قولىنا ديپلومىن العان جاس تۇلەك تۋعان اۋىلىنا بارۋدان گورى وقۋ ورنىن تامامداعان قالادا قالعىسى كەلەدى. بۇل - ءۇردىس، اسىرەسە، 2000 جىلدارى جاستار اراسىندا قاتتى بەلەڭ العانى بەلگىلى. وسىنىڭ سالدارىنان، اۋىلدا نەگىزىنەن شال-كەمپىر مەن بالا-شاعا قالىپ، جاستار كۇرت ازايىپ كەتتى.

مامان تاپشىلىعى قاتتى سەزىلە باستادى. دارىگەر بولماعاندىقتان، اۋىلدىقتار بىرنەشە شاقىرىم جەردەگى اۋدان ورتالىقتارىنا ات ارىلتۋعا تۋرا كەلدى. ال مەكتەپتە مۇعالىمنىڭ جەتىسپەۋىنەن جاعرافيا ءپانى مامانى حيميا، فيزيكا سياقتى پاندەردى وقىتا باستادى. وسىدان بارىپ، اۋىلداعى جاس جەتكىنشەكتەردىڭ ءبىلىم ساپاسى تومەندەپ، ناۋقاس جاندار كوبەيىپ، انا مەن بالا ءولىمى بەلەڭ الدى. ءبىر كەزدەرى جانىپ تۇرعان اۋىل كەلبەتى جۇتاڭ كۇيگە ەندى. وسى كەمشىلىكتىڭ الدىن الماق ماقساتتا ەكى جىل بۇرىن «ديپلوممەن - اۋىلعا» جوباسى ىسكە قوسىلدى. «جاس قازاقتىڭ» كەزەكتى كونفەرەنتسياسىندا وسى جوبانىڭ ارتىقشىلىقتارى مەن كەمشىلىكتەرى ورتاق تالقىعا سالىندى. كونفەرەنتسيا قوناقتارى - «جاس وتان» جاستار قاناتىنىڭ اپپارات جەتەكشىسى ولجاس سەرىكۇلى، ق.ي.ساتباەۆ اتىنداعى قازۇتۋ-دىڭ 4-كۋرس ستۋدەنتتەرى نۇربەك ماتجاني مەن ساكەن سۋحانوۆ، قازۇاۋ-ءنىڭ II كۋرس ماگيسترانتى، بولگاريا، رەسەي، گەرمانيادا ءبىلىم الىپ كەلگەن ەلتاي الكەنوۆ.

جاس قازاق: ولجاس، «ديپلوممەن - اۋىلعا» جوباسىنىڭ بۇگىنگى جاعدايى قانداي؟ جاستار قانشالىقتى ءوز قىزىعۋشىلىعى مەن بەلسەندىلىگىن تانىتىپ جاتىر؟

قولىنا ديپلومىن العان جاس تۇلەك تۋعان اۋىلىنا بارۋدان گورى وقۋ ورنىن تامامداعان قالادا قالعىسى كەلەدى. بۇل - ءۇردىس، اسىرەسە، 2000 جىلدارى جاستار اراسىندا قاتتى بەلەڭ العانى بەلگىلى. وسىنىڭ سالدارىنان، اۋىلدا نەگىزىنەن شال-كەمپىر مەن بالا-شاعا قالىپ، جاستار كۇرت ازايىپ كەتتى.

مامان تاپشىلىعى قاتتى سەزىلە باستادى. دارىگەر بولماعاندىقتان، اۋىلدىقتار بىرنەشە شاقىرىم جەردەگى اۋدان ورتالىقتارىنا ات ارىلتۋعا تۋرا كەلدى. ال مەكتەپتە مۇعالىمنىڭ جەتىسپەۋىنەن جاعرافيا ءپانى مامانى حيميا، فيزيكا سياقتى پاندەردى وقىتا باستادى. وسىدان بارىپ، اۋىلداعى جاس جەتكىنشەكتەردىڭ ءبىلىم ساپاسى تومەندەپ، ناۋقاس جاندار كوبەيىپ، انا مەن بالا ءولىمى بەلەڭ الدى. ءبىر كەزدەرى جانىپ تۇرعان اۋىل كەلبەتى جۇتاڭ كۇيگە ەندى. وسى كەمشىلىكتىڭ الدىن الماق ماقساتتا ەكى جىل بۇرىن «ديپلوممەن - اۋىلعا» جوباسى ىسكە قوسىلدى. «جاس قازاقتىڭ» كەزەكتى كونفەرەنتسياسىندا وسى جوبانىڭ ارتىقشىلىقتارى مەن كەمشىلىكتەرى ورتاق تالقىعا سالىندى. كونفەرەنتسيا قوناقتارى - «جاس وتان» جاستار قاناتىنىڭ اپپارات جەتەكشىسى ولجاس سەرىكۇلى، ق.ي.ساتباەۆ اتىنداعى قازۇتۋ-دىڭ 4-كۋرس ستۋدەنتتەرى نۇربەك ماتجاني مەن ساكەن سۋحانوۆ، قازۇاۋ-ءنىڭ II كۋرس ماگيسترانتى، بولگاريا، رەسەي، گەرمانيادا ءبىلىم الىپ كەلگەن ەلتاي الكەنوۆ.

