ناۋرىزدىڭ 20-ى مەن 21-ءسى كۇنى «حابار» ارناسىنان قازاق جانە ورىس تىلدەرىندە كورسەتىلگەن «ياسساۋيشىلدەر»، «زىكىرشىلەر» نەمەسە «سوپىلار» دەپ اتالاتىن قازاقستاندىق سوپىلىق سەكتا تۋرالى دەرەكتى فيلم كوپشىلىكتى بەي-جاي قالدىرمادى.

ناۋرىزدىڭ 20-ى مەن 21-ءسى كۇنى «حابار» ارناسىنان قازاق جانە ورىس تىلدەرىندە كورسەتىلگەن «ياسساۋيشىلدەر»، «زىكىرشىلەر» نەمەسە «سوپىلار» دەپ اتالاتىن قازاقستاندىق سوپىلىق سەكتا تۋرالى دەرەكتى فيلم كوپشىلىكتى بەي-جاي قالدىرمادى.

جۇرت «زىكىرشىلەردىڭ» قوعام جانە مەملەكەت ءۇشىن قاۋىپتى ەكەنىن فيلمدەگى بۇلتارتپاس فاكتىلەر ارقىلى كورىپ ءبىلدى. سولاي بولسا دا، ءفيلمدى جاساۋشىلارعا ورىنسىز كىنا ارتىپ، كۇمان كەلتىرۋشىلەر دە تابىلىپ جاتىر. سولاردىڭ ءبىرى - «قازاقستان» ۇلتتىق ارناسىندا «شىننىڭ ءجۇزى» حابارى ارقىلى تانىلعان جۋرناليست قاسىم امانجولوۆ. ول «وبششەستۆەننايا پوزيتسييا» («DAT» جوباسى، №15 (98), 27.04.2011ج.) گازەتىنە بەرگەن سۇحباتىندا دەرەكتى ءفيلمنىڭ جۋرناليستىك كاسىبي دەڭگەيدە جاسالعانىنا كۇماندانىپ، قوعام ءۇشىن ماڭىزدىلىعىن جوققا شىعارۋعا تىرىسىپتى. ءوزىنىڭ جانە وزىمەن بىرگە «قازاقستان» تەلەارناسىندا جۇمىس ىستەگەن ر.مامىربەك، ب.ءمۇرسالىم، س.ابەدينوۆانىڭ «زىكىرشىلەرگە» قاتىسى جوقتىعىن ايتىپتى. سويتە كەلە، كونستيتۋتسيادا جازىلعان نانىم-سەنىم بوستاندىعىن ەسكە الىپ، «زىكىرشىلەرگە بەكەر كىنا تاعىپ وتىر» دەگەن ويدى ايتۋدى دا ۇمىتپاپتى. ونىڭ سۇحباتىن وقىپ وتىرىپ، ءفيلمدى جاساعان «حابار» ارناسى جوق جەردەن پالە قۋىپ جۇرگەندەي كورىنەدى. شىندىعىندا، سولاي ما؟ الدە، ق.امانجولوۆ «ءبىردى» ايتىپ، «ەكىنى» ايتپاي، كوپە-كورنەۋ مانيپۋلياتسيالاۋ ارقىلى ءوزىن اقتاپ الۋدى، قوعامدىق پىكىردى  تاعى دا «زىكىرشىلەردىڭ» مۇددەسىنە بۇرۋدى ماقسات ەتىپ وتىر ما؟ وسى سۇراقتارعا جاۋاپ بەرۋ ءۇشىن بۇرىن باسپاسوزدە جازىلعان كەيبىر مالىمەتتەردى قايتالاپ ەسكە سالا وتىرىپ، ونى تىڭ دەرەكتەرمەن بايىتىپ، «زىكىرشىلەردىڭ» قاۋىپتىلىگى جونىندەگى ماسەلەنى تاعى دا تالداعاندى ءجون كوردىم.

