم.

قوس اياققا بوقتى ارتىپ،

سەن قارىنعا اينالدىڭ.

مەن-دارىنمىن،

سەن-قارىن،

ايىرمامىز سول ءبىزدىڭ.

حالقىم بىلەر ول جاعىن،

مەن ولەڭدى ورگىزدىم.

اقكوز اقىننىڭ ارى،

اتىلسا دا ولمەيدى.

قىزىل كوز اكىمنىڭ مالى،

ساتىلسا قايتىپ كەلمەيدى.

ازامات ەسالىۇلى، سەرىك تومانوۆ اتىنداعى سىيلىقتىڭ يەگەرى

«اباي-اقپارات»