قازاق ءتىلى ءوز تاريحىندا اسا كۇردەلى احۋالدى كەشۋدە. تىلدىك ورتا بارعان سايىن تارىلىپ، قولدانۋ ساپاسى قۇلدىراي تۇسۋدە. بۇل قۇجات قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك ءتىلى بولىپ تابىلاتىن قازاق ءتىلىن دامىتۋ سالاسىنا قاتىستى ءۇستىرتىن ساراپتامالىق بايان بولىپ تابىلادى. ماقسات - بەيرەسمي كوزقاراس رەتىندەگى بۇل قۇجاتتى قوعامدىق ورتا نازارىنا سالۋ ارقىلى مەملەكەتتىك ءتىلدى دامىتۋ ۇدەرىسىنە وڭدى ىقپال ەتۋ.

قازاقستانداعى تىلدەردىڭ احۋالى جونىندە ناقتى دا دايەكتى زەرتتەمەلىك دەرەككوزدىڭ جوقتىعىنان، قوعامدىق تاراپتان ازىرلەنگەن اتالمىش بايان بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىندا جاريا بولعان، قوعامدىق ورتاعا بەلگىلى جايتتەرگە، اقپاراتتارعا، كوزقاراستارعا، دەرەكتەر مەن جاعدايلارعا نەگىزدەلدى.

بۇل قۇجات رەسمي بيلىكتى سىناۋعا نە مۇقاتۋعا ارنالعان قانداي دا ءبىر ساياسي مالىمدەمە ەمەس، قازاق ءتىلىنىڭ قازىرگى احۋالىن ساراپتاۋدى ونىڭ ادەبيەتتىك ءتىل («ادەبيەتتىك ءتىل» ۇعىمى رەتىندە وسىزامانعى رەسمي ءستيلى ورنىققان ءتىل الىنىپ وتىر، ول ادەتتە «ادەبي ءتىل» - يازىك ۆەجليۆوستي تۇرىندە اتالىپ ءجۇر)  رەتىندەگى جانە مەملەكەتتىك ءتىل مارتەبەسىندەگى جاعدايىن بارىنشا شىنايى اشۋ ارقىلى، مەملەكەتتىك ءتىلدى دامىتۋعا قاجەتتى ۇسىنىمداردى مالىمدەۋ قاراستىرىلدى.

ءى. قازاق ءتىلىنىڭ ادەبيەتتىك تىلگە اينالۋ احۋالى

قازاق ءتىلى ءوز تاريحىندا اسا كۇردەلى احۋالدى كەشۋدە. تىلدىك ورتا بارعان سايىن تارىلىپ، قولدانۋ ساپاسى قۇلدىراي تۇسۋدە. بۇل قۇجات قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك ءتىلى بولىپ تابىلاتىن قازاق ءتىلىن دامىتۋ سالاسىنا قاتىستى ءۇستىرتىن ساراپتامالىق بايان بولىپ تابىلادى. ماقسات - بەيرەسمي كوزقاراس رەتىندەگى بۇل قۇجاتتى قوعامدىق ورتا نازارىنا سالۋ ارقىلى مەملەكەتتىك ءتىلدى دامىتۋ ۇدەرىسىنە وڭدى ىقپال ەتۋ.

قازاقستانداعى تىلدەردىڭ احۋالى جونىندە ناقتى دا دايەكتى زەرتتەمەلىك دەرەككوزدىڭ جوقتىعىنان، قوعامدىق تاراپتان ازىرلەنگەن اتالمىش بايان بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىندا جاريا بولعان، قوعامدىق ورتاعا بەلگىلى جايتتەرگە، اقپاراتتارعا، كوزقاراستارعا، دەرەكتەر مەن جاعدايلارعا نەگىزدەلدى.