جاس قازاق: ولجاس، «ديپلوممەن - اۋىلعا» جوباسىنىڭ بۇگىنگى جاعدايى قانداي؟ جاستار قانشالىقتى ءوز قىزىعۋشىلىعى مەن بەلسەندىلىگىن تانىتىپ جاتىر؟

ولجاس سەرىكۇلى: 2009 جىلى شىلدە ايىندا قابىلدانعان بۇل جوبا قازىرگى تاڭدا ءوز جۇمىسىن تىڭعىلىقتى جالعاستىرىپ كەلە جاتىر. جاستاردىڭ بەلسەندىلىگى وتە جوعارى. مەكەمەمىزگە كۇندەلىكتى كەم دەگەندە ديپلومى بار ءۇش ازامات نەمەسە ازاماتشالار باس سۇعادى. بىراق كەيدە ماماندىقتارى سايكەس كەلمەي قالادى. سەبەبى، بۇل جوبا بەس ماماندىقتى عانا قامتىعان.  اۋىلعا بارىپ، قول ۇشىن سوزىپ كومەكتەسكىسى كەلەتىن  پاتريوتتىق رۋحتا تاربيەلەنگەن جاستار وتە كوپ.

جاس قازاق: نەگە ولاردىڭ اۋىلعا بارعىسى كەلەدى؟

ولجاس سەرىكۇلى: قالادا جۇمىس جوق. جوعارى ءبىلىمدى، تەپسە تەمىر ۇزەتىن جىگىتتەرىمىز بازاردا اربا سۇيرەپ جۇرسە، قىزدارىمىز مەيرامحانالاردا داياشى قىزمەتىن اتقارۋدا.

جاس قازاق: قاي سالانىڭ ماماندارى كوپ تارتىلۋدا؟

ولجاس سەرىكۇلى: باسىم بولىگى مۇعالىمدەر بولىپ تابىلادى. قازىرگى تاڭدا 4000-نان اسقان جاس مۇعالىم اۋىلدا قىزمەت ەتىپ جاتىر.

جاس قازاق: زاڭگەر، قارجىگەر سىندى ماماندارعا ورىن قاراستىرىلعان با؟

ولجاس سەرىكۇلى: جوق ازىرگە. دەسە دە، ءبىز اۋىلعا دەنى ساۋ، ءبىلىمدى، سپورتپەن اينالىساتىن، سالاۋاتتى ءومىر سالتىن ۇستانعان، مادەنيەتتى جاستاردى جىبەرۋگە تىرىسامىز. اۋىل مەن قالا جاستارىنىڭ مادەنيەتى جاعىنان ەشقانداي ايىرماشىلىق بولماۋى ءتيىس.

نۇربەك ماتجاني: ءبىلىمدى، تاربيەلى ۇرپاق بولۋى كەرەك، ارينە. بىراق بۇگىنگى اۋىلدارىمىزدىڭ جاعدايى سوعان ساي ما؟ وكىنىشكە قاراي، ساي ەمەس. مۇعالىم، دارىگەر سىندى ماماندىقتاردى تاڭداعان ستۋدەنتتەردىڭ ءبىلىم دەڭگەيى ورتاشا. ولاردىڭ باسىم بولىگى بالى جەتپەي قالعان سوڭ، وسى ماماندىقتاردى تاڭداعان. وسى تۇرعىدان كەلگەندە، اۋىلدا قازاقستان حالقىنىڭ جارتىسىن ۇستاۋ، مەنىڭشە، دۇرىس ەمەس. قالادا قالىپ، وسىندا شوعىرلانعاندارى ابدەن دۇرىس. بۇل - ادامنىڭ جەكە دامۋىنا ىقپالى زور. ونىڭ ۇستىنە، قالادا مۇمكىندىك وتە كوپ. اۋىلعا بارىپ نە ىستەيسىڭ؟

جاس قازاق: نۇربەك، اڭگىمەڭىزدىڭ توركىنىنەن تۇسىنگەنىم، ءسىز اۋىلعا بارعىڭىز كەلمەيدى. سىزدە سوندا، اۋىلدى دامىتساق، كوركەيتسەك دەگەن پاتريوتتىق سەزىم جوق پا؟

