اقپاراتتىق تەحنولوگيالاردىڭ قازىرگى زامانعى دامۋى ەلەكتروندى كوممەرتسيا جۇيەلەرىنىڭ پايدا بولۋى مەن كەڭىنەن تارالۋىنا ىقپال ەتتى. ەلەكتروندى كوممەرتسيا – بۇگىنگى كۇننىڭ ەكونوميكاسىنىڭ اجىراماس بولىگى. كوپتەگەن تۇتىنۋشى تاۋارلاردى ينتەرنەتتەن ساتىپ السا، كوممەرتسيالىق ۇيىمدار، كاسىپكەرلىك قىزمەتتى جۇزەگە اسىرۋ كەزىندە جەلىنىڭ وسى مۇمكىندىگىن پايدالانادى.

2017 جىلدىڭ سوڭىندا ەلەكتروندى ساۋدانى قولداۋ جانە دامىتۋ ماقساتىندا «تسيفرلى قازاقستان» مەملەكەتتىك باعدارلاماسى مەن 2018-2020 جىلدارعا ارنالعان «ەلەكتروندى ساۋدانى دامىتۋدىڭ جول كارتاسى» بەكىتىلدى. قولايلى بيزنەس-ورتا قۇرۋ جانە ەلەكت­رون­دى ساۋدانى دامىتۋدى ىنتالاندىرۋ ماق­ساتىندا زاڭدى تۇلعالار مەن جەكە كاسىپ­كەر­لەر ءۇشىن 2018 جىلعى 1 قاڭتاردا قابىل­دان­عان جاڭا سالىق كودەكسى شەڭبەرىندە، ەلەك­تروندى ساۋدا سالاسىنىڭ كورپو­راتيۆ­تىك جانە جەكە تابىس سالىعىنان الىناتىن سالىقتان 0 پايىزعا دەيىن بوساتۋدىڭ بەل­گى­لەنگەن تارتىبىنە سايكەس سالىقتىق جەڭىل­دىك­تەر كۇشىنە ەندى. بۇل ەرەجە 2023 جىلعى 1 قاڭ­تارعا دەيىن جۇزەگە اسىرىلادى.

سونىمەن قاتار جاڭا سالىق كودەكسىندە تاۋار­لىق ەلەكتروندى ساۋدا – ءبىر مەزگىلدە مى­نا­داي شارتتار ساقتالعان كەزدە: بىرىنشىدەن، تاۋارلاردى وتكىزۋ جونىندەگى مامىلەلەردى رەسىمدەۋ ەلەكتروندى نىساندا ءجۇ­زەگە اسىرىلسا; ەكىنشىدەن، تاۋارلار ءۇشىن اقى تولەۋ قول­ما-قول ەمەس تولەممەن جۇرگىزىلسە; ۇشىنشىدەن، تاۋارلاردى ساتىپ الۋشىعا جەت­كىزەتىن ءوز قىزمەتى بولسا نە جۇكتەردى تا­سى­مالداۋ بويىنشا كورسەتىلەتىن قىزمەت­تەر­دى، كۋرەرلىك جانە پوشتالىق قىزمەتتى ءجۇ­زەگە اسىراتىن تۇلعالارمەن شارتتار بول­سا، ينتەرنەت-دۇكەن جانە ينتەرنەت-الاڭ ار­قىلى اقپاراتتىق تەحنولوگيالار كومە­گى­مەن جۇزەگە اسىرىلاتىن، جەكە تۇلعالارعا تاۋارلاردى وتكىزۋ جونىندەگى كاسىپكەرلىك قىز­مەت ۇعىمىن بىلدىرەدى.