بۇل قۇجات رەسمي بيلىكتى سىناۋعا نە مۇقاتۋعا ارنالعان قانداي دا ءبىر ساياسي مالىمدەمە ەمەس، قازاق ءتىلىنىڭ قازىرگى احۋالىن ساراپتاۋدى ونىڭ ادەبيەتتىك ءتىل («ادەبيەتتىك ءتىل» ۇعىمى رەتىندە وسىزامانعى رەسمي ءستيلى ورنىققان ءتىل الىنىپ وتىر، ول ادەتتە «ادەبي ءتىل» - يازىك ۆەجليۆوستي تۇرىندە اتالىپ ءجۇر)  رەتىندەگى جانە مەملەكەتتىك ءتىل مارتەبەسىندەگى جاعدايىن بارىنشا شىنايى اشۋ ارقىلى، مەملەكەتتىك ءتىلدى دامىتۋعا قاجەتتى ۇسىنىمداردى مالىمدەۋ قاراستىرىلدى.

ءى. قازاق ءتىلىنىڭ ادەبيەتتىك تىلگە اينالۋ احۋالى

بۇگىنگى داۋىردە قوعامدىق قاتىناستىڭ باستى يگىلىگى بولۋ ءۇشىن ءتىلدىڭ ادەبيەتتىك سيپاتىنىڭ دامۋى - نەگىزگى شارت. قازاق ءتىلىنىڭ ادەبيەتتىك دەڭگەيىن انىقتاۋ جولىندا رەسەيلىك اكادەميك ف.پ.ءفيليننىڭ ادەبيەتتىك ءتىلدىڭ تۇجىرىمداماسىن ايقىندايتىن 7 بەلگىسىن قولدانۋ ارقىلى قاراستىرىلادى.

1.ءتىلدىڭ وڭدەلىمى (وبرابوتاننوست يازىكا).

ءتىل كەز كەلگەن ەتنوستىڭ عانا ەمەس، سونداي-اق مەملەكەتتىڭ دامۋى بارىسىنداعى لينگۆيستيكالىق قۇبىلىس. بۇل تاراپتان العاندا، «قازاق ءتىلى - اگرارلىق شارۋاشىلىققا ءتان سيپاتتى، فولكلوردىڭ ىقپالىنداعى ءتىل» دەگەن كوزقاراستىڭ بارىن جوققا شىعارۋعا دا، ول ۋاجگە كوز جۇمىپ قاراۋعا دا بولمايدى. بۇعان قوسا، قازاق لەكسيكاسى نەگىزىنەن اۋىل شارۋاشىلىعىن بەينەلەپ، كوبىنە مالشىلىق جانە اۋىلدىق تۇرمىسپەن شەكتەلەتىندىگى دە قوعامدىق ۋاجگە اينالعان.

ەڭ باستىسى، قازاق ءتىلىنىڭ پوستيندۋستريالدىق قوعام جاعدايىنداعى قولدانىسقا تولىق بەيىمدەلمەگەندىگى عىلىمي نىسانعا اينالماي وتىر. بۇل ماسەلە عىلىمي كۇن تارتىبىندە بايىپتى قويىلماعاندىقتان جانە سوعان سايكەس شارا الىنباعاندىقتان، قازاق ءتىلىنىڭ قالالىق تۇرعىندار تىلىنە اينالا الماۋى تاعى دا سوعان ايعاق. وسىنىڭ ناتيجەسىندە  قازاق ءتىلى ورىس ءتىلىنىڭ ۇعىمدارى مەن ءسوز ورامدارىن سولايىمەن كوشىرۋگە امالسىز بەيىمدەلگەن.

مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ ءوز قاعيدالارىنان جۇرداي بولۋ قاتەرى تۋىنداپ، وزگە ءتىلدىڭ جۇيەسىن نەگىز ەتۋگە ءماجبۇر. سوندىقتان دا، قازاق تىلىندەگى رەسمي ءسوز ورامدارى تۇسىنىكسىز، جالاڭ اۋدارمانىڭ تالابىنا عانا جاۋاپ بەرەتىن قاساڭ ءماتىن رەتىندەگى قولدانىستا. وسىدان بارىپ، قازاق ءتىلىنىڭ رەسمي  سالاسى دامىماي، تۇتىنۋشىلارىنا كەرەكسىز، اۋدارمالىق ستاتيستيكا ءۇشىن جانسىز رەسمي ءتىل سالاسى رەتىندە قالىپتاسۋدا. بۇل، اسىرەسە، ىسجۇرگىزىم (دەلوپرويزۆودستۆو) تىلىنە ءتان بولۋدا. كەڭەس وكىمەتى تۇسىندا قالىپتاسا باستاعان قازاق ءتىلىنىڭ رەسمي سالاسى وسىلايشا كەرى كەتۋ ۇدەرىسىن باستان كەشۋدە.

اتالمىش جاعدايدى عىلىمي سارالاپ، تالداپ، دۇرىس-بۇرىستىعىن جونگە سالاتىن عىلىمي-اكىمشىلىك قۇرىلىم جوق. سايىپ كەلگەندە، بۇل ءجايت قازاق ءتىلىنىڭ پوستيندۋستريالدىق ءتىل رەتىندە ەمەس، ورىس ءتىلىنىڭ رەسمي سالاسىن سىڭىرمەستەن، جالاڭ تۇردەگى جانسىز اۋدارما ءتىل رەتىندە قالىپتاسۋىنا يتەرمەلەۋدە. سول سەبەپتى قازاقتىلدى تۇتىنۋشى رەسمي تۇردەگى قازاق ءماتىنىن ءتۇسىنۋ ءۇشىن اۋەلى ونىڭ ءورىستىلدى نۇسقاسىن وقۋعا ءماجبۇر. وسىلايشا، رەسمي ءستيلى دامىماعان قازاق لەكسيكاسىن بارعان سايىن ورىس ءتىلىنسىز ءسىڭىرۋ مۇمكىن بولماۋدا.

قازاق ءتىلىنىڭ لەكسيكالىق قورى اۋىلدىق جانە مالشىلىق تۇرمىس تاراپىنان قاراعاندا اسا باي، بىراق ونىڭ وڭدەلىمى جولعا قويىلماعاندىقتان جانە رەسمي سالاداعى اينالىمى دامىماعاندىقتان، ءتىل رەسمي قولدانىسقا كەلگەندە جۇتاڭ تارتۋدا. بۇل - ءتىل وڭدەلىمىنىڭ كازىرگى جاعدايىنان حابار بەرەتىن كورىنىس.

قازاق ءتىلى مەملەكەتتىك مارتەبە العالى ونى عىلىمي تۇرعىدان پوستيندۋستريالدىق قوعام جاعدايىندا دامىتۋ ماسەلەسى اشىق قالىپ كەلدى. بۇل ماقساتتا نە باعدارلاما، نە ىرگەلى جوبا نەمەسە دەربەس عىلىمي زەرتتەۋ جۇمىستارى ۇيىمداستىرىلماي كەلەدى.

2. ءتىل قاعيداسىنىڭ قالپى (نورميروۆاننوست يازىكا).

قازاق ءتىلى بۇگىندە بۇرىن قالىپتاسقان ەرەجەنى تارك ەتۋ ۇدەرىسىن باستان كەشۋدە.گرامماتيكالىق ەرەجەلەر تۇراقسىز، دايەكسىز، ەكىۇشتى جانە قايشىلىقتى. كەيبىر ساراپشىلاردىڭ مويىنداۋىنشا، ونداي كورىنىستى ونداعان قاتەلەرمەن ەسەپتەۋگە بولادى. وكىنىشكە وراي، ءتىلدىڭ قاعيداسى قانشالىقتى ورىندالاتىندىعى جونىندە جۇرگىزىلگەن مونيتورينگ جوق، ءتىپتى قاراپايىم تۇردە جەكەلەگەن عالىمداردىڭ سوڭعى جىلدارداعى ءتىل قاعيداسىنىڭ ورىندالۋىنا جاساعان ساراپتاماسى دا كورىنبەيدى. بۇعان سەبەپ - اتالمىش سالانىڭ مەملەكەتتىك تۇرعىدان قولعا الىنباۋى.