ءپىر مەن پروفەسسور قاماۋدا نەگە جاتىر؟

قاسىم امانجولوۆ سۇحباتىندا «حابار» ۇسىنعان ءفيلمدى كوردىم. كوردىم دە، قاتتى قاپالاندىم... سونشالىق ءبىر وشپەندىلىكپەن، ەلدى ۇرەيلەندىرۋ، قورقىتۋ ماقساتىمەن جاسالعان جۇمىس ەكەن. ...زىكىرشىلەرگە: «كىسى ازاپتادى، ادام ولتىرگەن بولۋى مۇمكىن، مەملەكەتتىك توڭكەرىس جاساۋ ويلارىندا بار» دەگەن سياقتى وتە اۋىر ايىپتار تاعىلادى. «اسا قاۋىپتى قىلمىستىق توپ» دەگەن سياقتى اتاۋلار اشىق ايتىلدى...» دەپ، فيلمدە ايتىلعان مالىمەتتەرگە كۇمان كەلتىرىپتى. شىندىعىندا، «زىكىرشىلەرگە» تاعىلىپ وتىرعان ايىپتىڭ  نەگىزى بار. ونىڭ ءبىرازى فيلمدە ناقتى فاكتىلەرمەن كورسەتىلدى. مۇنى تەرىسكە شىعارۋ مۇمكىن ەمەس. سول سەبەپتى دە «زىكىرشىلەردىڭ» كوسەم ءپىرى، «تاقسىر» يسماتۋللا (شىن فاميلياسى ءالى انىقتالماعان) مەن قازۇتۋ پروفەسسورى سايات ىبىراەۆ جانە بىرنەشە ادام قاماۋدا جاتىر. «ەكىنشى تاقسىر» نارىمباي رازبەكقاجىۇلى جانە تاعى بىرنەشە ادام ۇستاتپاي قاشىپ ءجۇر. سەبەبى، پوليتسيا قىزمەتكەرلەرى الماتى وبلىسىندا ن.رازبەكقاجىۇلى باستاعان «زىكىرشىلەر» «مىناۋ سەنىڭ بالاڭ» دەپ كومىپ تاستاعان ادامنىڭ وزگە بىرەۋ ەكەنىن انىقتاعان. «ەكىنشى تاقسىرعا» تاعىلاتىن نەگىزگى ايىپ وسى وقيعاعا قاتىستى بولادى.

«زىكىرشىلەر» جايىنداعى ماعۇلماتتاردى ساراپتاساق، يسماتۋللا الاياقتىق جاساعانى ءۇشىن، ءدىني ەكسترەميزم، شپيوناج، جالعان قۇجات جاساۋ جانە ونى پايدالانۋ، ادامدى ەرىكسىز قاماپ، ءزابىر كورسەتۋ سياقتى بىرنەشە باپپەن ايىپتالۋى مۇمكىن. سونىڭ ءبىر مىسالى رەتىندە، مىنا ءبىر وقيعانى ەسكە سالا كەتەيىك.

1999 جىلى قۇقىق قورعاۋ ورىندارى «زىكىرشىلەردىڭ» الماتىداعى قاراسۋ مەشىتىندەگى «مەدرەسە ءشىلحاناسىن» جاۋىپ، وندا كامەلەتكە تولماعان بالالاردى كۇشتەپ قاماپ ۇستاعانى ءۇشىن «زىكىرشىلەردىڭ» جەتەكشىلەرىن سوتقا تارتپاقشى بولعان. ول وقيعا بىلاي بولعان ەدى: «مەدرەسەدە» وقىپ جاتقان ۇلى الماستان حابار الۋعا تورعايدان كەلگەن  باقىتجان فازىلوۆا بىرنەشە كۇن بويى كامەلەتكە تولماعان بالاسىنا جولىعا الماي اۋرە-سارساڭعا تۇسەدى. اقىرىندا قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنا شاعىمدانادى: الماتى قالاسى جەتىسۋ اۋدانىنىڭ ىشكى ىستەر ءبولىمى ارنايى وپەراتسيا ۇيىمداستىرىپ، مەشىتكە باسىپ كىرىپ، «تاقسىردان» ابدەن ءزابىر كورگەن الماستى قۇتقارىپ العان بولاتىن. وسى زاڭسىز ارەكەتى ءۇشىن «زىكىرشىلەردىڭ» ءپىرى يسماتۋللا جاۋاپقا تارتىلىپ، باسقا ەلدىڭ (اۋعانستان) ازاماتى بولعاندىقتان، دەپورتاتسيالانۋى كەرەك ەدى. سول كۇنى پوليتسيا بۇل ءىستى راسىمدەپ، قۇجاتتاردى سوتقا دايىنداعانشا كۇن كەشكىرىپ كەتتى. سوعان بايلانىستى يسماتۋللانى قاراسۋ مەشىتىنىڭ ىشىندە قالدىرىپ، اينالا پوليتسيا كۇزەتى قويىلدى جانە ولارعا ەرتەڭگىلىك تاڭدا «تاقسىردى» سوتقا اپارۋ تۋرالى نۇسقاۋ بەرىلدى. بىراق ەرتەسىنە مەشىت ىشىنە كىرگەن پوليتسيا يسماتۋللانى تاپپاي قالدى - ول ۇشتى كۇيلى جوعالىپ كەتىپتى. ءىىم مەن ۇقك شەكارانى جاۋىپ، ونى ۇستاۋ ءۇشىن جاساعان شۇعىل ىزدەستىرۋ جۇمىستارى ناتيجە بەرمەدى. ەكى اپتادان كەيىن عانا «يسماتۋللا اۋعان-پاكىستان شەكاراسىنان ءوتىپ بارا جاتىر» دەگەن حابار العان. وسىلايشا وعان قارسى قوزعالعان قىلمىستىق ءىس اياقسىز قالدى، زاڭعا سايكەس دەپورتاتسيالاۋ مۇمكىن بولمادى.