نۇربەك ماتجاني: «اۋىلىم - التىن بەسىگىم» دەپ قانشا  جەردەن پاتريوت بولعانىمىزبەن، اۋىلدا تۇرۋ قيىن. دەنساۋلىعىڭا دا زيان. ىشكەندەرى ارىقتىڭ سۋى. جولدارى جامان، ءبىلىم بەرۋ دەڭگەيى تومەن، مادەني وشاقتارى مۇلدەم جۇمىس ىستەمەيدى. تەك مالدىڭ ارتىندا، كۇنكورىس قامىمەن ءوزىن-ءوزى قامتاماسىز ەتىپ جۇرگەندەر. ەڭبەك ونىمدىلىگى دە وتە تومەن. اۆستراليا، كانادا، ارگەنتينا سىندى دامىعان ەلدەردى مىسالعا الايىق. ول جاقتا حالىقتىڭ 80-90 پايىزى قالادا شوعىرلانعان. سونىڭ وزىندە اۋىلدارى بۇكىل مەملەكەتتى ازىق-تۇلىكپەن، تاعى دا باسقا كەرەكتى دۇنيەلەرمەن قامتاماسىز ەتۋدە. بىزدە جاعداي باسقاشا. ەت، جەمىس-جيدەك، ازىق-تۇلىكتەردى اۋىلدان اكەلۋدىڭ ورنىنا شەتەلگە جۇگىرەمىز. ولاي ىستەمەسكە امال جوق. اۋىلدىڭ ەڭبەك ونىمدىلىگى ەلىمىزدى قامتاماسىز ەتۋگە جەتپەي وتىر. ءبىز ەڭبەك ونىمدىلىگىن ارتتىرۋىمىز قاجەت. ەگىن ەگۋ كەرەك. بىزدە جارامدى جەرلەردىڭ ءوزى پايداسىز بولىپ جاتىر. اۋىل ادامدارى وسى تۇرعىدا ەڭبەك ونىمدىلىگىن 10 پايىزعا ارتتىرسا، قۇبا-قۇپ بولار ەدى. ايتپەسە، اۋىلدا تۇرىپ نە قاجەتى بار دەگەن سۇراق تۋىندايدى. سوندىقتان قالادا تۇرعان دۇرىس سياقتى.

جاس قازاق: «اۋىلدىڭ جاقسى جىگىتتەرىن قالادا شەتتەتىپ جاتىر. ولاردى يننوۆاتسيادان حابارسىز، قاراڭعى قازاق ەتكىسى كەلەدى» دەگەن پىكىرلەرگە ءسىز دە قوسىلاتىن سياقتىسىز عوي؟..

نۇربەك ماتجاني: جوق. مۇنداي ساياسات كەڭەس وكىمەتى كەزىندە بولعان. «قازەكەڭدەر اۋىلدان شىقپاسىن، مالدىڭ ارتىندا ءجۇرسىن، قالاعا شوعىرلانباسىن» دەگەن سەكىلدى. بالكىم، بىزدە وسى ساياساتتىڭ كورىنىسى بەلەڭ الىپ جاتقان شىعار. مەن قازاقتارعا جانىم اشىعاننان كەيىن، ولاردىڭ اۋىلدا تۇرماعانى لازىم دەپ ايتىپ وتىرمىن. اۋىلدىڭ دەگرەداتسياعا ۇشىراۋى، رۋحاني ازىپ، قيىن جاعدايعا ۇشىراۋى، ايتىلعان  فاكتورلاردىڭ اسەرى. شىنىندا، قازىر قازاق جاستارى يننوۆاتسيادان شەتتەتىلىپ وتىر.

جاس قازاق: ارامىزدا ماماندىعى ساي كەلمەسە دە،  «ديپلوممەن - اۋىلعا» جوباسى ارقىلى اۋىلعا بارعىسى كەلەتىن ساكەن دەگەن ازامات بار. ءسىزدىڭ پىكىرىڭىزدى بىلسەك؟

