قر پرەزيدەنتى ن.ءا.نازارباەۆتىڭ،

قر ۇكىمەتىنىڭ باسشىسى ك.ق.ءماسىموۆتىڭ،

قر سىرتقى ىستەر ءمينيسترى ە.ح.قازىحانوۆتىڭ

نازارىنا!

شەكارا بولىنىسىنە بايلانىستى ارعى بەتتە قالىپ قويعان قازاقتاردىڭ تاريحي وتانىنا كەلىپ-كەتۋگە، سول ارقىلى ءبىرجولا تابان تىرەمەك ءتۇپ ماقساتتارىنا قازاقستاننىڭ قىتايداعى ەلشىگىنىڭ ءۇرىمجى قالاسىنداعى ۆيزا بەرۋ بولىمشەسى ۇلكەن كەدەرگى تۋدىرىپ، كىندىك مەكەنگە ورالماق نيەتتەگى اعايىننىڭ شىدامىنا شي جۇگىرتىپ، ءتوزىمىنىڭ تۇبىنە جەتكەنىن ارعى بەتتەگى قانداستاردىڭ اششى داۋسى ەلگە جەتكىزدى. ۆيزا الۋ ءۇشىن كەزەكتىڭ بىرنەشە جىلعا سوزىلىپ كەتكەنىن، سونىڭ كەسىرىنەن بۋىنىپ، ءتۇيىنىپ وتىرعان جۇرت ۋاقىتىندا ۆيزاسىن الا الماعاندىقتان جاعدايلارىنىڭ مۇشكىلدەنگەنىن اشىنا ايتىپ وتىر.

قر پرەزيدەنتى ن.ءا.نازارباەۆتىڭ،

قر ۇكىمەتىنىڭ باسشىسى ك.ق.ءماسىموۆتىڭ،

قر سىرتقى ىستەر ءمينيسترى ە.ح.قازىحانوۆتىڭ

نازارىنا!

شەكارا بولىنىسىنە بايلانىستى ارعى بەتتە قالىپ قويعان قازاقتاردىڭ تاريحي وتانىنا كەلىپ-كەتۋگە، سول ارقىلى ءبىرجولا تابان تىرەمەك ءتۇپ ماقساتتارىنا قازاقستاننىڭ قىتايداعى ەلشىگىنىڭ ءۇرىمجى قالاسىنداعى ۆيزا بەرۋ بولىمشەسى ۇلكەن كەدەرگى تۋدىرىپ، كىندىك مەكەنگە ورالماق نيەتتەگى اعايىننىڭ شىدامىنا شي جۇگىرتىپ، ءتوزىمىنىڭ تۇبىنە جەتكەنىن ارعى بەتتەگى قانداستاردىڭ اششى داۋسى ەلگە جەتكىزدى. ۆيزا الۋ ءۇشىن كەزەكتىڭ بىرنەشە جىلعا سوزىلىپ كەتكەنىن، سونىڭ كەسىرىنەن بۋىنىپ، ءتۇيىنىپ وتىرعان جۇرت ۋاقىتىندا ۆيزاسىن الا الماعاندىقتان جاعدايلارىنىڭ مۇشكىلدەنگەنىن اشىنا ايتىپ وتىر.

كوشى-قون ساياساتى - قازاقستاننىڭ ستراتەگيالىق باسىم  باعىتتارنىڭ ءبىرى. وسى ماقساتتا قازىنادان جىل سايىن قىرۋار قارجى ءبولىنىپ، شەتەلدەگى قازاقتاردى كوشىرىپ الۋ ءىسى جۇرگىزىلىپ كەلە جاتقانى ءمالىم. الايدا،  ارعى بەتتەگى اعايىندى كوشىرىپ الۋ جونىندە  قىتايمەن ءالى كۇنگە ەشقانداي كەلىسىمگە قول جەتكىزە الماعانىمىز تاعى ايان.   بىراق، ءوز كۇشىمەن وتانىنا ورالۋعا بەل بۋىپ، سول ارقىلى تاۋەلسىز مەملەكەتتىڭ دامۋىنا ۇلەسىن قوسقىسى كەلەتىن اعايىننىڭ اياعىنا تۇساۋ بولىپ وتىرعان قىتايداعى قازاق ەلشىلىگىنىڭ  قىزمەتكەرلەرى مەملەكەتتىڭ ستراتەگيالىق ۇستانىمىنا قىزمەت ەتكەنى بىلاي تۇرسىن، وعان بارىنشا كەدەرگى كەلتىرىپ وتىرعانىن   ۆيزا ماسەلەسىنەن انىق كورۋگە بولادى. دەمەك، قۇزىرلى ءھام جاۋاپتى مەملەكەتتىك ورىندار مەملەكەت مۇددەسىنە قىزمەت ەتكىسى كەلمەي،  ستارتەگيالىق ماڭىزى ەرەكشە ىسكە سالعىرت قارايتىن شەنەۋنىكتەردى قىزمەتتەرىنەن بوساتىپ، ولاردان ارىلۋى ءتيىس. وسى تۇرعىدا قىتايدىڭ بەيجىڭدەگى ەلشىلىگى مەن ۇرىمجىدەگى ۆيزا بەرۋ ءبوىلىمىنىڭ دە قىزمەتكەرلەرىنىڭ ماسەلەسى ماي شاممەن قارالۋى قاجەت!