سويلەم قۇرىلىمى قازاق تىلىنە ءتان ەمەس جۇيەگە نەگىزدەلگەن كورىنىستەر داعدىعا اينالىپ، قازاق ءتىلىنىڭ نورماسىنا كەرەعار جايتتەر قاعيداعا اينالۋ ۇستىندە. قازاق ءتىلىنىڭ وزىنە ءتان ىشكى الەۋەتىنەن تۋىنداماعان، وزگە ءتىلدىڭ زاڭدىلىعىنا باعىنعان قاعيدالار قازاق ءتىلىنىڭ جۇيەسىن تالقانداپ، ءتىل تابيعاتىنا قايشى ەرەجەلەر تۋىنداتۋدا. وسىلايشا ءتىل قاعيداسىنىڭ تارك ەتىلۋى جازبالىق، اۋىزەكىلىك سالا بويىنشا جاپپاي كورىنىس بەرۋدە.

3. ءتىلدىڭ تۇرلامى (ستابيلنوست يازىكا).

بۇگىندە قازاق ءتىلىنىڭ لەكسيكالىق بىرلىكتەرى بىرجاقتى مانگە يە ەمەس، ءبىر ءسوز الۋان ماعىناعا يە بولماسا ءتۇرلى سوزدەر جابىلىپ ءبىر ماعىنا بىلدىرۋدە. وسىدان بارىپ، ءتىلدىڭ تۇرلامسىزدىعى تۋىنداپ وتىر. قازاقى ورتادا ونى ءتىل بايلىعىنىڭ كورىنىسى دەگەن قاساڭ ۇعىممەن قابىلداۋ قالىپتاسقان. سودان كەلىپ، قاپتاعان سوزدەردى ناقتى ۇعىم ءۇشىن تاڭداۋدا قيىندىق تۋىپ، قولدانۋعا كەلگەندە سەنىمسىزدىكتى قوزدىرۋدا. وسىعان وراي، «قازاق ءتىلىنىڭ بۇگىنگى لەكسيكاسى ۇعىمنىڭ سوزدىك ورنەگى رەتىندە ماعىنا جاعىنان دا، ءتۇر جاعىنان دا دورەكى بۇرمالاۋعا ۇشىراپ وتىر» دەۋشىلەرگە دايەكتى داۋ ايتۋ قيىن. بۇل دا ءتىلدىڭ پوستيندۋستريالىق سيپاتتا دامىماي، ءاربىر ءسوزدىڭ وزىنە ءتان ۇعىمعا قاتىستى لەكسيكالىق بىرلىك رەتىندە قالىپتاسپاي قالعاندىعىنان قوردالانعان ماسەلە.

باسا ايتىپ وتەتىن جايت: كازىرگى قازاق ءتىلىنىڭ ادەبيەتتىك سيپاتى نەگىزىنەن ەلدىڭ بەلگىلى ءبىر وڭىرىنە ءتان تىلدىك ايتىلىمدى راسىمدەۋ ۇدەرىسىن باستان كەشىپ، ءتىلدىڭ ۇندەسىمدىك زاڭىنا قايشى، ورفوەپيالىق ۇردىسكە نەگىزدەلگەن جازبالىق نۇسقا قالىپتاسىپ، گرامماتيكالىق جۇيەگە نۇقسان كەلەتىندەي قاتەر تونۋدە. بۇعان سوڭعى جيىرما جىل بويى قالىپتاسقان لەكسيكالىق جازبا ءداستۇرىنىڭ (قادىر - قادىر، قازىر، كازىر - قادىر ت.ت.) «جاڭا» سيپاتقا كوشۋىن مىسالعا كەلتىرۋگە بولادى.ءسويتىپ، بەكىتىلگەن تىلدىك زاڭدىلىق جالپىقازاقتىق ەمەس، وڭىرلىك سيپات الىپ، بۇزىلىسقا ۇشىراي باستاعانى بەلەڭ الۋدا.

