قازاقستان رەسپۋبليكاسى تۇڭعىش پرەزيدەنتى كۇنى قارساڭىندا قازاقستان رەسپۋبليكاسى ۇلتتىق مۋزەيى قىزمەتكەرلەرىنىڭ كۇشىمەن ۋريۋپينسك جانە اقكول بالالار ۇيىنە قايىرىمدىلىق اكتسياسى ۇيىمداستىرىلدى. بۇل شارانىڭ دايىندىق جۇمىستارى بارىسىندا اتالعان بالالار ۇيلەرىنىڭ باسشىلىعىمەن ۇزاق ۋاقىت كەلىسىم جۇرگىزىلدى. ءبىز استانادان قاشىقتا ورنالاسقان بالالار ۇيلەرىن ادەيىلەپ ىزدەستىردىك. ويتكەنى، ولارعا بارىپ-قايتۋدىڭ ءوزى جول ماشاقاتىمەن بىرگە ۋاقىت تا الادى، ياعني، سول جەر كوبىرەك دىلگەر.

ۋريۋپينسك بالالار ءۇيىنىڭ ديرەكتورى الداجاروۆا يۋليا سەرگەەۆنا شەفتىك كومەك كورسەتۋ جونىندەگى ءبىزدىڭ ۇسىنىمىزدى قۋانا قارسى الدى. ارنايى ءبىلىمدى قاجەتسىنەتىن بالالارعا ارنالعان بۇل مەكەمە 1932 جىلى قۇرىلعان ەكەن.. سول سەبەپتى ۇزاق جىلدار كولەمىندە باستى ماقساتى تاربيەلەنۋشىلەردىڭ بويىندا الەۋمەتتىك قۇزىرەتتىلىك پەن قوعامعا تەز يتەگراتسيالانۋ ءۇردىسىن ءسىڭىرۋدى قامتاماسىز جاسايتىن «تابىس مەكتەبى» باعدارلاماسى بويىنشا جۇمىس جاساپ كەلەدى. بۇل وراسان جۇمىستاردىڭ جەمىسى دەپ مىنالاردى ايتۋعا بولادى:  مەكتەپ شەبەرحانالارىنىڭ ءونىمدى جۇمىسى (اعاش ۇستاسى مەن تىگىن ءىسى), مەكتەپ وقۋشىلارى بريگاداسىنىڭ قىزمەتى، بالالاردى شىعارماشىلىق جاعىنان دامۋعا تالپىنىس بەرەتىن ساباقتان تىس ۋاقىتتا قىزىعۋشىلىق بويىنشا ساباقتار مەن ۇيىرمەلەردىڭ جۇيەلى جۇمىسى. بالالار ءۇيىنىڭ اۋماعىندا بالالاردىڭ ءوز قولىنان شىققان دۇنيەلەر وتە كوپ.

بالالار ۇيىنە سىيلىقتار عانا اپارۋ بارلىق ۋاقىتتا ماقۇلدانا بەرمەيدى: مۇنىڭ زيانى دا ءتيۋى مۇمكىن. ويتكەنى، بالالاردا ماسىلدىق كوڭىل-كۇي كوبىرەك قالىپتاسىپ، ءوز بەتىمەن جۇمىسقا سامارقاۋلىق تانىتا باستايدى. سول سەبەپتى بالالار ءۇيىنىڭ باسشىلىعى ەڭبەككە باۋلۋ ۇردىستەرىنە كوبىرەك كوڭىل بولەدى. كەيىن بالالار ۇيىنەن ۇلكەن ومىرگە قادام باسقان كەزىندە وسىنداي باعىتتا تاربيەلەنگەن بالانىڭ قوعامدا ءوز ورنىن تابۋى، ءسىڭىسىپ بەيىمدەلۋى تەزىرەك جۇرەدى. بالالار ءۇيىنىڭ اكىمشىلىگى بىزبەن بولعان اڭگىمەدە نازاردى ءتۇرلى ماتالار مەن فۋرنيتۋراعا، ءجىپ، قايشى سەكىلدى (بارلىعى 21 پۋنكتتەن تۇراتىن ءتىزىم) قۇرالدارعا اۋدارۋىمىزدى وتىنگەن كەزدە بىردەن قۋانا-قۋانا كەلىستىك. ءبىر اپتا ۋاقىتتىڭ ىشىندە ۇجىم مۇشەلەرى 190 مىڭ تەڭگەدەن استام قارجى جيناپ ۇلگەردى. ءبىز كەرەك-جاراقتاردى ارقالاپ بالالار ۇيىنە كەلگەندەگى مۇنداعى ۇل-قىزداردىڭ شىنايى قۋانىشىن تەك كوزبەن كورۋ كەرەك شىعار. بالالار ءۇيىنىڭ ديرەكتورى يۋليا سەرگەەۆنانىڭ سوزىنە سۇيەنسەك، قاجەتتى دۇنيەلەردى بۇلاي مۇنداي مولشەردە اكەلىپ تۇرعان جالعىز ءبىز ەكەن. ولاردىڭ بىرازعا دەيىنگى قاجەتىن وتەيدى دەپ سەنەمىز، ءارى شەفتىك كومەگىمىز مۇنىمەن تىنبايدى.