ينتەرنەت-ساۋداداعى نەگىزگى ەلەمەنت­تەر­دىڭ ءبىرى – تولەم جۇيەسى. سالىق ەسەپتىلىگىن تاپ­سىرۋدى جەڭىلدەتۋ ءۇشىن ەلەكتروندى ساۋ­دا سالاسىنداعى كاسىپكەرلەردىڭ اكىمشىلىك شى­عىستارىن تومەندەتۋ ماقساتىندا سالىق جەڭىل­دىكتەرىن اكىمشىلەندىرۋدىڭ اۆتو­مات­تاندىرىلعان ءراسىمىن ەنگىزۋ ءۇشىن نقا بەكى­تىلگەن. قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ۇلتتىق بان­كى قولما-قول اقشاسىز تولەمدەر بويىن­شا كوميسسيالاردى ايتارلىقتاي ازايتۋ ءۇشىن قولما-قول اقشاسىز تولەمدەر بويىن­شا كوميسسيالاردى ەداۋىر ازايتۋعا مۇمكىن­دىك بەرەتىن ىشكى تولەم پلاتفورماسىن ەن­گى­زۋ­­مەن ينتەگراتسيالانعان (ەكىنشى دەڭ­گەي­دەگى بانكتەرمەن) جەدەل ءموبيلدى تولەمدەردىڭ جاڭا جۇيەسىن قۇرۋدا. وسىلايشا، بيزنەستى ون­لاين جۇرگىزۋدىڭ تارتىمدىلىعى ءۇشىن شارت­تار قالىپتاسۋدا.

جۇيەنى پيلوتتىق رەجيمدە ىسكە قوسۋ 2018 جىلعى قىركۇيەك ايىنىڭ سوڭىنا جوس­پارلانعان. بۇدان باسقا، ۇلتتىق بانك­پەن تاۋارلاردى جونەلتۋدەگى بانك وپەرا­تسيا­لارىنىڭ نەمەسە بانك اگەنتتەرىنىڭ جە­كەلەگەن تۇرلەرىن جۇزەگە اسىراتىن بانكتەر مەن ۇيىمدار قىزمەتتەرىن پايدالاناتىن ەلەكتروندى ساۋدا سۋبەكتىلەرى ءۇشىن قولما-قول اقشاسىز تولەمنىڭ قۇرالى رەتىندە «سا­لىنبالى تولەمدى» تانۋ بويىنشا ءتۇسىندىرۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلۋدە. ەلەكتروندى ساۋدا سالاسىنداعى حالىق پەن كاسىپكەرلىك سۋبەكتىلەرىنىڭ تسيفرلى ءجا­نە قارجىلىق ساۋاتتىلىعىن ارتتىرۋ ءۇشىن «اتامەكەن» ۇكپ-مەن «ونلاين بيز­نەس­كە شىعۋ» بيزنەستى جۇرگىزۋدى سەرۆيستىك قول­داۋ ارقىلى بازالىق تسيفرلى داعدىلار­دى وقىتۋ جۇرگىزىلۋدە.

قازىرگى ۋاقىتتا 10 مىڭ شاعىن جانە ور­تا بيزنەس سۋبەكتىسىنە كەڭەس بەرىلىپ، جىل سوڭى­نا دەيىن 5 مىڭ شاعىن جانە ورتا بيز­نەس سۋبەكتىسىن وقىتۋ جوسپارلانۋدا. ەلەكتروندى كوممەرتسياداعى بيزنەستىڭ قۇزىرەتتىلىگىن ارتتىرۋ ءۇشىن «قازپوشتا» اق نەگىزىندە استانادا العاشقى ەلەكتروندى كوم­مەرتسيا ورتالىعى (E-commerce ورتا­لىق­تارى) اشىلدى. ول دايىن ونلاين-ءدۇ­كەن­دەردى قۇرۋ مەن وقىتۋ بويىنشا قىز­مەت­تەردى كورسەتەدى.

2018 جىلدىڭ ىشىندە وسىنداي ورتا­لىق­تار الماتى قالاسىندا اشىلىپ، قاراعان­دى­دا جىلدىڭ سوڭىنا دەيىن اشىلۋى جوس­پارلانۋدا. جالپى، ەلەكتروندى ساۋدا سالاسىنداعى مەم­لەكەتتىك باعدارلامالار مەن ءىس-شارا­لار­دى ىسكە اسىرۋ باستالعاننان بەرى نارىق­تىڭ دامۋىندا وڭ ءۇردىس بايقالادى.