ساكەن سۋحانوۆ: نۇربەك كوپتەگەن ماسەلەنى كوتەرىپ جاتىر. ءبىر عانا سۇراق: «كىم كىنالى؟» ول - كانادا، اۆستراليا ەلدەرىن ايتىپ وتىر. اۋىل تۇرعىندارىن قالاعا الىپ كەلىپ، ولارعا جۇمىستى قايدان تاۋىپ بەرەسىز؟ قازىرگى تاڭدا اۋىلعا دەن قويۋىمىز كەرەك. قازىر اۋىلدا حالىقتىڭ 47 پايىزى قونىستانعان. مۇنىڭ ءوزى نەنى ءبىلدىرىپ وتىر؟ اۋىلدا، ەڭ ءبىرىنشى، ينفراقۇرىلىمدى دامىتۋ كەرەك. شاعىن اۋدانداردى بىرىكتىرۋ كەرەك. نە ءۇشىن وقۋ بىتىرگەن كەزدە اۋىل كۆوتاسىن بەرەدى؟ قالادا وقىپ كەلىپ، اۋىلدا جۇمىس ىستەۋ ءۇشىن. اۋىلدان ءبىلىمدى ازاماتتار شىعادى. بىراق ولار اۋىلعا بارمايدى. سەبەبى، ەشقانداي جاعداي جاسالماعان. كەڭەس ۇكىمەتى كەزىندەگى سپتۋ، پپتۋ دەگەن كاسىپتىك ءبىلىم ورىندارىن كوبەيتۋ كەرەك. نەگە اۋىلدا تراكتورشى، ەگىنشى، اگرونوم، مال دارىگەرلەرى جوق؟  ونداي ماماندار بولسا، ءبىز قىتايدان كەلگەن ازىق-تۇلىككە تاۋەلدى بولمايمىز. كەزىندە قاراتاۋ، جاڭاتاس سەكىلدى شاعىن قالالارعا جاستار وقۋ بىتىرىسىمەن بارۋعا تالپىندى. قازىر ولاي ەمەس. مەنىڭ ماماندىعىم - ماشينا جاساۋشى. ەلىمىزدە ءبىر ماشينا جاسايتىن زاۋىت جوق. قىزىق، ءيا. مەن سوندا قايدا بارامىن؟! بۇگىندە مالمەن اينالىسۋ - وتە ۇلكەن بيزنەس. مال شارۋاشىلىعى، بالىق، قۇس شارۋاشىلىعى بۇگىنگى قوعامعا كەرەك. مۇمكىن جوعارى وقۋ ورنىن بىتىرگەن سوڭ، اۋىلعا بارىپ، وسى كاسىپتىڭ بىرەۋىن تاڭدايتىن شىعارمىن.

ولجاس سەرىكۇلى: 20-جىلدا ايتىرلىقتاي ناتيجەگە قول جەتكىزدىك. بەلگىلى ءبىر مەجە قويدىق. ول جوسپارلاردىڭ بارلىعى ىسكە اسۋدا. «ديپلوممەن - اۋىلعا» جوباسى ۇلكەن ستراتەگيالىق ماقساتتى كوزدەيدى. نەگە؟ الداعى ۋاقىتتا  اۋىل جاستارى «ينتەرنەتپەن تولىق قامتاماسىز ەتىلەدى» دەپ ايتىلۋدا. ول ۋادە دە ورىندالادى. بۇل جوبا اۋىلداعى قازاق جاستارىنىڭ كوزىن اشۋعا، ءبىلىمىن مولايتىپ، سپورتپەن شۇعىلدانۋعا شاقىرادى. جاڭا ماماننان ءبىلىم العان جاس، وقۋ ورنىنا جاقسىلاپ ءتۇسىپ، ونى اياقتاپ قايتادان اۋىلعا كەلەدى. بۇل - ءدال ەرتەڭ ورىندالماسا دا، ۋاقىت وتە كەلە جەمىسىن بەرەتىن جوبا. اۋىلعا ۇلكەن كومەك.

نۇربەك ماتجاني: ەلىمىز تاۋەلسىزدىگىن العالى بەرى پالەنباي جوبا، پالەنباي ستراتەگيا قابىلدادى. وكىنىشكە قاراي، ناتيجەسى قايدا؟ ءۇش جىل اۋىل جىلى بولدى. نە ىستەلىندى؟ باعدارلاما قابىلدانادى، بىراق سۇراۋى جوق سياقتى. اۋىلدا ەشتەڭە قالمادى.

ساكەن سۋحانوۆ: ولجاس اۋىل ينتەرنەتپەن تولىق قامتاماسىز ەتىلەدى دەيدى. ءبىزدىڭ اۋىلدا ەكى كانال عانا تارتادى. ونىڭ ءوزى بىجىرلاپ دۇرىس كورسەتپەيدى. ينتەرنەت دەگەن اتىمەن جوق. الداعى ۋاقىتتا بولادى دەگەنگە دە سەنۋ قيىن.

جاس قازاق: دەسە دە، ءسىز اۋىلعا بارامىن دەپ وتىرسىز عوي؟!

