اللاعا تاۋبە! ەگەمەندىك العالى شەتتەن 800 مىڭ قازاق ءوز وتانىنا ورالدى. دەسە دە، ءالى دە بولسا 5 ميلليون قازاق جات جۇرتتا كوز جاسىن كولدەتىپ اتامەكەنگە جەتە الماي وتىر. جەتكەنى بىلاي تۇرسىن، كوپتەگەن وتباسى كەرى كوشىپ، كەلەمىن دەگەندەردىڭ كوڭىلىنە سۋ سەپتى. قازىرگە دەيىن قىتاي تاراپىنان 200 وتباسى، موڭعوليا جاقتان بۇرىندى-سوڭدى 300 وتباسى، وزبەكستان جانە وزگە ەلدەردەن 400 وتباسى كەلگەن ەلىنە قايتىپ كەتتى. «سايىڭنان سايعاق قۇرلى پانا تاپپاي» جىلاپ كەتتى.

ەندەشە، سۋىنعان كوڭىلدى قالاي جىلىتامىز، توقتاۋعا جاقىن كوشتى اتاجۇرتقا قاراي قالاي تولقىتامىز؟

ساۋال دا كوپ، زاۋال دا كوپ. بىراق جاۋاپ الدامشى. قۇزىرلى ورگاندار ءوز قۇمالاعىن تورتتەن قويماق نيەتپەن «سەن جاقسى دا»، «مەن جاقسى» دەپ جوعارىدا پرەزيدەنتتى، تومەندە حالىقتى الدايدى. ءتىپتى شەتكە قايتىپ كەتكەن قازاقتاردى «جەپ قاشتى»، «ۇرلاپ، توناپ كەتتى» دەپ بايبالام سالىپ، قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىمەن دابىلداتا قۋعاندار دا از بولعان جوق. جەتىمدىك كورىپ قاشقانداردى جەر تۇبىنە جىبەرگىسى كەلدى. ورالمان اتالعان اعا-باۋىرىنىڭ «وڭباعاندىعىنا» سەنگەن جەرگىلىكتى تۇرعىنداردىڭ ءبىرازى سول تۋىسقاندارىنا كۇدىكپەن قارادى. ولاردى وداعاي ساناپ، وگەي كوردى. «ورال» دەپ ەمەس، «ورالماي-اق قويسىن» دەپ ويلاۋشىلار دا تابىلدى. ەل ىشىنە ىرىتكى ءتۇستى. «ويىندى» وسىلاي قىزدىرىپ ونىڭ قىزىعىن كىمدەر كوردى؟

اللاعا تاۋبە! ەگەمەندىك العالى شەتتەن 800 مىڭ قازاق ءوز وتانىنا ورالدى. دەسە دە، ءالى دە بولسا 5 ميلليون قازاق جات جۇرتتا كوز جاسىن كولدەتىپ اتامەكەنگە جەتە الماي وتىر. جەتكەنى بىلاي تۇرسىن، كوپتەگەن وتباسى كەرى كوشىپ، كەلەمىن دەگەندەردىڭ كوڭىلىنە سۋ سەپتى. قازىرگە دەيىن قىتاي تاراپىنان 200 وتباسى، موڭعوليا جاقتان بۇرىندى-سوڭدى 300 وتباسى، وزبەكستان جانە وزگە ەلدەردەن 400 وتباسى كەلگەن ەلىنە قايتىپ كەتتى. «سايىڭنان سايعاق قۇرلى پانا تاپپاي» جىلاپ كەتتى.