كوش كەرۋەنىنىڭ ءتۇزۋ بولۋى جانە ونىڭ جولىنداعى اكىشمىلىك، ۆيزالىق كەدەرگىلەردىڭ جويىلۋى مەملەكەتىمىزدىڭ جارقىن بولاشاعىنىڭ كەپىلى.

كەشەگى ۇركىنشىلىك زاماندا التاي، تارباعاتاي، جەتىسۋ ءوڭىرىن  جايلاعان ەل:

قايقايا شاپقان قاراكەر-اۋ،

قايىرىلار ما ەكەن ءبىزدىڭ ەل-اۋ، - دەپ سۇلۋباي باتىردىڭ انىمەن زارىن توككەن ەكەن. سول زارلى ءان تاعى دا قازاق دالاسىن كەرنەپ بارا جاتقان سياقتى.

شاڭىراعىڭ ورتاسىنا ءتۇسسىن، قازاق كونسۋلى!

ۇرىمجىدە قازاقستاننىڭ ۆيزاسىن الۋ ءۇشىن ءتۇرلى ماشاقات پەن قورلىق كورەتىن شىڭجاڭ قازاقتارى ەندى بەيجىڭگە بارىپ سەرگەلدەڭگە ءتۇستى دەپ حابارلايدى بىزگە اتى-ءجونىن اتاماۋدى وتىنگەن ءبىر وقىرمانىمىز.

بەيجىڭدە ۆيزا الۋشىلاردىڭ وشىرەتىندە (كەزەگىندە) تۇرعاندار بىلاي دەسىپ جاتقان كورىنەدى:

- كوپ اشۋلانا بەرمەيتىن مەن بۇگىن تالاعىمنان تارس ايىرىلدىم. بەيجىنگە كەلگەنىمە، مىنە، بۇگىن 20 كۇن بولدى. وشىرەت جەتپەك تۇگىلى،  سول كونسۋلدىڭ ءتۇرىن كورە الماي قاقيىپ تۇرمىن وسى ارادا! ەڭ قۇردىم دەگەندە، كونسۋلدىڭ ءبىر اۋىز ءسوزىن ەستىپ، شىڭجاڭعا قايتىپ كەتسەم  ارمانىم بولماس ەدى-اۋ! بۇل جەردە  وشىرەت الۋ ءۇشىن كەشكى ساعات 9-دان بۇگىنگى تاڭعى 6-عا دەيىن جىندى ادام سەكىلدى قاقيىپ تۇرمىن. بەيجىڭنىڭ مىنا قارا سۋىعىندا 12 ساعات تۇرىپ جەتكەندەگى ەستىگەن ءسوزىم مىناۋ بولدى: «بولمايدى، ۆيزانى  بىر ايعا وزىڭىزگە عانا اشىپ بەرەمىن. ال بالا-شاعاڭىز بەن ايەلىڭىز وزدەرى كەلىپ اشتىرسىن».

«شاڭىراعىڭ ورتاسىنا ءتۇسسىن، قازاق كونسۋلى! اناۋ ەلشىلىكتە شاقىرايىپ وتىرعان سۇر جىلان بەرى شىقشى... مىنا قارا حالىقتىڭ مۇڭى مەن زارىن ەستۋگە ەرىنەتىن انا قالقان قۇلاعىڭدى كەسىپ اپ، مىنا ەلدەگى قالىڭ قۇمىرسقانىڭ يلەۋىنە تاستايىن، انا قاي-قايداعىنى ايتىپ تىنىم بەرمەيتىن اۋىزىڭدى ءتىلىپ قۇلاعىڭا جەتكىزەيىن!»،-  دەپ اتىشۋلى وسپان باتىردىڭ بۇگىنگى ءبىر ۇرپاعى كىجىندى.