وسى وقيعاعا بايلانىستى مىنا ءبىر جايتتاردى دا ايتا كەتكەن ءجون. يسماتۋللا ءوزىنىڭ پەشاۆارداعى ۇيىنە قاشىپ كەتكەندە، ونىڭ اۋعانستاندىق تولقۇجاتى جەتىسۋ اۋداندىق سوتىندا قالىپ قويعان. ولاي بولسا، تولقۇجاتسىز، ءارى پوليتسيانىڭ ىزدەۋىندەگى ادامدى شەكارادان اسىرىپ جىبەرگەن كىم؟ ەكىنشىدەن، پەشاۆارعا قاشىپ كەتكەن يسماتۋللا ءبىر جىلدان كەيىن-اق قازاقستانعا قايتادان كەلىپ-كەتىپ جۇرگەن. ول قانداي قۇجات پايدالانىپ، كىمنىڭ كومەگىمەن شەكارانى ارلى-بەرلى كەسىپ ءوتتى؟ ۇشىنشىدەن، قازىرگى تولقۇجاتى بويىنشا، يسماتتۋلا   2002 جىلدان بەرى قازاقستاننىڭ ازاماتى. ءبىر قىزىعى، ول بۇرىنعى قۇجاتى بويىنشا 1944 جىلى تۋىلعان بولاتىن. ال قازىرگى قۇجاتىندا 1948 جىلدىڭ «كۇن مەن ءتۇنى تەڭەسكەن كۇنى» - 22 ناۋرىزدا تۋىلىپتى. قازاقستان زاڭدارىن بۇزىپ، دەپورتاتسيالانۋعا ءتيىس ادامعا قالايشا ازاماتتىق بەرىلگەن؟ ونىڭ قازىرگى تولقۇجاتىنداعى مالىمەتتەر (تۋعان جىلى مەن اتى ءجونى) قانداي نەگىزگە سۇيەنىپ جازىلدى؟ بۇل سۇراقتاردىڭ جاۋابى يسماتۋللانىڭ ايىبىن اۋىرلاتا تۇسەتىنى انىق.

قازۇتۋ پروفەسسورى سايات ىبىراەۆ نەگە جازىقتى بولىپ قالدى؟ ول - «سەنىم. ءبىلىم. ءومىر» رەسپۋبليكالىق قوعامدىق بىرلەستىگىنىڭ الماتى قالالىق فيليالىنىڭ جەتەكشىسى. «زىكىرشى سوپىلار» وزدەرىنىڭ جۇمىسىن وسى ۇيىمنىڭ اياسىندا جۇرگىزەدى. قۇجات بويىنشا، س.ىبىراەۆ باسشىلىق جاسايتىن فيليالدىڭ شتاب پاتەرى "مامىر" ىقشاماۋدانىنىڭ ماڭىنداعى ءۇش قاباتتى ءۇي (شكولنىي-2, 240 ءۇي). «زىكىرشىلەردىڭ» ءپىرى يسماتتۋللا، «ەكىنشى تاقسىر» نارىمباي، ءوزىن «سەنىم. ءبىلىم. ءومىر» قوعامدىق بىرلەستىگىنىڭ ۇيلەستىرۋشىسىمىن» - دەپ تانىستىراتىن جۋرناليست ەركىن ستامشالوۆ وسىندا وتىرادى. فيليالدىڭ شتاب پاتەرىمەن قاتار بۇل ءۇي «زىكىرشى سوپىلاردىڭ» «قىرىق كۇندىكتەن» وتەتىن «ءشىلحانا مەدرەسەسى». بۇل «ءشىلحانا مەدرەسەدە» قوعامدى دۇرلىكتىرگەن وقيعا كوپ بولدى. سوعان بايلانىستى بىرنەشە قىلمىستىق ءىس قوزعالعان. سونىڭ ءبىرى - «زىكىرشىلەر» تۋرالى فيلمدە كورسەتىلگەن نۇرجان قاسىمباەۆقا قاتىستى وقيعا. ول «شىلحاناداعى» قورلىققا شىداي الماي، وزىنە-ءوزى قول جۇمساپ، تاماعىن ورىپ تاستاعان. «ءشىلحانا مەدرەسەدە» ولەتىن بولعان سوڭ، ونى «زىكىرشىلەر» اۋرۋحانانىڭ قاسىنا اكەپ تاستاپ كەتەدى. ارىقتىڭ ىشىندە قانسىراپ جاتقان جىگىتتى دارىگەرلەر بايقاپ قالىپ، كومەك كورسەتىپ، امان الىپ قالدى. دارىگەرلەر ونىڭ قالتاسىنان حات تابادى. حاتتا نۇرجان ءوزىنىڭ ولىمىنە كىم كىنالى ەكەنىن جازىپتى. وسى وقيعادان كەيىن پوليتسيا شۇعىل وپەراتسيا ۇيىمداستىرىپ، «شىلحاناعا» باسىپ كىرىپ، وندا قاماۋدا جاتقان سەكسەنگە جۋىق ادامدى بوساتتى. وسى رەتتە قۇرعاق سوزدەن گورى «زىكىرشىلەردىڭ» تۇتقىنىندا بولعان بىرنەشە جىگىتتىڭ سول كەزدە پوليتسياعا ارىزدانعان تۇسىنىكتەمەسىنەن ءۇزىندى كەلتىرەيىك.