ەندەشە، سۋىنعان كوڭىلدى قالاي جىلىتامىز، توقتاۋعا جاقىن كوشتى اتاجۇرتقا قاراي قالاي تولقىتامىز؟

ساۋال دا كوپ، زاۋال دا كوپ. بىراق جاۋاپ الدامشى. قۇزىرلى ورگاندار ءوز قۇمالاعىن تورتتەن قويماق نيەتپەن «سەن جاقسى دا»، «مەن جاقسى» دەپ جوعارىدا پرەزيدەنتتى، تومەندە حالىقتى الدايدى. ءتىپتى شەتكە قايتىپ كەتكەن قازاقتاردى «جەپ قاشتى»، «ۇرلاپ، توناپ كەتتى» دەپ بايبالام سالىپ، قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىمەن دابىلداتا قۋعاندار دا از بولعان جوق. جەتىمدىك كورىپ قاشقانداردى جەر تۇبىنە جىبەرگىسى كەلدى. ورالمان اتالعان اعا-باۋىرىنىڭ «وڭباعاندىعىنا» سەنگەن جەرگىلىكتى تۇرعىنداردىڭ ءبىرازى سول تۋىسقاندارىنا كۇدىكپەن قارادى. ولاردى وداعاي ساناپ، وگەي كوردى. «ورال» دەپ ەمەس، «ورالماي-اق قويسىن» دەپ ويلاۋشىلار دا تابىلدى. ەل ىشىنە ىرىتكى ءتۇستى. «ويىندى» وسىلاي قىزدىرىپ ونىڭ قىزىعىن كىمدەر كوردى؟

حالىقارالىق بوسقىندار ۇيىمى جاعىنان وسى ەلگە ءبولىنىپ جاتاتىن قوماقتى كومەكتەردىڭ، «ءابليازوۆتار» مەن «اليەۆتەردىڭ» قالتاسىندا كەتكەن ەسەپسىز قارجىلاردىڭ مىڭنان بىرىنە جەتپەيتىن، 800 مىڭ قازاقتىڭ ورالۋىنا جۇمسالعان «تيىن»-نىڭ سوڭىنا تۇسكەن سوراقى قۋعىن تالايدىڭ سورىن قايناتتى دا. «ايران ىشكەندەر قۇتىلىپ، شەلەك جالاعاندار تۇتىلدى». «5 تەڭگە» ءۇشىن بەت جىرتىستىق. كانىگى قاراقشىلارعا جولى اشىق مىنا قوعام قاراشالارىن قايدان اياسىن، قان قاقساتتى. شەت جۇرتقا تارىداي شاشىلعان حالىقتى تاعدىردىڭ تاعى ءبىر سىنى كۇتتى. كوش توقىرادى. ەندى ەلدى وسى قيىندىقتان قۇتقارار، كوشكە كولىك، كوڭىلگە شۋاق سىيلايتىن كىمىمىز بار؟

قۇزىرلى ورگانداردان ەڭبەك جانە حالىقتى الەۋمەتتiك قورعاۋ مينيسترلiگiنە قاراستى كوشi-قون كوميتەتi تاراتىلىپ، Iشكi iستەر مينيسترلiگiنە قاراستى كوشi-قون پوليتسياسى كوميتەتi جۇكتى ءوز موينىنا الدى. كوش جايىندا حالىقارالىق زاڭداردى نەگىزگە العانىمەن قانداستارىنىڭ ماسەلەسىنىڭ مانىنە تەرەڭ ءۇڭىلۋدى بىلمەيتىن ولار نە ىستەرىن بىلمەي ماڭگىرىپ قالدى. كومەكتى كىمنەن سۇرايدى؟ ورالمانداردان با، جوق، ولارعا سەنبەيدى. دۇنيەجۇزى قازاقتارى قاۋىمداستىعى دەگەن قارا شاڭىراق بار. ءبىرىنشى قۇرىلتايدا تىزگىنىن پرەزيدەنتىمىز ن.ءا.نازارباەۆقا ۇستاتقانىمىزدى وڭ ۇپاي ەتىپ، جوعارى-تومەنگە نۇرەكەڭدى «قالقان» ەتىپ جۇرگەن. دانا ساياساتىن سەنىپ تاپسىرعان ەلباسىمىز ولاردىڭ بىلىق-شىلىعىن قايدان ءبىلسىن. ءسويتىپ، «ەسى كەتكەن ەشكىنى اپا دەيتىن» كۇيمەن ىشكى ىستەر وسى قاۋىمداستىققا جۇگىندى. ولاردىڭ «اق دەگەنىن العىسقا، قارا دەگەنىن قارعىسقا» بالاۋعا ءماجبۇر بولدى. كوشi-قون پوليتسياسى قوعامدىق كەڭەس قۇرىپ، ونىڭ توراعالىعىنا تالعات ماماشەۆتى ۇسىنىپ ۇلگەردى. قاۋىمداستىقتىڭ «ستسەناريى» بويىنشا جۇرگەن بۇل شارا «ءسىز»، «ءبىز» دەسكەن جۇمساق سوزدىلەردىڭ باس قوسۋىمەن بايانسىزدىققا مويىن بۇردى.