4. ءتىل ءستيلىنىڭ سالالانۋى (ديففەرەنتسياتسيا ستيليا يازىكا).

ادەبيەتتىك ءتىل ءوزىنىڭ رەسمي ستيلدىك سالالارى ارقىلى كورىنىس تابادى. ال، ءتىلدىڭ ستيلدىك دامۋى سالالىق تەرميندەردىڭ قالىپتاسۋىنا تىكەلەي قاتىستى. قازاق ءتىلىنىڭ ەكونوميكا، ىسجۇرگىزىم، عىلىم مەن تەحنيكا سالالارىنا ءتان ادەبيەتتىك رەسمي ستيلدەرى تولىق قالىپتاسپاعان. الەۋمەتتىك-ساياسي جانە رۋحاني سالالارعا بۇرىنعىشا ستيحيالىق سيپاتتاعى قولدانىس ءتان بولىپ قالىپ وتىر. ءومىردىڭ ءتۇرلى سالالارى بويىنشا رەسمي سيپاتى دامىماعاندىعىنان، قازاق ءتىلىنىڭ قولدانىمى تۇرمىستىق دەڭگەيمەن شەكتەلۋدە.

ءتىلدىڭ سالالىق تەرميندەرى جالاڭ وتانشىلدىقتىڭ قۇربانى بولۋدا. بەلگىلى ءبىر عىلىمي سالا بويىنشا قازاق تەرميندەرىن قالىپتاستىرۋ سول سالانىڭ ماماندارىنىڭ ەمەس، كەزدەيسوق ءتىل جاناشىرلارىنىڭ كىرىسۋى ارقىلى شەشىمىن تاپقان. بۇل ۇدەرىس ءتىلدىڭ ءسوزجاسام قابىلەتىن وڭدى-سولدى تارك ەتۋدە.

قازاق تەرميندەرىن قالىپتاستىرىپ، دامىتۋعا، تەرمين قورىن بەكىتۋگە ارنالعان مەملەكەتتىك تەرمين كوميسسياسى جاڭا تەرميندەردى قازاق ءتىلىنىڭ تەوريالىق جۇيەسىنە سايكەس ورنىقتىرۋعا يكەمسىز، عىلىمي ساراپتامادان وتپەگەن جاساندى دا ءتىل تابيعاتىنا جات سوزدەردى زاڭداندىرۋعا ءماجبۇر قۇرىلىم بولىپ قالۋدا. ويتكەنى، تەرمينكوم -  ناقتى بەكىتىلگەن تۇجىرىمداما، كريتەريلەر بويىنشا ەمەس، ءتىپتى، عىلىمي كەڭەستەردىڭ تەرەڭ تالقىلاۋىنسىز تەرمين بەكىتۋ ۇدەرىسىن قالىپتاستىرىپ العان، جۇيەسىز ءارى قيسىنسىز، ارەكەتى بۇلىڭعىر قۇرىلىم. ءسويتىپ، رەسمي ستيلدىك سالانىڭ نەگىزى بولىپ تابىلاتىن قازاق ءتىلىنىڭ تەرمينولوگياسى جەكەلەگەن كوزقاراس پەن قوعامدىق تالعاجاۋ ۇدەرىسىنىڭ ناتيجەسىنە  اينالىپ وتىر.

5. ءتىلدىڭ امبەباپتىعى (ۋنيۆەرسالنوست يازىكا).