نۇرجان قاسىمباەۆ: «پوچتي ۆ پەرۆىي دەن كوگدا يا پوپال تۋدا،  مەنيا سپۋستيلي ۆ پودۆال ي ستالي بيت پو ليۋبومۋ پوۆودۋ. يا نە پودوزرەۆال، چتو تاك ۋچات يسلامۋ ي وتكازالسيا ۋچيتسيا. حوتەل ۋيتي، نو مەنيا نە وتپۋستيلي. گوۆوريات، وتسيۋدا موجەت ۆىيتي تولكو تۆوي ترۋپ».

جانعازى سەرىكوۆ: «تولكو سپۋستيلسيا ۆ پودۆال، سرازۋ سوتكۋ، دەنگي، كليۋچي وت ماشينى وحراننيكي زابرالي، رازدەلي، يزبيلي ي دالشە ۋۆەلي. سكازالي بۋدەش دو سوروكا لەت زدەس جيت. ...نە زنايۋ، زاچەم يا سۋدا پريشەل؟!»

نۇرلان ەشمانوۆ: «نۋ يا حوتەل وتسيۋدا ۋيتي، وني پويمالي. پريۆەلي ي ۆ نارۋچنيكي زاكوۆالي. ي ۆسە! ...مەسياتس پوچتي ۆ پودۆالە نا تسەپي».

قۋان حاميتوۆ: «42 دنيا نا تسەپي، توجە... ۆسەگو زدەس ۋجە 4 مەسياتسا، 123 دنيا...».

وسى وقيعاعا بايلانىستى پوليتسيا قىلمىستىق كودەكستىڭ 126-بابى بويىنشا قىلمىستىق ءىس قوزعادى.

«سەنىم. ءبىلىم. ءومىردىڭ» الماتى قالالىق فيليالىنا قاتىستى ەكىنشى قىلمىستىق ءىس «31» ارنانىڭ ءجۋرناليسى ازات رىستانبەكتىڭ ارىزى بويىنشا قوزعالعان. جۋرناليست «ءشىلحانادا» نە بولىپ جاتقانىن بىلۋگە بارعان بولاتىن. ەسىكتى اشپاي قويعان سوڭ، ءتۇسىرۋ توبى قايتۋعا جينالادى. كەنەت، «ءشىلحانانىڭ» ىشىنەن ون شاقتى جىگىت جۇگىرىپ شىعىپ، جۋرناليست  پەن وپەراتوردى ۇرىپ سوعىپ، كاسسەتالارىن تارتىپ الىپ كەتەدى.

بۇدان باسقا دا «سەنىم. ءبىلىم. ءومىردىڭ» الماتى قالالىق فيليالىنا قاتىستى كوپتەگەن زاڭسىزدىق ىستەرى جەتەرلىك. قازىر تەرگەۋ ورىندارى وسى فاكتىلەردى جىپكە ءتىزىپ، ءىستى سوتقا دايىنداپ جاتىر.

بۇل ايتىلعان مالىمەتتەر - قاماۋدا وتىرعان يسماتۋللا مەن س.ىبىراەۆقا قاتىستىسى عانا. تەرگەۋ ورىندارى تاعى قانداي فاكتىلەردى تاۋىپ، سوعان بايلانىستى تاعى قانشا «زىكىرشىنى» جاۋاپكەرشىلىككە تارتاتىنى ازىرگە بەلگىسىز. سوندىقتان، جۋرناليست ق.امانجولوۆتىڭ ولاردى اقتاپ سويلەپ، جاعدايدىڭ الدىن وراعىتىپ، كەسىمدى پىكىر تۇيۋگە اسىعۋى بەكەر سياقتى.

ۇلتتىق ارنا مەن «زىكىرشىلەر»

قاسىم امانجولوۆ سول سۇحباتىندا عالىم دوسكەن باسقارعان جىلدارى «قازاقستان» تەلەراديوكورپوراتسياسى، سوندا جۇمىس ىستەگەن ءوزى جانە ءوزىنىڭ ارىپتەستەرى - بولات ءمۇرسالىم، راحات مامىربەك، ساۋلە ابەدينوۆالاردىڭ «زىكىرشىلىك» يدەياعا قىزمەت ەتپەگەنىن ايتىپتى، اقتاپتى، اقتالىپتى. «سەكتانت سوپىلاردىڭ جارناماسىن جاساپ، يدەولوگياسىن تىقپالاپ وتىردى»، - دەپ، دالەلسىز تۇردە كۇدىكتى سەكتاعا جاپسىرىپ تەلۋ  قاساقانا جاۋاپسىزدىقپەن جاسالعان» - دەپتى. وسى رەتتە، كەزىندە «قازاقستان» تەلەارناسىندا جۇمىس ىستەگەن كەزiمدە «Sayasat.kz» سايتىندا 2005 جىلى جاريالانعان «ءدىني ەكسترەميزمنىڭ سوپىلىق سيندرومى» اتتى زەرتتەۋ ماقالامنان ءۇزىندى كەلتىرە كەتۋدى ءجون ساناپ وتىرمىز.