رەسمي ستاتيستيكا دەرەكتەرى بويىنشا، 2017 جىلى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى ەلەك­تروندى ساۋدا نارىعىنىڭ كولەمى 107 ملرد تەڭگەنى نەمەسە بولشەك تاۋار اينالى­مى جالپى كولەمىنىڭ 1,2%-ىن (بولشەك ساۋ­دانىڭ جالپى كولەمى – 8,8 ترلن تەڭگەنى) قۇراپ، 36,2% ءوسىم بايقالدى. جەدەل دەرەكتەر بويىنشا، 2018 جىلدىڭ 1 جارتى جىلىنداعى ەلەكتروندى ساۋدا نارىعىنىڭ كولەمى 101 ملرد تەڭگەنى نەمەسە بولشەك تاۋار اينالىمى جالپى كولەمىنىڭ 2,9 پايىزىن قۇرادى، 2 ەسە ءوسىم بايقالدى. 2018 جىلدىڭ باسىنان باستاپ، 250 جاڭا ەلەكتروندى ساۋدا سۋبەكتىسى تىركەلىپ، 1700 ين­تەرنەت-دۇكەن جۇمىس جاساپ، ساتىپ الۋ­شىلار سانى 1,5 ملن ادامعا دەيىن ءوستى.

اتاپ ايتقاندا، قولدا بار ماسەلەلەردى ەس­­كەرە وتىرىپ جانە حالىقارالىق ءتاجىري­بەنى زەرتتەپ، ەلەكتروندى ساۋدانى دامىتۋدا قول­دانىستاعى تاسىلدەردى قايتا قاراۋ جۇ­مىس­تارى باستالدى.

قازىرگى ۋاقىتتا «قازاقستان رەسپۋبلي­كا­سىنىڭ كەيبىر زاڭنامالىق اكتىلەرىنە ساۋدا قىزمەتىن رەتتەۋ ماسەلەلەرى بويىنشا وزگە­رىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ تۋرا­لى» زاڭى جوباسىنىڭ تۇجىرىمداماسى ازىرلەنىپ، ونىڭ شەڭبەرىندە ەلەكتروندى ساۋ­دانى ودان ءارى دامىتۋ ماسەلەلەرى رەتتە­لەدى: بىرىنشىدەن، ساۋدا قىزمەتى ماسەلەسىن جە­تىلدىرۋ بويىنشا كەيبىر زاڭنامالىق اك­تىلەرگە وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ:

– قىزمەتتەر مەن جۇمىستاردى تولىق­تىرۋ جولىمەن ەلەكتروندى كوممەرتسيا ۇعى­مىن ەنگىزۋ (ەلەكتروندى ساۋدا شەڭ­بەرىن­دە تەك تاۋارلار عانا);
– ەلەكتروندى ساۋداداعى B2B قاتىسۋ­شى­لارىنىڭ ءتىزىمىن كەڭەيتۋ (زاڭدى تۇلعا­لار اراسىندا، قازىرگى ۋاقىتتا تەك زاڭدى تۇلعا مەن جەكە تۇلعا اراسىنداعى ماسەلەلەر رەتتەلەدى);
– ەلەكتروندى ساۋدا قۇرالدارىنىڭ سي­پات­تامالارىن رەتتەۋ ءۇشىن (ينتەرنەت-ءدۇ­كەن، ەلەكتروندى ساۋدا الاڭى، اقپاراتتىق ەلەكتروندى الاڭ جانە تاعى باسقا) ۇعىم­دىق اپپاراتىن كەڭەيتۋ;