قازاق ءتىلىنىڭ سالالىق دامىماۋ سالدارى ونىڭ امبەباپتىق قابىلەتىنە نۇقسان كەلتىرۋدە. سودان بارىپ، ءتىلدىڭ اتقارىمپازدىعى (فۋنكتسيونيروۆانيە) كەرى كەتىپ وتىر. وسىنىڭ كەسىرىنەن قازاق ءتىلى دەربەس لينگۆيستيكالىق جۇيە ەمەس، ورىس ءتىلىنىڭ اۋدارما نۇسقاسى تۇرىندە قالىپتاسۋ ۇدەرىسى باستالىپ كەتتى. ناتيجەسىندە مەملەكەتتىك ءتىل اقپارات ءوندىرۋدىڭ تىلىنە اينالا الماۋدا، ونىڭ ۇستىنە پارلامەنت پەن ۇكىمەتتەگى زاڭ شىعارۋ جانە باسقارۋ ءتىلى، ءوندىرىستى مەڭگەرۋ ءتىلى بولۋدى بىلاي قويىپ، تۇتىنۋ ءتىلى بولا الماۋدا. ەلدەگى جارناما مەن تۇتىنۋشىلارعا ارنالعان اقپاراتتىڭ ءبارى دەرلىك ورىس تىلىندە تارايدى.

مەملەكەتتىك (ياعني، رەسمي) ءتىلدىڭ ءمانى مەملەكەتتىك مىندەتتى اتقارۋعا ارنالعان ۇدەرىستىڭ جۇمىس ءتىلى رەتىندە قالىپتاسپاعان، ونىڭ ورنىن بىرىڭعاي ورىس ءتىلى اتقارىپ، ەل كونستيتۋتسياسىنىڭ 7-بابىنىڭ 2-تارماعى «ورىس ءتىلى قازاق ءتىلىنىڭ ورنىنا مەملەكەتتىك ءتىل رەتىندە قولدانىلادى» دەگەن ءۋاج رەتىندە بىرجاقتى جۇزەگە اسىرىلۋدا. سەبەبى، ورىس ءتىلى رەسمي تۇردە قازاق تىلىمەن تەڭ قولدانىلعانىمەن، قازاق ءتىلى مەملەكەتتى باسقارۋعا ورىس تىلىمەن قاتار  ءارى تەڭ دارەجەدە قولدانىلماي وتىر.

قازاقستان ەگەمەن بولعالى قازاق ءتىلى قوعامدىق ءومىر سالاسىنىڭ ەلۋگە تارتا اياسىنا ەنگىزىلۋ قاراستىرىلمادى، اقىرىندا كەڭەستىك كەزدەگى ونشاقتى عانا قولدانىم اياسىمەن شەكتەلگەنىمەن، كەيبىر كورسەتكىشتەر بويىنشا احۋال ودان دا تومەن قۇلدىراۋدا.

قازاق ءتىلى ديپلوماتيالىق رەسمي ءتىل رەتىندە قالىپتاسپاي وتىر. مەملەكەتتىك ءتىل وزگە شەتەلدىك تىلدەرمەن ورىس ءتىلى ارقىلى عانا اۋدارما ىسجۇرگىزىم دەڭگەيىندە قامتىلعان، ال ديپلوماتيالىق ۇدەرىس ءتىلى رەتىندە ىسكە اسپاۋدا. ناتيجەسىندە قازاق ءتىلىنىڭ الەمدىك تىلدەرمەن مەملەكەتتىك ءتىل رەتىندەگى دەلدالسىز (ورىس ءتىلىنسىز) اراقاتىناسى جوققا ءتان. بۇعان ايعاق رەتىندە قازاق ءتىلىنىڭ شەت تىلدەرمەن تىكەلەي قاتىسقا شىعارۋ تەتىگى بولىپ تابىلاتىن تىلماشتىق (ىلەسپە اۋدارما) تۇراقتى تاجىريبە مەن ونىڭ ديپلوماتيالىق تىلدىك قۇرىلىم رەتىندە قالىپتاسپاعاندىعىن اتاۋعا بولادى.

6. ءتىلدىڭ قوعامعا ورتاق مىندەتتىگى.