«وي، قۇداي-اي!،- دەپ شىقتى تاعى ءبىر قازاق، -  مىنا تاستان جارالعان پەندەدەن كاپىر ارتىق ەكەن! قايران باسىم، نەگە عانا «قازاقستان، قازاقستان» دەپ قالدىم ەكەن؟.. ءوزىم دە ولەكسەمىن عوي، ەندى بارماعانىم قازاقستان بولسىن، تاتپاعانىم ول جەردىڭ ءدامى بولسىن

«ەي، قاراق، ساقالدى باسىمدى الدىڭا تارتىپ تۇرمىن. دوكۇمەنتتەرىم تولىق، ەشبىر زاڭسىز قىلىقتار وتەمەگەم. ارمان بولعان قازاق ەلىن ءبىر كورىپ كەلسەم دەيمىن! «اتامەكەنىم، اتاجۇرتىم» دەپ! «جات  جارىلقامايدى، ءوزىڭ  ولتىرمەيدى» دەپ بارام ول جاققا! بولماسا، الپىستان اسىپ، «تورىمنەن كورىم جاقىن قالعاندا» مەنەن قانداي ونەر كۇتەسىڭ  باسقا شالدار سياقتى «تۋعان جەردەن ءبىر شىمشىم توپىراق بۇيىرتسىن» دەپ جاتپايمىن با؟ ءوزىڭ بالام تۇگىلى، نەمەرەممەن تۇستاس بالا ەكەنسىڭ، باسقانى ەلەمەسەڭ دە، مىنا مەنىڭ اپپاق ساقالىمدى قادىرلەپ، بىرەر اۋىز جىلى لەبىزىڭدى بىلدىرسەڭشى!» -  دەپ ءبىر اقساقال تاۋسىلا سويلەگەندە تالايلاردىڭ كوزىنەن جاس ىرشىپ-اق كەتتى...

«مىناۋىڭ مال ەكەن، ىنىنەن بەرى شىقسا عوي»،-  دەپ جانە ءبىر قازاق اشۋعا باستى...

وعان قوسارلاسقان تاعى بىرەۋ:

- ءاي، كەشە مەن وعان «راحمەت» دەسەم، ول ماعان: «سەن نەمەنەگە ماعان راحمەت ايتاسىڭ؟ ماعان راحمەت ايتاتىنداي، مەن سەنىڭ شارۋاڭدى اقشاعا ءبىتىرىپ بەرىپ جاتىرمىن با؟» دەپ وزىمە دۇرسە قويا بەردى ەمەس پە، اۋەلى، - دەپ شاعىمداندى.

سودان كەيىن وسى قاتاردا سوستيىپ تۇرعان بىرەۋى قۇلاعىن قايىردى:

- ەي، نە بولدى سوسىن؟ سەنەن نە سۇرادى؟

«نە كۇلەرىمدى، نە جىلارىمدى بىلمەي تۇرعانىم، - دەپ جاۋاپ بەردى وعان الدىڭعىسى، - مەنەن «ۇيعىر نە ىستەيدى؟» دەپ سۇرادى. مەن: «ەگىن ەگەدى» دەدىم. ول:  «مۇڭعۇل نە ىستەيدى؟» دەدى. مەن: «مال باعادى»،-   دەپ جاۋاپ بەردىم.

- ءيا، سودان؟..

ارتتا تۇرعاندار ىشەك-سىلەسى قاتىپ كۇلىپ جاتىر.

-  ول مەنى انىق مازاق ەتىپ تۇردى. ءىشىم جانىپ كەتە جازدادى. ماعان «شوشقا ەتىن جەيسىڭ بە؟» دەگەنىن قايتەرسىڭ، ول از بولعانداي...

- ءوي، ءجويت، باسقا سۇراق تاپپاي قالعان با؟

- «جوق جەمەيمىن»  دەسەم، «جەپ كورسەڭ بولماي ما؟» دەيدى كەپ. ادام توزگىسسىز قور بولعان سوڭ: «اعاسى، مەنى مازاقتاماي، اكەلىڭىزشى بەرى قۇجاتتارىمدى» دەي بەرگەنىمدە «بولدى، بولدى. ۆيزاڭدى اشىپ بەرەمىن» دەدى. شىنىمدى ايتايىن، سول ەكى ارادا جىگەرىم قۇم بولىپ كەتتى عوي...

- انىق قورلاعان ەكەن دە سەنى. وسى حانزۋلار شەتىنەن قىرىپ، بىتىرلاتىپ ۆيزاسىن الىپ جاتىر عوي. سولار سياقتى ۇندەمەي اقشاسىن بەرسەڭ، جونىمەن جۇرە بەرمەس پە ەدىڭ!-   دەدى بىرەۋ كوپ نارسەدەن حاباردار ەكەنىن اڭعارتىپ.