جەتىمدەر مەن قاراۋسىز قالعان بالالارعا ارنالعان №1 اقكول بالالار ءۇيىنىڭ ديرەكتورى قاناتوۆا راۋزا ماحمەتقىزى بىزدەن تاريحتى وتە جاقسى بىلەتىن، قازاقستان تاريح عىلىمىنىڭ قازىرگى ءجاي-كۇيى مەن قازىرگى زامانعى تاريح عىلىمىنىڭ ورنى جونىندە مايىن تامىزىپ اڭگىمەلەپ بەرە الاتىن عالىممەن بالالار ءۇشىن كەزدەسۋ ۇيىمداستىرۋدى ءوتىندى.

بۇل وتىنىشكە قازاقستان رەسپۋبليكاسى ۇلتتىق مۋزەيى ديرەكتورىنىڭ عىلىمي جۇمىستار جونىندەگى ورىنباسارى، پروفەسسور، ارحەولوگ جاكەن قوجاحمەتۇلى تايماعامبەتوۆ بىردەن ءۇن قاتىپ كەلىسىم بەردى. ول كىسى ءوزى بالالار ينتەرناتىندا تاربيەلەنگەن ادام، سوندىقتان ول جەردەگى بالالار تۋرالى باسقالارعا قاراعاندا جاقسى بىلەدى، ءارى ولارمەن قانداي تاقىرىپقا اڭگىمە قىزىقتى بولارىنا دەيىن جۇرەگىمەن تۇسىنەدى. شىن مانىندە، اقجارما اڭگىمە بولدى. شىعىس قازاقستان جەرىندە ءجۇرىپ جاتقان ارحەولوگيالىق قازبا جۇمىستارى تۋرالى سلايدتارعا سۇيەنە وتىرىپ، قىزىقتى ەتىپ ايتىپ بەردى. جالپى ەلىمىز كولەمىندەگى ارحەولوگيا سالاسى بويىنشا ءسوز قوزعالدى. تاربيەلەنۋشىلەر پالەونتولوگ عالىمنىڭ دەرەككە دە، دايەككە دە باي مازمۇندى اڭگىمەسىن ىقىلاس قويىپ تىڭدادى. سۇراق-جاۋاپقا قۇرىلعان ديالوگقا ۇلاسىپ وتىردى. مەنىڭشە، بۇل ديدارلاسۋدىڭ ەڭ باستى ءتۇيىنى مىناۋ بولدى: وقۋشىلار جاقسى وقىپ، ساپالى ءبىلىم السا، سانالى تاريبەگە بوي ۇرسا، جاكەن قوجاحمەتۇلى اعالارى سەكىلدى عىلىم دا دا، جالپى كۇندەلىكتى ومىردە دە جاقسى ناتيجەلەرگە قول جەتكىزۋگە بولاتىنىن ۇقتى.

ۋريۋپينسكىدەگى بالالار ۇيىندە تاربيەلەنىپ جاتقان ارنايى ءبىلىمدى قاجەتسىنەتىن وقۋشىلار بولعاندىقتان، البەتتە، ول جەردەگى لەكتسيا گۇلگە بەرگەن تىڭايتقىش سياقتى اسەر قالدىردى. ەكى مەكەمە دە اتى الەمگە ءماشھۇر، جەر ءجۇزىنىڭ تاڭداۋلى اۋديتوريالارىندا ءدارىس وقىپ جۇرگەن تاريح عىلىمدارىنىڭ دوكتورى العاش رەت اياقتاي كەلىپ تۇرعانىنا ريزاشىلىق ءبىلدىردى.