قازاق ءتىلى - ءالى كۇنگە قوعامنىڭ بار مۇشەسى ءۇشىن ءبىلۋ مىندەتى جۇكتەلمەگەن ءتىل. بۇل تالاپ قوعامنىڭ بار مۇشەسى تۇگىلى مەملەكەتتىك قىزمەتشىلەر ءۇشىن ورىس تىلىمەن قاتار ءبىلۋ مىندەتى جۇكتەلمەي ءارى زاڭدانباي وتىر. مەملەكەتتىك قىزمەتكە سىننان ءوتۋ تالابىنا مەملەكەتتىك ءتىلدى ەنگىزۋ قاراستىرىلماعاندىقتان، مەملەكەتتىك قىزمەت اياسىندا قازاق ءتىلىنىڭ قاراپايىم دەڭگەيىن بىلاي قويعاندا، اۋىزەكى ءسوزدى ۇعا ءبىلۋدىڭ ءوزى تالاپتا جوق. بۇل جاعداي مەملەكەتتىك قىزمەتكە ورىستىلدىلەر مەن سول ءتىلدى مەڭگەرگەن قازاقتىلدىلەردىڭ عانا شوعىرلانۋىن قالىپتاستىرعان. بىرىڭعاي قازاقتىلدىلەردىڭ، اسىرەسە، ورتالىق مەملەكەتتىك ورگانداردا قىزمەت ەتۋى بارعان سايىن مۇمكىن بولماي قالۋدا. ناتيجەسىندە تۇمىستىق دەڭگەيدەگى قاتىناستى ەسكەرمەگەندە، مەملەكەتتىك قىزمەت سالاسى ءبىرتىلدى ء(ورىستىلدى) ورتاعا اينالىپ بولدى.

ارناۋلى زاڭمەن انىقتالماعاندىقتان، قازاق ءتىلىنىڭ كونستيتۋتسيالىق مارتەبەسى جونىندەگى 7-باپتىڭ 1-تارماعى دەكلاراتسيا تۇرىندە عانا قالىپ وتىر. بۇل جاعىنان ورىس ءتىلىنىڭ رەسمي تۇردە قولدانىلۋىنىڭ ءوزى مەملەكەتتىك مارتەبەلى تىلدەن اناعۇرلىم جوعارى قۇزىرى بار مەملەكەتتىك نىشان بولىپ قالىپتاسقان. ءسويتىپ، كۇن تارتىبىندە مەملەكەتتىك ءتىلدى ورىس تىلىمەن قاتار نەمەسە سونىمەن تەڭ دارەجەدە قولدانۋ ماسەلەسى ۋشىعۋدا. قازاق ءتىلىن ءبىلۋدىڭ قوعامعا ورتاق مىندەتتىلىگى جوقتىقتان، مەملەكەتتىك ءتىل وتباسى مەن تۇرمىستىق دەڭگەيدەن اسپاۋدا. بۇعان قوسا، قازاق ءتىلى تۇتىنۋ ءتىلى رەتىندە دە قالىپتاسپاعان: دۇكەندەردە، ساۋداجايلار مەن مەيرامحانالاردا ارنايى ءتىلماشتار بولماسا قىزمەت ەتۋشىلەردەن قازاق تىلىندە قىزمەت كۇتۋ بارعان سايىن قيىنداي تۇسۋدە.

7. ءتىلدىڭ اۋىزەكى (فولكلورلىق) جانە جازبالىق ۇلگىلەرى.

قازاق ءتىلى - اۋىزەكى دە، جازباشا دا ۇلگىلەرى قالىپتاسقان ءتىل.