ساكەن سۋحانوۆ: دۇرىس، مەن بارامىن، بىراق قانداي جاعدايدا؟ ول ءۇشىن  مەملەكەت اۋىلعا مامانداردى دەسانت رەتىندە جىبەرۋى كەرەك. ول ماشينا جاساۋشى، قۇرىلىسشى بولۋى مۇمكىن. اۋىل حالقىنا مۇمكىندىك بەرۋ قاجەت. سودان كەيىن اۋىل مال باعۋعا قولايلى ما، الدە ەگىن ەگۋگە مە، سونى انىقتاپ الۋ كەرەك. سول بويىنشا جۇمىس ىستەۋ قاجەت. بىزدە قالىپتاسقان مىناداي ءبىر جامان ادەت بار. بيىل كارتوپ جاقسى تابىس اكەلسە، كەلەسى جىلى بارلىق جەر كارتوپ ەگەدى. كارتوپ كوپ بولعان سوڭ، وتپەي، سۋ بولىپ اعىپ كەتەدى. كارتوپتان بەتى قايتىپ قالعان حالىق كەلەسى جىلى جاپپاي پياز ەگۋگە كىرىسەدى. مىنە، ءبىزدىڭ جىلداعى تىرلىگىمىز وسى.

ولجاس سەرىكۇلى: نۇربەك مىرزا، ءسىز اۋىلعا بارمايمىن دەپ وتىرسىز؟ ەگەر ءبىز اتالعان جوبانى تولىعىمەن ىسكە اسىرساق، ءسىز سياقتى اۋىلعا بارعىسى كەلمەي جۇرگەن ادامداردىڭ نيەتى تۇزەلەر ەدى. سپورتقا دەگەن قىزىعۋشىلىق  تۋىپ، اۋىلدان الەم چەمپيوندارى شىعادى.

جاس قازاق: سپورت كەشەندەرى جوق قوي، ونى قايتەمىز؟

ولجاس سەرىكۇلى: ەگەر نيەت بولسا، كوك شالعىندا ءجۇرىپ-اق، سپورتپەن اينالىسۋعا بولادى. وعان تەك جاقسى جاتتىقتىرۋشى مامان كەرەك.

نۇربەك ماتجاني: مەن نەگە قالانىڭ ارتىقشىلىعىن ايتىپ وتىرمىن؟ قالادا سەن سپورتقا دا بارا الاسىن، حورعا دا، دومبىراعا دا قاتىسا الاسىڭ. رۋحاني كەمەلدەنىپ، عىلىمي جاڭالىق تا اشا الاسىڭ. وسىنداي جاعداي اۋىلدا بار ما؟ اۋىلدا شال مەن كەمپىر زەينەتاقى الادى. سوعان بۇكىل وتباسى كۇنىن كورەدى. جۇمىس ىستەي الاتىن، پايدا اكەلەتىن ادامدار عانا اۋىلدا تۇرۋى كەرەك. نەگە ءبىز شاعىن قالالاردى دامىتپايمىز؟ كەزىندە، ەستەرىڭىزدە بولسا، جامبىل وبلىسىنا قاراستى قاراتاۋ قالاسىندا ءوندىرىس ورنى بولدى. قالا تۇرعىندارى جاپپاي سوندا جۇمىس ىستەدى. جاڭاتاستا دا جاعداي سولاي بولدى. ەلىمىزدە سول سياقتى شاعىن قالالار كوپ. تەك ولاردىڭ تەتىگىن تابۋ قاجەت. ءوندىرىس ورىندارىن تاۋىپ، ينۆەستورلاردى تارتسا، حالىق ول جاقتان كەتپەيدى.

ساكەن سۋحانوۆ: ولجاسقا قارسى شىققىم كەلىپ تۇر. ءبىر عانا پاتريوتتىق سەزىممەن سەن بۇكىل اۋىلدىڭ ماسەلەسىن شەشە المايسىڭ. اۋىلدىڭ رۋحاني الەمى شەكتەۋلى دەگەنگە قوسىلا المايمىن. اۋىلدا ەنە، وتباسى ينستيتۋى دەگەن رۋحاني تاربيە قايناپ تۇر. مادەنيەت پەن تاربيەنىڭ ءبارى دە اۋىلدا. قازىرگى تاڭدا يندۋستريالىق-يننوۆاتسيالىق باعدارلامالار جاسالىپ جاتىر. سونىڭ اياسىندا كوپتەگەن ءوندىرىس ورىندارى مەن زاۋىتتار سالىنادى.  ءبىلىمدى اۋىل جاستارىن وسى باعدارلاما بويىنشا  جۇمىسقا الۋ كەرەك. ماسەلەن، زاۋىتتار قالادان تىس جەرلەرگە ورنالاسادى. قاي جەرگە زاۋىت جاقىن، سول جەرگە شاعىن  اۋىلداردى شوعىرلاندىرۋ كەرەك. ءبىلىم سالاسىنا كەلەيىك. گەرمانيا، ۇلىبريتانيا بولسىن، ءبىلىم سالاسىندا دۋاليستىك جۇيەنى قولدانادى. ەكىنشى كۋرسقا كوشكەننەن كەيىن، ساباعىن وندىرىسپەن بايلانىستىرىپ، جۇمىس ىستەي باستايدى. كەيىن سول جەرگە جۇمىسقا قالدىرىپ، جۇمىسسىزدىق ماسەلەسىن شەشىپ بەرەدى. اۋىلعا ەڭ كەرەك وشاقتار وسى.