حالىقارالىق تاجىريبە ەلەكتروندى ساۋ­دا الاڭدارىن دامىتۋ ەلەكتروندى كوم­مەر­تسيا­نى دامىتۋدا وڭ ءۇردىستى كورسەتتى. بۇل ەلەكتروندى ساۋدا سۋبەكتىلەرىنە سايت قۇرۋ­دى، قولما-قول اقشاسىز تولەمدەر جۇيەسىن ەنگىزۋدى، جەتكىزۋ قىزمەتتەرىندە جانە ت.ب. ۇنەم­دەۋگە مۇمكىندىك بەرەدى. ولاردىڭ ىڭعايلىلىعى كاسىپكەرلەر مەن تۇتىنۋشىلار ءۇشىن بىرىڭعاي الاڭدا قىز­مەتتەردىڭ تولىق جيىنتىعىن قالىپ­تاستىرۋدا – تاۋار تۋرالى جانە ساتۋشى تۋرا­لى اقپارات، تولەم ءادىسى، تاۋارلاردى نە­مە­سە قىزمەتتەردى الۋ تاسىلدەرى، ساپانى با­قىلاۋ جانە ەكى جاعىنان دا كەرى بايلانىس.

وسىلايشا، ەىدۇ تالاپتارىنا سايكەس، سا­تىپ الۋىشىنىڭ ساتۋشى مەن تاۋارلاردى با­عالاۋ مۇمكىندىگىن بەرۋ; ساتۋشىعا ەسا-نىڭ ىشكى تالاپتارى; قولما-قول اقشاسىز ەسەپ ايىرىسۋ; جەتكىزۋدى قامتاماسىز ەتۋ; سا­تىپ الۋشى مەن ساتۋشى اراسىندا، سونىڭ ىشىندە تاۋارلاردى قايتارۋ كەزىندە ءوزارا ەسەپ ايىرىسۋدى قامتاماسىز ەتۋ ارقىلى ەلەكت­روندى ساۋدا الاڭدارىنىڭ ينفرا­قۇرى­لىمى قامتاماسىز ەتىلەدى.

– تۇتىنۋشىلاردىڭ قۇقىقتارىن قورعاۋ ينس­تيتۋتىن نىعايتۋ جانە ەلەكتروندى ساۋدا سالاسىندا تۇتىنۋشىلاردىڭ قۇقىن قور­عاۋ بويىنشا كەشەندى شارالاردى ەنگىزۋ;
– كەدەندىك اكىمشىلەندىرۋدى وڭايلاتۋ (جە­كە تۇلعالار ءۇشىن ەكسپورتقا ارنالعان تاۋارلاردى دەكلاراتسيالاۋدىڭ جەڭىل­دەتىل­گەن ءتارتىبى بولىگىندە –«قازپوشتا» اق نە­گىزىن­دە تاۋارلارعا ارنالعان دەكلاراتسيا رە­تىندە پوشتالىق قۇجاتتار ارقىلى شەتەلگە تاۋارلاردى جونەلتۋ). بۇل بيزنەستىڭ ۋاقىت­شا شىعىندارىن كەدەندىك قۇجاتتاردى رەسىمدەۋدە ازايتىلۋىنا جانە سىرتقى ەكو­نو­ميكالىق قىزمەت سالاسىنداعى دەلدالدار­دىڭ قىزمەتتەرىنە شىعىنداردىڭ ازايۋىنا، قازاقستاندىق ەكسپورتتىڭ ارتۋىنا ىقپال ەتەدى;
– كولىكتىك جانە لوگيستيكالىق ساقتاۋ ور­تا­لىقتارىن – فۋلفيلمەنت ورتالىق­تا­رى­نىڭ قىزمەتىن رەتتەۋ تۇرعىسىنان ينف­راقۇرىلىمدى دامىتۋ;