- ءاي، وسى وزىمىزدەن دە بار. مۇندا ءبىر رەنىش تۋا قالسا، وسى جۇڭگودان كەتىپ قازاقستاننىڭ قولتىعىنا كىرىپ كەتكىمىز كەلەدى. ال قازاقستاننان بىرەۋ قايتا كوشىپ كەپتى دەسە، قايتادان «وتانشىل» بولا قالامىز («وتان» - تۋىپ وسكەن جەرلەرى). نەگىزىندە ەكى ورتادا سابىلىپ ءجۇرىپ، ساندالىپ ولەتىندەر ءبىز بولارمىز تۇبىندە، -  دەيدى تاعى ءبىر قازاق.

«ءيا، «قايدا بارساڭ دا قازاننىڭ قۇلاعى تورتەۋ» دەگەن وسى»، - دەپ بىرەۋ كۇرسىندى...

وقيعانىڭ بارىسى بىلاي بولعان. «بەيجىڭدە ۆيزانى توقتاتپاي اشىپ جاتىر» دەگەندى ەستي سالا، 40-50 قانداسىمىز سالىپ ۇرىپ  بەيجىڭگە جەتىپ بارعانعا ۇقسايدى. بەيجىڭ قىمبات قالا - ەڭ ناشار توسەك ورنى 30-40 يۋان تۇراتىن جەردە تۇراقتاپ، ەڭ ارزان تاماعىن ءىشىپ، بوتەن ورتادا، قاقاعان سۋىقتا بۇرسەڭدەپ، قايتايىن دەسە، «ۆيزا بولىپ قالار» دەپ الاڭداپ ءجۇرىپ قالىپتى.

ەلشىلىك دۇيسەنبى، سارسەنبى، بەيسەنبى، جۇما كۇندەرى عانا اشىلادى. ساعات 9-30-دان 11-00-گە دەيىن قابىلداۋ بولادى. ال ساعات 16-00-دەن 17-30-عا دەيىن ۆيزا قويىلعان پاسپورتتار تاراتىلادى.

وسى قارقىنمەن جۇمىس ىستەگەن ەلشىلىك كۇنىنە 8-9 ادامدى عانا قابىلدايدى ەكەن. وتباسىعا ۆيزا بەرىلمەيدى، جەكە ادام باسىنا عانا تولتىرىلادى. «قوياتىن سۇراقتارى قالايماقان» دەيدى كىرىپ شىققاندار. كوبىرەك سويلەپ قالساڭ، قاعىپ تاستايدى. جاعدايىڭدى دۇرىستاپ جەتكىزە دە المايسىڭ. بارار جەرىنە پويىزبەن ەكى كۇندە ارەڭ جەتەتىن  قازاعىم بوتەن جەردە ءوستىپ ءجۇرىپ ءولىپ قالماسا بولدى. ول تۋرالى ەلشىلىكتەگىلەر ويلانا ما ەكەن...

كۇتە-كۇتە سابىرى كەتكەن ادامدار ەندى دەلدال ىزدەي باستاپتى. اناۋ شىڭجاڭدا ۆيزا ءۇشىن بالەنشە مىڭ الىپ، اڭقاۋ حالىقتىڭ ۇستىنەن كۇن كورىپ وتىرعاندار قانشاما! بۇل جەردە دە سول ادەتكە قايتا باستى قازاق. بىراق كوپشىلىكتىڭ جىگەرى قۇم بولىپ بارا جاتقانى راس. دەلدال قايسى بىرىنە جەتەدى، قايسى ءبىرىنىڭ اقشاسى دەلدالعا جەتەدى؟

بەيجىندەگى ۆيزانىڭ جاعدايى - وسى.

ال شەكارادان وتكىزەتىن حانزۋدىڭ مازاعى ودان كەم ەمەس:

- قايدا باراسىڭ؟

- تۋىسشىلاپ.

- ساعىنىپ قالدىڭ با سونشالىق؟

- ساعىنباۋىمىز كەرەك پە؟

- جەتى اتاڭدى بىلەسىڭ بە؟

- جەتى ەمەس، ون ەكى اتامدى بىلەمىن.

- وندا كەرى قايت. بىلەتىنىڭ شامادان تىس كوپ ەكەن!!!

تومەندە ۆيزا اشتىرۋ ماشاقاتىمەن ەلگە كەلە الماي زارىعىپ جۇرگەن اعايىندارىمىزدىڭ تاسپاعا جازىلعان سوزدەرى مەن بەينەماتەريالداردى قوسا بەرىپ وتىرمىز. ويلان، وي ءتۇي، ءۇن قوس، قازاق بالاسى!

«اباي-اقپارات»