جاس قازاق: كونفەرەنتسياعا شەتەلدە وقىپ كەلگەن ەلتاي ەسىمدى ازامات قاتىسىپ وتىر. ءسىز ءبىر ەمەس، ءۇش ەلگە بارىپ، ءبىلىم الىپ، تاجىريبە جيناپ قايتتىڭىز. ول جاقتا جاعداي قالاي؟

ەلتاي الكەنوۆ: جاستارعا بار مۇمكىندىك جاسالعان. ساكەن ايتقانداي، وقۋلارى وندىرىسپەن تىكەلەي بايلانىستى. عىلىمي جۇمىستار وتە كوپ.

جاس قازاق: نەمىس جاستارىنىڭ قۇلشىنىسى قالاي؟ ولار اۋىل، قالا بولىپ بولىنە مە؟

ەلتاي الكەنوۆ: جوق، ولار بولىنبەيدى. ءبارى اۋىلدان كەلگەن. ماسەلەن، گەرمانيا¬دا 80-نەن استام قالا بار. جالپى ەسەپپەن العاندا، حالقى 80 ميلليونعا جەتەدى. سول ءىرى قالالاردا تۇراتىن حالىقتىڭ باسىم بولىگى اۋىلدان كەلگەن. بىراق ولار بولىنبەيدى. بارلىعى وزدەرىن ءبىر ەلدىڭ ازاماتىمىز دەپ سانايدى. ول جاقتا جاستار قالاعا ءبىلىم الۋ ءۇشىن بارادى. ودان كەيىن رەتى كەلىپ جاتسا، قالادا قالادى، بولماسا اۋىلدارىنا كەتەدى. مەن اۋىل شارۋاشىلىعى ماماندىعى بويىنشا ءبىلىم الىپ قايتتىم. ماقساتىم - شەتەلدەن ءبىلىم، تاجىريبە الىپ، مۇمكىندىگىنشە ەلىمە قىزمەت كورسەتۋ. سوڭعى ۇلگىدەگى تەحنولوگيالاردى مەڭگەرىپ قايتتىم. مۇندا ساكەن ديپلوممەن اۋىلعا بارۋدى قولداپ وتىر. دۇرىس-اق. بىراق اۋىلعا ءبىلىمدى بولىپ بارۋ كەرەك. سانى كوپ، ساپاسى جوق مامانداردى كوزبوياۋشىلىق ءۇشىن اۋىلعا جىبەرۋدىڭ ەش قاجەتى جوق. سەن ەش نارسە بىلمەسەڭ، اۋىلىمىز ەشقاشان دامىمايدى.

نۇربەك ماتجاني: اۋىلدىڭ بالاسى قالاعا كەلسە، مۇنداعى ادامدار «و، مامبەت» دەپ قاراۋى مۇمكىن. اۋىلعا قالانىڭ بالاسى بارسا، ونداعىلار «اق ساۋساق كەلىپتى» دەيدى. بۇل دۇرىس پا؟ قاي تۇرعىدا دا، ءبىر ۇلتتىڭ اراسىندا بولىنۋشىلىك بولسا، ول جاقسىلىققا اپارمايدى. بۇگىندە قوعامدىق ۇيىمدار، بىرلەستىكتەر وسى ماسەلەنى كوتەرىپ، ءبىر شەشىمىن تاپسا، قۇبا-قۇپ ءىس بولار ەدى. نەگىزى، قاي جاقتا جۇرسەڭ دە، ءبىلىمدى، ءوز ىسىڭە ۇقىپتى بولساڭ جۇمىسسىز قالمايسىڭ. تەك اۋىلدىڭ بالاسىنا قاراعاندا، قالالىق ۇل-قىزداردىڭ مۇمكىندىگى جوعارى. مەن بۇل جەردە ءبىلىمدى جاستاردىڭ اۋىلعا بارۋىنا تۇبەگەيلى قارسى بولىپ تۇرعان جوقپىن. تەك، اۋىلعا شىن جانى اشيتىن ازاماتتار بارسا. ۇكىمەت تە ءوز تاراپىنان بارلىق مۇمكىندىكتى جاساسا ەكەن. ءبىز نەگە اۋىلدى ءبىر تاريحي ورىنعا اينالدىرمايمىز. قازىر ەلىمىزدىڭ قالتالى ازاماتتارى وزگە ەلگە بارىپ، دەمالىپ كەلۋدەن شارشادى. اۋىلدا قازاق ءۇي تىگىپ، كونە سالت-داستۇرلەرىمىزدى جاڭعىرتساق، وزگە ەلدەن كەلەتىن ساياحاتشىلاردىڭ سانى دا ارتاتىن ەدى. ءبىر جاعىنان، قارجى تارتاتىن ەدىك، ەكىنشى جاعىنان، كوشپەندى ەلدىڭ مادەنيەتىن تانىستىرار ەدىك. ال ساياحاتشىلار ءبىزدىڭ كونە داستۇرىمىزگە قىزىعادى دەپ ويلايمىن. وزگە ەلدى ايتپاعاندا، قازاق ۇيدە وتىرىپ اس ءىشىپ، تۇنەپ شىعۋ بىزگە دە قىزىق. سەبەبى، ءبىزدىڭ ءوزىمىز ناۋرىز مەرەكەسىندە عانا قازاق ءۇيدىڭ تىگىلگەنىن كورەمىز.