وسى ماقساتتا بيىل لوگيستيكالىق حاب­تار مەن سۇرىپتاۋ ورتالىقتارىن قۇرۋ جۇ­مىستارى باستالدى. اتاپ ايتقاندا، «قازپوشتا» اق الماتى جانە استانا قالالارىندا فۋلفيلمەنت ور­تالىقتارىن سالۋ بويىنشا جوبالارىن ىسكە قوستى (قاتتاۋ، ساقتاۋ، سۇرىپتاۋ، قاپتاۋ، تا­سىمالداۋ); وسىنداي ورتالىقتاردى قۇرۋ جەتكىزۋ ۋا­قىتىن ەداۋىر قىسقارتۋعا، تاسىمالداۋ شى­عىندارىن ازايتۋعا، جەكە كۋرەرلىك پوش­تالار، ينتەرنەت-دۇكەندەر جانە ەلەكت­روندى الاڭدارمەن لوگيستيكالىق ءۇردىس­تەر­دىڭ اۋتسورسينگىن قالىپتاستىرۋعا مۇمكىندىك بەرىپ، جالپى العاندا شوب ءۇشىن بيزنەستى جۇرگىزۋدى جەڭىلدەتەدى; – تاماق ونىمدەرىن كوتەرمە ساۋدادا ساتۋ­مەن اينالىساتىن كوتەرمە-ۇلەستىرۋ ورتا­لىعى قىزمەتىن رەتتەپ، ولاردىڭ نەگىزىندە Taobao (قىتاي), Agrosale.uz (وزبەكستان) سياق­تى مامانداندىرىلعان ەلەكتروندى الاڭ­داردى قۇرۋ مۇمكىندىگى بار، بۇل ەلەكت­روندى ساۋدا سۋبەكتىلەرىنە سايت قۇرۋدى، قول­ما-قول اقشاسىز تولەمدەر جۇيەسىن ەن­گىزۋدى، جەتكىزۋ قىزمەتتەرىندە جانە ت.ب. ۇنەم­دەۋگە مۇمكىندىك بەرىپ، اۋىلشارۋا­شى­لىق ونىمدەرىنىڭ جەكەلەگەن تۇرلەرىن قا­بىلداۋ، وڭدەۋ، باستاپقى وڭدەۋ، قاپتاۋ، دۇرىس ساقتاۋ، ۆەتەريناريالىق جانە فيتو­سا­نيتاريالىق ساپانى باقىلاۋ، كوتەرمە ساۋدا، ونىڭ ىشىندە اۆتوماتتاندىرىلعان ەلەكتروندى اقپاراتتىق جانە بۋحگالتەرلىك جۇيەلەردى پايدالانۋدى ۇيىمداستىرۋ ار­قىلى ساتۋعا جاعداي جاساۋ.

ەكىنشىدەن، قوعام مەن بيزنەستىڭ ەلەك­ت­روندى ساۋداعا سەنىمىن ارتتىرۋ ماق­ساتىندا بارلىق بيزنەس وكىلىن بىرىكتىرەتىن، قىز­مەت ءتۇرىن ناقتىلاۋدان جانە ساتى­لاتىن تاۋار­لار، جۇمىستار، قىزمەتتەردەن جانە ت.ب. قۇرالاتىن ەرىكتى نەگىزدە وتاندىق تاۋار وندىرۋشىلەردىڭ ءتىزىلىمى قۇرىلاتىن بولادى.

جالپى، ەلەكتروندى ساۋدا سالاسىندا ءجۇ­زەگە اسىرىلىپ جاتقان ءىس-شارالار، ون­لاين تاپسىرىستار سانىن ارتتىرۋعا، جاڭا ونلاين دۇكەندەر مەن ەلەكتروندى ساۋدا الاڭدارىن اشۋ ءۇشىن قولايلى جاعدايلار قۇرۋ­عا، قولما-قول اقشاسىز تولەمدەردى كو­بەيتۋگە، بيزنەس قۇزىرەتتىلىگىن ارتتىرىپ، ونى ەلەكتروندى كوممەرتسيا سالاسىنا تار­تۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.

ايباتىر جۇماعۇلوۆ،
ۇلتتىق ەكونوميكا ۆيتسە-ءمينيسترى

Abai.kz