دەگەنمەن  دە «ءۇمىتسىز - شايتان» دەگەن عوي. كوشتى قاڭتارىسقانمەن كوپتىڭ «كوڭىلىن قالدىرعىسى كەلمەيتىن» قاۋىمداستىقتىڭ الداعى قۇرىلتايىنان دا ۇلكەن شەشىم كۇتتىك. ساناۋلى كۇندەردەن كەيىن - مامىردا دۇنيەجۇزi قازاقتارىنىڭ IV قۇرىلتايى وتپەك. ولار نە قارايدى ەكەن؟ «قان جىلاعان قازاقتىڭ قابىرعاسىن قايىستىرعان قاي تاقىرىپتى قاۋزار ەكەن؟» دەپ ەلەڭدەستىك. بىراق تاعى دا ءۇمىتىمىز سەلگە، ۇلى ىستەرىمىز جەلگە كەتەتىن ءتۇرى بار.

ءبىر ءوزىن بارلىق ءىستى تىندىرىپ، اپىرىپ-جاپىرىپ جاتقانداي كورسەتكىسى كەلەتىن، بۇرىنعى مادەنيەت ءمينيسترىنىڭ جۇمساق كرەسلوسىندا «جامان ۇيرەنگەن» ماماشەۆ مىرزانىڭ جاقىندا «تۇركىستان» گازەتىندەگى سۇحباتىن كورىپ تۇسىمىزدەن شوشىپ وياندىق. كەلەلى باس قوسۋدى قۇرىلتايعا ەمەس، «قۇرىلتايدىڭ ۇياسىنا» اينالدىراتىن ءتۇرى بار. نەگە دەيسىز عوي، «الداعى مامىر ايىندا وتكەلi وتىرعان قۇرىلتايدىڭ كۇن تارتiبiندە قانداي ماسەلەلەر قارالماق؟» دەگەن ءتىلشى ساۋالىنا تاكەڭ بىلاي دەپتى:

«جالپى قۇرىلتايدىڭ ماقساتى - وسى بەس جىلداعى جاسالعان جۇمىستاردى قورىتىندىلاپ، الداعى مiندەتتەردi ايقىنداۋ. سونىمەن قوسا اۋقىمدى مادەني شارالار وتكiزبەكشiمiز. ءداستۇرلi قولونەر شەبەرلەرiنiڭ كورمەسiن ۇيىمداستىرامىز. اقىندار ءمۇشايراسى وتەدi. قازاقستان ونەر شەبەرلەرiنiڭ گالا-كونتسەرتi جانە شەتەلدەن كەلگەن ونەرپازدارىمىزدىڭ كونتسەرتi ۇيىمداستىرىلادى.

قۇرىلتاي 3 كۇنگە جوسپارلانعان. الىس شەتەلدەردەن 350-گە جۋىق قازاق، قازاقستاننىڭ ءوز اۋماعىنان 300-دەي دەلەگات كەلەدi دەپ بولجانۋدا.