ولجاس سەرىكۇلى: بۇل جەردە مەملەكەت مىنانى ىستەمەيدى، انانى ىستەمەيدى دەپ وتىرسىزدار. شىنتۋايتىنا كەلگەندە، ءبىز بۇل «ديپلوممەن - اۋىلعا» باعدارلاماسى ارقىلى ستۋدەنتتەرگە تەك باعىت-باعدار بەرە الامىز. ارى قاراي ونىڭ ءوزىنىڭ باسى بار بولسا، دوڭگەلەتىپ اكەتەدى.

جاس قازاق: سىزدەر بۇل باعدارلاما اياسىندا ستۋدەنتتەرگە قانداي تالاپ قوياسىزدار؟ الدە، «مەن بارامىن» دەپ، نيەت بىلدىرگەننىڭ بارلىعىن جىبەرەسىزدەر مە؟

ولجاس سەرىكۇلى: بارلىق وبلىسپەن بايلانىس جاساپ وتىرمىز. قاي جاققا قانداي مامان كەرەك؟ ءار وبلىس اكىمدىگى قانداي ماماندار كەرەكتىگىن ءتىزىپ جىبەرەدى. ءبىز ولارعا «مىناداي ستۋدەنت، مىنا ماماندىق بويىنشا جوعارى وقۋ ورنىن تامامداعان» دەپ قىسقاشا مالىمەت جولدايمىز. قاجەت دەپ جاتسا، سول وبلىسقا باعىتتايمىز.

جاس قازاق: اۋىلعا بارعان مامانعا قانداي جەڭىلدىكتەر قاراستىرىلعان؟

ولجاس سەرىكۇلى: ءۇي الۋ ءۇشىن تومەنگى پايىزبەن نەسيە بەرىلەدى. كوممۋنالدىق قىزمەتتەرگە جەڭىلدىك جاسالادى.

نۇربەك ماتجاني: نەگىزى، ءبىزدىڭ اۋىلدار ەلدى ازىق-تۇلىكپەن قامتاماسىز ەتۋى كەرەك. ال بۇل باعدارلاما بويىنشا دارىگەر، مۇعالىم ت.س.س ماماندار بارۋدا. ال اۋىل شارۋاشىلىعىنىڭ ماماندارى بارىپ جاتقان جوق. بارعان كۇننىڭ وزىندە جاعداي جاسالماعان. مىنا ەلتاي سىندى شەتەلدەن ءبىلىم الىپ كەلگەن ماماندارعا جاعداي جاساسا، اۋىلعا بارۋعا قارسىلىق بىلدىرمەيدى، - دەپ ويلايمىن.

ساكەن سۋحانوۆ: مەملەكەت ءبىلىمدى مامانداردى اۋىلعا ارنايى تاپسىرمامەن جىبەرۋى كەرەك. سەن وسىنشا ۋاقىتتا وسى جۇمىستى اياقتايسىڭ. سودان سوڭ ءبىز ونىڭ جەمىسىن كورۋىمىز كەرەك دەپ. بۇگىندە ەڭ باستىسى، حالىقتىڭ تۇسىنىگىن وزگەرتۋ كەرەك. بۇگىنگى جاستار قالتاسىن اقشاعا تولتىرىپ، قىمبات كولىك ءمىنۋدى ويلايدى. اۋىلداردى بيزنەس كوزىنە اينالدىرساق، الگى قىمبات كولىكتىڭ ارتىندا جۇرگەن جاستار اۋىلعا تارتىلادى. بۇگىندە بيلىك باسىندا وتىرعان شەنەۋنىكتەر ەرتەڭ كەتەدى. ال بولاشاق - ءبىزدىڭ قولىمىزدا.