«سوپىلىق سەكتانىڭ قۇرىلىمدىق جۇيەسى. قازىر سوپىلار وزدەرىنىڭ جۇمىسىن «سەنىم. ءبىلىم. ءومىر» رەسپۋبليكالىق قوعامدىق بىرلەستىگى ارقىلى جۇرگىزەدى. بىرلەستىك ادىلەت مينيسترلىگىندە 2002 جىلى 27 مامىردا تىركەلگەن (تىركەۋ ءنومىرى 4748-1900-00, مەكەنجايى سەمەي قالاسى، شلەەۆا كوشەسىندەگى 14 ءۇي), بارلىق وبلىستاردا جانە الماتى قالاسىندا بولىمشەسى بار. بىراق نەگىزگى يدەولوگيالىق ۇگىت-ناسيحات جۇمىستارى «قازاقستان» تەلەراديوكورپوراتسياسى مەن ونىڭ وبلىستىق فيليالدارى ارقىلى جاسالادى. ۇلتتىق تەلەراديوكورپوراتسيانى «سوپىلاردىڭ» اقپاراتتىق-تەحنيكالىق بازاسى، نەگىزگى پلاتسدارمى دەۋگە بولادى. بۇكىل قارجى-تەحنيكالىق، ادامي-شىعارماشىلىق رەسۋرس سوپىلارعا قىزمەت ەتەدى. «قازاقستان» تەلەارناسى مەن «قازاق» راديوسىنداعى «ءدىن جانە ءبىز»،   «وي ءتۇيىن»،  «كۇلتوبە»، «اقيقات سىيى»، «اۋىزاشار»، «مەزگىل» حابارلارى وسى «ءىلىمدى» ۋاعىزدايدى. ويتكەنى، بۇل حابارلاردىڭ جۇرگىزۋشىلەرى - سانجار كەرىمباي، راحات مامىربەك، بولات ءمۇرسالىم، سايات ىبىراەۆتار - «جاماعاتتىڭ» بەلسەندىلەرى. اقپاراتتىق-ساراپتامالىق باعدارلامالار دا يسماتۋللانىڭ مۇريدتەرىن جارنامالاپ قالۋعا مۇمكىندىك تۋا قالسا، قالت جىبەرمەيدى. «تۇنگى قوناق»، «اقجۇنىس» حابارلارى دا وسى ىڭعايدا. بۇل باعدارلامالاردىڭ پروديۋسەرى، «جان» شىعارماشىلىق بىرلەستىگىنىڭ جەتەكشىسى بازاربەك اتىعاي «جاماعات» باسشىلىعىنىڭ العاشقى بەستىگىنە كىرەدى. «قازانشىنىڭ ەركى بار، قايدان قۇلاق شىعارسا» - «سوپىلاردىڭ» «قازاقستاندى» بيلەپ-توستەپ العانىنىڭ مىسالى رەتىندە س.كەرىمبايدىڭ مىنا ءبىر حاتىن كەلتىرۋگە بولادى. حاتتا 2004 جىلدىڭ 20 اقپانىندا بولعان «اقجۇنىس» حابارىنىڭ قالاي جاسالعانى تۋرالى ايتىلادى: «ايتپاقشى كەشە قىزىق بولدى. اۋىلدان ءبىر اپتاعا مۇرات كەلگەن. تۋرا سول كەزدە «اقجۇنىس» تەلەفون سوعىپ، جالىنىپ  وتىرىپ الماسى بار ما. ويباي سانجار تاعى دا شىعىپ بەر دەپ، ساۋلە (س.ابەدينوۆا، «اقجۇنىستىڭ» جۇرگىزۋشىسى - و.ءا) اپكەمىز كۇنىگە قولقا سالادى.