بۇل قۇرىلتايدىڭ نەگiزگi قوناقتارىنىڭ 60 پايىزدان استامى جاستار بولادى. بiزدiڭ بولجامىمىزشا، 32-34 ەلدەن قازاقتار كەلەدi. بiر كۇندi سپورتقا ارناۋدى ءجون كورiپ وتىرمىز. ونداعى ماقساتىمىز - 10-12 فۋتبول كومانداسىن جاساقتاپ، حالىقارالىق فۋتبول تۋرنيرiن ۇيىمداستىرۋ. ەۋروپادان 2 كوماندا كەلەدi. سونىمەن قوسا، ۇلتتىق سپورت تۇرلەرiن ناسيحاتتاۋ ماقساتىندا كوكپار، قىز قۋ، اۋدارىسپاق، توعىزقۇمالاق سەكiلدi ۇلتتىق سپورت تۇرلەرiنەن دە جارىستار وتكiزبەكپiز. ەۋروپاداعى قازاقتار جىل سايىن وزدەرiنiڭ كiشi قۇرىلتايىن وتكiزەدi. وسى قۇرىلتاي اياسىندا فۋتبول تۋرنيرiن وتكiزەدi. ەۋروپانىڭ ون ەلiنەن كوماندا كەلەدi. تiپتi كەي مەملەكەتتەن ەكi-ۇشتەن كوماندا جاساقتالادى ەكەن. ىلعي قازاق جiگiتتەرi. سولاردىڭ iشiندە شۆەتسيا مەن گوللانديانىڭ جاسوسپiرiمدەر كومانداسىندا ويناپ جۇرگەن قازاق جiگiتتەرi بار. ەۋروپانىڭ اتى ازۋلى كوماندالارىندا ويناپ، كاسiبي دەڭگەيگە جەتiپ قالعاندارى دا جەتكiلiكتi. تۇركيانىڭ فۋتبول كومانداسى دا وتە مىقتى ەكەنiنەن حاباردارمىز. سولاردىڭ اراسىندا دا قازاقتار كوپ. ارينە، ولار 16-17 جاستاعى ءجاسوسپiرiم بالالار. ەگەر ولارعا سپورت ماماندارىنىڭ كوزدەرi ءتۇسiپ، كەلiسسوز جۇرگiزiپ جاتسا قۇبا-قۇپ».

ءسوزىنىڭ اراسىنا «كوشى-قونداعى قيىن تۇيىندەردى شەشەمىز» دەگەن تۇزدىق كىرىستىرىپ وتىرادى. ول قانداي قيىن ءتۇيىن، كىم شەشەدى، قالاي شەشىلەدى؟ ول جاعىن ايتپاق تۇگىلى ءوزى دە بىلمەيدى.

وسىلايشا «يت قۋدى، قويان قاشتى» بالالاردىڭ تەكە-تىرەسى مەن قۇلاعىمىز جاۋىر بولىپ جۇرگەن «شوۋ» مەن شۋ. ءتىپتى جوعارىداعى جۇمىستاردى «دۇنيەجۇزi قازاقتارىنىڭ IV قۇرىلتايى» دەگەنننەن گورى مادەنيەت مينيترلىگى مەن تۋريزم جانە سپورت مينيسترلىگىنىڭ بىرلەسكەن ءىس-شاراسى دەپ اتاۋ ءجون سياقتى. ەندى قايتتىك، شەتتە جاتقان 5 ميليون قازاق ءوز بالالارىنىڭ «الاۋلايعا» باسىپ، دوپ قۋعانىنا ءزارۋ مە ەدى؟ «قازاقبايلار» مەن «مازاقبايلارعا» قور بولعان قايران باۋىرلارىم-اي. كوز جاسىڭ قۇرعاماي شەت جۇرتتا شەر كوكىرەك بولىپ تاعى دا جىلاپ جۇرە بەرەسىڭ بە؟! نەمەسە وزگە ۇلتتىڭ تەلەگەيىنە شوگىپ تەلىم-تەلىم بولاسىڭ با؟