ال، ءتىلدىڭ رەسمي ءستيلى اۋدارما سالانىڭ ناتيجەسىندە قالىپ وتىرعاندىقتان، دامي الماۋدا. كازىرگى قازاق ءتىلى نەگىزىنەن تۇرمىستىق دەڭگەيدەگى قولدانىستا بولعاندىقتان، ءبىر ىزگە تۇسپەگەن وڭىرلىك سيپاتتاعى لەكسيكالىق  اينالىم ءتىلدىڭ  بۇرىن قالىپتاسقان اۋىزەكى جانە جازباشا رەسمي ستيلدەرىن ودان ءارى دامىتۋعا كەدەرگى كەلتىرۋدە. ونىڭ ۇستىنە قازاق ءتىلى دەربەس اقپارات ءوندىرۋ ءتىلى ەمەس، اۋدارمالىق دەڭگەيدەن اسا الماعاندىقتان دا، رەسمي ءستيلدىڭ ورنىعۋى كۇردەلى ماسەلەلەردى قوردالاندىرا تۇسۋدە.

وڭىرلىك لەكسيكالىق اينالىمنىڭ باسىڭقى كورىنىسى وڭىرلىك، لوكالدىق فونەتيكانى ءتىلدىڭ باستى زاڭدىلىعىنا اينالدىرىپ، ونى ەملەگە دە ەنگىزە باستادى. ءسويتىپ، قازاق ءتىلىنىڭ باستى زاڭى سانالاتىن ۇندەسىم قاعيداسى كورەر كوزگە بۇزىلۋدا.

كەيبىر ساراپشىلاردىڭ پىكىرىنشە، قازاق ءتىلىنىڭ اۋىزەكى جانە جازباشا رەسمي ستيلدەرى تۇرمىستىق دەڭگەيدەن ءارى اسپاۋدا جانە ول باقىلاۋسىز، ستيحيالىق دامۋ جولىنا تۇسۋدە، رەسمي ستيلدىك نورمالاردان اۋىتقۋ داستۇرگە اينالۋدا. ونداي اۋىتقۋلار مىناداي جولداردان كورىنىس تابۋدا: سوزدەردىڭ مازمۇندىق جانە تۇرلىك تۇرلامسىزدىعى; گرامماتيكالىق، سينتاكسيستىك، ورفوگرافيالىق، ورفوەپيالىق قاتەلەر; وي بىلدىرۋدەگى جۇيەسىزدىك; كىرمە جانە قوس سوزدەر مەن كونفليكتوگەندەردىڭ مولدىعى; جارتىلاي ءارى كەسىندى فرازالاردىڭ كوپتىگى ت.ت. بۇل اۋىتقۋلار تىلدىك ادەبيەتتىك نورمالاردىڭ رەسمي دەڭگەيدەگى قولدانىسىندا ۇردىسكە اينالىپ، رەسمي ءستيلدىڭ ورنىعۋىنا قارسى باعىتتالعان زاڭدىلىق رەتىندە بەكي تۇسۋدە.

ءىى. قازاق ءتىلىنىڭ مەملەكەتتىك ءتىل رەتىندە قالىپتاسۋ احۋالى

مەملەكەتتىك مىندەتتى اتقارۋ جولىنداعى قاتىناس قۇرالى بولىپ تابىلاتىن ءتىلدى بۇگىندە مەملەكەتتىك نەمەسە رەسمي ءتىل اتاۋ قالىپتاسقان. قازاق ءتىلى قازاقستانداعى مەملەكەتتىك ءتىل رەتىندە زاڭ جۇزىندە بەكىگەنىمەن، ول مارتەبەنى تولىق تۇردە ورىس ءتىلى اتقارىپ وتىر. قازاق ءتىلىنىڭ مەملەكەتتىك ءتىل رەتىندە دامۋ جانە ونىڭ قوعامدىق ورتاداعى مويىندالۋ دەڭگەيىن كورسەتەتىن جايتتەردىڭ ءوزى بۇل سالاداعى  باستى كەدەرگىلەر بولىپ تابىلادى. سولاردى اتاپ ءوتۋ ارقىلى مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ شىنايى احۋالىنا كوز جەتەدى.

جالعاسى بار