- ەي، ماعان اپتا سايىن شىعا بەرۋگە بولمايدى. مەن سەندەرگە اننا حانىم ەمەسپىن دەسەم تۇسىنبەيدى. سوسىن جىگىتتەر اقىلداسىپ اقىرى مەنىڭ ورنىما مۇراتتى شىعاراتىن بولدىق. ساۋلە دە قۋانا-قۋانا كەلىستى. ءسويتىپ، ونىڭ اتاعىن دارداي قىلىپ، «سەنىم. ءبىلىم. ءومىر» رەسپۋبليكالىق قوعامدىق بىرلەستىگىنىڭ مۇشەسى دەپ تانىستىرىپ، ستۋدياعا تىعىپ جىبەردىك. ەكى كۇن راحات (ر.مامىربەك، «وي ءتۇيىننىڭ»، قازىر «مەزگىلدىڭ» جۇرگىزۋشىسى - و.ءا) ەكەۋىمىز ابدەن دايىندالدىق. سودان نە كەرەك، قۇرمەتتى قوناق بوپ توردە شىكىرەيىپ مۇرات وتىردى. ءسويتىپ دىننەن ءسوز سويلەپ، ءپاتۋا ايتىپ حاباردى تۇيىندەپ تاستادى...» (حاتتىڭ ءستيلى مەن ورفوگرافياسى قاز-قالپىندا ساقتالدى - و.ءا.)

سوڭعى جىلدارى يسماتۋللانىڭ «وڭ قولى» نارىمباي «تاقسىر» ورازا، قۇربان ايت مەيرامى كەزىندە  ۇيىمداستىرىلاتىن ەفيردەن تۇسپەيتىن بولدى. ەسەسىنە، قازاقستان مۇسىلماندارى ءدىني باسقارماسىنىڭ وكىلدەرىن، مەشىت يمامدارىن تەلەارناعا ءتىپتى ماڭايلاتپايدى. ءمۇفتياتتىڭ ءباسپاسوز حاتشىسى وڭعار قاجى ومىربەكتىڭ ايتۋىنشا، ەفير سۇراپ، تەلەارنا باسشىلىعىنا، ءباسپاسوز مينيسترلىگىنە بىرنەشە رەت ءوتىنىش حات تا جازعان. بىراق ەشبىر ناتيجە جوق.

ەكى جىلدان بەرى «قازاقستان» سوپىلاردىڭ «ياسساۋي» ءدىني-ۆوكالدى توبىنىڭ كونتسەرتىن ۇيىمداستىرۋعا دەمەۋشى بولىپ ءجۇر جانە ونى ءاردايىم جارنامالاپ وتىرادى. كورپوراتسيا باسشىلىعىنا ءبىر تابان جاقىن جۇرەتىن ي.جۇباەۆتىڭ ايتۋىنشا، ءانسامبلدىڭ بىلتىرعى قۇربان ايت مەيرامىنداعى «اللاجار» كونتسەرتىنە كورپوراتسيا پرەزيدەنتى عالىم دوسكەن 500 مىڭ تەڭگە بەرگەن. «سەنىم. ءبىلىم. ءومىر» بىرلەستىگىنىڭ بۇتكىل شارۋاسى - حات-حابار جازۋ، ونى جان-جاققا جىبەرۋ، كەرەكتى ادىستەمەلىك ماتەريالدار - اۋديو-ۆيدەو تاسپالاردى جازىپ، كوبەيتىپ، تاراتۋ تەلەارنانىڭ ەسەبىنەن جاسالادى. نەگە؟ ويتكەنى، كورپوراتسيا قىزمەتكەرلەرىنىڭ بىرقاتارى، شامامەن، 65-70 پايىزى يسماتۋللا «جاماعاتىنىڭ» مۇشەسى بولسا، قالعاندارى دا سولاردىڭ ىڭعايىندا نەمەسە ىڭعايىنان شىعا المايدى. ارينە، كورپوراتسيا توراعاسىنىڭ بۇرىنعى ورىنباسارى سلامبەك تاۋەكەل،  «قازاق» راديوسىنىڭ ديرەكتورى نۇرلان ونەرباەۆ، ماڭعىستاۋ وبلىستىق تەلەارناسىنىڭ باستىعى يمانباي جۇباەۆتىڭ زىكىر سالىپ، سوپى بولىپ كەتپەگەنى انىق. بىراق ءبارىن كورىپ-ءبىلىپ وتىرسا دا، ەشبىر شارا جاساي المايدى. ءسوزىمىز دالەلدى بولۋ ءۇشىن مىنا ءبىر جايتتى ايتا كەتەيىك: وتكەن جىلدىڭ جەلتوقسان ايىندا نارىمباي «تاقسىر» «ءدىني» سەمينار وتكىزۋگە اقتاۋعا باردى. مۇنى جەرگىلىكتى تەلەارنا ءبىر اپتا بويى ناسيحاتتادى. نارىمباي «ماڭعىستاۋ مەيمانى» حابارىنىڭ قوناعى بولدى. باعدارلامانىڭ تۇراقتى جۇرگىزۋشىلەرى م.مەديەۆا مەن ن.ورازعاليەۆتى بىلاي ىسىرىپ تاستاپ، حاباردى  اياقاستىنان ءانۋار بيماعامبەت جۇرگىزدى. ول تەلەارنانىڭ قىزمەتكەرى ەمەس، بار بولعانى «سەنىم. ءبىلىم. ءومىر» بىرلەستىگىنىڭ جەرگىلىكتى جەتەكشىسى بولاتىن. ءا.بيماعامبەتتىڭ اياقاستى تەلەگلادياتورعا اينالا كەتۋىنەن ەكى جايتتى اڭعارۋعا بولادى: بىرىنشىدەن، نارىمبايدى بارىنشا جارنامالاۋ بولسا، ەكىنشىدەن، تەلەارنا باسشىسى ي.جۇباەۆتىڭ سوپىلار الدىندا دارمەنسىزدىگى. ن.ونەرباەۆتىڭ دا جاعدايى وسىنداي بولسا كەرەك-ءتى. وتكەن جىلدىڭ كوكتەمىندە ب.ءمۇرسالىم ءوزى باسقاراتىن رەداكتسياداعى جۋرناليست قىزداردى «جاماعاتقا» كىرۋگە ۇگىتتەيدى، ءتىپتى قىزمەت بابىن پايدالانىپ قىسىم دا جاساعان. ماسەلە ۋشىعىپ، اڭگىمە ن.ونەرباەۆقا جەتەدى. ال، ول بولسا، ب.مۇرسالىمگە ەسكەرتۋ جاساۋمەن شەكتەلىپ، كەيىننەن ونى تەلەارناعا اۋىستىرىپ جىبەردى...».