بالالار مەكەمەسىنىڭ ەكەۋىندە دە قازاقستان رەسپۋبليكاسى ۇلتتىق مۋزەيى تۋرالى 14 كورمە زالى جونىندە ەگجەي-تەگجەيلى باياندالاتىن شاعىن فيلم كورسەتىلدى. بۇل ءبىزدىڭ مۋزەيگە ءالى كەلىپ كورمەگەن جاس جەتكىنشەكتەر ءۇشىن ۇلكەن ولجا ەدى. بولاشاقتا بۇل بالالاردى استانا قالاسىنا الدىرىپ، مۋزەيگە ساياحات جاساۋدى جوسپارلاپ وتىرمىز. سونداي-اق، قوس بالالار ۇيىنە دە ۇلتتىق مۋزەي قىزمەتكەرلەرى شىعارعان «كاتالوگ»، پەن «قازاقتىڭ زەرگەرلىك ونەرى»، باسقا دا مۋزەيدە وتكەن كورمەلەر جونىندەگى ءبىراز كىتاپتار سىيعا تارتىلدى. مەكەمە كىتاپحانالارىنىڭ كوركى بولادى دەپ سەنەمىز.

سول كۇنگى تابيعاتتىڭ وقشاۋ مىنەز كورسەتىپ، قار مەن بۇرقاسىن بولعانىنا قاراماستان، بارىپ-قايتۋى بار، 300 شاقىرىم جولدى كوتەرىڭكى كوڭىل كۇيدە ارتتا قالدىردىق. جاقسى، اق جارقىن ادامدارمەن ارالاسقانىمىز، بالالاردى جۇزبە-ءجۇز كورىپ سۇقباتتاسقانىمىز وڭ اسەر بەردى. جاسىراتىنى جوق، حالىق اراسىندا تاباتىن تابىسى كوپ بولعان سايىن، قالتاسىنىڭ تۇبىنە تەرەڭىرەك جاسىرىپ، بولىسكىسى كەلمەيدى دەگەن سىڭارەزۋ ءسوز بار عوي. بۇل – ءبىزدىڭ مۋزەي ۇجىمىنا قاتىسى جوق لەپەس. مەن ءبىر اۋىز سوزگە بولا ءۇن قوسىپ، ءوز جانۇياسىنىڭ بيۋدجەتىنەن جىرىپ قارجىلاي كومەك جاساعان بارلىق ارىپتەستەرىمە شىنايى ريزاشىلىعىمدى بىلدىرەمىن. قايىرىمدىلىق دەگەن قورعا اقشا اۋدارىپ قويىپ وتىرۋ دەگەن ءسوز ەمەس قوي، ونىمەن نەگىزگى قىزمەتىڭنەن قول ۇزبەي ءجۇرىپ تە اينالىسۋعا بولادى. مىسالى، زاڭ قىزمەتكەرلەرى تولەۋگە قابىلەتسىز جاندارعا تەگىن كەڭەستەر بەرەدى. ۇستازدار قاۋىمى بالالارعا قوسىمشا ساباقتار جۇرگىزە الادى. ونەرتانۋشى – ناشار قامتىلعان وتباسىنىڭ بالالارىنا اقىسىز ەكسكۋرسيا جۇرگىزەدى. فوتوگراف – ءوز كاسىبى بويىنشا ارنايى ءدارىس جۇرگىزەدى.

مەنىڭ ايتقىم كەلىپ وتىرعانى، جوعارىدا اتاپ وتكەن جاكەن تايماعامبەتوۆ مۇنى ءوز تاجىريبەسى ارقىلى ەش دابىراسىز دالەلدەدى. ءتىپتى ءوزىنىڭ كاسىبي فوتواپپاراتىنا سۋرەتكە ءتۇسىرىپ، ەستەلىككە شىعارىپ بەردى. ۆەلوسيپەد ويلاپ تابۋدىڭ ەش قاجەتى جوق، ەڭ باستىسى، «جەتىم كورسەڭ، جەبەي ءجۇر» دەگەن حالىق ناقىلىن ەشۋاقىتتا ەستەن شىعارماعان دۇرىس. وركەنيەتتى ەلدەردە قايىرىمدىلىق كۇندەلىكتى تىرلىكتىڭ قالىپتى نورماسىنا اينالعان. ونەگەلى ادامداردىڭ ءوز تاپقان-تايانعانىنىڭ 10 پايىزىن قايىرىمدىلىق شارالارىنا جۇمساۋى قالىپتاسقان ۇلگى.

بۇل ءبارىمىزدىڭ دە قولىمىزدان كەلەدى.

مولداباەۆا ز.ق. 

قازاقستان رەسپۋبليكاسى ۇلتتىق مۋزەيى كاسىپوداق كوميتەتىنىڭ ءتورايىمى، قوردى ەسەپكە الۋ ءبولىمىنىڭ  جوعارى دەڭگەيدەگى مامانى

Abai.kz