نۇربەك ماتجاني: مەن بيلىك تاراپىندا جۇرگەن جاستاردىڭ مىنا ساياساتىن قولدايمىن. ولار: «مەملەكەت ساعان نە بەردى ەمەس، مەملەكەتكە سەن نە بەردىڭ» دەپ ويلاڭدار دەيدى. بۇل - شىنىمەن دە، ۇتىمدى ساياسات. بۇگىندە جاستاردا ماسىلدىق قاسيەت باسىم. مەملەكەتكە قاراپ اۋزىمىزدى اشقاندى ادەتكە اينالدىرىپ الدىق. اركىم ءوز جولىن تاۋىپ، شاعىن كاسىبىن جۇرگىزگەنى ابزال. دەسە دە، ۇكىمەت ءوز تاراپىنان قول ۇشىن بەرىپ وتىرۋى كەرەك. ەشبىر ەلدىڭ جاستارى مەملەكەت قولداۋىنسىز كوتەرىلمەگەن. ءبىز 20 جىلدا وستىك، وركەندەدىك دەپ جاتىرمىز. قاي تۇرعىدا وسكەنىمىزدى كورىپ تۇرعان جوقپىن. بۇگىندە ەشقانداي عىلىمي جاڭالىق اشىلىپ جاتقان جوق. ءوندىرىس ورىندارى تاپشى. ءبىزدىڭ ءونىمىمىزدى قولدانىپ، كەرىسىنشە، شەتەلدىك ماماندار جاڭالىق اشۋدا.

جاس قازاق: ەلتاي، سەنىڭ ويىڭشا، نەگە «بولاشاق» باعدارلاماسىمەن ءبىلىم الىپ قايتقان جاستار ەلىمىزگە ورالعىسى كەلمەيدى؟ سوڭعى دەرەك بويىنشا وقۋعا كەتكەن بەس مىڭ بولاشاقتىقتىڭ ءۇش جارىم مىڭى ەلگە قايتپاعان.

ەلتاي الكەنوۆ: اۋىلدىڭ جاستارى قالاعا كەلىپ، قايتقىسى كەلمەيدى عوي. سول سياقتى شەتەلگە بارعان ستۋدەنتتەر ەلگە ورالسا، اۋىلعا كەلگەندەي سەزىنەدى وزدەرىن. ولار جاقسى جالاقى الىپ، تاجىريبەسىن ارى قاراي ۇشتاعىسى كەلەدى.

ساكەن سۋحانوۆ: ءۇندىستان، قىتاي ەلدەرى جاستارىن پاتريوت بولۋعا تاربيەلەيدى. بىزدە اتا-انالار كىشكەنتايىنان بالاسىنا «سەن اكىم، سەن مىقتى زاڭگەر، سەن قارجىگەر بولاسىڭ» دەيدى. «سەن عارىشكەر، سەن اۋىل شارۋاشىلىعىنىڭ مامانى بول» دەپ تاربيەلەيتىن اتا-انا جوقتىڭ قاسى. بۇگىندە سول شەنەۋنىك بولاتىن قازاقتىڭ قارادومالاق بالالارى بازاردا «تاشكە» يتەرىپ ءجۇر ەمەس پە؟!

نۇربەك ماتجاني: اڭگىمە قانداي ماماندىقتى تاڭداعانىڭدا ەمەس. ەگەر دە ءوز سالاڭنىڭ بىلىكتى مامانى بولساڭ، قانداي جاعدايدا دا كەرەك بولاسىڭ. مەن ماسەلەن، ماشينە جاساۋ ماماندىعى بويىنشا ءبىلىم الۋدامىن. بىراق ەلىمىزدە بۇل سالا بويىنشا ءتىپتى تاجىريبە الاتىن ءوندىرىس ورنى جوق. تاجىريبەدەن وتپەگەن ادامنان قانداي مىقتى مامان شىعادى دەپ ويلايسىزدار. دەسە دە، قازاق جالقاۋ، بىزدەن جاقسى مامان شىقپايدى دەگەن پىكىردەن الىس بولايىق. جاستاردىڭ بەلسەندىلىگى كۇشتى بولۋى كەرەك. بالانى كىشكەنتايىنان پارا الۋعا ۇيرەتپەۋ قاجەت. بۇگىندە مۇعالىم، دارىگەر، مەيلى، قۇقىق قورعاۋ مەكەمەلەرىنىڭ قىزمەتكەرلەرى بولسىن، پارا الۋدان ۇيالمايتىن دارەجەگە جەتتى. مەنىڭشە، جەمقورلىقتان جيرەنبەگەن قوعامنىڭ بولاشاعى بۇلىڭعىر.

كونفەرەنتسيانى جۇرگىزگەندەر ەلدوس ومىرزاقۇلى، فاريزا بايەلى

«جاس قازاق» گازەتى