«شىننىڭ ءجۇزى» حابارىندا قوعامدىق-ساياسي ماسەلەلەر جايىندا اڭگىمە ايتىپ وتىرعان التىنبەك سارسەنبايۇلىنا جۇرگىزۋشى ق.امانجولوۆ باس-كوز جوق كەنەت «ياسساۋيگە كوزقاراسىڭىز قالاي؟» - دەپ سۇراق قويدى. ارينە، مۇندايدا كەز كەلگەن ادامنىڭ «دۇرىس» دەپ جاۋاپ بەرەرى ءسوزسىز. «سوپىلار» وسىنداي قيتۇرقى جولمەن «تىلىنەن تارتىپ»، پىكىر ايتقىزىپ، قازاق زيالىلارى مەن قوعام قايراتكەرلەرى دە «وزدەرىمەن بىرگە» ەكەنىن، سوپىلىقتى ولاردىڭ دا قولدايتىنىن كورسەتۋگە تىرىسادى. «كۇلتوبە» حابارىنىڭ كوزدەيتىن باستى ماقساتى - سول. حابارعا مىندەتتى تۇردە 3-4 «سوپى» قاتىسادى. كۇنى بۇرىن دايىندالىپ، ءوزارا ءسوز بايلاسىپ العان ولار اڭگىمە ىڭعايىمەن قاقپايلاپ، اتى دارداي اكادەميكتەردى، ءمۇيىزى قاراعايداي جازۋشىلاردى وزدەرىنىڭ «سوپىلىق قوراسىنا» كىرگىزەدى...».

«يسماتۋللامەن كوزبە-كوز كەزدەسىپ، اۋىزبا-اۋىز سويلەسۋگە بىرنەشە رەت ارەكەت قىلدىم. وسى ورايدا باسىمنان وتكەن بىرەر جايدى ايتا كەتكىم كەلىپ تۇر. بىلتىر، ول كەزدە «قازاقستان» تەلەارناسىندا جۇمىس ىستەيمىز، ب.قوسبارماقوۆ ەكەۋمىز قاسىم امانجولوۆقا دا قولقا سالدىق - «تاقسىرمەن» كورىستىرۋىن سۇرادىق. ويتكەنى، «جاماعاتتىڭ» ءبىر ادامى ەرتىپ بارماسا، «تاقسىر» كەز كەلگەن ادامدى قابىلداي بەرمەيتىنىن ءتۇسىنىپ قالعان ەدىك. ءارى ارىپتەس، ءارى «اعالى-ءىنىلى» بوپ ءىشتارتىپ جۇرەتىن قاسىم العاشقىدا ىڭعاي تانىتقانىمەن، ارتىنشا، ءبىزدىڭ زىكىر سالۋ ءۇشىن ەمەس، جۋرناليستىك زەرتتەۋدى ماقسات تۇتقانىمىزدى بىلسە كەرەك، باس تارتتى...».