سۇحباتتىڭ تاقىرىبىندا كورسەتىلگەندەي، شىنىندا دا «بۇل قۇرىلتاي بۇرىنعىدان وزگەرەك» ەكەن. بۇرىنعىلارى، اسىرەسە قالداربەك نايمانباەۆ زامانىندا قۇرىلتايلار ەل مەن جەر تاعدىرىنا قاتىستى ءبىراز ماسەلەلەردى شەشىپ ەدى. ەندى مىنە جىلاعىمىز كەلسە دە كۇلگەن سەكىلدى كورىنۋ ءۇشىن زورلىقپەن ىرجيىسىپ كونتسەرت-شوۋ تاماشالاۋعا، سپورتتىق ويىندار كورۋگە تۋرا كەلەتىن ءتۇرى بار. شەتتەن كەلەتىن 300-400 كىسىگە شاشىلاتىن باسى ارتىق شىعىندى تاعى ويلاڭىز.

سۇحباتتا ماماشەۆتىڭ نەگىزگى ماقساتى «ۇمىتىلىپ» قالىپتى. ول وسى رەتتە   شەتتەگى قازاقتاردىڭ ءوزى ءۇشىن ەڭبەك سىڭىرگەندەرىنە ارزان ماراپاتتار الىپ بەرىپ، سولاردىڭ قولداۋىمەن قۇزىرەتتىلىگىن 5 جىلعا قايتا ۇزارتىپ الۋ. ال ءوزىن قالامايتىن اشىق اۋىزداردىڭ بىردە-ءبىرىن قۇرىلتايعا قاتىستىرماۋ دەگەن ءسوز. مىنە، بۇكىل قۇرىلتايدىڭ جانە ستسەناريدىڭ نەگىزى ءتۇيىنى - وسى! ال باياعى «جارتاس ءبىر جارتاس» - شەشىلمەگەن تۇيىندەر مەن داۋلى ماسەلەلەر جىلى بۇركەلگەن كۇيى قالا بەرسە، تاعى دا قازاقتىڭ قاسىرەتى قالىڭداعاننان باسقا تۇك ەمەس قوي!

ىشكى ىستەر سەنىپ وتىرعان اتى الاتاۋداي ۇجىمنىڭ يەسى ت.ماماشەۆتىڭ ءتۇرى مىناۋ. ەندى كىمگە سەنەمىز؟ دەسە دە ءۇمىتىمىزدى ۇزگىمىز كەلمەيدى. شەتتەگى قازاقتى وتانىنا ورالۋعا وياتقان ەلباسى - نۇرسۇلتان ءابىشۇلى نازارباەۆ بۇل جونسىزدىكتى رەتكە كەلتىرەر دەپ ويلايمىز. اسىرەسە جاستاردى قولداۋعا ەرەكشە كوڭىل ءبولىپ كەلە جاتقان پرەزيدەنتىمىز بۇل ورىنتاقتىڭ تىزگىنىن اقىلدى، ءبىلىمدى، قانداسىنا قابىرعاسى قايىساتىن زەردەلى جاستىڭ بىرىنە بەرسە، بالكىم وشكەنىمىز جانىپ، ولگەنىمىز تىرىلەر مە ەدى. مۇمكىن سوندا عانا كوشى-قوننىڭ اياق الىسى پرەزيدەنتىمىزدىڭ ءوزى ويلاعانداي وڭ باعىتقا قادام باسار ما ەدى، قايتەر ەدى؟!

قازاق كوشىنىڭ قاناتى مەن ساناتى ەلىم دەگەن ەرلەردىڭ ار-نامىسىنا سىن!

الەم قازاقتارى ارەڭگە ءبىر باس قوسقاندا دوپتىڭ سوڭىنان كەتىپ، سوردىڭ سورپاسىنا شىلانبايىق. شەتتە 5 ميلليون قازاق بىزگە قاراپ جاۋدىرەپ وتىر. قازاق قۇرىلتايىنان قازاقتاردىڭ كۇتەرى كوپ.

«اباي-اقپارات»