قازىر ق.امانجولوۆ ءوزىنىڭ جانە ارىپتەستەرىنىڭ «زىكىرشى سوپىلارعا» قاتىسى جوعىن ايتىپ وتىر. ول سۇحباتىندا «...سوتقا بەرۋگە بارلىق زاڭدىق قۇجاتتارىمىز دايىن تۇر. الايدا «حابار» اگەنتتىگىن سوپىلار دا سوتقا بەرۋگە كىرىسكەن ەكەن. ولار: «بىزگە قوسىلاسىڭدار ما؟» - دەپ، كىسى سالىپتى، ءبىز ولارعا قوسىلۋدان باس تارتتىق. ويتكەنى، ەگەر ءبىر تاراپتان ءبىز - جۋرناليستەر زاڭعا جۇگىنسەك، قۇددى جاڭاعى «سەكتانت زىكىرشىلەرمەن» بىرگە ءبىر تاپسىرىستى ورىنداپ جۇرگەندەي اسەردە قالاتىنىمىزدى بولجادىق. سوپىلاردىڭ قارىمتاسىنا قۇرال بولعىمىز كەلمەدى»، - دەپتى. «بەينەمىزدى فيلمدە كورسەتتى» دەپ سوتقا ارىزدانۋ، ارىزدانباۋ اركىمنىڭ ءوز شارۋاسى. دەگەنمەن، فيلم ق.امانجولوۆ جانە ونىڭ جۋرناليست دوستارىن قارالاۋدى ەمەس، «زىكىرشىلەردىڭ» قوعامعا، مەملەكەتكە اسا قاۋىپتى ەكەنىن، ولاردىڭ نە ىستەپ، نە قويعانىن فاكتىلەر ارقىلى كورسەتۋدى عانا ماقسات تۇتقان. ەگەر ءفيلمدى جاساۋشىلار تەك ق.امانجولوۆ، ر.مامىربەك، ب.ءمۇرسالىم جانە باسقا جۋرناليستەرگە اكتسەنت جاساۋدى ماقسات تۇتسا، «قازاقستان» تەلەارناسىنداعى ءاربىر حابارعا شولۋ جاساپ، «تەمىرقازىق»، «شۇعا»، «ءابجات» سياقتى جاستار كلۋبىندا كىمنىڭ نە ايتقانىن، قانداي ۋاعىز جۇرگىزگەنىن، اپتا سايىن جاسالاتىن جۇمىستى بەلگىلەيتىن «زىكىرشىلەردىڭ» «كىشى قۇرىلتايىنا» كىمنىڭ قاتىسقان-قاتىسپاعانىن، زىكىر سالعان-سالماعانىن كورسەتۋشى ەدى. مۇنداي جاعدايدا «اقيقات» 45 مينۋت ەمەس، بەس ساعاتقا سوزىلارى انىق...

سۇحباتتاعى ق.امانجولوۆتىڭ سوزىنە قاراعاندا، سول كەزدە «قازاقستان» تەلەارناسىندا جۇمىس ىستەگەن جۋرناليستەردىڭ ءبىرازى قازىر «زىكىرشى سوپىلارمەن» ات قۇيرىعىن كەسىسكەن سياقتى. ولاردى «نەگە بۇل اعىمعا كىردىڭ نەمەسە شىعىپ كەتتىڭ» جازعىرىپ جاتقان ەشكىم جوق. جازعىرۋ دا ورىنسىز، ق.امانجولوۆ ايتقانداي «ءدىني سەنىم - ءار ادامنىڭ جەكە، ينتيمدىك، كونستيتۋتسيامەن قورعالعان مەنشىگى»   يسماتۋللانىڭ جانىندا تورسىقشا بايلانىپ، ءومىر باقي ونىمەن بىرگە ءجۇرۋ اركىمگە مىندەت ەمەس. دەگەنمەن، وسى تۇستا شيتتىك اعىمنىڭ يسمايىلشىلدار تارماعىمەن بايلانىستى سوپىلىق تاريحاتتاردىڭ ەرەكشە تاكتيكاسى تۋرالى از-ماز ايتا كەتكەن ءجون سياقتى. ول - «تاكىيا» دەپ اتالادى. ءمانى   وزگە دىندەگى قاۋىمدى ىشتەن ءىرىتۋ ءۇشىن، ءوزىڭنىڭ ءدىني كوزقاراسىڭدى جاسىرۋ، ياعني حريستيانداردىڭ ىشىنە كىرگەندە حريستيان، سۇننيتتەردىڭ ورتاسىنا بارعاندا ءسۇننيت بولا قالۋ. يسمايىلشىلدار دا، سوپىلار دا مۇنى «ءوز دىنىڭنەن بەزىنۋ» نەمەسە «ءدىني نانىمدىق ەكىجۇزدىلىك» دەپ سانامايدى. عىلىمي ەڭبەكتەرگە قاراعاندا، «تاكىيا» تاكتيكاسىن قولدانۋ سوپىلىق تاريحاتتاردىڭ كوپشىلىگىنە قالىپتى جاعداي بولىپ كەتكەن. ارينە، مۇنى ايتا وتىرىپ، ق.امانجولوۆ پەن ونىڭ ارىپتەس دوستارى «تاكىيا» جاساپ ءجۇر» - دەۋدەن اۋلاقپىز - ادامنىڭ ىشىنە كىرىپ شىققان ادام جوق. ونى مىنا دۇنيەنى جاراتقان ءبىر اللا عانا بىلەدى.

P.S.رەداكتسيا باسقا مازمۇنداعى پىكىرلەردى دە جاريالاۋعا دايىن

«جاس قازاق» گازەتى